De hoc tot ngu van 7 tap 2

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (619.05 KB, 162 trang )

(1)häc tèt ng÷ v¨n 7 (tËp hai).

(2)

(3) ph¹m tuÊn anh – th¸i giang. häc tèt ng÷ v¨n 7 (tËp hai). nhà xuất bản đại học quốc gia TP. hồ chí minh.

(4)

(5) lêi nãi ®Çu Thực hiện chơng trình Trung học cơ sở (ban hành kèm theo Quyết định số 03/Q§-BGD&§T ngµy 24/1/2002 cña Bé trëng Bé trëng Bé Gi¸o dôc vµ §µo t¹o), môn Ngữ văn đợc triển khai dạy học theo nguyên tắc tích hợp (văn học, tiếng Việt và làm văn), phát huy tính chủ động tích cực của học sinh. Nhằm giúp các em học sinh có thêm tài liệu tham khảo để tăng cờng khả năng tự học, chúng tôi biên soạn bộ sách Học tốt Ngữ văn Trung học cơ sở. Theo đó, cuốn Học tốt Ngữ văn 7 – tập hai sẽ đợc trình bày theo thứ tự tích hợp các phân m«n: - V¨n - TiÕng ViÖt - Lµm v¨n C¸ch tæ chøc mçi bµi trong cuèn s¸ch sÏ gåm hai phÇn chÝnh: I. KiÕn thøc c¬ b¶n II. RÌn luyÖn kÜ n¨ng. Néi dung phÇn KiÕn thøc c¬ b¶n víi nhiÖm vô cñng cè vµ kh¾c s©u kiÕn thức sẽ giúp học sinh tiếp cận với những vấn đề thể loại, giới thiệu những điều nổi bËt vÒ t¸c gi¶, t¸c phÈm (víi phÇn v¨n); giíi thiÖu mét sè kh¸i niÖm, yªu cÇu cÇn thiết mà học sinh cần nắm để có thể vận dụng đợc khi thực hành. Néi dung phÇn RÌn luyÖn kÜ n¨ng ®a ra mét sè híng dÉn vÒ thao t¸c thùc hành kiến thức (chẳng hạn: tập tóm tắt một văn bản, tập đọc một văn bản theo đặc trng thể loại; thực hành liên kết trong văn bản; tạo lập văn bản; phân tích đề, lập dµn ý vµ luyÖn tËp c¸ch lµm bµi v¨n biÓu c¶m...). Mçi t×nh huèng thùc hµnh trong phần này đặt ra một yêu cầu học sinh phải thông hiểu kiến thức cơ bản của bài häc; ngîc l¹i, qua c«ng viÖc thùc hµnh, kiÕn thøc lÝ thuyÕt còng cã thªm mét dÞp đợc cũng cố. Vì thế, giữa lí thuyết và thực hành có mối quan hệ vừa nhân quả vừa t¬ng hç rÊt chÆt chÏ. Ngoài các nhiệm vụ trên, ở một mức độ nhất định, nội dung cuốn sách còn hớng tới việc mở rộng và nâng cao kiến thức cho học sinh lớp 7. Điều này thể hiện.

(6) qua c¸ch tæ chøc kiÕn thøc trong tõng bµi, c¸ch híng dÉn thùc hµnh còng nh giíi thiÖu c¸c vÝ dô, c¸c bµi viÕt tham kh¶o. Cuốn sách chắc sẽ còn những khiếm khuyết. Chúng tôi rất mong nhận đợc ý kiến đóng góp để có thể nâng cao chất lợng trong những lần in sau. Xin ch©n thµnh c¶m ¬n.. nhãm biªn so¹n.

(7) tôc ng÷ vÒ thiªn nhiªn và lao động sản xuất I. ThÓ lo¹i Tôc ng÷ lµ mét trong nh÷ng thÓ lo¹i cña v¨n häc d©n gian. Kh¸c víi ca dao, d©n ca lµ nh÷ng khóc h¸t t©m t×nh, thiªn vÒ khÝa c¹nh tinh thÇn, t×nh c¶m, tôc ng÷ có chức năng chủ yếu là đúc kết kinh nghiệm sống trên rất nhiều lĩnh vực của cuộc sống hằng ngày. Vì thế, tục ngữ đợc xem là kho kinh nghiệm và tri thức thực tiễn v« cïng phong phó. PhÇn lín c¸c c©u tôc ng÷ cã h×nh thøc ng¾n, cã vÇn hoÆc kh«ng vÇn: - Tre giµ m¨ng mäc, -Gần mực thì đen, gần đèn thì rạng, - Õch kªu u«m u«m, ao chu«m ®Çy níc,... Một số khác có hình thức câu dài, nhiều vế: Của làm ra để trên gác, của cờ bạc để ngoài sân, của phù vân để ngoài ngõ. Có câu còn có hình thức của một câu ca dao, thÓ lôc b¸t: Chuån chuån bay thÊp th× ma Bay cao th× n¾ng, bay võa th× r©m Dù dài hay ngắn, có vần hay không vần, nói chung tục ngữ đều là những câu dễ nhớ, dễ thuộc. Đặc điểm này của tục ngữ chủ yếu đợc tạo nên từ vần điệu. Những câu tục ngữ không có vần tác động đến ngời đọc, ngời nghe bởi kết cấu đối lập hoặc những ấn tợng đặc biệt nào đó. Ví dụ trong câu Tre già măng mọc là quy luật kế thừa, câu Lơn ngắn lại chê chạch dài lại dựa trên những yếu tố đối lËp,... Những câu tục ngữ đợc dẫn trong bài nói chung đều ngắn (chỉ có một câu hai dòng), đợc chia thành các vế (có câu 4 vế), các vế liên kết với nhau bởi vần điệu (Nhất nớc, nhì phân, tam cần, tứ giống). Chủ đề chung của những câu tục ngữ này là những kinh nghiệm về thiên nhiên và lao động sản xuất. II. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. Đọc kĩ các câu tục ngữ và chú thích trong bài để hiểu văn bản và những từ ng÷ khã..

(8) 2. Cã thÓ chia nh÷ng c©u tôc ng÷ thµnh hai nhãm:  Nhãm c©u tôc ng÷ vÒ thiªn nhiªn: c©u 1, 2, 3, 4.  Nhóm câu tục ngữ về lao động sản xuất: câu 5, 6, 7, 8. 3. Ph©n tÝch néi dung tõng c©u tôc ng÷: (1). Đêm tháng năm cha nằm đã sáng Ngày tháng mời cha cời đã tối..  Nghĩa là tháng năm đêm ngắn, tháng mời ngày ngắn. Suy ra tháng năm ngày dài, tháng mời đêm dài.  C¬ së thùc tiÔn lµ dùa trªn quan s¸t, tr¶i nghiÖm thùc tÕ.  ¸p dông kinh nghiÖm nµy, ngêi ta chó ý ph©n bè thêi gian biÓu lµm viÖc cho phï hîp. Chó ý khÈn tr¬ng khi lµm viÖc, bè trÝ giÊc ngñ hîp lÝ,...  C©u tôc ng÷ gióp con ngêi cã ý thøc vÒ thêi gian lµm viÖc theo mïa vô. (2). Mau sao th× n¾ng, v¾ng sao th× ma..  NghÜa lµ khi trêi nhiÒu (dµy) sao sÏ n¾ng, khi trêi kh«ng cã hoÆc Ýt (v¾ng) sao th× ma.  Đây là kinh nghiệm để đoán ma nắng, liên quan trực tiếp đến công việc sản xuÊt n«ng nghiÖp vµ mïa mµng. Do Ýt m©y nªn nh×n thÊy nhiÒu sao, nhiÒu m©y nªn nh×n thÊy Ýt sao.  Nhìn sao có thể đoán trớc đợc thời tiết để sắp xếp công việc. (3). R¸ng mì gµ, cã nhµ th× gi÷..  NghÜa lµ khi cã r¸ng mì gµ, sÏ cã ma b·o lín. V× vËy ph¶i chó ý chèng b·o cho nhµ cöa.  C©u tôc ng÷ nh¾c nhë ý thøc phßng chèng b·o lôt. (4). Th¸ng b¶y kiÕn bß, chØ lo l¹i lôt..  Vµo th¸ng b¶y, nÕu thÊy kiÕn di chuyÓn (bß) th× kh¶ n¨ng s¾p cã ma lín vµ lôt léi x¶y ra.  KiÕn lµ lo¹i c«n trïng nh¹y c¶m. Khi s¾p cã ma lôt, chóng thêng di chuyÓn tæ lªn chç cao, v× vËy chóng bß ra khái tæ. (Tríc trËn ma rµo, TrÇn §¨ng Khoa.

(9) quan sát thấy: kiến/ hành quân/ đầy đờng.) – Câu tục ngữ đợc đúc kết từ quan sát thực tế, nó nhắc nhở về ý thức phòng chèng b·o lôt, lo¹i thiªn tai thêng gÆp ë níc ta. (5). Tấc đất tấc vàng. – Đất đợc coi quý ngang vàng. – Đất thờng tính bằng đơn vị mẫu, sào, thớc (diện tích). Tính tấc là muốn tính đơn vị nhỏ nhất (diện tích hay thể tích). Vàng là kim loại tính đếm bằng chỉ, bằng cây (dùng cân tiểu li để cân đong). Đất quý ngang vàng (Bao nhiêu tấc đất, tấc vµng bÊy nhiªu). – Đất quý nh vàng vì đất nuôi sống con ngời, tiềm năng của đất là vô hạn, khai th¸c m·i kh«ng bao giê v¬i c¹n. – Ngời ta sử dụng câu tục ngữ này để đề cao giá trị của đất, phê phán việc lãng phí đất (bỏ ruộng hoang, sử dụng đất không hiệu quả). (6). NhÊt canh tr×, nhÞ canh viªn, tam canh ®iÒn.. – C©u nµy nãi vÒ gi¸ trÞ kinh tÕ khi khai th¸c ao, vên, ruéng. Còng cã thÓ nãi về sự công phu, khó khăn của việc khai thác các giá trị kinh tế ở các nơi đó. Ruộng thì phổ biến, chỉ để cấy lúa hay trồng cây lơng thực, hoa màu. Vờn thì trång c©y ¨n qu¶, c©y lÊy gç. Ao th¶ c¸, th¶ rau muèng,... KÜ thuËt canh t¸c rÊt khác nhau. Ngời xa đã tổng kết về giá trị kinh tế, cũng có thể kèm theo đó là độ khã cña kÜ thuËt. – áp dụng câu tục ngữ để khai thác tốt điều kiện tự nhiên, làm ra nhiều của c¶i vËt chÊt. (7). NhÊt níc, nh× ph©n, tam cÇn, tø gièng.. – C©u tôc ng÷ nãi vÒ vai trß cña c¸c yÕu tè trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp (trång lóa níc) cña nh©n d©n ta. – YÕu tè níc ph¶i lµ yÕu tè quan träng hµng ®Çu, nÕu bÞ óng, hay bÞ h¹n, mïa vụ có thể bị thất thu hoàn toàn. Sau đó là vai trò quan trọng của phân bón. Yếu tố cần cù, tích cực chỉ đóng vai trò thứ ba. Giống đóng vai trò thứ t. Tuy nhiên, nếu ba yếu tố trên ngang nhau, ai có giống tốt, giống mới thì ngời đó sẽ thu hoạch đợc nhiÒu h¬n..

(10) – C©u tôc ng÷ nh¾c nhë ngêi lµm ruéng ph¶i ®Çu t vµo tÊt c¶ c¸c kh©u, nhng còng ph¶i chó ý u tiªn, kh«ng trµn lan, nhÊt lµ khi kh¶ n¨ng ®Çu t cã h¹n. (8). NhÊt th×, nh× thôc.. – Câu tục ngữ nêu vai trò của thời vụ (kịp thời) là hàng đầu. Sau đó mới là yếu tố làm đất kĩ, cẩn thận. Thời vụ liên quan đến thời tiết, nắng ma. Nếu sớm quá, muén qu¸, c©y trång sÏ bÞ ¶nh hëng vµ cã khi kh«ng cho s¶n phÈm. – Câu tục ngữ nhắc nhở vấn đề thời vụ và việc chuẩn bị đất kĩ trong canh tác. 4. Minh hoạ đặc điểm hình thức của tục ngữ: – Ng¾n gän: Mçi c©u tôc ng÷ chØ cã mét sè lîng tõ kh«ng nhiÒu. Cã c©u rÊt ngắn nh câu: Tấc đất, tấc vàng; Nhất thì, nhì thục. – Thêng cã vÇn, nhÊt lµ vÇn lng. HÇu nh c©u tôc ng÷ nµo còng cã vÇn. VÝ dô: nhÊt th×, nh× thôc; Mau sao th× n¾ng, v¾ng sao th× ma; R¸ng mì gµ, cã nhµ th× gi÷. – Các vế đối xứng nhau cả về hình thức và nội dung. Ví dụ nh 2 vế của câu 1, c©u 2, c©u 3. – Lập luận chặt chẽ, giàu hình ảnh. Lời trong tục ngữ cô đọng, mỗi lời nh dồn nÐn, kh«ng cã tõ thõa. C¸c h×nh ¶nh vÝ von nh cha n»m, cha cêi, c¸c h×nh ¶nh thiên nhiên nh sao, ráng, đất, vàng,... iii. rÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. Cách đọc Hầu hết các câu trong bài đều đợc chia thành các vế, liên kết với nhau bởi các vần nên khi đọc cần chú ý ngắt nhịp theo từng vế câu. Giọng đọc rõ ràng, rành m¹ch. 2. Cã thÓ kÓ thªm mét sè c©u tôc ng÷ nãi vÒ c¸c hiÖn tîng thêi tiÕt ma, n¾ng, b·o, lôt. -. Chuån chuån bay thÊp th× ma Bay cao th× n¾ng, bay võa th× r©m.. -. Giã bÊc hiu hiu, sÕu kªu th× rÐt Mïa hÌ ®ang n¾ng, cá gµ tr¾ng th× ma.. -. Ho½ng kªu trêi n¾ng.

(11) Nai gi¸c, trêi ma. (Tôc ng÷ Tµy, Nïng) -. R¸ng mì gµ th× giã, r¸ng mì chã th× ma.. T×m hiÓu chung vÒ v¨n nghÞ luËn I. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. Nhu cÇu nghÞ luËn Để giải quyết các vấn đề đợc đặt ra dới đây, em có thể dùng văn bản tự sự, miêu tả hay biểu cảm đợc không? Vì sao? - Vì sao em đi học? (hoặc: Em học để làm gì?) - V× sao con ngêi cÇn ph¶i cã b¹n bÌ? - Theo em, nh thế nào là sống đẹp? - TrÎ em hót thuèc l¸ lµ tèt hay xÊu, lîi hay h¹i? Gîi ý: - Văn kể chuyện dùng để làm gì? Văn tự sự dùng để kể lại những sự việc theo một trật tự nào đấy. Các tình huống trên không đặt ra yêu cầu này. - Văn miêu tả dùng để làm gì? Văn miêu tả dùng để tái hiện lại sự vật, hiện tợng để ngời khác có thể hình dung một cách cụ thể về đối tợng ấy. Các tình huống trên không đặt ra yêu cầu này. - Văn biểu cảm dùng để làm gì? Văn biểu cảm dùng để thổ lộ tình cảm, cảm xúc của ngời viết trớc một sự vật, hiện tợng nào đó. Các vấn đề đợc đặt ra ở trên kh«ng híng tíi ®iÒu nµy. Nh vậy, với các vấn đề, cũng là các tình huống giao tiếp, đặt ra ở trên, chúng ta không thể sử dụng văn tự sự, miêu tả hay biểu cảm để giải quyết. Chỉ có thể giải quyết các vấn đề tơng tự nh thế này, ngời ta phải sử dụng nghị luận nh một phơng thức biểu đạt chính, với các lí lẽ chặt chẽ, thuyết phục. Trên thực tế, chúng ta vẫn thêng gÆp c¸c t×nh huèng mµ kh«ng thÓ kh«ng sö dông nghÞ luËn. §ã cã thÓ lµ lêi phát biểu, nêu ra ý kiến, có thể là một bài xã luận, bình luận, đánh giá về một vấn đề nào đó của đời sống..

(12) 2. ThÕ nµo lµ v¨n b¶n nghÞ luËn? §äc v¨n b¶n sau vµ tr¶ lêi c©u hái: Chèng n¹n thÊt häc Quèc d©n ViÖt Nam! Khi xa Ph¸p cai trÞ níc ta, chóng thi hµnh chÝnh s¸nh ngu d©n. Chóng h¹n chÕ mở trờng học, chúng không muốn cho dân ta biết chữ để dễ lừa dối dân ta và bóc lét d©n ta. Sè ngêi ViÖt Nam thÊt häc so víi sè ngêi trong níc ta lµ 95 phÇn tr¨m, nghÜa là hầu hết ngời Việt Nam mù chữ. Nh thế thì tiến bộ làm sao đợc? Nay chúng ta đã giành đợc quyền độc lập. Một trong những công việc phải thùc hiÖn cÊp tèc trong lóc nµy, lµ n©ng cao d©n trÝ [...] Mäi ngêi ViÖt Nam ph¶i hiÓu biÕt quyÒn lîi cña m×nh, bæn phËn cña m×nh, phải có kiến thức mới để tham gia vào công cuộc xây dựng nớc nhà, và trớc hết phải biết đọc, biết viết chữ Quốc ngữ. Những ngời đã biết chữ hãy dạy cho những ngời cha biết chữ, hãy góp sức vào bình dân học vụ, nh các anh chị em trong sáu, bảy năm nay đã gây phong trào truyền bá Quốc ngữ, giúp đồng bào thất học. Nh÷ng ngêi cha biÕt ch÷ h·y g¾ng søc mµ häc cho biÕt ®i. Vî cha biÕt th× chång b¶o, em cha biÕt th× anh b¶o, cha mÑ kh«ng biÕt th× con b¶o, ngêi ¨n ngêi lµm kh«ng biÕt th× chñ nhµ b¶o, c¸c ngêi giµu cã th× më líp häc t¹i t gia d¹y cho những ngời không biết chữ ở hàng xóm láng giềng, các chủ ấp, chủ đồn điền, chủ hÇm má, nhµ m¸y th× më líp häc cho nh÷ng t¸ ®iÒn, nh÷ng ngêi lµm cña m×nh. Phụ nữ lại càng cần phải học, đã lâu chị em bị kìm hãm, đây là lúc chị em phải cố gắng để kịp nam giới, để xứng đáng mình là một phần tử trong nớc, có quyÒn bÇu cö vµ øng cö. C«ng viÖc nµy, mong c¸c anh chÞ em thanh niªn sèt s¾ng gióp søc. Chñ tÞch ChÝnh phñ nh©n d©n l©m thêi Hå ChÝ Minh (Hå ChÝ Minh toµn tËp, tËp 4,.

(13) NXB ChÝnh trÞ Quèc gia, Hµ Néi, 2000) a) Bác Hồ viết bài văn này để làm gì? Gîi ý: Trong bµi viÕt nµy, B¸c v¹ch râ t×nh tr¹ng d©n trÝ chung cña x· héi ta tõ đó đề cập đến việc cần thiết phải học tập, kêu gọi mọi ngời cùng học tập. b) H·y tãm t¾t nh÷ng ý chÝnh cña bµi viÕt. T×m c¸c c©u v¨n mang luËn ®iÓm. Gîi ý: C¸c c©u v¨n mang luËn ®iÓm chÝnh cña bµi v¨n: - "Mét trong nh÷ng c«ng viÖc ph¶i thùc hiÖn cÊp tèc trong lóc nµy, lµ n©ng cao d©n trÝ" - "Mäi ngêi ViÖt Nam ph¶i hiÓu biÕt quyÒn lîi cña m×nh, bæn phËn cña m×nh, phải có kiến thức mới để tham gia vào công cuộc xây dựng nớc nhà, và trớc hết phải biết đọc, biết viết chữ Quốc ngữ." c) Để thuyết phục ngời đọc, ngời viết đã làm gì? Hãy liệt kê các lí lẽ của bài v¨n. Gợi ý: Để tạo sức thuyết phục cho bài viết, ngời viết đã triển khai những luận ®iÓm chÝnh víi c¸c lÝ lÏ chÆt chÏ: - Trớc Cách mạng tháng Tám, dới ách đô hộ của thực dân, nhân dân ta phải chÞu c¶nh thÊt häc, mï ch÷; - Nay đã dành đợc độc lập; để xây dựng đất nớc thì không thể không học, mọi ngời phải biết đọc, biết viết; - BiÕn viÖc häc thµnh viÖc lµm réng kh¾p, víi c¸c h×nh thøc cô thÓ cã thÓ ¸p dông mäi lóc, mäi n¬i. d) Trong bµi v¨n, t¸c gi¶ cã sö dông kÓ chuyÖn, miªu t¶, biÓu c¶m kh«ng? V× sao? Gợi ý: Để giải quyết vấn đề "Chống nạn thất học" nh trên, không thể sử dụng kể chuyện, miêu tả hay biểu cảm. Sức thuyết phục chỉ có thể đợc tạo nên bằng hệ thống các luận điểm, trình bày với lí lẽ lôgic, chặt chẽ. Nhiệm vụ giải quyết vấn đề đặt ra đòi hỏi phải sử dụng nghị luận. ®) V¨n b¶n nghÞ luËn lµ g×? Gợi ý: Văn bản nghị luận là loại văn đợc viết ra nhằm xác lập cho ngời đọc, ngời nghe một t tởng, quan điểm nào đó bằng những luận điểm rõ ràng, với lí lẽ.

(14) chÆt chÏ, dÉn chøng x¸c thùc. II. RÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. a) Bµi v¨n díi ®©y cã ph¶i lµ bµi v¨n nghÞ luËn kh«ng? V× sao? Cần tạo ra thói quen tốt trong đời sống xã hội Có thói quen tốt và thói quen xấu. Luôn dậy sớm, luôn đúng hẹn, giữ lời hứa, luôn đọc sách,... là thói quen tốt. Hót thuèc l¸, hay c¸u giËn, mÊt trËt tù lµ thãi quen xÊu. Cã ngêi biÕt ph©n biÖt tốt và xấu, nhng vì đã thành thói quen nên rất khó bỏ, khó sửa. Chẳng hạn vì thói quen hót thuèc l¸, nªn còng cã thãi quen g¹t tµn bõa b·i ra nhµ, c¶ trong phßng kh¸ch lÞch sù, s¹ch bong. Ngêi biÕt lÞch sù th× cßn söa mét chót b»ng c¸ch xin chñ nhµ cho mîn c¸i g¹t tµn. Mét thãi quen xÊu ta thêng gÆp hµng ngµy, ë bÊt cø ®©u lµ thãi quen vøt r¸c bừa bãi. Ăn chuối xong cứ tiện tay là vứt toẹt ngay cái vỏ ra cửa, ra đờng... Thói quen nµy thµnh tÖ n¹n... Mét xãm nhá, con m¬ng sau nhµ thµnh con s«ng r¸c... Nh÷ng n¬i khuÊt, n¬i c«ng céng, l©u ngµy r¸c cø ïn lªn, khiÕn nhiÒu khu d©n c ph¶i chÞu hËu qu¶ mÊt vÖ sinh nÆng nÒ. Tệ hại hơn có ngời có cái cốc vỡ, cái chai vỡ cũng tiện tay ném ra đờng. Vì thÕ trÎ em, cô giµ giÉm ph¶i, ch¶y m¸u ch©n rÊt nguy hiÓm. Tạo đợc thói quen tốt là rất khó. Nhng nhiễm thói quen xấu thì dễ. Cho nên mỗi ngời, mỗi gia đình hãy tự xem lại mình để tạo ra nếp sống đẹp, văn minh cho x· héi? (Theo Băng Sơn, Giao tiếp đời thờng) Gợi ý: Có vấn đề nào đợc đa ra và giải quyết trong bài văn này không? Tác giả nêu lên ý kiến nào? Có mục đích thuyết phục ngời đọc về ý kiến ấy không? Văn bản trên là một văn bản nghị luận. Tác giả bàn đến vấn đề tập thói quen tốt, loại bỏ những thói quen xấu trong đời sống hàng ngày. b) Tãm t¾t nh÷ng ý chÝnh cña bµi v¨n. §Ó t¹o cho bµi v¨n cã søc thuyÕt phôc, ngời viết đã trình bày các luận điểm với lí lẽ và dẫn chứng nh thế nào? Gîi ý: - LuËn ®iÓm chÝnh cña bµi v¨n thÓ hiÖn ë:.

(15) + Có ngời biết phân biệt tốt và xấu, nhng vì đã thành thói quen nên rất khó bá, khã söa. + Tạo đợc thói quen tốt là rất khó. Nhng nhiễm thói quen xấu thì dễ. Cho nên mỗi ngời, mỗi gia đình hãy tự xem lại mình để tạo ra nếp sống đẹp, văn minh cho x· héi. - Luận điểm chính trên đợc triển khai với các lí lẽ: + Trong cuộc sống, có thói quen tốt (dẫn chứng: dậy sớm, luôn đúng hẹn, giữ lời hứa, luôn đọc sách...) và có thói quen xấu; + Cái gì đó mà thành thói quen thì rất khó sửa; + Thói quen xấu sẽ gây hại đến cộng đồng, tác động tiêu cực đến môi tr ờng sèng; (DÉn chøng: Hót thuèc l¸, hay c¸u giËn, mÊt trËt tù; vøt r¸c bõa b·i, r¸c cø ïn lªn, khiÕn nhiÒu khu d©n c ph¶i chÞu hËu qu¶ mÊt vÖ sinh nÆng nÒ, cã ngêi cßn cã cái cốc vỡ cũng tiện tay ném ra đờng. Vì thế trẻ em, cụ già giẫm phải, chảy máu ch©n rÊt nguy hiÓm,...) + Hãy tự xem lại mình để loại bỏ thói quen xấu, tạo ra nếp sống đẹp, văn minh cho x· héi. c) Vấn đề mà bài viết trên bàn bạc có đúng với thực tế của đời sống không? Nh÷ng g× mµ ngêi viÕt gi¶i quyÕt trong bµi viÕt cã ý nghÜa nh thÕ nµo? Gợi ý: Vấn đề bảo vệ môi trờng, giữ gìn nếp sống văn minh có phải là vấn đề nóng bỏng hiện nay không? Em có hay đợc nghe nói đến vấn đề này trên các phơng tiện thông tin không? Với việc đó nên tán thành hay phản đối? 2. NhËn xÐt vÒ bè côc cña bµi v¨n trªn. Gîi ý: Cã thÓ chia bµi v¨n thµnh mÊy phÇn? Néi dung chÝnh cña tõng phÇn lµ g×? Bài văn có bố cục 3 phần: Mở bài (Nêu vấn đề thói quen và thói quen tốt); Th©n bµi (T¸c h¹i cña thãi quen xÊu vµ viÖc cÇn thiÕt ph¶i lo¹i bá thãi quen xÊu); Kết bài (Kêu gọi mọi ngời loại bỏ thói quen xấu, tự điều chỉnh mình để tạo ra nếp sống đẹp, văn minh cho xã hội.) 3. Su tÇm thªm mét sè v¨n b¶n nghÞ luËn mµ em biÕt..

(16) Gợi ý: Tìm trên những tờ báo mà em đang có (hoặc mợn của ngời khác) để chÐp l¹i c¸c ®o¹n v¨n theo yªu cÇu. 4. Bµi v¨n sau ®©y cã ph¶i lµ v¨n b¶n nghÞ luËn kh«ng? Hai biÓn hå Ngêi ta b¶o ë bªn Pa-le-xtin cã hai biÓn hå... BiÓn hå thø nhÊt gäi lµ biÓn ChÕt. §óng nh tªn gäi, kh«ng cã sù sèng nµo bªn trong còng nh xung quanh biÓn hồ này. Nớc trong hồ không có một loại cá nào có thể sống nổi. Ai cũng đều không muốn sống gần đó. Biển hồ thứ hai là Ga-li-lê. Đây là biển hồ thu hút nhiều kh¸ch du lÞch nhÊt. Níc ë biÓn hå lóc nµo còng trong xanh m¸t rîi, ngêi cã thÓ uống đợc mà cá cũng sống đợc. Nhà cửa đợc xây cất rất nhiều ở đây. Vờn cây xung quanh tèt t¬i nhê nguån níc nµy. Nhng điều kì lạ là cả hai biển hồ này đều đợc đón nhận nguồn nớc từ sông Gioóc-đăng. Nớc sông Gioóc-đăng chảy vào biển Chết. Biển Chết đón nhận và giữ riªng cho m×nh mµ kh«ng chia sÎ nªn níc trong biÓn ChÕt trë nªn mÆn ch¸t. BiÓn hồ Ga-li-lê cũng đón nhận nguồn nớc từ sông Gioóc-đăng rồi từ đó tràn qua các hồ nhá vµ s«ng l¹ch, nhê vËy níc trong hå nµy lu«n s¹ch vµ mang l¹i sù sèng cho c©y cèi, mu«ng thó, con ngêi. Một định lí trong cuộc sống mà ai cũng đồng tình: Một ánh lửa sẻ chia là một ánh lửa lan toả, một đồng tiền kinh doanh là một đồng tiền sinh lợi. Đôi môi có hé mở mới thu nhận đợc nụ cời. Bàn tay có mở rộng trao ban, tâm hồn mới tràn ngập vui síng. Thật bất hạnh cho ai cả đời chỉ biết giữ cho riêng mình. "Sự sống" trong họ rồi còng sÏ chÕt dÇn chÕt mßn nh níc trong lßng biÓn ChÕt... (Theo Quµ tÆng cña cuéc sèng) Gîi ý: MÆc dï cã sö dông tù sù nhng v¨n b¶n trªn vÉn lµ mét v¨n b¶n nghÞ luận. Kể chuyện "Hai biển hồ" là để luận bàn về hai cách sống: cách sống chỉ biết gi÷ cho riªng m×nh vµ c¸ch sèng biÕt sÎ chia cïng mäi ngêi. H×nh ¶nh hai biÓn hå mang ý nghĩa tợng trng cho hai cách sống đối lập nhau ấy.. tôc ng÷ vÒ con ngêi vµ x· héi I. ThÓ lo¹i (Xem thêm trong bài Tục ngữ về thiên nhiên và lao động sản xuất).

(17) Ngoài các cách gieo vần tơng tự nh ở bài Tục ngữ về thiên nhiên và lao động s¶n xuÊt, c¸c c©u tôc ng÷ vÒ con ngêi vµ x· héi cßn næi bËt ë nh÷ng khÝa c¹nh kh¸c:  Sử dụng các hình ảnh so sánh, hoán dụ, các phép đối,... hiệu quả.  Đa ra những câu tục ngữ có nghĩa đối lập nhng không loại trừ nhau mà còn bæ sung cho nhau. VÝ dô nh hai c©u 5, 6: Không thầy đố mày làm nên Häc thÇy kh«ng tµy häc b¹n. Không nên căn cứ vào ý nghĩa của câu sau để phủ nhận vai trò của ngời thầy cũng nh đề cao vai trò của bạn quá mức. Thực ra, đây chỉ là những cách nói hình ảnh. Nói đến "thầy" là nói đến nhà trờng, đến những tri thức sách vở, còn nói đến "bạn" là nói đến thực tiễn đời sống muôn màu vẻ. Có câu "Mọi lí thuyết chỉ là màu xám, còn cây đời mãi mãi xanh tơi", tri thức đời sống rất quan trọng nhng không ai cã thÓ phñ nhËn vai trß cña nhµ trêng, cña tri thøc s¸ch vë trong viÖc më mang vèn tri thøc, båi dìng phÈm chÊt, nh©n c¸ch cña con ngêi. Tri thøc s¸ch vë vµ tri thức đời sống đều cần thiết, không loại trừ nhau, trái lại, phải bổ sung cho nhau để con ngời đợc hoàn thiện. II. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. §äc kÜ v¨n b¶n vµ chó thÝch c¸c tõ mÆt ngêi vµ kh«ng tµy.. 2. Ph©n tÝch tõng c©u tôc ng÷ C©u. NghÜa cña c©u tôc ng÷. Gi¸ trÞ cña kinh nghiÖm mµ c©u tôc ng÷ thÓ hiÖn. 1. Con ngêi quý h¬n tiÒn b¹c.. §Ò cao gi¸ trÞ cña con ngêi.. 2. R¨ng vµ tãc lµ c¸c phÇn thÓ hiÖn Ph¶i biÕt ch¨m chót tõng yÕu tè thÓ h×nh thøc, tÝnh nÕt con ngêi. hiện hình thức, tính nết tốt đẹp của con ngêi.. 3. Dï khã kh¨n vÒ vËt chÊt, vÉn ph¶i Dï nghÌo khã vÉn ph¶i biÕt gi÷ g×n trong s¹ch, kh«ng lµm ®iÒu xÊu. nhân cách tốt đẹp.. 4. Cần phải học cách ăn, nói,... đúng Cần phải học các hành vi ứng xử chuÈn mùc. v¨n ho¸..

(18) 5. Muốn làm đợc việc gì cũng cần có Đề cao vị thế của ngời thầy. ngêi híng dÉn.. 6. Häc thÇy kh«ng b»ng häc b¹n.. 7. Khuyªn con ngêi biÕt yªu ngêi §Ò cao c¸ch øng xö nh©n v¨n. kh¸c nh chÝnh b¶n th©n m×nh.. 8. §îc hëng thµnh qu¶, ph¶i nhí ¬n Ph¶i biÕt ¬n víi ngêi cã c«ng lao ngời tạo ra thành quả đó. giúp đỡ, gây dựng, tạo nên thành qu¶.. 9. Việc lớn, việc khó không thể do Khẳng định sức mạnh của tình đoàn một ngời làm đợc, mà phải cần kết. nhiÒu ngêi hîp søc.. §Ò cao viÖc häc b¹n.. 3.* Câu tục ngữ nêu mối quan hệ thầy trò, bình luận, đánh giá vai trò của ngời thầy và xác định việc tiếp thu học hỏi từ bạn bè đợc nhân dân đúc kết:. – Không thầy đố mày làm nên. – Häc thÇy kh«ng tµy häc b¹n. Mới đọc tởng chừng hai câu tục ngữ đối lập nhau nhng thực chất lại bổ sung chặt chẽ cho nhau. Cả hai câu, câu nào cũng đề cao việc học, chỉ có học tập, biết tìm thầy mà học thì con ngời mới có thể thành tài, có khả năng đóng góp cho xã héi vµ sèng míi cã ý nghÜa. 4. Các giá trị nổi bật của các đặc điểm trong tục ngữ: * Diễn đạt bằng so sánh:. – Mét mÆt ngêi b»ng mêi mÆt cña. – Häc thÇy kh«ng tµy häc b¹n. – Th¬ng ngêi nh thÓ th¬ng th©n. Phép so sánh đợc sử dụng rất đa dạng, linh hoạt. Trong câu thứ nhất, so sánh "bằng", hai âm "ơi" (ngời  mời) vần và đối nhau qua từ so sánh. Trong câu thứ hai cũng diễn đạt quan hệ đó, dân gian so sánh "tày", vần với âm "ay" trong vế đa ra so sánh (thầy). Câu thứ ba dùng phép so sánh "nh". Các cách sử dụng đó có tác dông dÔ thuéc, dÔ nhí, chuyÓn t¶i ý tëng mét c¸ch dÔ dµng..

(19) * Diễn đạt bằng hình ảnh ẩn dụ:. – ¨n qu¶ nhí kÎ trång c©y. – Mét c©y lµm ch¼ng nªn non Ba c©y chôm l¹i nªn hßn nói cao. H×nh ¶nh Èn dô trong c©u thø nhÊt: tõ qu¶ – c©y nghÜa ®en chuyÓn sang thành quả và ngời có công giúp đỡ, sinh thành... Tơng tự nh vậy, cây và non chuyÓn sang nghÜa mét c¸ nh©n vµ viÖc lín, viÖc khã... lµ nh÷ng phÐp Èn dô cã t¸c dụng mở rộng nghĩa, diễn đạt uyển chuyển các ý tởng cần nêu. * Dïng tõ vµ c©u cã nhiÒu nghÜa:. – C¸i r¨ng, c¸i tãc (kh«ng nh÷ng chØ r¨ng tãc cô thÓ, mµ cßn chØ c¸c yÕu tè h×nh thøc nãi chung – lµ nh÷ng yÕu tè nãi lªn h×nh thøc, nh©n c¸ch con ngêi). – Đói, rách (không những chỉ đói và rách mà còn chỉ khó khăn, thiếu thốn nói chung); sạch, thơm chỉ việc giữ gìn t cách, nhân phẩm tốt đẹp. – ¨n, nãi, gãi, më... ngoµi nghÜa ®en cßn chØ viÖc häc c¸ch giao tiÕp, øng xö nãi chung. – Quả, kẻ trồng cây, cây, non... cũng là những từ có nhiều nghĩa, nh đã nói trong c©u 3. C¸c c¸ch dïng tõ nµy t¹o ra c¸c líp nghÜa phong phó, thÝch øng víi nhiÒu tình huống diễn đạt và hoàn cảnh giao tiếp.8 III. rÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. Cách đọc Cách đọc tục ngữ cơ bản giống nhau, đều phải đảm bảo đọc đúng vần, đúng nhÞp. Ngay c¶ víi nh÷ng c©u tôc ng÷ cã h×nh thøc ca dao ("Mét c©y lµm ch¼ng nªn non...") thì tính chất đúc rút kinh nghiệm vẫn là chủ yếu, cần đọc rõ ràng, rành mạch, không cần chú ý nhiều đến yếu tố truyền cảm. 2. Tìm những câu tục ngữ đồng nghĩa hoặc trái nghĩa với những câu tục ngữ đã học trong bài này. Gîi ý: Tham kh¶o c¸c c©u tôc ng÷ sau: - §ång nghÜa:.

(20) + Ngời sống hơn đống vàng. + LÊy cña che th©n, kh«ng ai lÊy th©n che cña. + Uèng níc nhí nguån. ¡n qu¶ nhí kÎ trång c©y. + NhiÔu ®iÒu phñ lÊy gi¸ g¬ng. Ngêi trong mét níc ph¶i th¬ng nhau cïng. - Tr¸i nghÜa: + Cña träng h¬n ngêi. + Ăn cháo đá bát. + Đợc chim bẻ ná, đớc cá quên nơm.. Rót gän c©u I. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. ThÕ nµo lµ rót gän c©u? a) So sánh và rút ra nhận xét về đặc điểm cấu tạo của hai câu sau: (1) Häc ¨n, häc nãi, häc gãi, häc më. (Tôc ng÷) (2) Chóng ta häc ¨n, häc nãi, häc gãi, häc më. Gîi ý: H·y so s¸nh: (1): Häc ¨n, häc nãi, häc gãi, häc më. Các cụm động từ - Vị ngữ (2): Chóng ta / häc ¨n, häc nãi, häc gãi, häc më. C. V1. V2. V3. b) Vì sao chủ ngữ trong câu (1) đợc lợc bỏ?. V4.

(21) Gîi ý: Cã thÓ thªm nh÷ng tõ ng÷ nµo lµm chñ ng÷ cho c©u (1)? Cã thÓ thªm c¸c tõ: chóng t«i, ta, ngêi ViÖt Nam,... vµo vÞ trÝ chñ ng÷ cña c©u (1). Nh vËy, tuú tõng trêng hîp vËn dông mµ cã thÓ hiÓu chñ ng÷ cô thÓ lµ ai. Còng chÝnh v× ®iÒu này mà ngời ta lợc bỏ chủ ngữ của câu, để cụm động từ vị ngữ "học ăn, học nói, học gói, học mở." trở thành kinh nghiệm chung, lời khuyên chung, đúng với tất cả mäi ngêi. c) Trong các câu dới đây, câu nào đợc rút gọn? Thành phần nào của câu đợc lợc bỏ? (1) Hai ba ngêi ®uæi theo nã. Råi ba bèn ngêi, s¸u b¶y ngêi. (NguyÔn C«ng Hoan) (2) - Bao giê cËu ®i Hµ Néi? - Ngµy mai. Gợi ý: Phân tích thành phần cấu tạo của từng câu để xác định câu rút gọn. - Câu "Rồi ba bốn ngời, sáu bảy ngời." đợc rút gọn vị ngữ; ngời ta có thể căn cứ vào câu đứng trớc để xác định đợc vị ngữ của câu này là: đuổi theo nó. - Câu "Ngày mai." đợc rút gọn cả chủ ngữ và vị ngữ; ngời ta có thể căn cứ vào câu đứng trớc nó để hiểu đợc là: Tôi đi Hà Nội vào ngày mai. hoặc Ngày mai tôi ®i Hµ Néi. 2. C¸ch sö dông c©u rót gän a) Trong nh÷ng c©u díi ®©y, c©u nµo thiÕu thµnh phÇn? Cã nªn rót gän nh vËy kh«ng? V× sao? Sáng chủ nhật, trờng em tổ chức cắm trại. Sân trờng thật đông vui. Chạy lo¨ng qu¨ng. Nh¶y d©y. Ch¬i kÐo co. Gîi ý: - C¸c c©u "Ch¹y lo¨ng qu¨ng. Nh¶y d©y. Ch¬i kÐo co." thiÕu thµnh phÇn chñ ng÷; - Kh«ng ph¶i bao giê viÖc rót gän c©u còng hîp lÝ. Tuú tiÖn lîc bá thµnh phÇn c©u nh nh÷ng c©u trªn khiÕn cho lêi v¨n trë nªn céc lèc, khã hiÓu. b. Trong các câu dới đây, câu nào đợc rút gọn? Rút gọn nh vậy có hợp lí kh«ng? T¹i sao?.

(22) - Mẹ ơi, hôm nay đợc điểm 10. - Con mẹ giỏi quá! Bài nào đợc điểm 10 thế con? - Bµi kiÓm tra to¸n. Gîi ý: - Tìm chủ ngữ của câu "Mẹ ơi, hôm nay đợc điểm 10."; - Nãi víi mÑ "Bµi kiÓm tra to¸n." nh thÕ cã g× sai kh«ng? Câu "Mẹ ơi, hôm nay đợc điểm 10" không có thành phần chủ ngữ. Nói nh thế, câu trở nên khó hiểu (không biết ai đợc điểm 10); hơn nữa, nói với ngời bậc trên kh«ng nªn xng h« côt lñn nh vËy. C©u "Bµi kiÓm tra to¸n." mÆc dï thiÕu vÞ ng÷ nhng có thể chấp nhận đợc nếu thêm vào những từ ngữ xng hô lễ phép, chẳng hạn: Bµi kiÓm tra to¸n ¹! hoÆc Bµi kiÓm tra to¸n mÑ ¹! c) Nh vËy, khi rót gän c©u ta cÇn lu ý ®iÒu g×? - Tránh làm cho ngời nghe (đọc) khó hiểu hoặc hiểu sai nội dung cần nói; - Tránh sự khiếm nhã, thiếu lễ độ khi dùng những câu cộc lốc. II. RÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. Trong c¸c c©u tôc ng÷ sau, c©u nµo lµ c©u rót gän? Nh÷ng thµnh phÇn nµo của câu đợc rút gọn? Rút gọn nh vậy nhằm mục đích gì? (1) Ngời ta là hoa đất. (2) ¡n qu¶ nhí kÎ trång c©y. (3) Nuôi lợn ăn cơm nằm, nuôi tằm ăn cơm đứng. (4) Tấc đất tấc vàng. Gîi ý: C¸c c©u (2), (3) lµ nh÷ng c©u rót gän. Thµnh phÇn bÞ lîc lµ thµnh phÇn chñ ng÷. Hai c©u nµy, mét c©u nªu nguyªn t¾c øng xö, mét c©u nªu kinh nghiÖm s¶n xuÊt chung cho tÊt c¶ mäi ngêi nªn cã thÓ rót gän chñ ng÷ lµm cho c©u gän h¬n. 2. H·y t×m c¸c c©u rót gän trong nh÷ng vÝ dô sau. a). Bíc tíi §Ìo Ngang bãng xÕ tµ, Cỏ cây chen đá, lá chen hoa..

(23) Lom khom díi nói, tiÒu vµi chó, Lác đác bên sông, chợ mấy nhà. Nhí níc ®au lßng, con quèc quèc, Th¬ng nhµ mái miÖng, c¸i gia gia. Dừng chân đứng lại, trời, non, nớc, Mét m¶nh t×nh riªng, ta víi ta. (Bµ HuyÖn Thanh Quan) b). §ån r»ng quan tíng cã danh, Cìi ngùa mét m×nh ch¼ng ph¶i vÞn ai. Ban khen r»ng: "Êy míi tµi", Ban cho cái áo với hai đồng tiền. §¸nh giÆc th× ch¹y tríc tiªn, X«ng vµo trËn tiÒn cëi khè giÆc ra (!) GiÆc sî, giÆc ch¹y vÒ nhµ, Trë vÒ gäi mÑ mæ gµ khao qu©n! (Ca dao). Gîi ý: C¸c c©u rót gän. a) Rót gän chñ ng÷ + Bíc tíi §Ìo Ngang bãng xÕ tµ, + Dừng chân đứng lại, trời, non, nớc, b) Rót gän chñ ng÷ + §ån r»ng quan tíng cã danh, + Cìi ngùa mét m×nh ch¼ng ph¶i vÞn ai. + Ban khen r»ng: "Êy míi tµi", + Ban cho cái áo với hai đồng tiền. + §¸nh giÆc th× ch¹y tríc tiªn,.

(24) + X«ng vµo trËn tiÒn cëi khè giÆc ra (!) + Trë vÒ gäi mÑ mæ gµ khao qu©n! 3. §äc v¨n b¶n sau ®©y vµ tr¶ lêi c©u hái: MÊt råi Mét ngêi cã viÖc ®i xa, dÆn con: - ë nhµ cã ai hái th× b¶o bè ch¸u ®i v¾ng nhÐ! Sî con m¶i ch¬i quªn mÊt, «ng ta viÕt mÊy c©u vµo giÊy, ®a cho con, b¶o: - Cã ai hái th× ®a c¸i giÊy nµy. Đứa con cầm giấy bỏ vào túi áo. Cả ngày chẳng thấy ai hỏi. Tối đến, nó thắp đèn, lấy giấy ra xem, chẳng may để giấy cháy mất. H«m sau cã ngêi kh¸ch l¹i ch¬i, hái: - Bè ch¸u cã nhµ kh«ng? Th»ng bÐ ngÈn ng¬ håi l©u, sùc nhí ra, sê vµo tói kh«ng thÊy giÊy, liÒn nãi: - MÊt råi. ¤ng kh¸ch söng sèt: - MÊt bao giê? - Tha... tèi h«m qua. - Sao mµ mÊt nhanh thÕ? - Ch¸y ¹. (TruyÖn cêi d©n gian ViÖt Nam) a) V× sao cËu bÐ vµ ngêi kh¸ch trong c©u chuyÖn trªn hiÓu lÇm nhau? Gợi ý: Cậu bé đã trả lời ngời khách nh thế nào? Ngời khách đã hiểu lầm thế nµo? - Cậu bé dùng những câu thiếu chủ ngữ để trả lời ngời khách: "Mất rồi.", "Tha... tối hôm qua.", "Cháy ạ." - Tõ chç hiÓu nhÇm chñ ng÷ trong c¸c c©u nãi cña cËu bÐ lµ ngêi bè cña cËu, ngời khách cũng dùng những câu thiếu chủ ngữ để hỏi: "Mất bao giờ?", "Sao mà mÊt nhanh thÕ?", khiÕn sù hiÓu lÇm cø tiÕp diÔn..

(25) b) §Ó tr¸nh hiÓu lÇm nh trong trêng hîp trªn, khi nãi n¨ng chóng ta ph¶i lu ý ®iÒu g×? Gîi ý: Tr¸nh dïng nh÷ng c©u rót gän trong nh÷ng trêng hîp ý nghÜa cña ng÷ c¶nh kh«ng râ rµng, g©y hiÓu lÇm cho ngêi nghe. 4. Chi tiÕt nµo cã t¸c dông g©y cêi vµ phª ph¸n trong truyÖn sau: Tham ¨n Có anh chàng phàm ăn tục uống, hễ ngồi vào mâm là chỉ gắp lấy gắp để, ch¼ng ngÈng mÆt nh×n ai, còng ch¼ng muèn chuyÖn trß g×. Mét lÇn ®i ¨n cç ë nhµ nä, cã «ng kh¸ch thÊy «ng ta ¨n uèng lç m·ng qu¸, bÌn l©n la gîi chuyÖn. ¤ng kh¸ch hái: - Ch¼ng hay «ng lµ ngêi ë ®©u ta? Anh chàng đáp: - §©y. Råi c¾m cói ¨n. - Thế ông đợc mấy cô, mấy cậu rồi? - Mçi. Nãi xong, l¹i g¾p lia g¾p lÞa. ¤ng kh¸ch hái tiÕp: - C¸c cô th©n sinh «ng ch¾c cßn c¶ chø? Anh chµng vÉn kh«ng ngÈng ®Çu lªn, b¶o: - TiÖt! (TruyÖn cêi d©n gian ViÖt Nam) Gợi ý: Truyện này đã sử dụng những câu rút gọn nh thế nào? Những câu rút gän Êy cã t¸c dông g× trong viÖc kh¾c ho¹ tÝnh c¸ch phµm ¨n tôc uèng, ¨n nãi th« lç cña nh©n vËt anh chµng tham ¨n?. §Æc ®iÓm cña v¨n b¶n nghÞ luËn I. KiÕn thøc c¬ b¶n.

(26) Mỗi bài văn nghị luận đều phải có luận điểm, luận cứ và lập luận. 1. LuËn ®iÓm lµ g×? a) Trong bài văn Chống nạn thất học, Bác Hồ đã vạch rõ tình trạng dân trí chung của xã hội ta từ đó đề cập đến việc cần thiết phải học tập, kêu gọi mọi ng ời cùng học tập. Đây chính là luận điểm chính của bài văn, luận điểm này đợc thể hiÖn ra b»ng nh÷ng c©u cô thÓ: - "Mét trong nh÷ng c«ng viÖc ph¶i thùc hiÖn cÊp tèc trong lóc nµy, lµ n©ng cao d©n trÝ" - "Mäi ngêi ViÖt Nam ph¶i hiÓu biÕt quyÒn lîi cña m×nh, bæn phËn cña m×nh, phải có kiến thức mới để tham gia vào công cuộc xây dựng nớc nhà, và trớc hết phải biết đọc, biết viết chữ Quốc ngữ." §©y chÝnh lµ nh÷ng c©u mang luËn ®iÓm chÝnh cña bµi v¨n. §äc nh÷ng c©u này, ngời đọc có thể hiểu đợc nội dung cơ bản của cả bài văn, nắm đợc t tởng, quan ®iÓm cña t¸c gi¶. C¸c néi dung kh¸c cña bµi v¨n xoay quanh, tËp trung thÓ hiÖn nh÷ng luËn ®iÓm nµy. Nh vËy, cã thÓ hiÓu luËn ®iÓm lµ nh÷ng ý chÝnh cña bµi v¨n nghÞ luËn. 2. LuËn cø - ở bài văn Chống nạn thất học, để làm rõ các luận điểm, tác giả đã làm nh÷ng g×? - Tác giả đã làm rõ luận điểm của bài viết bằng những lí lẽ và dẫn chứng nào? Luận điểm chỉ có thể thuyết phục đợc ngời đọc khi nó có các lí lẽ sáng rõ, đúng đắn, dẫn chứng chân thực làm cơ sở. Có thể thấy điều này khi phân tích hệ thèng c¸c lÝ lÏ vµ dÉn chøng cña bµi v¨n Chèng n¹n thÊt hoc: - Trớc Cách mạng tháng Tám, dới ách đô hộ của thực dân Pháp, nhân dân ta ph¶i chÞu c¶nh thÊt häc, mï ch÷ (dÉn chøng: thùc d©n Ph¸p thi hµnh chÝnh s¸ch ngu d©n, h¹n chÕ më trêng häc; 95 phÇn tr¨m ngêi d©n ViÖt Nam kh«ng biÕt ch÷); - Nay đã dành đợc độc lập; để xây dựng đất nớc thì không thể không học, mọi ngời phải biết đọc, biết viết; - BiÕn viÖc häc thµnh viÖc lµm réng kh¾p, víi c¸c h×nh thøc cô thÓ cã thÓ ¸p dụng mọi lúc, mọi nơi (dẫn chứng: Những ngời đã biết chữ hãy dạy cho những ng-.

(27) êi cha biÕt ch÷. Vî cha biÕt th× chång b¶o, em cha biÕt th× anh b¶o, cha mÑ kh«ng biÕt th× con b¶o, ngêi ¨n ngêi lµm kh«ng biÕt th× chñ nhµ b¶o, c¸c ngêi giµu cã th× më líp häc ë t gia d¹y cho nh÷ng ngêi kh«ng biÕt ch÷ ë hµng xãm l¸ng giÒng, c¸c chủ ấp, chủ đồn điền, chủ hầm mỏ, nhà máy thì mở lớp học cho những tá điền, nh÷ng ngêi lµm cña m×nh..., phô n÷ ..., thanh niªn...) 3. LËp luËn Các luận cứ (lí lẽ và dẫn chứng) trong bài Chống nạn thất học đợc trình bày nh thế nào? Tác giả đã nêu, dẫn dắt từ luận cứ đến khẳng định luận điểm ra sao? Gîi ý: Chó ý tr×nh tù tr×nh bµy c¸c luËn cø: Dân ta 95 phần trăm mù chữ  muốn xây dựng đất nớc thì phải có kiến thức  phải biết đọc, biết viết  bằng mọi cách để học đọc, học viết  phụ nữ càng phải học  thanh niªn ph¶i tiªn phong trong viÖc chèng n¹n thÊt häc Cách nêu luận cứ để dẫn dắt đến luận điểm đợc gọi là lập luận. II. RÌn luyÖn kÜ n¨ng Tãm t¾t luËn ®iÓm chÝnh, luËn cø, c¸ch lËp luËn cña v¨n b¶n CÇn t¹o ra thãi quen tốt trong đời sống xã hội (Bài 18). Gîi ý: Xem l¹i Gîi ý bµi tËp 2, môc II, bµi 18.. §Ò v¨n nghÞ luËn vµ viÖc lËp ý cho bµi v¨n nghÞ luËn I. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. Tìm hiểu đề văn nghị luận a) Nội dung và tính chất của đề văn nghị luận Đọc các đề văn sau và trả lời câu hỏi: (1) Lèi sèng gi¶n dÞ cña B¸c Hå. (2) Tiếng Việt giàu đẹp. (3) Thuốc đắng giã tật. (4) ThÊt b¹i lµ mÑ thµnh c«ng..

(28) (5) Kh«ng thÓ sèng thiÕu t×nh b¹n. (6) H·y biÕt quý thêi gian. (7) Chí nªn tù phô. (8) Không thầy đố mày làm nên và Học thầy không tày học bạn có mâu thuẫn víi nhau kh«ng? (9) Gần mực thì đen, gần đèn thì rạng. (10) ¡n cç ®i tríc, léi níc theo sau nªn ch¨ng? (11) ThËt thµ lµ cha d¹i ph¶i ch¨ng? - Có thể dùng các đề văn trên làm đề bài (đầu đề) cho bài văn đợc không? Tại sao? Gợi ý: Giống nh đề bài của các loại văn khác, đề bài của một bài văn nghị luận cũng khái quát chủ đề, nội dung chính của bài văn. Vì vậy, có thể dùng các đề này làm đầu đề cho bài văn với nội dung tơng ứng. - Căn cứ vào đâu để có thể cho rằng các đề trên là đề văn nghị luận? Gợi ý: Đề bài của một bài văn nghị luận có vai trò nêu ra vấn đề để trao đổi, bàn bạc. Khi trao đổi, bàn bạc về vấn đề đợc nêu ra trong đề văn ngời làm văn nghị luận phải thể hiện đợc quan điểm, ý kiến của riêng mình về vấn đề đó. Căn cứ vào đặc điểm này, có thể khẳng định các đề văn trên đều là đề văn nghị luận. Ch¼ng h¹n: + Vấn đề của đề (1) là đức tính giản dị của Bác Hồ; ngời viết phải bàn luận về đức giản dị và bày tỏ thái độ ngợi ca đức tính này ở vị lãnh tụ vĩ đại. + Vấn đề của đề (3) là có trải qua khó khăn, gian khổ thì mới đến đợc vinh quang, sung sớng; ngời viết phải phân tích để thấy đợc ý nghĩa khuyên nhủ đúng đắn của câu thành ngữ này. + Vấn đề của đề (10) là không nên sống ích kỉ, cơ hội; ngời viết phải tranh luận để thể hiện đợc thái độ phản bác, lật lại vấn đề mà câu thành ngữ Ăn cỗ đi trớc, lội nớc theo sau nêu ra. - Em hãy thử xếp các đề trên thành những loại khác nhau và cho biết dựa vào đâu để xếp nh vậy. Gợi ý: Dựa vào tính chất nghị luận, có thể xếp các đề trên theo những nhóm.

(29) sau: + §Ò cã tÝnh chÊt gi¶i thÝch, ngîi ca: (1), (2); + §Ò cã tÝnh chÊt ph©n tÝch, khuyªn nhñ: (3), (4), (5), (6), (7); + §Ò cã tÝnh chÊt suy xÐt, bµn luËn: (8), (9); + §Ò cã tÝnh chÊt tranh luËn, b¸c bá: (10), (11). - Tính chất của đề văn quy định nh thế nào đối với việc làm văn? Gợi ý: Cùng với định hớng về nội dung (vấn đề nêu ra), đề văn nghị luận còn có vai trò quan trọng trong việc định hớng thái độ của ngời viết khi nghị luận. Từ những định hớng này, ngời viết xác định đợc hớng triển khai bài văn, cách giải quyết vấn đề phù hợp. b) Tìm hiểu đề văn nghị luận Chọn một trong số các đề văn ở trên và thực hiện các yêu cầu tìm hiểu sau: - Vấn đề nêu lên ở đề là gì? - NghÞ luËn vÒ c¸i g×? ChØ tËp trung bµn b¹c vµo träng t©m nµo? - Cần thể hiện thái độ gì đối với vấn đề đợc nêu ra? - Dù tÝnh lµm bµi nh thÕ nµo? Gợi ý: Tìm hiểu đề văn nghị luận, ngời viết phải xác định đợc vấn đề cần nghị luận; từ đó hình dung cụ thể về đối tợng cần bàn bạc, đánh giá và biết đợc nên tập trung vào những gì để bài viết có trọng tâm (tức là phạm vi nghị luận); xác định đợc tính chất nghị luận (cần bộc lộ thái độ khẳng định, ngợi ca hay phủ định, phê phán); và qua những điều đã xác định đợc này mà có thể dự tính cách làm cụ thể cho bài văn (hớng triển khai). Chẳng hạn, với đề văn Chớ nên tự phụ, cần xác định: + Vấn đề cần nghị luận: tự phụ là tiêu cực, không nên tự phụ; + §èi tîng, ph¹m vi nghÞ luËn: tÝnh tù phô cña con ngêi, t¸c h¹i cña tÝnh tù phô trong cuéc sèng; + Tính chất nghị luận (khuynh hớng t tởng cần thể hiện): phủ định, phê phán tÝnh tù phô. + Híng triÓn khai (lËp luËn): lµm râ thÕ nµo lµ tÝnh tù phô, nh÷ng biÓu hiÖn.

(30) cña nã trong cuéc sèng  ph©n tÝch t¸c h¹i cña tÝnh tù phô  nh¾c nhë mäi ngêi chí nªn tù phô. 2. LËp ý cho bµi v¨n nghÞ luËn a) Chọn một trong các đề bài trong mục 1 và thực hiện yêu cầu theo các bớc sau: Bíc 1: X¸c lËp luËn ®iÓm - ý kiến của em trớc vấn đề đợc nêu ra ở đề bài là gì? - Em sÏ cô thÓ ho¸ ý kiÕn cña m×nh b»ng nh÷ng ý nhá nµo? Bíc 2: T×m luËn cø Để lập luận cho ý kiến của mình về vấn đề đợc nêu lên ở đề bài, em dự định dïng nh÷ng lÝ lÏ nµo? T¬ng øng víi nh÷ng lÝ lÏ Êy lµ nh÷ng dÉn chøng cô thÓ nµo để thuyết phục mọi ngời? Có thể đặt những câu hỏi là gì?, vì sao?, nh thế nào? để xác định các lí lẽ. Ví dụ, với đề bài Chớ nên tự phụ, có thể đặt các câu hỏi: Tự phụ lµ g×? V× sao kh«ng nªn tù phô? Tù phô cã h¹i nh thÕ nµo?... Lu ý: Trong mỗi đề bài thờng có những khái niệm, hoặc vấn đề cần phải cắt nghĩa thì mới có thể tiến hành bàn bạc, bày tỏ ý kiến của mình về nó đợc. Chẳng hạn, để nghị luận về vấn đề Chớ nên tự phụ, nhất thiết phải cắt nghĩa đợc "tự phụ". Câu hỏi Tự phụ là gì? chính là nhằm giải quyết nhiệm vụ này; hoặc với đề bài Lối sống giản dị của Bác Hồ, cần phải cắt nghĩa "lối sống giản dị", có thể đặt câu hỏi: Lối sống giản dị là nh thế nào? hay Sống nh thế nào thì đợc xem là giản dị?... Bíc 3: X©y dùng lËp luËn Xây dựng lập luận là bớc dự tính, cân nhắc cách trình bày, dẫn dắt để làm sao đạt hiệu quả thuyết phục cao nhất. Luận điểm đã có, luận cứ đã có, vấn đề là trình bày các luận cứ ấy theo trình tự nào, dẫn dắt ra sao để mọi ngời đồng ý với luận điểm của mình. Chẳng hạn, đối với đề văn Chớ nên tự phụ, em định bắt đầu trình bµy ý kiÕn cña m×nh tõ ®©u, b»ng luËn cø nµo? B¾t ®Çu b»ng viÖc c¾t nghÜa tù phô lµ g×, hay nãi vÒ nh÷ng biÓu hiÖn cña thãi tù phô tríc? Nªn nªu ra ý kiÕn phª ph¸n thãi tù phô tríc hay sau khi nãi vÒ t¸c h¹i cña thãi tù phô?... Tãm l¹i, lËp ý cho bµi v¨n nghÞ luËn lµ tiÕn hµnh x¸c lËp luËn ®iÓm, cô thÓ ho¸ luËn ®iÓm b»ng c¸c luËn ®iÓm kh¸c, t×m luËn cø vµ c¸ch lËp luËn hîp lÝ, nh»m t¹o ra søc thuyÕt phôc cho bµi viÕt..

(31) II. RÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. Hãy tìm hiểu và lập dàn ý cho đề bài: Sách là ngời bạn lớn của con ngời. Gîi ý: - Tìm hiểu đề: + Vấn đề: ý nghĩa to lớn của sách đối với đời sống con ngời; + Bàn luận về: vai trò của sách đối với đời sống của con ngời; + Thái độ: khẳng định ý nghĩa to lớn của sách đối với đời sống con ngời; + Phải phân tích tác dụng của sách đối với nhận thức của con ngời về thế giới xung quanh, vÒ c¸c lÜnh vùc tri thøc, vÒ qu¸ khø - hiÖn t¹i - t¬ng lai, gióp cho ta chia sÎ víi t×nh c¶m cña ngêi kh¸c, gióp ta cã nh÷ng phót gi©y gi¶i trÝ, thëng thøc nghệ thuật ngôn từ,...; tiến tới khẳng định sách là ngời bạn không thể thiếu trong đời sống mỗi ngời. - LËp ý: §äc v¨n b¶n trong SGK, tãm t¾t c¸c luËn ®iÓm, luËn cø, nhËn xÐt vÒ cách lập luận, dựa vào đó để lập dàn ý cho bài văn của mình. Có thể nêu ra các câu hái: - Vì sao lại nói "Sách là ngời bạn lớn của con ngời"? Vì sách rất có ích đối với con ngêi. - ích lợi của sách đối với đời sống con ngời thể hiện cụ thể ở những phơng diÖn nµo? - Trong thùc tÕ, Ých lîi cña s¸ch thÓ hiÖn ra sao? Nh÷ng sù viÖc cô thÓ nµo cho thÊy Ých lîi cña s¸ch? - NhËn râ Ých lîi to lín cña s¸ch nh vËy, chóng ta sÏ lµm g×?. Tinh thÇn yªu níc cña nh©n d©n ta Hå ChÝ Minh I. ThÓ lo¹i Văn bản Tinh thần yêu nớc của nhân dân ta đợc viết dới dạng văn nghị luận. Văn chơng nghị luận là một thể văn đặc biệt. Khác với các thể loại nh truyện, kí, kịch, thơ,... tác động chủ yếu đến bạn đọc qua hệ thống hình t ợng.

(32) c¶m xóc, v¨n nghÞ luËn x©y dùng mét hÖ thèng luËn ®iÓm, luËn cø, luËn chøng để luận bàn về một vấn đề nào đó nảy sinh trong thực tiễn đời sống và trong nghÖ thuËt. Trong văn bản nghị luận, ngời viết nêu rõ vấn đề cần xem xét, trình bày để thể hiện những hiểu biết, suy nghĩ, quan điểm, thái độ,... của mình đối với vấn đề đó. Giá trị của một văn bản nghị luận trớc hết nằm ở ý nghĩa của vấn đề đợc nêu ra, ở quan điểm xem xét và giải quyết vấn đề, nhất là ở sức thuyết phục của lËp luËn. Søc thuyÕt phôc cña v¨n nghÞ luËn lµ ë hÖ thèng luËn ®iÓm chÆt chÏ, luËn cứ chi tiết và luận chứng xác thực,... Qua đó, ngời đọc tin vào những điều ngời viết trình bày, tự xác định cho mình những t tởng, tình cảm và hành động đúng. II. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. Bài văn này nghị luận vấn đề tinh thần yêu nớc của nhân dân ta. Câu văn th©u tãm néi dung nghÞ luËn trong bµi: "D©n ta cã mét lßng nång nµn yªu níc. §ã lµ mét truyÒn thèng quý b¸u cña ta". 2. Bµi v¨n cã bè côc ba phÇn: – Mở bài (từ đầu đến "lũ bán nớc và lũ cớp nớc") nêu lên vấn đề nghị luận: Tinh thÇn yªu níc lµ mét truyÒn thèng quý b¸u cña nh©n d©n ta. – Thân bài (tiếp theo đến "lòng nồng nàn yêu nớc"): Chứng minh tinh thần yªu níc trong lÞch sö vµ trong cuéc kh¸ng chiÕn hiÖn t¹i. – KÕt bµi (phÇn cßn l¹i): NhiÖm vô ph¸t huy tinh thÇn yªu níc trong c«ng cuéc kh¸ng chiÕn chèng thùc d©n Ph¸p. 3. Để chứng minh cho nhận định: "Dân ta có một lòng nồng nàn yêu nớc. Đó là một truyền thống quý báu của ta", tác giả đã đa ra các dẫn chứng: – Tinh thần yêu nớc trong lịch sử các thời đại. – Tinh thÇn yªu níc trong cuéc kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p. Trong cuéc kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p, dÉn chøng l¹i chia ra c¸c løa tuæi; ngêi trong vïng t¹m bÞ chiÕm vµ níc ngoµi; miÒn ngîc, miÒn xu«i; chiÕn sÜ ngoµi mÆt trËn vµ c«ng chøc ë hËu ph¬ng; phô n÷ vµ c¸c bµ mÑ chiÕn sÜ; c«ng nh©n, n«ng d©n thi ®ua s¶n xuÊt đến điền chủ quyên đất ruộng cho Chính phủ,... Các dẫn chứng tiêu biểu, toàn diện đã chứng minh dân ta có truyền thống nồng nàn yêu nớc..

(33) 4. Trong bài văn, tác giả đã sử dụng hình ảnh so sánh: tinh thần yêu nớc kết thµnh (nh) mét lµn sãng v« cïng m¹nh mÏ, to lín, v× thÕ nã lít qua mäi sù nguy hiÓm, khã kh¨n; nã nhÊn ch×m tÊt c¶ lò b¸n níc vµ lò cíp níc. So s¸nh tinh thÇn yêu nớc với làn sóng mạnh mẽ và to lớn là cách so sánh cụ thể, độc đáo. Lối so s¸nh nh vËy lµm næi bËt søc m¹nh cuån cuén, v« song cña tinh thÇn yªu níc. Hình ảnh so sánh khác là ví tinh thần yêu nớc nh các thứ của quý. Có khi đợc trng bày, có khi đợc cất giấu. Khi đợc trng bày, ai cũng nhìn thấy. Khi đợc cất giấu thì kín đáo. Nh vậy tinh thần yêu nớc khi tiềm tàng, khi lộ rõ, nhng lúc nào cũng có. Cách so sánh này làm cho ngời đọc hình dung đợc giá trị của lòng yêu nớc; mÆt kh¸c nªu tr¸ch nhiÖm ®a tÊt c¶ cña quý Êy ra trng bµy, nghÜa lµ kh¬i gîi, ph¸t huy tất cả sức mạnh còn đang tiềm ẩn, đang đợc cất giấu ấy để cho cuộc kháng chiÕn th¾ng lîi. 5. a) C©u më ®o¹n cña ®o¹n v¨n nµy lµ: “Đồng bào ta ngày nay cũng rất xứng đáng với tổ tiên ta ngày trớc”. C©u kÕt ®o¹n cña ®o¹n v¨n lµ: "Những cử chỉ cao quý đó, tuy khác nhau nơi việc làm, nhng đều giống nhau n¬i lßng nång nµn yªu níc". b) Các dẫn chứng trong đoạn này đợc đa ra theo mô hình "từ ... đến ..." và đợc s¾p xÕp theo c¸c tr×nh tù: tuæi t¸c, khu vùc c tró; tiÒn tuyÕn, hËu ph¬ng; tÇng líp, giai cÊp. c) Nh÷ng sù viÖc vµ con ngêi nµy cã mèi quan hÖ theo c¸c b×nh diÖn kh¸c nhau, nhng bao qu¸t toµn bé giµ trÎ, g¸i trai, miÒn xu«i, miÒn ngîc, tiÒn tuyÕn, hËu ph¬ng, n«ng d©n, c«ng nh©n, ®iÒn chñ,...; nghÜa lµ toµn thÓ nh©n d©n ViÖt Nam. 6. NghÖ thuËt bµi v¨n cã nh÷ng ®iÓm næi bËt: – Bè côc chÆt chÏ. – Dẫn chứng chọn lọc và trình bày theo trật tự thời gian (từ xa đến nay). Nhấn mạnh các dẫn chứng thời nay, đa các dẫn chứng này theo các bình diện để làm nổi bËt tÝnh chÊt toµn d©n. – Hình ảnh so sánh độc đáo, gợi cho ngời đọc thấy rõ sức mạnh to lớn và giá trÞ quý b¸u cña tinh thÇn yªu níc vèn lµ mét kh¸i niÖm trõu tîng. iii. rÌn luyÖn kÜ n¨ng.

(34) 1. Tãm t¾t B»ng nh÷ng dÉn chøng cô thÓ, phong phó, bµi v¨n lµm s¸ng tá ch©n lÝ: D©n ta cã mét lßng nång nµn yªu níc. §ã lµ mét truyÒn thèng quý b¸u cña ta. 2. Cách đọc Để đọc tốt văn bản này, cần chú ý:  Đối với một văn bản nghị luận, điều trớc hết là phải đọc rành mạch, rõ ràng để làm nổi bật những luận điểm, thái độ, cách đánh giá,... của tác giả về vấn đề đợc nêu ra.  Ngoài hệ thống luận điểm, luận cứ, lí lẽ,... để tạo nên một giọng điệu lôi cuốn, hấp dẫn, tác giả đã sử dụng thủ pháp trùng điệp với các câu, các thành phần câu đợc lặp đi lặp lại theo một nhịp độ tăng tiến. Biện pháp nghệ thuật này giúp cho tác giả đi đến những kết luận cần thiết một cách nhẹ nhàng, thoải mái và rất tự nhiên. Khi sử dụng biện pháp này, các câu văn đợc kéo dài ra hơn bình thờng, do đó gây ít nhiều khó khăn cho việc đọc. Trớc khi đọc thành tiếng, cần đọc thầm nhiều lần, ghi nhớ những câu dài để giữ hơi, giữ giọng cho phù hợp. 3. Tìm hiểu về cách liệt kê, đồng thời học cách lập luận trong bài để xây dựng ®o¹n v¨n. Tham kh¶o ®o¹n v¨n sau: Phòng của bé Nam (em trai tôi) lộn xộn thật. Từ giờng tủ đến quần áo. Từ giấy vở, bút sách đến đồ chơi. Lúc nào cu cậu cũng bầy biện lộn tung hết cả.. Câu đặc biệt I. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. Thế nào là câu đặc biệt? Ph©n tÝch thµnh phÇn cÊu t¹o cña c¸c c©u díi ®©y, so s¸nh vµ rót ra nhËn xÐt: ¤i, em Thuû! TiÕng kªu söng sèt cña c« gi¸o lµm t«i giËt m×nh. Em t«i bíc vµo líp. (Kh¸nh Hoµi) Gîi ý: - Lu ý c©u: ¤i, em Thuû!.

(35) §©y lµ c©u chØ gåm mét tõ c¶m th¸n (¤i) vµ mét côm danh tõ (em Thuû). Kh«ng thÓ xem ®©y lµ c©u rót gän, bëi v× nã kh«ng thÓ cã chñ ng÷ hay vÞ ng÷. NÕu với câu rút gọn, để hiểu đợc nó ngời ta phải đặt vào trong ngữ cảnh, tức là dựa vào ý nghĩa của các câu khác thì với câu đặc biệt, ngời ta có thể hiểu đợc ý nghĩa của nó cả khi tách nó ra khỏi ngữ cảnh. Nói là câu đặc biệt là vì nó không đợc cấu tạo theo mô hình chủ ngữ - vị ngữ nh câu thông thờng, cũng không phải đợc lợc bớt thành phần nào đó để có thể khôi phục nh câu rút gọn. Nh vậy đáp án cần chọn là C. 2. Câu đặc biệt có tác dụng gì? a) Tìm các câu đặc biệt trong những đoạn văn sau đây: (1) Một đêm mùa xuân. Trên dòng sông êm ả, cái đò cũ của bác tài Phán từ từ tr«i. (Nguyªn Hång) (2) §oµn ngêi nhèn nh¸o lªn. TiÕng reo. TiÕng vç tay. (Nam Cao) (3) "Trêi ¬i!". C« gi¸o t¸i mÆt vµ níc m¾t giµn giôa. Lò nhá còng khãc mçi lóc mét to h¬n. (Kh¸nh Hoµi) (4) An gµo lªn: - S¬n! Em S¬n! S¬n ¬i! - ChÞ An ¬i! Sơn đã nhìn thấy chị. (NguyÔn §×nh Thi) Gợi ý: Các câu đặc biệt là: - (1): Một đêm mùa xuân. - (2): TiÕng reo. TiÕng vç tay. - (3): "Trêi ¬i!" - (4): - S¬n! Em S¬n! S¬n ¬i!; - ChÞ An ¬i!.

(36) b) Các câu đặc biệt trên dùng để làm gì? Xác định tác dụng của từng câu và đặt chúng vào những vị trí thích hợp trong bảng sau: Gọi đáp LiÖt kª, th«ng b¸o vÒ sù cã mÆt cña sù vËt, hiÖn tîng Béc lé c¶m xóc Xác định thời gian, nơi chốn II. RÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. Tìm trong các đoạn văn sau những câu đặc biệt và câu rút gọn: a) Tinh thần yêu nớc cũng nh các thứ của quý. Có khi đợc trng bày trong tủ kính, trong bình pha lê, rõ ràng dễ thấy. Nhng cũng có khi cất giấu kín đáo trong rơng, trong hòm. Bổn phận của chúng ta là làm cho những của quý kín đáo ấy đều đợc đa ra trng bày. Nghĩa là phải ra sức giải thích, tuyên truyền, tổ chức, lãnh đạo, làm cho tinh thần yêu nớc của tất cả mọi ngời đều đợc thực hành vào công viÖc yªu níc, c«ng viÖc kh¸ng chiÕn. (Hå ChÝ Minh) b) §øng tríc tæ dÕ, ong xanh khÏ vç c¸nh, uèn m×nh, gi¬ng cÆp r¨ng réng vµ nhọn nh đôi gọng kìm, rồi thoắt cái lao nhanh xuống hang sâu. Ba giây... Bốn gi©y... N¨m gi©y... L©u qu¸! (Vò Tó Nam) c) Sóng ầm ầm đập vào những tảng đá lớn ven bờ. Gió biển thổi lồng lộng. Ngoài kia là ánh đèn sáng rọi của một con tàu. Một hồi còi. (NguyÔn TrÝ Hu©n) d) Chim s©u hái chiÕc l¸: - Lá ơi! Hãy kể chuyện cuộc đời bạn cho tôi nghe đi! - Bình thờng lắm, chẳng có gì đáng kể đâu. (TrÇn Hoµi D¬ng) Gîi ý:.

(37) a) – Không có câu đặc biệt. - C©u rót gän: Có khi đợc trng bày trong tủ kính, trong bình pha lê, rõ ràng dễ thấy. Nhng cũng có khi cất giấu kín đáo trong rơng, trong hòm. Nghĩa là phải ra sức giải thích, tuyên truyền, tổ chức, lãnh đạo, làm cho tinh thần yêu nớc của tất cả mọi ngời đều đợc thực hành vào công việc yêu nớc, công viÖc kh¸ng chiÕn. b) – Câu đặc biệt: Ba gi©y... Bèn gi©y... N¨m gi©y... L©u qu¸! - Kh«ng cã c©u rót gän. c) – Câu đặc biệt: Mét håi cßi. - Kh«ng cã c©u rót gän. d) – Câu đặc biệt: Lá ơi! – C©u rót gän: Hãy kể chuyện cuộc đời bạn cho tôi nghe đi! Bình thờng lắm, chẳng có gì đáng kể đâu. 2. Nhận xét tác dụng của từng câu đặc biệt và câu rút gọn vừa tìm đợc. Gîi ý:. Lo¹i c©u Câu đặc biệt. C©u rót gän. T¸c dông. "Có khi đợc trng bày trong Làm cho lời văn ngắn tñ kÝnh,... dÔ thÊy. Nhng gän, tr¸nh lÆp thõa. còng cã khi... trong hßm." "NghÜa lµ... c«ng viÖc kh¸ng chiÕn.".

(38) Ba gi©y... Bèn gi©y... N¨m gi©y.... Xác định, gợi tả thời gian.. L©u qu¸!. Béc lé tr¹ng th¸i c¶m xóc. Mét håi cßi.. Th«ng b¸o vÒ sù cã mÆt cña sù vËt, hiÖn tîng. L¸ ¬i!. Gọi đáp "Hãy kể chuyện cuộc đời Làm cho lời văn ngắn b¹n cho t«i nghe ®i!"; "B×nh gän, tr¸nh lÆp thõa. thờng lắm, chẳng có gì đáng kÓ ®©u.". 3. Viết đoạn văn ngắn (khoảng 5 – 7 câu) tả cảnh quê hơng, trong đó có một vài câu đặc biệt. Gợi ý: Xem lại các dạng câu đặc biệt đã học, kết hợp xem lại phần phân biệt câu đặc biệt với câu rút gọn. Hãy học cách sử dụng chính các dạng câu đặc biệt trong bài để tạo lập đoạn văn.. Bè côc vµ ph¬ng ph¸p lËp luËn trong bµi v¨n nghÞ luËn I. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. Bè côc trong bµi v¨n nghÞ luËn §äc l¹i bµi Tinh thÇn yªu níc vµ cho biÕt: - Cã thÓ chia v¨n b¶n nµy thµnh mÊy phÇn? - Néi dung cña tõng phÇn lµ g×? Gîi ý:.

(39) V¨n b¶n cã bè côc ba phÇn: - Phần Mở bài nêu lên vấn đề sẽ bàn luận: tinh thần yêu nớc của nhân dân ta luận điểm lớn; - PhÇn Th©n bµi cô thÓ ho¸ luËn ®iÓm lín b»ng c¸c luËn ®iÓm nhá: + Tinh thÇn yªu níc cña nh©n d©n ta trong qu¸ khø; + Tinh thÇn yªu níc cña nh©n d©n ta trong hiÖn t¹i; - Phần Kết bài khẳng định những luận điểm đã trình bày: Bổn phận chúng ta ngµy nay trong viÖc ph¸t huy tinh thÇn yªu níc. 2. LËp luËn trong bµi v¨n nghÞ luËn - Lập luận là cách đa ra những luận cứ (lí lẽ và dẫn chứng) để thuyết phục ngời đọc (nghe) về t tởng, quan điểm của ngời viết (nói) (thể hiện ở luận điểm chính). Từ luận điểm, ngời ta tiến hành xác định lí lẽ cho phù hợp. Sau đó, từ lí lẽ, ngêi ta tiÕn hµnh lùa chän dÉn chøng cho phï hîp. Nh vËy, lÝ lÏ vµ dÉn chøng ph¶i phï hîp víi nhau vµ phï hîp víi luËn ®iÓm. - Cã lËp luËn tæng thÓ cña c¶ bµi - lËp luËn theo chiÒu däc vµ cã lËp luËn bé phËn cña tõng ®o¹n - lËp luËn theo chiÒu ngang. + LËp luËn tæng thÓ, theo chiÒu däc, thÓ hiÖn ra ë mèi quan hÖ gi÷a c¸c phÇn trong bè côc (Më bµi - Th©n bµi - KÕt bµi) cña bµi viÕt hoÆc gi÷a c¸c ®o¹n trong phÇn Th©n bµi. VÝ dô, lËp luËn theo chiÒu däc cña bµi Tinh thÇn yªu níc lµ lËp luận theo mối quan hệ thời gian, có thể đợc sơ đồ hoá nh sau:.

(40) Më bµi. D©n ta cã mét lßng nång nµn yªu níc. Lịch sử đã có nhiều cuộc kháng chiến vĩ đại.... Th©n bµi §ång bµo ta ngµy nay cũng rất xứng đáng.... KÕt bµi. ... Bæn phËn cña chóng ta.... + LËp luËn cña bµi v¨n nghÞ luËn cßn thÓ hiÖn ë lËp luËn theo chiÒu ngang. Tøc lµ lËp luËn trong tõng phÇn, ®o¹n. VÝ dô, trong bµi Tinh thÇn yªu níc, c¸c phÇn vµ c¸c ®o¹n cã lËp luËn nh sau: Më bµi: LËp luËn theo quan hÖ nguyªn nh©n - kÕt qu¶. D©n ta cã mét lßng nång nµn yªu níc.. truyÒn thèng quý b¸u. mçi khi Tæ quèc bÞ x©m l¨ng... nã lít qua... nhÊn ch×m... tÊt c¶ lò b¸n níc vµ cíp níc..

(41) Th©n bµi: LËp luËn theo quan hÖ tæng ph©n hîp Lịch sử đã có nhiều cuéc kh¸ng chiÕn vÜ đại. §ång bµo ta ngµy nay còng rÊt xøng đáng.... Bµ Trng, Bµ TriÖu,.... Từ... đến... Từ... đến... Từ... đến... Từ... đến... .... chóng ta ph¶i ghi nhí. đều giống nhau nơi lßng nång nµn yªu níc. Kết bài: Lập luận theo quan hệ suy luận tơng đồng. ... Bæn phËn cña chóng ta.... gi¶i thÝch, tuyªn truyÒn, tæ chøc, l·nh đạo, làm cho tinh thần yêu nớc của tất cả mọi ngời đều đợc thực hành vào công viÖc yªu níc, c«ng viÖc kh¸ng chiÕn. II. RÌn luyÖn kÜ n¨ng §äc bµi v¨n sau ®©y vµ tr¶ lêi c©u hái. Häc c¬ b¶n míi cã thÓ trë thµnh tµi lín ở đời có nhiều ngời đi học, nhng ít ai biết học cho thành tài. Danh hoạ I-ta-li-a Lê-ô-na đơ Vanh-xi (1452 - 1519) thời còn bé, cha thấy có n¨ng khiÕu héi ho¹, míi cho theo häc danh ho¹ Vª-r«-ki-«. §¬ Vanh-xi th× muèn học cho nhanh, nhng cách dạy của Vê-rô-ki-ô rất đặc biệt. Ông bắt cậu bé học vẽ trøng gµ mÊy chôc ngµy liÒn, lµm cËu ta ph¸t ch¸n. Lóc bÊy giê cËu thÇy míi nãi:"Em nªn biÕt r»ng trong mét ngh×n c¸i trøng, kh«ng bao giê cã hai c¸i h×nh dáng hoàn toàn giống nhau! Cho dù là một cái trứng, chỉ cần ta thay đổi góc nhìn nã l¹i hiÖn ra mét h×nh d¸ng kh¸c. Do vËy nÕu kh«ng cè c«ng luyÖn tËp th× kh«ng.

(42) vẽ đúng đợc đâu.!". Thầy Vê-rô-ki-ô còn nói, vẽ đi vẽ lại cái trứng còn là cách luyện mắt cho tinh, luyện tay cho dẻo. Khi nào mắt tinh tay dẻo thì mới vẽ đợc mäi thø. Häc theo c¸ch cña thÇy qu¶ nhiªn vÒ sau §¬ Vanh-xi trë thµnh ho¹ sÜ lín cña thêi Phôc hng. ChuyÖn vÏ trøng cña §¬ Vanh-xi cho ngêi ta thÊy chØ ai chÞu khã luyÖn tËp động tác cơ bản thật tốt, thật tinh thì mới có tiền đồ. Và cũng chỉ có những ông thÇy lín míi biÕt d¹y cho häc trß nh÷ng ®iÒu c¬ b¶n nhÊt. Ngêi xa nãi, chØ cã thÇy giỏi mới đào tạo đợc trò giỏi, quả không sai. (Theo Xu©n Yªn) a) Bµi v¨n nªu t tëng g×? T tëng Êy thÓ hiÖn ë nh÷ng luËn ®iÓm nµo? T×m nh÷ng c©u mang luËn ®iÓm. Gợi ý: Bài văn nêu t tởng: vai trò của học cơ bản đối với một nhân tài. Luận điểm chính của bài văn thể hiện rõ từ nhan đề của bài văn: học cơ bản mới có thể trở thành tài lớn; nói cách khác: để trở thành tài phải học từ cơ bản. Để thể hiện đợc luận điểm, ngời viết đã thiết lập lí lẽ và dẫn chứng: - ở đời có nhiều ngời đi học, nhng ít ai biết học cho thành tài. - Tác giả nêu chuyện Lê-ô-na đơ Vanh-xi học vẽ trứng (ngời viết đã mợn câu chuyÖn vÒ ho¹ sÜ thiªn tµi lµm thµnh luËn cø thuyÕt phôc cho t tëng häc c¬ b¶n míi cã thÓ trë thµnh tµi lín.) - Chỉ ai chịu khó luyện tập động tác cơ bản thật tốt, thật tinh thì mới có tiền đồ. b) Bài văn trên đợc bố cục ra sao? Hãy nhận xét về cách lập luận của bài văn. Gîi ý: Quan s¸t c¸c m« h×nh sau: - LËp luËn cña toµn bµi, lËp luËn chiÒu däc: Quan hÖ tæng ph©n hîp..

(43) cã nhiÒu ngêi ®i häc, nhng Ýt ai biÕt häc thµnh tµi. Më bµi. Th©n bµi. §¬ Vanh-xi muèn häc cho nhanh nhng thÇy Vª-r«-ki-« b¾t häc vÏ trøng gµ mÊy chôc ngày liền để luyện động tác c¬ b¶n, rÌn cho m¾t tinh, tay dÎo. KÕt bµi. chØ ai chÞu khã luyÖn tập động tác cơ bản thËt tèt, thËt tinh th× mới có tiền đồ. - Më bµi: LËp luËn theo quan hÖ t¬ng ph¶n.. nhiÒu ngêi ®i häc. Ýt ai l¹i biÕt häc thµnh tµi. - KÕt bµi: LËp luËn theo quan hÖ nguyªn nh©n - kÕt qu¶.. ai chÞu khã luyÖn tËp động tác cơ bản thật tèt; nh÷ng «ng thÇy lín; thÇy giái. mới có tiền đồ; mới biết d¹y häc trß nh÷ng ®iÒu c¬ bản nhất, mới đào tạo đợc trß giái.

(44) LuyÖn tËp vÒ ph¬ng ph¸p lËp luËn trong v¨n nghÞ luËn I. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. Lập luận trong đời sống a) - §äc c¸c vÝ dô sau vµ cho biÕt bé phËn nµo lµ luËn cø, bé phËn nµo lµ kÕt luËn. (1) H«m nay trêi ma, chóng ta kh«ng ®i ch¬i c«ng viªn n÷a. (2) Em rất thích đọc sách, vì qua sách em học đợc nhiều điều. (3) Trêi nãng qu¸, ®i ¨n kem ®i. Gợi ý: Lập luận là cách đa ra những lí lẽ và dẫn chứng (luận cứ) để dẫn dắt thuyết phục ngời nghe (đọc) chấp nhận một quan điểm, t tởng nào đó của ngời nói (viết). Quan điểm, t tởng cần đợc chấp nhận ấy là kết luận. Quan sát bảng sau: - NhËn xÐt vÒ vÞ trÝ, mèi quan hÖ gi÷a kÕt luËn vµ luËn cø trong c¸c c©u trªn. Có thể hoán đổi vị trí giữa luận cứ với kết luận đợc không? Gîi ý: Quan s¸t b¶ng sau: LuËn cø. KÕt luËn. H«m nay trêi ma. chóng ta kh«ng ®i ch¬i c«ng viªn n÷a.. vì qua sách em học đợc nhiều ®iÒu. Trêi nãng qu¸. Em rất thích đọc sách ®i ¨n kem ®i.. Nguyªn nh©n. KÕt qu¶. Có thể hoán đổi vị trí giữa luận cứ và kết luận, ví dụ: Chóng ta kh«ng ®i ch¬i c«ng viªn n÷a, (v×) h«m nay trêi ma. b) Dới đây là các kết luận, hãy lựa chọn những luận cứ thích hợp để xây dựng thµnh mét lËp luËn hoµn chØnh (®iÒn vµo vÞ trÝ dÊu ba chÊm). (1) Em rÊt yªu trêng em ... (2) Nãi dèi rÊt cã h¹i ....

(45) (3) ... nghỉ một lát để nghe nhạc thôi. (4) ... chóng ta cÇn biÕt nghe lêi cha mÑ. (5) ... em rÊt thÝch ®i tham quan. Gîi ý: - ... v× ... - ... v× ... - MÖt qu¸, ... - "Cá không ăn muối cá ơn; Con không nghe lời cha mẹ, trăm đờng con h.", ... - Đi tham quan sẽ đợc biết thêm nhiều điều mới lạ nên ... c) Díi ®©y lµ c¸c luËn cø, h·y viÕt tiÕp phÇn kÕt luËn. (1) Ngåi m·i ë nhµ ch¸n l¾m ... (2) Ngày mai đã thi rồi mà bài vở còn nhiều quá ... (3) NhiÒu b¹n nãi n¨ng thËt khã nghe ... (4) Các bạn đã lớn rồi, làm anh làm chị chúng nó … (5) Cậu này ham bóng đá thật ... Gợi ý: Chú ý lựa chọn kết luận phù hợp với luận cứ cho trớc và đúng với thực tÕ. - (1): ..., ph¶i ... - (2): ..., ph¶i ... - (3): ... khiÕn cho ... - (4): ... cho nªn ph¶i ... - (5): ... ch¼ng chÞu ... 2. LËp luËn trong v¨n nghÞ luËn a) Dới đây là các luận điểm thờng gặp trong văn nghị luận. Hãy đọc và nhận xét về đặc điểm chung của chúng. (1) Chèng n¹n thÊt häc. (2) D©n ta cã mét lßng nång nµn yªu níc..

(46) (3) Cần tạo ra thói quen tốt trong đời sống xã hội. (4) S¸ch lµ ngêi b¹n lín cña con ngêi. (5) Häc c¬ b¶n míi cã thÓ trë thµnh tµi lín. Gợi ý: Hãy so sánh với các kết luận trong mục 1. b trên để thấy đợc đặc điểm cña luËn ®iÓm trong v¨n nghÞ luËn. LuËn ®iÓm trong v¨n nghÞ luËn lµ nh÷ng kÕt luËn cã tÝnh kh¸i qu¸t, cã ý nghÜa phổ biến đối với xã hội, khác với những kết luận của lập luận trong đời sống là những luận điểm gắn với những tình huống giao tiếp nhất định. b) Tuỳ chọn một đề bài nghị luận đã đợc giới thiệu trong các bài học trớc, hãy hình thành lập luận bằng cách đặt ra những câu hỏi sau: - Vì sao phải nêu ra luận điểm đó? - Luận điểm đó có nội dung gì? - Luận điểm đó có cơ sở nào trong thực tế? - Luận điểm đó có tác dụng gì? Gợi ý: Trả lời các câu hỏi trên, thực chất là tiến hành xác định các luận điểm nhỏ, các luận cứ thích hợp và sắp xếp chúng cho hợp lí, nhằm dẫn dắt đến kết luận, làm cho ngời đọc, ngời nghe đồng ý với luận điểm của mình. Chẳng hạn, với đề bài "Sách là ngời bạn lớn của con ngời", có thể đặt ra những câu hỏi nh sau: - Vì sao lại nói "Sách là ngời bạn lớn của con ngời"? Vì sách rất có ích đối với con ngêi. - ích lợi của sách đối với đời sống con ngời thể hiện cụ thể ở những phơng diÖn nµo? - Trong thùc tÕ, Ých lîi cña s¸ch thÓ hiÖn ra sao? Nh÷ng sù viÖc cô thÓ nµo cho thÊy Ých lîi cña s¸ch? - NhËn râ Ých lîi to lín cña s¸ch nh vËy, chóng ta sÏ lµm g×? Đọc lại bài ích lợi của việc đọc sách (bài 19) để kiểm tra lại các phơng án trả lêi. II. RÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. Đọc lại hai truyện Thầy bói xem voi và ếch ngồi đáy giếng. Với mỗi truyện,.

(47) hãy rút ra một kết luận dới dạng một luận điểm để có thể dùng làm đề bài cho bài v¨n nghÞ luËn. Gîi ý: - ThÇy bãi xem voi: Ph¶i cã c¸i nh×n toµn diÖn tríc sù vËt, hiÖn tîng. - ếch ngồi đáy giếng: Không đợc chủ quan, kiêu ngạo. 2. Lập luận cho hai luận điểm vừa xác định đợc. Gîi ý: - X©y dùng lËp luËn chÝnh: + Thầy bói xem voi: Muốn hiểu biết đợc sự vật, hiện tợng nào đó cần phải có c¸i nh×n toµn diÖn. (quan hÖ ®iÒu kiÖn - kÕt qu¶) + ếch ngồi đáy giếng: Không đợc chủ quan, kiêu ngạo mà phải cố gắng mở rộng tầm hiểu biết của mình. ( quan hệ suy luận bác bỏ - khẳng định) - Từ những lập luận chính đã xác định đợc, hãy đặt các câu hỏi để xây dựng luËn ®iÓm phô vµ c¸c luËn cø t¬ng øng; s¾p xÕp c¸c luËn ®iÓm, luËn cø theo bè côc 3 phần. Chú ý thiết lập mối quan hệ lập luận giữa ba phần, chẳng hạn, với đề Không đợc chủ quan, kiêu ngạo, có thể lập luận theo quan hệ tổng phân hợp nh sau:.

(48) Không đợc chủ quan, kiêu ng¹o mµ ph¶i cè g¾ng më réng tÇm hiÓu biÕt cña m×nh.. Më bµi. Thãi huªnh hoang, chñ quan, kiªu ng¹o vÉn thêng thÊy trong thùc tÕ Th©n bµi T¸c h¹i cña thãi huªnh hoang, chñ quan, kiªu ng¹o. KÕt luËn. HiÓu biÕt cña con ngêi h¹n hÑp, cÇn ph¶i kh«ng ngõng më réng tÇm hiÓu biÕt, biÕt khiªm tèn häc hái. sự giàu đẹp của tiếng việt §Æng Thai Mai I. VÒ T¸c gi¶ Đặng Thai Mai (1902-1984) là một nhà văn, đồng thời là nhà nghiên cứu văn häc lín. Nh÷ng bµi phª b×nh, nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu cña «ng cã gi¸ trÞ lín về học thuật, mang đến cho bạn đọc những nhận thức sâu sắc về tác gia, tác phẩm v¨n häc, vÒ ng«n ng÷ d©n téc,... II. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. §©y chØ lµ mét ®o¹n trÝch nªn bè côc kh«ng hoµn chØnh. Cã thÓ chia thµnh c¸c phÇn nh sau:.

(49)  PhÇn më ®Çu (®o¹n 1, 2): Nªu luËn ®iÓm kh¸i qu¸t.  Phần khai triển (còn lại): Vẻ đẹp và sức sống của tiếng Việt. Phần này gồm hai ý: + Từ "Tiếng Việt, trong cấu tạo của nó" đến "rất ngon lành trong những câu tôc ng÷": TiÕng ViÖt trong con m¾t ngêi níc ngoµi; + Từ "Tiếng Việt chúng ta gồm có" đến hết: Những yếu tố tạo nên vẻ đẹp và søc sèng cña tiÕng ViÖt. 2. Nhận định "Tiếng Việt có những đặc sắc của một thứ tiếng đẹp, một thứ tiếng hay" đợc giải thích khá rõ ràng qua một cấu trúc lặp có nhịp điệu: "nói thế có nghĩa là nói rằng..." gồm hai vế. ở vế thứ nhất, tác giả nêu những đặc trng cơ bản cña tiÕng ViÖt ("hµi hoµ vÒ mÆt ©m hëng, thanh ®iÖu mµ còng rÊt tÕ nhÞ, uyÓn chuyển trong cách đặt câu"), vế thứ hai tiếp nối vế trớc, nêu khả năng của tiếng Việt trong việc "diễn tả tình cảm, t tởng và thoả mãn cho yêu cầu của đời sống văn ho¸ níc nhµ qua c¸c thêi k× lÞch sö". 3. Để chứng minh cho vẻ đẹp của tiếng Việt, tác giả đã trình bày những ý kiến theo hai ph¬ng thøc gi¸n tiÕp vµ trùc tiÕp. Víi mçi ph¬ng thøc, t¸c gi¶ l¹i ®a ra nh÷ng chøng cø cô thÓ, giµu søc thuyÕt phôc. Ph¬ng thøc gi¸n tiÕp lµ tr×nh bµy c¸c ý kiÕn vÒ tiÕng ViÖt cña ngêi níc ngoµi. Tác giả đã đa ra những chứng cứ rất toàn diện, từ ngời không biết tiếng Việt cho đến ngời biết tiếng Việt. Ngời không biết tiếng Việt thì chỉ cần căn cứ vào âm thanh còng nhËn ra r»ng, "tiÕng ViÖt lµ mét thø tiÕng giµu chÊt nh¹c". Ngêi biÕt tiếng Việt có thể đa ra những nhận định cụ thể. Phơng thức này tuy không thể cung cấp những nhận định khái quát và đầy đủ nhng có u điểm là rất khách quan. §Ó bæ sung cho ph¬ng thøc trªn, t¸c gi¶ trùc tiÕp ph©n tÝch, miªu t¶ c¸c yÕu tố ngôn ngữ của tiếng Việt trên các phơng diện cơ bản, từ ngữ âm, ngữ pháp đến tõ vùng. VÒ ng÷ ©m: tiÕng ViÖt cã hÖ thèng nguyªn ©m, phô ©m phong phó vµ rÊt giµu thanh ®iÖu (s¸u thanh). VÒ ng÷ ph¸p: tiÕng ViÖt rÊt uyÓn chuyÓn, nhÞp nhµng. VÒ tõ vùng: tiÕng ViÖt gîi h×nh, giµu nh¹c ®iÖu. TiÕng ViÖt cã kh¶ n¨ng dåi dµo trong việc cấu tạo từ ngữ và hình thức diễn đạt. Tiếng Việt có sự phát triển qua c¸c thêi k× lÞch sö vÒ c¶ hai mÆt tõ vùng vµ ng÷ ph¸p. CÊu t¹o vµ kh¶ n¨ng thÝch øng víi sù ph¸t triÓn lµ mét biÓu hiÖn vÒ søc sèng m¹nh mÏ cña tiÕng ViÖt. Qua hÖ thèng luËn cø vµ nh÷ng dÉn chøng toµn diÖn vÒ mäi mÆt nh vËy, t¸c.

(50) giả đã làm nổi bật cái đẹp và cái hay của tiếng Việt. Cái đẹp của tiếng Việt thể hiÖn ë sù hµi hoµ vÒ ©m hëng, thanh ®iÖu, cßn c¸i hay l¹i thÓ hiÖn trong sù tÕ nhÞ, uyển chuyển trong cách đặt câu, có đầy đủ khả năng diễn đạt những t tởng, tình cảm của con ngời và thoả mãn các yêu cầu phát triển của đời sống văn hoá ngày mét phøc t¹p vÒ mäi mÆt kinh tÕ, chÝnh trÞ, khoa häc, kÜ thuËt, v¨n nghÖ,... Ví dụ: Sự kết hợp giữa âm thanh, nhịp điệu và ý nghĩa đã tạo cho các câu thơ Việt một khả năng biểu đạt vô cùng phong phú và sâu sắc: Con l¹i vÒ quª mÑ nu«i xa Mét buæi tra n¾ng dµi b·i c¸t Giã léng x«n xao, sãng biÓn ®u ®a M¸t rîi lßng ta ng©n nga tiÕng h¸t. (Tè H÷u, MÑ T¬m) §o¹n th¬ trªn rÊt giµu h×nh ¶nh vµ nh¹c ®iÖu. Buæi tra n¾ng dµi b·i c¸t, cã giã léng x«n xao, cã sãng biÓn ®u ®a, vµ lßng ngêi còng x«n xao, ®u ®a cïng víi sóng, với gió. Bởi thế nên sự chuyển đổi nghĩa trong câu thơ cuối (lòng ta mát rợi, ngân nga tiếng hát) trở nên hết sức tự nhiên, khiến cho bạn đọc cũng cảm thấy rạo rực, bâng khuâng, dễ dàng đồng cảm, sẻ chia nỗi niềm tâm trạng với tác giả. 4. Sự giàu có và khả năng phong phú của tiếng Việt đợc thể hiện ở những phơng diện: - TiÕng ViÖt cã hÖ thèng nguyªn ©m phô ©m phong phó, giµu thanh ®iÖu (6 thanh). - Uyển chuyển, cân đối, nhịp nhàng về mặt cú pháp. - Tõ vùng dåi dµo gi¸ trÞ th¬, nh¹c, ho¹. - Có khả năng dồi dào về cấu tạo từ ngữ và hình thức diễn đạt. - Cã sù ph¸t triÓn qua c¸c thêi k× lÞch sö vÒ c¶ hai mÆt tõ vùng vµ ng÷ ph¸p. Có khả năng thích ứng với sự phát triển liên tục của thời đại và cuộc sống. 5.* Về nghệ thuật nghị luận, bài viết này có nhiều u điểm nổi bật: Tác giả đã kết hợp hài hoà giữa giải thích, chứng minh với bình luận. Tác giả đã sử dụng một hệ thống lập luận chặt chẽ: nêu nhận định khái quát, giải thích bằng nhiều phơng thức linh hoạt, tiếp đó dùng các dẫn chứng để chứng minh. Các dẫn chứng đợc dẫn.

(51) ra kh¸ bao qu¸t, toµn diÖn. Để cho bài viết thêm ngắn gọn, súc tích, tác giả đã nhiều lần sử dụng biện pháp mở rộng thành phần câu. Ví dụ: "Họ không hiểu tiếng ta, và đó là một ấn tợng, ấn tợng của ngời "nghe" và chỉ nghe thôi". Hoặc: "Một giáo sĩ nớc ngoài (chúng ta biết rằng nhiều nhà truyền đạo Thiên Chúa nớc ngoài cũng là những ngời rất thạo tiếng Việt), đã có thể nói...". Cách mở rộng câu nh vậy giúp tác giả không phải viết nhiều câu, đồng thời lại làm cho các ý gắn kết với nhau chặt chẽ vµ m¹ch l¹c h¬n. iii. rÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. Tãm t¾t Bài văn chứng minh sự giàu có và đẹp đẽ của tiếng Việt trên nhiều phơng diện: ng÷ ©m, tõ vùng, ng÷ ph¸p, biÓu hiÖn hïng hån cña søc sèng d©n téc. 2. Cách đọc Cũng giống nh văn bản Tinh thần yêu nớc của nhân dân ta, đoạn trích này đợc tổ chức rất chặt chẽ, lô gích với hệ thống luận điểm, luận cứ, luận chứng vừa sinh động vừa khoa học. Ngoài các yêu cầu chung khi đọc kiểu bài nghị luận (đã trình bày ở bài trớc), cần chú ý đến tổ chức ngôn ngữ riêng, giọng điệu và cách hành văn riêng của từng tác giả, tác phẩm. Cụ thể, trong văn bản Sự giàu đẹp của Tiếng Việt, hệ thống lập luận đợc trình bày theo hớng từ khái quát đến cụ thể, từ thực tiễn đến lí luận, trong đó có cả lí luận về tiếng, về vần, về thanh, từ từ vựng đến ngữ pháp, ngữ âm,... NÕu nh trong v¨n b¶n Tinh thÇn yªu níc cña nh©n d©n ta, cÊu tróc trïng ®iÖp của văn bản có gây ít nhiều khó khăn cho việc đọc nhng lại có thể giúp bạn đọc nắm bắt đợc nhịp điệu một cách nhanh chóng thì trong văn bản này, đặc điểm đó lại không đợc thể hiện một cách rõ ràng (dẫu tác giả có sử dụng biện pháp lặp cấu trúc). Yêu cầu chung với các văn bản nghị luận vẫn là tập đọc trớc nhiều lần để nắm bắt đợc t tởng, nhất là mạch văn của tác giả, từ đó có sự điều chỉnh giọng đọc cho phï hîp. 3. Đọc bài Tiếng Việt giàu và đẹp (trích trong cuốn Giữ gìn sự trong sáng của tiếng Việt của Phạm Văn Đồng) và ghi lại những ý kiến nói về sự giàu đẹp, phong phó cña tiÕng ViÖt vµ nhiÖm vô ph¶i gi÷ g×n sù trong s¸ng cña tiÕng ViÖt. 4. Cã thÓ lÊy c¸c vÝ dô kiÓu nh:.

(52) -. §êng v« xø HuÕ quanh quanh, Non xanh nớc biếc nh tranh hoạ đồ… (Ca dao). -. … Thân em nh chẽn lúa đòng đòng, PhÊt ph¬ díi ngän n¾ng hång ban mai. (Ca dao). - … Tuổi thơ tôi đã hằn sâu trong kí ức những ngọn núi trong xa lấp lánh nh kim c¬ng, lóc xanh mê, khi xanh thÉm, lóc tÝm l¬, khi rùc rì nh nói ngäc mµu xanh. (Mai V¨n T¹o) - … Thờng thờng, vào khoảng đó trời đã hết nồm, ma xuân bắt đầu thay thế cho ma phùn, không còn làm cho nền trời đùng đục nh màu pha lê mờ. Sáng dậy, n»m dµi nh×n ra cöa sæ thÊy nh÷ng vÖt xanh t¬i hiÖn ë trªn trêi, m×nh c¶m thÊy rạo rực một niềm vui sáng sủa. Trên giàn hoa thiên lí, vài con ong siêng năng đã bay đi kiếm nhị hoa. Chỉ độ tám chín giờ, trên nền trời trong trong có những làn sáng hồng hồng rung động nh cánh con ve mới lột. (Vò B»ng). Thªm tr¹ng ng÷ cho c©u I. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. §Æc ®iÓm cña tr¹ng ng÷ a) Xác định trạng ngữ trong các câu dới đây Dới bóng tre xanh, đã từ lâu đời, ngời dân cày Việt Nam dựng nhà, dựng cửa, vỡ ruộng, khai hoang. Tre ăn ở với ngời, đời đời, kiếp kiếp. [...] Tre với ngời nh thế đã mấy nghìn năm. Một thế kỉ "văn minh", "khai hoá" của thực dân cũng không làm ra đợc một tấc sắt. Tre vẫn phải còn vất vả mãi với ngời. Cối xay tre nặng nề quay, từ nghìn đời nay, xay nắm thóc. (ThÐp Míi) Gợi ý: Phân tích thành phần cấu tạo của từng câu để nhận diện trạng ngữ..

(53) b) Nhận xét về ý nghĩa của các trạng ngữ vừa tìm đợc trong các câu trên. Gîi ý: Tr¹ng ng÷ lµ thµnh phÇn phô cña c©u, cã t¸c dông më réng ý. nghÜa cho c©u. C¸c tr¹ng ng÷. ý nghÜa. Díi bãng tre xanh. làm rõ, xác định về mặt không gian (nơi chốn) cho điều đợc nói đến trong c©u.. đã từ lâu đời. bæ sung thªm thµnh phÇn ý nghÜa xác định về mặt thời gian cho câu. đời đời, kiếp kiếp từ nghìn đời nay. c) C¸c tr¹ng ng÷ trªn n»m ë vÞ trÝ nµo trong c©u? Gîi ý: - Trạng ngữ có thể nằm ở đầu câu: Dới bóng tre xanh, đã từ lâu đời, ngời dân cµy ViÖt Nam dùng nhµ, dùng cöa, vì ruéng, khai hoang. - Trạng ngữ nằm ở cuối câu: Tre ăn ở với ngời, đời đời, kiếp kiếp. - Trạng ngữ có thể nằm ở giữa câu: Cối xay tre nặng nề quay, từ nghìn đời nay, xay n¾m thãc. II. RÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. Trong sè c¸c c©u sau ®©y, ë c©u nµo côm tõ mïa xu©n lµm tr¹ng ng÷? ë những câu còn lại, cụm từ mùa xuân đóng vai trò gì? a) Mïa xu©n cña t«i - mïa xu©n B¾c ViÖt, mïa xu©n cña Hµ Néi - lµ mïa xuân có ma riêu riêu, gió lành lạnh, có tiếng nhạn kêu trong đêm xanh [...]. (Vò B»ng) b) Mùa xuân, cây gạo gọi đến bao nhiêu là chim ríu rít. (Vò Tó Nam) c) Tù nhiªn nh thÕ: ai còng chuéng mïa xu©n. (Vò B»ng) d) Mïa xu©n! Mçi khi ho¹ mi tung ra nh÷ng tiÕng hãt vang lõng, mäi vËt nh.

(54) có sự đổi thay kì diệu. (Vâ Qu¶ng) Gợi ý: Phân tích thành phần cấu tạo của từng câu để nhận diện trạng ngữ (nếu có) và xác định vai trò của cụm từ mùa xuân trong câu. - a) Mïa xu©n cña t«i - mïa xu©n B¾c ViÖt, mïa xu©n cña Hµ Néi - / C là mùa xuân có ma riêu riêu,... có tiếng nhạn ... đêm xanh. V - b) Mùa xuân, cây gạo / gọi đến bao nhiêu là chim ríu rít. Tr. ng÷. C. V. - c) Tù nhiªn nh thÕ: ai / còng chuéng mïa xu©n. C. V. - d) Mïa xu©n! Câu đặc biệt 2. T×m tr¹ng ng÷ trong c¸c c©u díi ®©y: a) C¬n giã mïa h¹ lít qua võng sen trªn hå, nhuÇn thÊm c¸i h¬ng th¬m cña l¸, nh b¸o tríc mïa vÒ cña mét thøc quµ thanh nh· vµ tinh khiÕt. C¸c b¹n cã ngöi thấy, khi đi qua những cánh đồng xanh, mà hạt thóc nếp đầu tiên làm trĩu thân lúa cßn t¬i, ngöi thÊy c¸i mïi th¬m m¸t cña b«ng lóa non kh«ng? Trong c¸i vá xanh kia, cã mét giät s÷a tr¾ng th¬m, ph¶ng phÊt h¬ng vÞ ngµn hoa cá. Díi ¸nh n¾ng, giọt sữa dần dần đông lại, bông lúa ngày càng cong xuống, nặng vì cái chất quý trong s¹ch cña Trêi. (Th¹ch Lam) b) Chúng ta có thể khẳng định rằng: cấu tạo của Tiếng Việt, với khả năng.

(55) thÝch øng víi hoµn c¶nh lÞch sö nh chóng ta võa nãi trªn ®©y, lµ mét chøng cí kh¸ râ vÒ søc sèng cña nã. (§Æng Thai Mai) Gîi ý: Xem b¶ng díi 3. Phân loại các trạng ngữ vừa tìm đợc dựa theo ý nghĩa mà nó bổ sung cho c©u. Gợi ý: Phân tích thành phần cấu tạo của từng câu để xác định thành phần trạng ng÷. H·y quan s¸t b¶ng sau: Tr¹ng ng÷ chØ thêi gian Tr¹ng ng÷ chØ kh«ng gian (n¬i chèn) Tr¹ng ng÷ chØ nguyªn nh©n. khi đi qua những cánh đồng xanh, mµ h¹t thãc nÕp ®Çu tiªn lµm trÜu th©n lóa cßn t¬i trong c¸i vá xanh kia; díi ¸nh n¾ng v× c¸i chÊt quý trong s¹ch cña Trêi. Tr¹ng ng÷ chØ c¸ch thøc. nh b¸o tríc mïa vÒ cña mét thøc quµ thanh nh· vµ tinh khiÕt. Tr¹ng ng÷ chØ ph¬ng tiÖn. víi kh¶ n¨ng thÝch hîp víi hoµn c¶nh lÞch sö nh chóng ta võa nãi trªn ®©y. C¸c lo¹i tr¹ng ng÷ trªn ®©y còng lµ c¸c lo¹i tr¹ng ng÷ mµ chóng ta thêng sö dông khi nãi, viÕt.. T×m hiÓu chung vÒ phÐp lËp luËn chøng minh I. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. Trong đời sống, chúng ta vẫn thờng làm sáng tỏ một việc gì đó cho ngời khác thấy hoặc làm cho ai đó tin vào nhận định của mình. Ngời ta chỉ có thể tin vào nhận định của ai đó khi nhận định đó có căn cứ đúng đắn, dựa trên những sự thật đợc thừa nhận. Chẳng hạn, em sơ ý đánh rơi một chiếc bút máy rất quý, em.

(56) biết có một bạn ở lớp khác (không quen em) nhặt đợc, em gặp để xin lại nhng bạn đó muốn em chứng tỏ đợc rằng chiếc bút máy đó là của em. Trong tình huống này, em phải làm gì? Em phải chứng minh cho bạn đó tin rằng chiếc bút máy đó là của em. Làm thế nào để bạn đó tin? Em không thể chỉ giải thích suông, cần đa ra nh÷ng chøng cø x¸c thùc, vÝ dô: trªn th©n bót cã kh¾c tªn em, lo¹i mùc trong bót, một vết sứt nhỏ ở bên trong ruột bút, một bạn khác cùng xác nhận chiếc bút đó đúng là của em,... VËy, chøng minh lµ g×? Chứng minh là dùng cái đợc thừa nhận là đúng, có thật để chứng tỏ một điều gì đó là đáng tin. 2. §äc bµi v¨n nghÞ luËn sau vµ tr¶ lêi c©u hái: §õng sî vÊp ng· §· bao lÇn b¹n vÊp ng· mµ kh«ng hÒ nhí. LÇn ®Çu tiªn chËp ch÷ng bíc ®i, bạn đã bị ngã. Lần đầu tiên tập bơi, bạn uống nớc và suýt chết đuối phải không? Lần đầu tiên chơi bóng bàn, bạn có đánh trúng bóng không? Không sao đâu vì ... Oan §i-xn©y tõng bÞ toµ b¸o sa th¶i v× thiÕu ý tëng. ¤ng còng nÕm mïi ph¸ s¶n nhiÒu lÇn tríc khi s¸ng t¹o nªn §i-xn©y-len. Lóc cßn häc phæ th«ng, Lu-i Pa-xt¬ chØ lµ mét häc sinh trung b×nh. VÒ m«n Hoá, ông đứng hạng 15 trong số 22 học sinh của lớp. LÐp T«n-xt«i, t¸c gi¶ cña bé tiÓu thuyÕt næi tiÕng ChiÕn tranh vµ hoµ b×nh, bÞ đình chỉ học đại học vì "vừa không có năng lực, vừa thiếu ý chí học tập". Hen-ri Pho thÊt b¹i vµ ch¸y tói tíi n¨m lÇn tríc khi thµnh c«ng. Ca sÜ «-pª-ra næi tiÕng En-ri-c« Ca-ru-x« bÞ thÇy gi¸o cho lµ thiÕu chÊt giäng và không thể nào hát đợc. Vậy xin bạn chớ lo sợ thất bại. Điều đáng sợ hơn là bạn đã bỏ qua nhiều cơ héi chØ v× kh«ng cè g¾ng hÕt m×nh. (Theo Tr¸i tim cã ®iÒu k× diÖu) a) Xác định luận điểm chính của bài văn Đừng sợ vấp ngã. Tìm những câu văn mang luËn ®iÓm. Gîi ý:.

(57) - Nhan đề của bài văn thể hiện luận điểm chính đừng sợ vấp ngã. Bài văn sử dụng phép lập luận chứng minh để thuyết phục về luận điểm này. - C¸c c©u mang luËn ®iÓm: + §· bao lÇn b¹n vÊp ng· mµ kh«ng hÒ nhí. LÇn ®Çu tiªn chËp ch÷ng bíc ®i, bạn đã bị ngã. Lần đầu tiên tập bơi, bạn uống nớc và suýt chết đuối phải không? Lần đầu tiên chơi bóng bàn, bạn có đánh trúng bóng không? Không sao đâu vì ... + Vậy xin bạn chớ lo sợ thất bại. Điều đáng sợ hơn là bạn đã bỏ qua nhiều cơ héi chØ v× kh«ng cè g¾ng hÕt m×nh. b) Bài văn đã lập luận nh thế nào để chứng minh cho luận điểm đừng sợ vấp ngã? Các sự thật đợc dẫn ra có đáng tin cậy không? Các sự thật này có tác dụng nh thÕ nµo trong phÐp lËp luËn chøng minh mµ ngêi viÕt x©y dùng?. Gîi ý:. §õng sî vÊp ng·. C¸c t×nh huèng vÊp ng· thêng gÆp  Kh«ng sao ®©u v× .... Nh÷ng danh nh©n næi tiÕng, thµnh đạt cũng từng vấp ngã: Oan Đi-xnây, Lu-i Pa-xt¬, LÐp T«n-xt«i, Hen-ri Pho, En-ri-c« Ca-ru-x«.. VËy xin b¹n chí lo sî thÊt b¹i. Điều đáng sợ hơn là bạn đã bỏ qua nhiÒu c¬ héi chØ v× kh«ng cè g¾ng hÕt m×nh..

(58) Ngêi viÕt ®a ra nh÷ng dÉn chøng hÕt søc x¸c thùc. Toµn lµ nh÷ng tªn tuæi lõng lẫy mà không ai không biết. Nghĩa là những sự thực dẫn ra mặc nhiên đều đợc thừa nhận. Điều này quyết định đến độ thuyết phục của luận điểm và cùng với lí lẽ chÆt chÏ t¹o nªn mét lËp luËn chøng minh hoµn chØnh. II. RÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. Xác định luận điểm chính của bài văn sau: Kh«ng sî sai lÇm Bạn ơi, nếu bạn muốn sống một đời mà không phạm chút sai lầm nào, làm gì đợc nấy, thì đó hoặc là bạn ảo tởng, hoặc là bạn hèn nhát trớc cuộc đời. Mét ngêi mµ lóc nµo còng sî thÊt b¹i, lµm g× còng sî sai lÇm lµ mét ngêi sî hãi thực tế, trốn tránh thực tế, và suốt đời không bao giờ có thể tự lập đợc. Bạn sợ sặc nớc thì bạn không biết bơi; bạn sợ nói sai thì bạn không nói đợc ngoại ngữ! Một ngời mà không chịu mất gì thì sẽ không đợc gì. Sai lầm cũng có hai mặt. Tuy nó đem lại tổn thất, nhng nó cũng đem đến bài học cho đời. Khi tiến bớc vào tơng lai, bạn làm sao tránh đợc sai lầm? Nếu bạn sợ sai thì bạn chẳng dám làm gì. Ngời khác bảo bạn sai cha chắc bạn đã sai, vì tiêu chuẩn đúng sai khác nhau. Lúc đó bạn chớ ngừng tay, mà cứ tiếp tục làm, dù cho có gặp tr¾c trë. ThÊt b¹i lµ mÑ cña thµnh c«ng. TÊt nhiªn b¹n kh«ng ph¶i lµ ngêi liÒu lÜnh, mï qu¸ng, cè ý mµ ph¹m sai lÇm. Ch¼ng ai thÝch sai lÇm c¶. Cã ngêi ph¹m sai lÇm th× ch¸n n¶n. Cã kÎ sai lÇm råi th× tiếp tục sai lầm thêm. Nhng có ngời biết suy nghĩ, rút kinh nghiệm, tìm con đờng khác để tiến lên. Nh÷ng ngêi s¸ng suèt d¸m lµm, kh«ng sî sai lÇm, míi lµ ngêi lµm chñ sè phËn cña m×nh. (Theo Hång DiÔm) Gợi ý: Nhan đề Không sợ sai lầm chính là luận điểm chính của bài văn. 2. T×m nh÷ng c©u v¨n mang luËn ®iÓm chÝnh cña bµi v¨n trªn. Gợi ý: Để chứng minh cho luận điểm không sợ sai lầm, bài viết đã triển khai nh÷ng luËn ®iÓm nhá nµo? C¸c c©u mang luËn ®iÓm:.

(59) - Bạn ơi, nếu bạn muốn sống một đời mà không phạm chút sai lầm nào, làm gì đợc nấy, thì đó hoặc là bạn ảo tởng, hoặc là bạn hèn nhát trớc cuộc đời. - Sai lầm cũng có hai mặt. Tuy nó đem lại tổn thất, nhng nó cũng đem đến bài học cho đời. - ThÊt b¹i lµ mÑ cña thµnh c«ng. - Nh÷ng ngêi s¸ng suèt d¸m lµm, kh«ng sî sai lÇm, míi lµ ngêi lµm chñ sè phËn cña m×nh. 3. Trong bài văn trên, để chứng minh luận điểm của mình, ngời viết đã đa ra nh÷ng lÝ lÏ nµo? Gîi ý: C¸c lÝ lÏ: - Không chịu mất thì cũng chẳng đợc gì: Một ngời mà lúc nào cũng sợ thất b¹i, lµm g× còng sî sai lÇm lµ mét ngêi sî h·i thùc tÕ, trèn tr¸nh thùc tÕ, vµ suèt đời không bao giờ có thể tự lập đợc. Bạn sợ sặc nớc thì bạn không biết bơi; bạn sợ nói sai thì bạn không nói đợc ngoại ngữ! - Khó tránh đợc sai lầm trên con đờng bớc vào tơng lai: Nếu bạn sợ sai thì bạn chẳng dám làm gì. Ngời khác bảo bạn sai cha chắc bạn đã sai, vì tiêu chuẩn đúng sai khác nhau. Lúc đó bạn chớ ngừng tay, mà cứ tiếp tục làm, dù cho có gặp tr¾c trë. ThÊt b¹i lµ mÑ cña thµnh c«ng. - Kh«ng liÒu lÜnh, mï qu¸ng, cè ý mµ ph¹m sai lÇm mµ ph¶i biÕt suy nghÜ, rót kinh nghiÖm: TÊt nhiªn b¹n kh«ng ph¶i lµ ngêi liÒu lÜnh, mï qu¸ng, cè ý mµ ph¹m sai lÇm. Ch¼ng ai thÝch sai lÇm c¶. Cã ngêi ph¹m sai lÇm th× ch¸n n¶n. Cã kÎ sai lÇm råi tiÕp tôc sai lÇm thªm. Nhng cã ngêi biÕt suy nghÜ, rót kinh nghiÖm, t×m con đờng khác để tiến lên. 4. So s¸nh víi c¸ch lËp luËn cña bµi v¨n trªn víi c¸ch lËp luËn cña bµi §õng sî vÊp ng·. Gợi ý: Để lập luận chứng minh, trong bài Đừng sợ vấp ngã, ngời viết đã sử dông lÝ lÏ vµ nh©n chøng, cßn ë bµi Kh«ng sî sai lÇm ngêi viÕt sö dông lÝ lÏ vµ ph©n tÝch lÝ lÏ..

(60) Thªm tr¹ng ng÷ cho c©u (TiÕp theo) I. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. C«ng dông cña tr¹ng ng÷ a) + Xác định thành phần trạng ngữ trong các câu sau: (1) Nhng t«i yªu mïa xu©n nhÊt lµ vµo kho¶ng sau ngµy r»m th¸ng giªng [...]. Thờng thờng, vào khoảng đó trời đã hết nồm, ma xuân bắt đầu thay thế cho ma phùn, không còn làm cho nền trời đùng đục nh màu pha lê mờ. Sáng dậy, nằm dµi nh×n ra cöa sæ thÊy nh÷ng vÖt xanh t¬i hiÖn ë trªn trêi, m×nh c¶m thÊy r¹o rùc một niềm vui sáng sủa. Trên giàn hoa lí, vài con ong siêng năng đã bay đi kiếm nhị hoa. Chỉ độ tám chín giờ sáng, trên nền trời trong trong có những làn sáng hồng hồng rung động nh cánh con ve mới lột. (Vò B»ng) (2) Về mùa đông, lá bàng đỏ nh màu đồng hun. (§oµn Giái) Gîi ý: - Thờng thờng, vào khoảng đó trời đã hết nồm, ma xuân bắt đầu thay thế cho ma phùn, không còn làm cho nền trời đùng đục nh màu pha lê mờ. - S¸ng dËy, n»m dµi nh×n ra cöa sæ thÊy nh÷ng vÖt xanh t ¬i hiÖn ë trªn trêi, m×nh c¶m thÊy r¹o rùc mét niÒm vui s¸ng sña. - Trên giàn hoa lí, vài con ong siêng năng đã bay đi kiếm nhị hoa. - Chỉ độ tám chín giờ sáng, trên nền trời trong trong có những làn sáng hồng hồng rung động nh cánh con ve mới lột. - Về mùa đông, lá bàng đỏ nh màu đồng hun. + Thö lîc bá thµnh phÇn tr¹ng ng÷ trong c¸c c©u trªn vµ cho biÕt viÖc nµy cã ảnh hởng nh thế nào đến ý nghĩa của câu. Gîi ý: §äc c¸c c©u lîc bá tr¹ng ng÷ vµ nhËn xÐt: - trời đã hết nồm, ma xuân bắt đầu thay thế cho ma phùn, không còn làm cho nền trời đùng đục nh màu pha lê mờ..

(61) - m×nh c¶m thÊy r¹o rùc mét niÒm vui s¸ng sña. - vài con ong siêng năng đã bay đi kiếm nhị hoa. - có những làn sáng hồng hồng rung động nh cánh con ve mới lột. - lá bàng đỏ nh màu đồng hun. Tr¹ng ng÷ kh«ng ph¶i lµ thµnh phÇn b¾t buéc ph¶i cã trong c©u nhng nã lµ thành phần đóng vai trò quan trọng trong việc biểu đạt. Chúng ta không thể hiểu đợc rõ ràng nội dung của các câu trên bởi vì chúng đã bị lợc bỏ trạng ngữ, không hiểu đợc sự việc đợc diễn ra trong điều kiện, hoàn cảnh nào. Có khi, vì vắng mặt trạng ngữ nên ý nghĩa của câu trở nên thiếu chính xác, khó xác định, ví dụ: lá bàng đỏ nh màu đồng hun. Nếu không gắn hình ảnh này với trạng ngữ chỉ thời gian Về mùa đông, thì sắc đồng hun của lá bàng có vẻ là bất hợp lí bởi vì khi đó câu Lá bàng đỏ nh màu đồng hun nh là nhận định chung về màu sắc của lá bàng, mà sự thực thì lá bàng chỉ có thể có màu đồng hun vào mùa đông thôi. Khi lµm mét bµi v¨n nghÞ luËn, em ph¶i s¾p xÕp luËn cø theo nh÷ng tr×nh tù nhất định: sắp xếp theo trình tự thời gian, không gian, trình tự quan hệ nguyên nh©n - kÕt qu¶, ®iÒu kiÖn - kÕt qu¶,... §èi víi viÖc s¾p xÕp nµy, tr¹ng ng÷ cã mét vai trß quan träng trong viÖc nèi kÕt c¸c c©u, c¸c ®o¹n, gãp phÇn lµm cho liªn kÕt cña v¨n b¶n chÆt chÏ, m¹ch l¹c. 2. T¸ch tr¹ng ng÷ thµnh c©u riªng Có thể gộp hai câu dới đây thành một câu đợc không? Em thích cách diễn đạt nµo (gép hay t¸ch)? V× sao? (1) Ngời Việt Nam ngày nay có lí do đầy đủ và vững chắc để tự hào với tiếng nói của mình. (2) Và để tin tởng hơn nữa vào tơng lai của nó. (§Æng Thai Mai) Gîi ý: - C©u (1) cã tr¹ng ng÷ kh«ng? Ngời Việt Nam ngày nay có lí do đầy đủ và vững chắc để tự hào với tiếng nói cña m×nh. - Cã thÓ gép c©u (1) vµ c©u (2) thµnh mét c©u cã hai tr¹ng ng÷: Ngời Việt Nam ngày nay có lí do đầy đủ và vững chắc để tự hào với tiếng nói.

(62) của mình và để tin tởng hơn nữa vào tơng lai của nó. Câu (2) có vốn là trạng ngữ của câu (1), ngời viết đã tách nó ra thành một câu riêng để nhấn mạnh ý. - Nếu gộp hai câu thành một thì làm giảm đi sắc thái nhấn mạnh thông tin để tin tëng h¬n n÷a vµo t¬ng lai cña tiÕng ViÖt. II. RÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. T×m c¸c tr¹ng ng÷ trong nh÷ng c©u díi ®©y vµ nhËn xÐt vÒ c«ng dông cña chóng. a) Kết hợp những bài này lại, ta đợc chiêm ngỡng một bức chân dung tinh thần tự hoạ rất rõ nét và sinh động của nhà thơ. ë lo¹i bµi thø nhÊt, ngêi ta thÊy trong nhµ th¬ Hå ChÝ Minh cã nhµ b¸o NguyÔn ¸i Quèc hÕt søc s¾c s¶o trong bót ph¸p kÝ sù, phãng sù vµ nghÖ thuËt ch©m biÕm. ë lo¹i bµi thø hai, ta l¹i thÊy ë nhµ th¬ c¸ch m¹ng sù tiÕp nèi truyÒn thèng thi ca lâu đời của phơng Đông, của dân tộc, từ Lí Bạch, Đỗ Phủ,... đến Nguyễn Tr·i, NguyÔn BØnh Khiªm, NguyÔn Du, NguyÔn KhuyÕn,... (Theo NguyÔn §¨ng M¹nh) b) §· bao lÇn b¹n vÊp ng· mµ kh«ng hÒ nhí. LÇn ®Çu tiªn chËp ch÷ng bíc ®i, bạn đã bị ngã. Lần đầu tiên tập bơi, bạn uống nớc và suýt chết đuối phải không? Lần đầu tiên chơi bóng bàn, bạn có đánh trúng bóng không? Không sao đâu vì... [...]. Lóc cßn häc phæ th«ng, Lu-i Pa-xt¬ chØ lµ mét häc sinh trung b×nh. VÒ m«n hoá, ông đứng hạng 15 trong số 22 học sinh của lớp. Gîi ý: - C¸c tr¹ng ng÷: + §o¹n a: Kết hợp những bài này lại,(1) ta đợc chiêm ngỡng một bức chân dung tinh thần tự hoạ rất rõ nét và sinh động của nhà thơ. ë lo¹i bµi thø nhÊt,(2) ngêi ta thÊy trong nhµ th¬ Hå ChÝ Minh cã nhµ b¸o NguyÔn ¸i Quèc hÕt søc s¾c s¶o trong bót ph¸p kÝ sù, phãng sù vµ nghÖ thuËt ch©m biÕm..

(63) ë lo¹i bµi thø hai,(3) ta l¹i thÊy ë nhµ th¬ c¸ch m¹ng sù tiÕp nèi truyÒn thèng thi ca lâu đời của phơng Đông, của dân tộc, từ Lí Bạch, Đỗ Phủ,... đến Nguyễn Tr·i, NguyÔn BØnh Khiªm, NguyÔn Du, NguyÔn KhuyÕn,... + §o¹n b: §· bao lÇn b¹n vÊp ng· mµ kh«ng hÒ nhí. LÇn ®Çu tiªn chËp ch÷ng bíc ®i,(4) bạn đã bị ngã. Lần đầu tiên tập bơi,(5) bạn uống nớc và suýt chết đuối phải không? Lần đầu tiên chơi bóng bàn,(6) bạn có đánh trúng bóng không? Không sao đâu vì... [...]. Lóc cßn häc phæ th«ng,(7) Lu-i Pa-xt¬ chØ lµ mét häc sinh trung b×nh. VÒ m«n hoá,(8) ông đứng hạng 15 trong số 22 học sinh của lớp. - C«ng dông: + Bæ sung ý nghÜa cho c©u: vÒ thêi gian - (4), (5), (6), (7); vÒ kh«ng gian, n¬i chèn - (2), (3); vÒ c¸ch thøc - (1); vÒ ph¬ng diÖn - (8); + Liên kết: ở cả hai đoạn này, các trạng ngữ đều đợc liên kết với nhau theo kiÓu lËp luËn diÔn dÞch gióp cho bµi v¨n trë nªn râ rµng, dÔ hiÓu. 2. ViÖc t¸ch tr¹ng ng÷ thµnh c©u riªng trong c¸c vÝ dô díi ®©y cã t¸c dông g×? a) Bố cháu đã hi sinh. Năm 72. (Theo b¸o V¨n nghÖ) b) Bốn ngời lính đều cúi đầu, tóc xoã gối. Trong lúc tiếng đờn vẫn khắc khoải vẳng lên những chữ đờn li biệt, bồn chồn. (Anh §øc) Gîi ý: - Xác định câu đợc tách từ thành phần trạng ngữ; - NhËn xÐt t¸c dông: + Thử gộp câu đợc tách từ trạng ngữ với câu có nòng cốt thành một câu: Bố cháu đã hi sinh năm 72. Bốn ngời lính đều cúi đầu, tóc xoã gối, trong lúc tiếng đờn vẫn khắc khoải vẳng lên những chữ đờn li biệt, bồn chồn. + Đọc và so sánh với các câu khi đợc tách để thấy đợc tác dụng nhấn mạnh th«ng tin cña viÖc t¸ch tr¹ng ng÷ thµnh c©u riªng..

(64) 3. Hãy viết một đoạn văn từ 5 đến 10 câu về sự giàu đẹp của tiếng Việt, trong đó có sử dụng trạng ngữ để bổ sung ý nghĩa và để liên kết các câu. Gợi ý: Chú ý đảm bảo tính thống nhất chủ đề của đoạn. Về việc sử dụng trạng ngữ để liên kết các câu, có thể dựa theo quan hệ về thời gian (lịch sử tiếng Việt) hoÆc quan hÖ gi÷a c¸c ph¬ng diÖn (ch÷ viÕt, ©m thanh, ý nghÜa,...),.... C¸ch lµm bµi v¨n lËp luËn chøng minh I. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. C¸c bíc lµm bµi v¨n lËp luËn chøng minh a) Tìm hiểu đề và tìm ý - §Ò yªu cÇu ®iÒu g×? Thao tác này nhằm xác định yêu cầu chung của đề. - Chóng ta ph¶i chøng minh ®iÒu g×? Thao tác này nhằm xác định cụ thể vấn đề cần chứng minh. Điều cần chứng minh có thể đợc đa ra dới dạng luận điểm cho sẵn hoặc dới dạng một câu văn, câu thơ, câu nói, hình ảnh... Đối với những đề mà vấn đề cần chứng minh đợc đa ra một cách gián tiếp, ta phải xác định đợc một cách cụ thể, chính xác vấn đề qua hình ảnh, cách biểu đạt, chẳng hạn: Hãy chứng minh tính đúng đắn của câu tục ngữ Có công mài sắt, có ngày nên kim. Với đề kiểu này, một mặt phải cắt nghĩa đợc nghĩa đen của hình ảnh mài sắt  nên kim, mặt khác, phải hiểu đợc ngụ ý của hình ảnh này: khuyên nhủ con ngời phải biết kiên trì, nhẫn nại, bền chí thì sẽ đạt đợc kết quả. - LuËn ®iÓm cña bµi v¨n sÏ lµ g×? Thao tác này nhằm xác định luận điểm cụ thể cho bài văn (luận điểm có thể dùng đợc để đặt nhan đề cho bài văn). - LËp luËn chøng minh theo c¸ch nµo? Tuú theo tõng luËn ®iÓm cô thÓ mµ lùa chän c¸ch lËp luËn theo c¸c híng: + Dïng lÝ lÏ vµ ph©n tÝch lÝ lÏ; + Dïng lÝ lÏ vµ dÉn chøng;.

(65) + KÕt hîp c¶ hai. b) LËp dµn bµi Lập dàn bài theo bố cục ba phần, xác định nội dung của từng phần, mối quan hÖ gi÷a c¸c phÇn, tr×nh tù triÓn khai c¸c luËn cø trong tõng phÇn, c¸ch ®a dÉn chøng cho mçi luËn ®iÓm, lÝ lÏ,... - Më bµi: Nêu ý nghĩa vấn đề cần chứng minh, khái quát ý kiến của mình về vấn đề đó. - Th©n bµi: + TriÓn khai luËn ®iÓm chÝnh b»ng c¸c luËn ®iÓm nhá nµo? + Dùng những lí lẽ nào để chứng minh? + Lựa chọn các dẫn chứng để thuyết phục cho lí lẽ. + C©n nh¾c viÖc s¾p xÕp c¸c luËn cø (lÝ lÏ vµ dÉn chøng) sao cho cã søc thuyÕt phôc nhÊt. - KÕt bµi: Khẳng định tính đúng đắn của điều đã chứng minh. Mở rộng ý nghĩa của vấn đề. c) ViÕt bµi Dựa vào dàn ý đã xây dựng, viết từ Mở bài, từng đoạn của Thân bài và Kết bµi. - C¸ch viÕt Më bµi: Cã c¸c c¸ch sau: + Đi thẳng vào vấn đề cần chứng minh Chẳng hạn, với đề văn Nhân dân ta thờng nói: "Có chí thì nên". Hãy chứng minh tính đúng đắn của câu tục ngữ đó. Có thể viết Mở bài nh sau: Có ý chí, nghị lực thì sẽ thực hiện đợc hoài bão của mình, mới có thể trở thành ngời thành đạt. Đúng nh nhân dân ta đã đúc kết: "Có chí thì nên". + Đi từ cái chung, dẫn dắt đến cái cần chứng minh Cũng với đề văn trên, theo cách này có thể viết: Cuéc sèng bao giê còng ®Çy nh÷ng khã kh¨n, th¸ch thøc. Ngêi ta sèng tøc lµ.

(66) biết khắc phục khó khăn, vợt qua những thách thức để vơn tới thành công. Thiếu đi ý chí, nghị lực sẽ không bao giờ đến đợc bến bờ của thành công, đúng nh dân gian vÉn thêng nãi: Cã chÝ th× nªn. + Từ thực tiễn để dẫn vào vấn đề cần chứng minh Với đề văn trên, theo cách này có thể viết: Ai mà chẳng muốn thành đạt. Song không phải ai cũng có đợc ý chí, nghị lực để có thể thành đạt. Nhân dân ta đã dạy rất đúng về điều này: Có chí thì nên. - C¸ch viÕt Th©n bµi: + Chó ý viÕt tuÇn tù tõng ®o¹n, lùa chän c¸c tõ ng÷, c©u kÕt nèi, chuyÓn tiÕp gi÷a c¸c phÇn, c¸c ®o¹n. §èi víi v¨n lËp luËn chøng minh, ta thêng gÆp c¸c tõ ng÷ chuyển tiếp nh: Thật vậy,...; Quả đúng nh vậy,...; Có thể thấy rõ...; Điều đó đợc chøng tá...; ... + Khi ph©n tÝch lÝ lÏ, cÇn chó ý tÝnh l«gic, chÆt chÏ; + Khi ®a dÉn chøng cÇn tËp trung ph©n tÝch nh÷ng biÓu hiÖn tiªu biÓu, g¾n víi luËn ®iÓm, lÝ lÏ cña m×nh, kh«ng nªn kÓ lÓ dµi dßng. - KÕt bµi: + Ngời ta thờng sử dụng những từ ngữ để chuyển ý khi kết bài nh: Tóm lại,...; Nh vậy,...; Đến đây, có thể khẳng định... + Chó ý sù h« øng gi÷a Më bµi vµ KÕt bµi: Më bµi theo c¸ch nµo th× KÕt bµi còng ph¶i theo c¸ch Êy. d) §äc l¹i vµ söa ch÷a - Kiểm tra lại cách diễn đạt, cách dùng các từ ngữ lập luận, các từ ngữ chuyển tiÕp,... - So¸t c¸c lçi vÒ chÝnh t¶, dïng tõ, viÕt c©u,... II. RÌn luyÖn kÜ n¨ng Các đề văn sau đây có gì giống và khác nhau? Đề 1: Hãy chứng minh tính đúng đắn của câu tục ngữ: Có công mài sắt, có ngµy nªn kim. §Ò 2: H·y chøng minh tÝnh ch©n lÝ trong bµi th¬:.

(67) Kh«ng cã viÖc g× khã ChØ sî lßng kh«ng bÒn §µo nói vµ lÊp biÓn QuyÕt chÝ ¾t lµm nªn. (Hå ChÝ Minh) Gợi ý: So sánh ở từng khía cạnh để nhận biết sự giống và khác nhau giữa các đề: - Về yêu cầu: cùng là chứng minh tính đúng đắn của một luận điểm (chứng minh tính chân lí đồng nghĩa với chứng minh tính đúng đắn). - Về vấn đề cần chứng minh, hãy so sánh: +. Cã c«ng mµi s¾t, cã ngµy nªn kim.. +. Kh«ng cã viÖc g× khã ChØ sî lßng kh«ng bÒn §µo nói vµ lÊp biÓn QuyÕt chÝ ¾t lµm nªn.. Suy cho cïng th× ý nghÜa cña c©u tôc ng÷ vµ bµi th¬ trªn kh«ng kh¸c nhau. Nhng phải lu ý sự khác nhau về cách biểu đạt. Câu Có công mài sắt có ngày nên kim nãi vÒ vai trß cña ý chÝ, nghÞ lùc mét c¸ch gi¸n tiÕp th«ng qua h×nh ¶nh mµi s¾t thµnh kim. Bµi th¬ cña Hå ChÝ Minh, võa trùc tiÕp nãi vÒ ý chÝ, nghÞ lùc, sù bền bỉ (Không có việc gì khó, Chỉ sợ lòng không bền), vừa mợn hình ảnh để nói về khó khăn, thách thức (Đào núi và lấp biển). Đối với cách biểu đạt gián tiếp, mợn hình ảnh để nói thì trớc khi tiến hành chứng minh cần phân tích, cắt nghĩa từ nghĩa đen của từ ngữ để xác định đợc vấn đề cần chứng minh.. LuyÖn tËp lËp luËn chøng minh.

(68) I. Híng dÉn chung 1. ChuÈn bÞ ë nhµ Cho đề văn: Chứng minh rằng nhân dân Việt Nam từ xa đến nay luôn luôn sống theo đạo lí "Ăn quả nhớ kẻ trồng cây", "Uống nớc nhớ nguồn". a) Tìm hiểu đề và tìm ý b) LËp dµn ý c) ViÕt mét sè ®o¹n v¨n: Më bµi, ®o¹n chøng minh b»ng ph©n tÝch lÝ lÏ, ®o¹n chøng minh b»ng dÉn chøng thùc tÕ, KÕt bµi. 2. Thùc hµnh trªn líp a) Trình bày dàn ý đã chuẩn bị trớc tổ hoặc nhóm theo sự hớng dẫn của thầy, c« gi¸o b) Chú ý tham khảo ý kiến của các bạn, cùng trao đổi về cách lập luận, về các dÉn chøng thùc tÕ c) Ghi chép những nhận xét của thầy cô giáo để bổ sung, điều chỉnh dàn ý, lắng nghe các đoạn văn hay so sánh để hoàn thiện phần viết của mình. II. RÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. Để lập dàn ý cho bài văn lập luận chứng minh với đề bài trên, em phải làm c¸c bíc víi néi dung cô thÓ nh thÕ nµo? Gîi ý: - Hai c©u tôc ng÷ "¡n qu¶ nhí kÎ trång c©y" vµ "Uèng níc nhí nguån" nãi lªn ®iÒu g×? - Chú ý các từ ngữ gợi dẫn trong đề bài để xác định đúng luận điểm cho bài văn: Chứng minh rằng nhân dân Việt Nam từ xa đến nay luôn luôn sống theo đạo lÝ "¡n qu¶ nhí kÎ trång c©y", "Uèng níc nhí nguån". Luận điểm của bài văn không phải là tính đúng đắn của hai câu "Ăn quả nhớ kẻ trồng cây", "Uống nớc nhớ nguồn" mà là từ xa đến nay nhân dân ta đã luôn luôn sống theo đạo lí đúng đắn đợc đúc kết trong hai câu này. Việc hiểu ý nghĩa của hai câu tục ngữ là để xác định cái đạo lí mà nhân ta luôn coi trọng ở đây là gì, từ đó mới có thể xác định đợc các lí lẽ, dẫn chứng cũng nh định hớng lập luận cho phï hîp..

(69) - Phân tích lí lẽ: diễn giải ý nghĩa của hai câu tục ngữ; khẳng định rằng từ xa đến nay nhân dân ta luôn chứng tỏ đạo lí ấy; - Tìm những biểu hiện cụ thể trong thực tế đời sống để chứng minh rằng nhân d©n ta lu«n "¡n qu¶ nhí kÎ trång c©y", "Uèng níc nhí nguån". §©y lµ nhiÖm vô trọng tâm của bài văn. Có thể tham khảo thêm sách báo, hỏi thêm ngời lớn để có c¸c dÉn chøng thuyÕt phôc. Cã thÓ dÉn c¸c dÉn chøng theo gîi ý sau: + Các lễ hội ở đình, chùa nhằm mục đích gì? Hãy kể một số lễ hội mà em biết (LÔ giç tæ Hïng V¬ng ch¼ng h¹n); + Các gia đình ngời Việt Nam có thờng hay thờ cúng tổ tiên không? Ngày cúng giỗ trong mỗi gia đình có ý nghĩa gì? + ý nghÜa cña c¸c ngµy lÔ: Ngµy Th¬ng binh liÖt sÜ, Ngµy Nhµ gi¸o ViÖt Nam, Ngµy phô n÷ ViÖt Nam, Ngµy ThÇy thuèc ViÖt Nam...; + Nhµ níc phong tÆng danh hiÖu Bµ mÑ ViÖt Nam anh hïng, con em th¬ng binh liệt sĩ đợc hởng chế độ u tiên,... - Có phải các hoạt động trên đã thành nếp sống, thành nét đẹp trong sinh hoạt v¨n ho¸ cña ngêi ViÖt Nam kh«ng? - Bản thân em có suy nghĩ gì về đạo lí "Ăn quả nhớ kẻ trồng cây", "Uống nớc nhớ nguồn"? Em đã làm đợc những việc gì theo đạo lí ấy và sẽ sống thế nào để thực hiện đạo lí ấy? 2. Xác định các ý cho từng phần (Mở bài, Thân bài, Kết luận) theo lập luận nhất định. Làm sao vừa đảm bảo đợc mối quan hệ chặt chẽ giữa các phần, vừa thiết lập đợc mối quan hệ giữa các đoạn trong phần Thân bài. Có thể lập luận theo trình tự thời gian từ xa đến nay, hoặc theo mức độ từ chung đến riêng, từ rộng đến hẹp của các dẫn chứng.. đức tính giản dị của bác hồ Ph¹m V¨n §ång I. VÒ t¸c gi¶ vµ t¸c phÈm.

(70) 1. T¸c gi¶ Ph¹m V¨n §ång (1906-2000) lµ nhµ c¸ch m¹ng næi tiÕng vµ nhµ v¨n ho¸ lín, quª ë x· §øc T©n, huyÖn Mé §øc, tØnh Qu¶ng Ng·i. ¤ng tham gia c¸ch m¹ng tõ năm 1925, đã giữ nhiều cơng vị quan trọng trong bộ máy lãnh đạo của Đảng và Nhµ níc ViÖt Nam, tõng lµ Thñ tíng ChÝnh phñ trªn 30 n¨m. Ph¹m V¨n §ång cã nhiÒu c«ng tr×nh, bµi nãi vµ viÕt s©u s¾c vÒ v¨n ho¸, v¨n nghÖ, vÒ Chñ tÞch Hå ChÝ Minh vµ c¸c danh nh©n v¨n ho¸ cña d©n téc. 2. T¸c phÈm §o¹n v¨n §øc tÝnh gi¶n dÞ cña B¸c Hå trÝch tõ bµi Chñ tÞch Hå ChÝ Minh, tinh hoa và khí phách của dân tộc, lơng tâm của thời đại - diễn văn trong Lễ kỉ niÖm 80 n¨m ngµy sinh cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh (1980). II. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. Đối tợng và đề tài nghị luận đã đợc nêu rõ trong đề bài và câu mở đầu của bµi v¨n:.  §øc tÝnh gi¶n dÞ cña B¸c Hå.  [...] Sự nhất quán giữa đời hoạt động chính trị lay trời chuyển đất với đời sèng b×nh thêng v« cïng gi¶n dÞ vµ khiªm tèn cña Hå Chñ tÞch. Tác giả đã chứng minh đức tính giản dị của Bác trên các phơng diện:  B÷a ¨n h»ng ngµy.  Nhµ ë.  ViÖc lµm.  Lêi nãi, bµi viÕt. 2. Vì đây chỉ là một đoạn trích nên không có đủ các thành phần trong bố cục th«ng thêng cña mét bµi v¨n nghÞ luËn. Cô thÓ:  Mở bài: Sự nhất quán giữa cuộc đời cách mạng và cuộc sống thanh bạch, gi¶n dÞ cña B¸c.  Th©n bµi: T¸c gi¶ chøng minh sù gi¶n dÞ cña B¸c trong sinh ho¹t, lèi sèng, viÖc lµm: + Bữa ăn thanh đạm, giản dị..

(71) + Căn nhà sàn đơn sơ, gần gũi thiên nhiên. + Công việc bận rộn nhng Bác không muốn làm phiền đến ngời khác. B×nh luËn: §êi sèng vËt chÊt gi¶n dÞ, thanh b¹ch lµ sù hoµ hîp tuyÖt vêi víi đời sống tinh thần sôi nổi, phong phú của Bác. + Gi¶n dÞ trong lêi nãi, bµi viÕt. 3. Những chứng cứ ở đoạn văn từ "Con ngời của Bác" đến "Nhất, Định, Thắng, Lợi!" rất giàu sức thuyết phục vì trớc hết, tác giả đã đa ra một hệ thống luận cứ toàn diện, từ bữa ăn, nhà ở đến việc làm, cách nói, cách viết... Các dẫn chứng đều cụ thể, xác thực và rất phong phú. Hơn nữa, những điều tác giả nói ra lại đợc bảo đảm bằng mối quan hệ gần gũi, lâu dài của mình với Chủ tịch Hồ Chí Minh. 4. Trong đoạn trích, ngoài các luận điểm, luận cứ để chứng minh, tác giả còn kết hợp với những lời bình luận, giải thích sâu sắc để bạn đọc hiểu rõ thêm vấn đề. Ví dụ: Sau phần chứng minh về đức tính giản dị của Bác trong đời sống sinh hoạt, t¸c gi¶ viÕt: "Nhng chí hiÓu lÇm r»ng B¸c sèng kh¾c khæ theo lèi nhµ tu hµnh, thanh tao theo kiểu nhà hiền triết ẩn dật. Bác Hồ sống đời sống giản dị, thanh bạch nh vậy, bởi vì Ngời sống sôi nổi, phong phú đời sống và cuộc đấu tranh gian khổ và ác liệt của quân chúng nhân dân. Đời sống vật chất giản dị càng hoà hợp với đời sống tâm hồn phong phú, với những t tởng, tình cảm, những giá trị tinh thần cao đẹp nhất. Đó là đời sống thực sự văn minh mà Bác Hồ nêu gơng sáng trong thế giới ngµy nay". Trong đoạn văn trên, tác giả đã phối hợp nhiều phơng pháp, biện pháp khác nhau:  Lật lại vấn đề: "Nhng chớ hiểu lầm rằng...".  Gi¶i thÝch: "bëi v× Ngêi sèng s«i næi, phong phó...".  Bình luận: "Đời sống vật chất giản dị càng hoà hợp với đời sống tâm hồn phong phú, với những t tởng, tình cảm, những giá trị tinh thần cao đẹp nhất...". C¸ch phèi hîp c¸c ph¬ng ph¸p, biÖn ph¸p kh¸c nhau nh vËy gióp cho t¸c gi¶ soi sáng vấn đề từ nhiều góc độ, đồng thời cũng khiến cho bài viết tăng thêm sức thuyÕt phôc vµ hÊp dÉn h¬n..

(72) 5. Những nét đặc sắc trong nghệ thuật nghị luận của bài văn:  LuËn ®iÓm ng¾n gän, tËp trung.  Luận cứ xác đáng, toàn diện.  LuËn chøng phong phó, cô thÓ, x¸c thùc. T tởng, giá trị của bài văn còn đợc thể hiện rõ ràng và sâu sắc hơn qua sự kết hîp ph¬ng ph¸p nghÞ luËn chøng minh víi c¸c ph¬ng ph¸p, biÖn ph¸p kh¸c nh gi¶i thích, nêu vấn đề và lật lại vấn đề... iii. rÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. Tãm t¾t Bài văn nêu bật đức tính giản dị của Bác thể hiện trên nhiều phơng diện: từ sinh hoạt, lối sống, quan hệ với đồng chí, đồng bào, trong lời nói, cách viết... 2. Cách đọc Văn bản này cũng đợc viết dới dạng bài văn nghị luận. Ngoài những yêu cầu chung về cách đọc một văn bản nghị luận, khi đọc cần chú ý nhấn mạnh các chi tiết sinh động (đợc trình bày bằng thủ pháp liệt kê) trong đời sống hằng ngày của B¸c. Ngoµi ra, c¸ch lËp luËn trong ®o¹n thø ba ("Nhng chí hiÓu lÇm r»ng..." lµ mét hình thức chuyển ý rất quan trọng, giúp tác giả triển khai vấn đề trên một bình diện khác sâu sắc hơn. Cần nhấn mạnh khi đọc đoạn này (có thể bằng cách đọc cao giọng hơn hoặc thay đổi giọng đọc, nhịp đọc). 3. Mét sè vÝ dô vÒ tÝnh gi¶n dÞ cña B¸c thÓ hiÖn trong th¬ v¨n cña Ngêi: S¸ng ra bê suèi, tèi vµo hang Ch¸o bÑ, rau m¨ng vÉn s½n sµng Bàn đá chông chênh dịch sử Đảng Cuộc đời cách mạng thật là sang. (Tøc c¶nh P¸c Bã) C¶nh rõng ViÖt B¾c thËt lµ hay Vîn hãt chim kªu suèt c¶ ngµy Khách đến thì mời ngô nếp nớng.

(73) S¨n vÒ thêng chÐn thÞt rõng quay Non xanh níc biÕc tha hå d¹o Rîu ngät chÌ ngon mÆc søc say Kh¸ng chiÕn thµnh c«ng ta trë l¹i Tr¨ng xa h¹c cò víi xu©n nµy. (C¶nh rõng ViÖt B¾c) 4. Giản dị là một đức tính, một phẩm chất cao đẹp mà mỗi chúng ta nên có. Gi¶n dÞ, víi mçi ngêi, thêng thÓ hiÖn ë lêi nãi, ë viÖc lµm, thÓ hiÖn trong lèi sèng, trong quan hệ với ngời xung quanh. Nó là cách ứng xử cao đẹp, nói lên sự hiểu biÕt cña b¶n th©n mçi chóng ta.. Chuyển đổi câu chủ động thành câu bị động I. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. Câu chủ động và câu bị động a) T×m chñ ng÷ trong c¸c c©u sau: (1) Mäi ngêi yªu mÕn em. (2) Em đợc mọi ngời yêu mến. Gîi ý: Mäi ngêi / yªu mÕn em. C. V. Em / đợc mọi ngời yêu mến. C. V. b) Chñ ng÷ cña hai c©u trªn cã ý nghÜa kh¸c nhau nh thÕ nµo? Gîi ý: - ở câu (1), chủ ngữ "Mọi ngời" là chủ thể của hành động "yêu mến" hay "em" là chủ thể của hoạt động "yêu mến"?.

(74) - ở câu (2), chủ ngữ "Em" là chủ thể của hành động "yêu mến" hay "mọi ngời" là chủ thể của hoạt động "yêu mến"? c) Câu (1) là câu chủ động, câu (2) là câu bị động. Vậy thế nào là câu chủ động và thế nào là câu bị động? Gợi ý: Câu chủ động là câu có chủ ngữ chỉ ngời, vật thực hiện một hoạt động hớng vào ngời, vật khác - chủ ngữ chỉ chủ thể hành động. Câu bị động là câu có chủ ngữ chỉ ngời, vật đợc hoạt động của ngời, vật khác hớng vào - chủ ngữ chỉ đối tợng của hoạt động. 2. Mục đích của việc chuyển đổi câu chủ động thành câu bị động Cho hai c©u: (1) Mäi ngêi yªu mÕn em. (2) Em đợc mọi ngời yêu mến. Hãy chọn câu thích hợp để điền vào chỗ có dấu ba chấm trong đoạn văn sau vµ gi¶i thÝch t¹i sao em l¹i lµm nh vËy: - Thuû ph¶i xa líp ta, theo mÑ vÒ quª ngo¹i. Một tiếng "ồ" nổi lên kinh ngạc. Cả lớp sững sờ. Em tôi là chi đội trởng, là "vua to¸n" cña líp tõ mÊy n¨m nay ... Tin nµy ch¾c lµm cho b¹n bÌ xao xuyÕn. (Theo Kh¸nh Hoµi) Gợi ý: Chú ý câu đứng trớc: Em tôi là chi đội trởng, là "vua toán" của lớp từ mÊy n¨m nay. C©u nµy nãi vÒ "mäi ngêi", c¸c b¹n trong líp hay nãi vÒ Thuû - em? Câu đứng trớc câu cần lựa chọn, và cả đoạn văn đều đang nói về Thuỷ (em). Thuỷ (em) trong đoạn này là đối tợng mà hoạt động hớng vào (đợc nói đến) chứ không phải là chủ thể của hoạt động. Cho nên, điền vào vị trí dấu ba chấm phải là câu bị động (Em đợc mọi ngời yêu mến.) thì mới đảm bảo mối liên kết giữa các c©u trong m¹ch chung cña ®o¹n. II. RÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. Trong hai đoạn văn dới đây, những câu nào là câu bị động? a) Tinh thần yêu nớc cũng nh các thứ của quý. Có khi đợc trng bày trong tủ kính, trong bình pha lê, rõ ràng dễ thấy. Nhng cũng có khi cất giấu kín đáo trong r¬ng, trong hßm..

(75) (Hå ChÝ Minh) b) Ngêi ®Çu tiªn chÞu ¶nh hëng cña th¬ Ph¸p rÊt ®Ëm lµ ThÕ L÷. Nh÷ng bµi thơ có tiếng của Thế Lữ ra đời từ đầu năm 1933 đến 1934. Giữa lúc ngời thanh niên Việt Nam bấy giờ ngập trong quá khứ đến tận cổ thì Thế Lữ đ a về cho họ cái hơng vị phơng xa. Tác giả "Mấy vần thơ" liền đợc tôn làm đơng thời đệ nhất thi sĩ. (Theo Hoµi Thanh) Gîi ý: - a: Có khi đợc trng bày trong tủ kính, trong bình pha lê, rõ ràng dễ thấy. Nhng cũng có khi cất giấu kín đáo trong rơng, trong hòm. - b: Ngêi ®Çu tiªn chÞu ¶nh hëng cña th¬ Ph¸p rÊt ®Ëm lµ ThÕ L÷.; T¸c gi¶ "Mấy vần thơ" liền đợc tôn làm đơng thời đệ nhất thi sĩ. 2. Nhận xét về tác dụng của việc dùng câu bị động trong hai đoạn văn trên. Gợi ý: Xem xét mối quan hệ của câu bị động với các câu khác trong đoạn, với chủ đề của cả đoạn. - a: Tinh thần yêu nớc cũng nh các thứ của quý. Có khi đợc trng bày trong tủ kính, trong bình pha lê, rõ ràng dễ thấy. Nhng cũng có khi cất giấu kín đáo trong r¬ng, trong hßm. Trong trờng hợp này, các câu bị động đợc lợc bỏ thành phần chủ ngữ. Có thể khôi phục: Có khi tinh thần yêu nớc đợc ngời ta trng bày trong tủ kính, trong bình pha lê, rõ ràng dễ thấy. Nhng cũng có khi tinh thần yêu nớc (đợc) ngời ta cất giấu kín đáo trong rơng, trong hòm. Việc lợc bỏ chủ ngữ là nhằm tránh lặp thừa. Câu bị động trong đoạn văn này đợc sử dụng để đảm bảo sự liên kết. Đối tợng nói đến ở ®©y lµ tinh thÇn yªu níc chø kh«ng ph¶i chñ thÓ cña tinh thÇn yªu níc. C©u ®Çu ®o¹n v¨n thÓ hiÖn râ ®iÒu nµy. - b: Ngêi ®Çu tiªn chÞu ¶nh hëng cña th¬ Ph¸p rÊt ®Ëm lµ ThÕ L÷. Nh÷ng bµi thơ có tiếng của Thế Lữ ra đời từ đầu năm 1933 đến 1934. Giữa lúc ngời thanh niên Việt Nam lúc bấy giờ ngập trong quá khứ đến tận cổ thì Thế Lữ đ a về cho họ cái hơng vị phơng xa. Tác giả "Mấy vần thơ" liền đ ợc tôn làm đơng thời đệ nhất thi sÜ. Chủ đề của đoạn văn này là nói về Thế Lữ - "Ngời đầu tiên..." - "Tác giả "MÊy vÇn th¬"..." chø kh«ng ph¶i nãi vÒ th¬ Ph¸p, hay nh÷ng ngêi t«n vinh «ng..

(76) Hai câu bị động có chủ ngữ cùng hớng về một đối tợng và cùng thống nhất với chủ đề của đoạn.. ViÕt bµi lµm v¨n sè 5 V¨n lËp luËn chøng minh I. Tham khảo các đề văn sau §Ò 1: Ýt l©u nay, mét sè b¹n trong líp em cã phÇn l¬ lµ häc tËp. Em h·y viÕt một bài văn để thuyết phục bạn: Nếu khi còn trẻ ta không chịu khó học tập thì lớn lên sẽ chẳng làm đợc việc gì có ích! §Ò 2: H·y chøng minh r»ng b¶o vÖ rõng lµ b¶o vÖ cuéc sèng cña chóng ta. Đề 3: Dân gian ta có câu tục ngữ: Gần mực thì đen, gần đèn thì rạng. Nhng có bạn lại bảo: Gần mực cha chắc đã đen, gần đèn cha chắc đã rạng. Em hãy viết một bµi v¨n chøng minh thuyÕt phôc b¹n Êy theo ý kiÕn cña em. Đề 4: Hãy chứng minh rằng đời sống của chúng ta sẽ bị tổn hại rất lớn nếu mçi ngêi kh«ng cã ý thøc b¶o vÖ m«i trêng sèng. §Ò 5: H·y chøng tá r»ng B¸c Hå sèng v« cïng gi¶n dÞ, thanh b¹ch. II. Gîi ý dµn bµi 1. Híng dÉn chung Làm bài văn lập luận chứng minh theo đúng, đủ các bớc đã đợc hớng dẫn ở bµi tríc: - Tìm hiểu đề, xác định luận điểm cần phải chứng minh. - TriÓn khai luËn ®iÓm chÝnh b»ng c¸c luËn ®iÓm phô; lùa chän lÝ lÏ phï hîp víi tõng luËn ®iÓm, víi lËp luËn cña c¶ bµi; lùa chän nh÷ng dÉn chøng tiªu biÓu, t¬ng øng víi mçi lÝ lÏ, luËn ®iÓm; - Chú ý cách diễn đạt, tránh lỗi chính tả; biết tạo cho lời văn sức cuốn hút, thuyÕt phôc; - Trong khi viết, luôn luôn hớng về luận điểm và mạch lập luận đã dự tính khi lµm dµn ý. 2. Híng dÉn cô thÓ.

(77) §Ò 1: A. Mở bài: - Dẫn dắt để giới thệu đợc tình hình của lớp (có nhiều bạn lơ là häc tËp). - §a ra ch©n lÝ: NÕu khi trÎ ta kh«ng chÞu khã häc tËp th× lín lªn ta sÏ ch¼ng làm đợc việc gì có ích. B. Th©n bµi: - KÓ l¹i t×nh h×nh cña líp thêi gian qua (tëng tîng vÒ chuyÖn cã nhiÒu b¹n l¬ lµ häc tËp, say mª vµo c¸c trß ch¬i nh: ®iÖn tö, cê b¹c, chat,…). - Chøng minh cho c¸c b¹n thÊy: nÕu kh«ng chÞu khã häc tËp tõ khi cßn trÎ, th× sÏ cã nhiÒu c¸i h¹i: + Sẽ không có thời gian để bổ sung kiến thức. + Không có kiến thức để làm việc sau này. + BÞ tôt hËu so víi sù ph¸t triÓn cña x· héi nãi chung. + ảnh hởng đến gia đình và xã hội sau này. … C. Kết bài: Khẳng định lại chân lí vừa nêu. Động viên các bạn tập trung vào viÖc häc. §Ò 2: A. Më bµi. - Nêu khái quát vai trò của rừng đối với cuộc sống của chúng ta. - Khẳng định: bảo vệ rừng chính là bảo vệ cuộc sống. B. Th©n bµi. Chøng minh b¶o vÖ rõng lµ b¶o vÖ cuéc sèng cña chóng ta: 1. Nªu nh÷ng Ých lîi cña rõng: - Cung cÊp kh«ng khÝ. - Ngăn lũ lụt, lở đất. - Cung cÊp s¶n vËt, hoa cá, gç,… - Tạo lớp mùn cho đất..

(78) … 2. V× thÕ, b¶o vÖ rõng lµ b¶o vÖ cuèc sèng cña chóng ta, bëi: - NghÜa lµ chóng ta ®ang b¶o vÖ sù trong lµnh cña sù sèng. - NghÜa lµ chóng ta ®ang b¶o vÖ m×nh khái nh÷ng thiªn tai. - Nghĩa là chúng ta đang gìn giữ cho những ích lợi lâu dài của cả cộng đồng. … C. KÕt bµi. Nêu trách nhiệm của bản thân và gửi thông điệp bảo vệ rừng đến mọi ngời. §Ò 3: A. Më bµi. - Kh¸i qu¸t néi dung c©u tôc ng÷. - Giíi thiÖu c©u tôc ng÷. - Nªu ý kiÕn cña b¹n nä. B. Th©n bµi. 1. Gi¶i thÝch ý nghÜa c©u tôc ng÷: - NghÜa ®en. - NghÜa bãng. - ý nghÜa tæng qu¸t cña c©u tôc ng÷ lµ g×” 2. Khẳng định tính đúng đắn của câu tục ngữ bằng việc đa ra các dẫn chứng trong thùc tÕ mµ em biÕt. 3. Më réng c©u tôc ng÷. - C©u tôc ng÷ lµ mét ch©n lÝ nhng cßn mang tÝnh cùc ®oan. - Cũng có những trờng hợp: Gần mực cha chắc đã đen, gần đèn cha chắc đã r¹ng. - Câu tục ngữ chỉ đúng với những ngời luôn có ý thức học hỏi. 4. Về ý kiến mà bạn đã nêu, có thể khẳng định: ý kiến đó tuy có phần đúng nhng không thể khẳng định tuyệt đối nh vậy đợc..

(79) C. KÕt bµi. Tán thành phần đúng trong ý kiến mà bạn nọ đã nêu. Nhng cần khẳng định tín đúng đắn theo hớng thuận chiều của câu tục ngữ, bởi đó là một chân lí đã đợc thực tÕ chøng minh. Đề 4: Tham khảo dàn bài của đề 2. ở đây chỉ mở rộng hơn phậm vi của vấn đề (từ bảo vệ rừng đến bảo vệ môi trờng nói chung). §Ò 5: A. Më bµi. - Giíi thiÖu tÇm vãc cña B¸c Hå vµ niÒm yªu kÝnh B¸c cña nh©n d©n. - Giíi thiÖu lèi sèng gi¶n dÞ, thanh b¹ch cña B¸c. B. Th©n bµi. - Chøng minh B¸c cã lèi sèng gi¶n dÞ vµ thanh b¹ch. - Tham khảo bài viết của Phạm Văn Đồng để xây dựng nên dàn ý. C. KÕt bµi. Khẳng định lại những phẩm chất tốt đẹp của Bác Hồ. Những phẩm chất ấy đáng để chúng ta học tập, noi theo.. ý nghÜa v¨n ch¬ng (Hoµi Thanh) I. VÒ T¸c gi¶ Hoµi Thanh (1909-1982) lµ mét nhµ phª b×nh v¨n häc xuÊt s¾c. Søc hÊp dÉn trong nh÷ng bµi phª b×nh cña Hoµi Thanh kh«ng ph¶i ë chiÒu s©u cña hÖ thèng lËp luận hay ở các thuật ngữ đợc sử dụng một cách chính xác mà ở khả năng cảm thụ tinh tế, ở cách trình bày vấn đề rất giản dị mà dí dỏm, sâu sắc. Ông tạo đợc một phong c¸ch phª b×nh riªng, thÓ hiÖn næi bËt trong cuèn Thi nh©n ViÖt Nam  trong đó ông giới thiệu, phê bình và tuyển chọn những tác giả u tú, những tác phẩm đặc s¾c nhÊt cña phong trµo Th¬ míi (1932-1945). II. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. Theo Hoµi Thanh, nguån gèc cèt yÕu cña v¨n ch¬ng lµ lßng th¬ng ngêi vµ.

(80) réng ra th¬ng c¶ mu«n vËt, mu«n loµi. 2. Hoµi Thanh viÕt: “V¨n ch¬ng sÏ lµ h×nh dung cña sù sèng mu«n h×nh v¹n tr¹ng. Ch¼ng nh÷ng thÕ, v¨n ch¬ng cßn s¸ng t¹o ra sù sèng”. V¨n ch¬ng lµ h×nh ¶nh cña cuéc sèng ®a d¹ng vµ phong phó. V¨n ch¬ng ph¶n ánh cuộc sống. Cuộc sống đa dạng cho nên hình ảnh đợc phản ánh trong văn chơng cũng đa dạng. Qua văn chơng, ta biết đợc cuộc sống, mơ ớc của ngời Việt Nam xa kia, ta còng biÕt cuéc sèng cña c¸c d©n téc kh¸c nhau trªn thÕ giíi. V¨n ch¬ng cßn s¸ng t¹o ra sù sèng. Qua t¸c phÈm v¨n ch¬ng, ta biÕt mét cuéc sèng trong m¬ íc cña con ngêi. §ã lµ íc m¬ con ngêi cã søc m¹nh, lín nhanh nh Phù Đổng để đánh giặc; con ngời có sức mạnh để chống thiên tai lũ lụt nh Sơn Tinh; con ngêi cã kh¶ n¨ng k× diÖu nh M· L¬ng s¸ng t¹o ra vËt dông vµ ph¬ng tiÖn trõng trÞ kÎ thï. 3. Theo Hoµi Thanh, c«ng dông cña v¨n ch¬ng lµ gióp cho t×nh c¶m vµ gîi lßng vÞ tha. V¨n ch¬ng g©y cho ta nh÷ng t×nh c¶m ta kh«ng cã, luyÖn cho ta nh÷ng tình cảm ta sẵn có. Văn chơng luyện những tình cảm gia đình, anh em, bè bạn, tình yêu quê hơng đất nớc. Văn chơng gây cho ta tình cảm vị tha, tình cảm với những ngời tốt, ngời cùng chí hớng, những ngời lao động trong cộng đồng và trên thế giới nói chung. Ví dụ đọc truyện Cây bút thần, ta yêu mến nhân vật Mã Lơng, căm ghét tên địa chủ và tên vua tham lam. 4. a) V¨n b¶n ý nghÜa v¨n ch¬ng thuéc lo¹i v¨n nghÞ luËn v¨n ch¬ng, v× néi dung bàn đến là ý nghĩa, công dụng của văn chơng. b) Bài văn có nét đặc sắc về nghệ thuật là vừa có lí lẽ, vừa có cảm xúc và hình ¶nh. VÝ dô ®o¹n më ®Çu, hay ®o¹n nãi vÒ m·nh lùc cña v¨n ch¬ng. iii. rÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. Tãm t¾t Nguån gèc cèt yÕu cña v¨n ch¬ng lµ t×nh c¶m, lµ lßng vÞ tha. V¨n ch¬ng lµ h×nh ¶nh cña sù sèng mu«n h×nh v¹n tr¹ng vµ v¨n ch¬ng s¸ng t¹o ra sù sèng, g©y nh÷ng t×nh c¶m ta kh«ng cã, luyÖn nh÷ng t×nh c¶m ta s½n cã. §êi sèng tinh thÇn cña nh©n lo¹i nÕu thiÕu v¨n ch¬ng th× sÏ rÊt nghÌo nµn. 2. Cách đọc Trong văn bản, Hoài Thanh đã sử dụng một lối viết rất sinh động: dùng một.

(81) câu chuyện để mở đầu, lấy những ví dụ (dẫn chứng) gần gũi với tất cả mọi ngời, từ ng÷ gi¶n dÞ, trang nh· nhng kh«ng kÐm phÇn s©u s¾c. Với một bài văn nh vậy, giọng đọc cần nhẹ nhàng, chậm rãi, rõ từng câu, từng ch÷. 3. Xem lại kiến thức trong bài và phần nghe giảng trên lớp để giải thích lại câu nói của Hoài Thanh. Hãy lấy ví dụ chứng minh trong những bài văn, bài thơ đã đợc học trong chơng trình lớp 6 và lớp 7.. Chuyển đổi câu chủ động thành câu bị động (TiÕp theo) I. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. Các kiểu câu bị động Dựa theo sự có mặt hay không có mặt của động từ tình thái bị / đợc, ngời ta chia câu bị động thành hai loại: câu bị động có động từ tình thái bị / đợc và câu bị động không có động từ tình thái bị / đợc. ví dụ: - Ngôi nhà này đợc xây từ năm 2000. - Ng«i nhµ nµy x©y tõ n¨m 2000. Tuy nhiên, có những câu có các từ bị / đợc nhng không phải là câu bị động, ví dô: - Bạn em đợc giải Nhất trong kì thi học sinh giỏi. - Tay em bÞ ®au. Chủ ngữ trong hai câu này không phải là đối tợng đợc hoạt động của ngời hay vËt kh¸c híng vµo. 2. Chuyển đổi câu chủ động thành câu bị động a) So s¸nh c¸c cÆp c©u sau: (1) Ngời ta đã hạ cánh màn điều treo ở đầu bàn thờ ông vải xuống từ hôm “ho¸ vµng”..

(82) (2) Cánh màn điều treo ở đầu bàn thờ ông vải đã hạ xuống từ hôm "hoá vàng". (Vò B»ng) Gợi ý: Hai câu tuy đều diễn đạt cùng một nội dung nhng ở câu (1) chủ thể thực hiện hành động là con ngời và trực tiếp xuất hiện (làm chủ ngữ), trong khi đó ở câu (2), chủ ngữ là vật và chịu tác động của một đối tợng khác (là con ngời nhng đã đợc ẩn đi). b) Nêu cách chuyển đổi câu chủ động thành câu bị động. Gợi ý: Để chuyển đổi từ câu chủ động thành câu bị động, ngời ta đa từ ngữ chỉ đối tợng của hành động (mà động từ vị ngữ biểu thị) lên làm chủ ngữ, thêm (hoặc không thêm) từ bị / đợc vào trớc động từ chỉ hành động ở vị ngữ; nếu muốn nêu chủ thể hành động trong câu bị động thì đặt từ ngữ chỉ chủ thể vào sau từ bị / đợc, trớc động từ hành động. c) Những câu sau đay có phải là câu bị động không? Tại sao? (1) Bạn em đợc giải Nhất trong kì thi học sinh giỏi. (2) Tay em bÞ ®au. Gîi ý: Xem l¹i môc 1 ë trªn. II. RÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. Cho các câu chủ động dới đây, hãy chuyển đổi mỗi câu thành hai câu bị động theo hai kiểu khác nhau. a) Một nhà s vô danh đã xây ngôi chùa ấy từ thế kỉ XIII. b) Ngêi ta lµm tÊt c¶ c¸nh cöa chïa b»ng gç lim. c) Chàng kị sĩ buộc con ngựa bạch bên gốc đào. d) Ngời ta dựng một lá cờ đại ở giữa sân. Gợi ý: Có thể chuyển câu chủ động thành các câu bị động theo những kiểu sau: - Câu bị động có từ bị / đợc; - Câu bị không có từ bị / đợc; - Câu bị động có nêu chủ thể hành động ở vị ngữ;.

(83) - Câu bị động không nêu chủ thể hành động. VÝ dô: - Tất cả cánh cửa chùa đợc (ngời ta) làm bằng gỗ lim. - TÊt c¶ c¸nh cöa chïa (ngêi ta) lµm b»ng gç lim. 2. Chuyển đổi mỗi câu chủ động cho sau đây thành hai câu bị động, một câu dùng từ đợc, một câu dùng từ bị. So sánh và nhận xét về sắc thái nghĩa của các câu bị động có từ đợc và câu bị động có từ bị vừa chuyển đổi. a) ThÇy gi¸o phª b×nh em. b) Ngời ta đã phá ngôi nhà ấy đi. c) Trào lu đô thị hoá đã thu hẹp sự khác biệt giữa thành thị và nông thôn. Gîi ý: - a: + Em đợc thầy giáo phê bình. + Em bÞ thÇy gi¸o phª b×nh. b: + Ngôi nhà ấy đã đợc ngời ta phá đi. + Ngôi nhà ấy đã bị ngời ta phá đi. c: + Sự khác biệt giữa thành thị và nông thôn đã đợc trào lu đô thị hoá thu hẹp. + Sự khác biệt giữa thành thị và nông thôn đã bị trào lu đô thị hoá thu hẹp. - Câu bị động có từ đợc khác với câu bị động có từ bị ở sắc thái biểu đạt: câu bị động có từ đợc mang hàm ý đánh giá tích cực, câu bị động có từ bị mang hàm ý đánh giá tiêu cực. - Vì có sự khác nhau trên nên khi chuyển đổi cần lu ý: + Có những câu có thể chuyển đổi thành cả hai kiểu bị động (có từ đợc và có tõ bÞ), vÝ dô c©u (a), (b) ë trªn; + Có những câu chỉ chuyển đổi đợc thành câu bị động có từ đợc. Đây là những câu mà ý nghĩa của nó vốn đã mang tính tích cực, ví dụ, với câu (c), ta chỉ.

(84) có thể nói: Sự khác biệt giữa thành thị và nông thôn đã đợc trào lu đô thị hoá thu hẹp. Bởi vì, sự thu hẹp khoảng cách giữa đô thị và nông thôn vốn là điều tích cực, trong mong muèn cña mäi ngêi. 3. Viết một đoạn văn nói về lòng say mê của em đối với văn học, đối với một tác phẩm văn học, hoặc về ảnh hởng của tác phẩm văn học nào đó tới em trong đó có sử dụng câu bị động. Gîi ý: - Chú ý tính thống nhất chủ đề của đoạn; - Việc dùng câu bị động phải thống nhất với các câu khác về đối tợng đợc nói đến.. LuyÖn tËp viÕt ®o¹n v¨n chøng minh I. Híng dÉn chung 1. ChuÈn bÞ ë nhµ Hãy viết một đoạn văn ngắn theo một trong số các đề sau đây: Đề 1: Tục ngữ có câu: Đi một ngày đàng, học một sàng khôn. Nhng có bạn nói: Nếu không có ý thức học tập thì chắc gì đã có "sàng khôn" nào! Hãy nêu ý kiến của riêng mình và chứng minh cho ý kiến đó. §Ò 2: Chøng minh r»ng v¨n ch¬ng "g©y cho ta nh÷ng t×nh c¶m mµ ta kh«ng cã". §Ò 3: Chøng minh r»ng v¨n ch¬ng "luyÖn nh÷ng t×nh c¶m ta s½n cã". §Ò 4: Chøng minh r»ng nãi dèi cã h¹i cho b¶n th©n. §Ò 5: Chøng minh r»ng B¸c Hå lu«n th¬ng yªu thiÕu nhi. §Ò 6: Chøng minh r»ng B¸c Hå lµ ngêi yªu c©y cèi. Đề 7: Chứng minh rằng cần phải chọn sách mà đọc. §Ò 8: Chøng minh r»ng b¶o vÖ m«i trêng thiªn nhiªn lµ b¶o vÖ cuéc sèng cña con ngêi. Lu ý: ViÕt ®o¹n v¨n ph©n tÝch lÝ lÏ hoÆc ®o¹n v¨n ®a dÉn chøng..

(85) 2. Thùc hµnh trªn líp - Lần lợt từng ngời đọc để mọi ngời trong tổ cùng nghe; - Thảo luận, trao đổi, chú ý lắng nghe phần viết của ngời khác, tiếp thu những ý kiÕn nhËn xÐt cña c¸c b¹n; - Ghi chÐp nh÷ng nhËn xÐt cña thÇy, c« gi¸o vÒ phÇn viÕt cña m×nh hoÆc cña các bạn để tự rút ra đợc kinh nghiệm cần thiết. II. RÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. Em lựa chọn đề văn nào để viết đoạn? 2. ChØ viÕt mét ®o¹n v¨n ng¾n th× em cã ph¶i tiÕn hµnh lµm c¸c bíc nh lµ khi lËp mét dµn ý kh«ng? V× sao? 3. Trong đoạn văn của mình em có sử dụng kiểu câu bị động không? Nếu có th× chØ ra t¸c dông cña nã. Gợi ý: Lựa chọn đề văn nào là tuỳ ý nhng phải chú ý: - TiÕn hµnh c¸c bíc nh lµ khi lËp mét dµn ý cho bµi v¨n lËp luËn chøng minh: Tìm hiểu đề (theo các bớc), tìm ý; Lập dàn ý cho bài văn; - Lựa chọn một luận điểm nhỏ nào đó (trong luận điểm chính) để chứng minh hoặc một luận cứ nào đó để viết thành đoạn.. ¤n tËp v¨n nghÞ luËn 1. Đọc lại các bài văn nghị luận đã học (Bài 20, 21, 23, 24), tổng kết từng bài theo c¸c néi dung sau: - §Ò tµi nghÞ luËn lµ g×? - LuËn ®iÓm chÝnh cña bµi v¨n lµ g×? - Tác giả đã sử dụng phơng pháp luận nào? Gợi ý: Đọc lại các bài văn, dựa vào phần Kết quả cần đạt và phần Ghi nhớ của mỗi bài để điền vào bảng. Có thể tham khảo mẫu bảng sau: Sè. Tªn. T¸c. §Ò tµi. LuËn ®iÓm chÝnh. Ph¬ng.

(86) TT. bµi. 1. Tinh Hå thÇn ChÝ yªu n- Minh íc cña nh©n d©n ta. Tinh thÇn D©n ta cã mét lßng nång nµn Chøng yªu níc cña yªu níc. §ã lµ truyÒn thèng minh nh©n d©n quý b¸u cña d©n téc ta. ViÖt Nam. 2. Sù giµu đẹp cña tiÕng ViÖt. Sự giàu đẹp Tiếng Việt có những đặc sắc Chøng của tiếng của một thứ tiếng đẹp, một thứ minh (kết ViÖt tiÕng hay. hîp víi gi¶i thÝch). 3. §øc Ph¹m tÝnh V¨n gi¶n dÞ §ång cña B¸c Hå. Đức tính ở mọi phơng diện, Bác Hồ đều gi¶n dÞ cña gi¶n dÞ. Sù gi¶n dÞ hoµ hîp víi B¸c Hå đời sống tinh thần phong phú, với t tởng và tình cảm cao đẹp.. ý nghÜa Hoµi v¨n ch- Thanh ¬ng. Nguån gèc, nhiÖm vô, c«ng dông cña v¨n ch¬ng trong lÞch sö nh©n lo¹i. 4. gi¶. ph¸p lËp luËn (KiÓu bµi). §Æng Thai Mai. nghÞ luËn. Chøng minh (kÕt hîp víi gi¶i thÝch, b×nh luËn). Nguån gèc cèt yÕu cña v¨n ch- Gi¶i thÝch ¬ng lµ t×nh c¶m, lµ lßng vÞ tha; (kÕt hîp víi v¨n ch¬ng lµ h×nh ¶nh cña sù b×nh luËn) sèng ®a d¹ng; v¨n ch¬ng s¸ng t¹o ra sù sèng, g©y cho ta nh÷ng t×nh c¶m ta kh«ng cã, luyÖn nh÷ng t×nh c¶m s½n cã; cho nªn: kh«ng thÓ thiÕu v¨n chơng trong đời sống tinh thần cña nh©n lo¹i.. 2. §iÒn nh÷ng th«ng tin cÇn thiÕt vµo b¶ng sau:.

(87) Sè TT. Tªn bµi. 1. Tinh thÇn yªu níc cña nh©n d©n ta. 2. Sự giàu đẹp Đặng Thai Mai cña tiÕng ViÖt. .... 3. §øc tÝnh gi¶n Ph¹m V¨n §ång dÞ cña B¸c Hå. .... 4. ý nghÜa v¨n Hoµi Thanh ch¬ng. .... T¸c gi¶ Hå ChÝ Minh. Nh÷ng nÐt chÝnh vÒ nghÖ thuËt MÉu mùc vÒ lËp luËn, bè côc vµ c¸ch dÉn chøng. 3. a) Cho c¸c yÕu tè sau ®©y: - Cèt truyÖn - Nh©n vËt - Ngêi kÓ chuyÖn - LuËn ®iÓm - LuËn cø - VÇn, nhÞp Víi hiÓu biÕt vÒ thÓ truyÖn, kÝ (lo¹i h×nh tù sù) vµ th¬ tr÷ t×nh, tuú bót (lo¹i h×nh tr÷ t×nh), h·y lùa chän c¸c yÕu tè trªn vµ ®iÒn vµo b¶ng sau: ThÓ lo¹i TruyÖn KÝ Th¬ tù sù Th¬ tr÷ t×nh Tuú bót NghÞ luËn. YÕu tè.

(88) Gợi ý: Các yếu tố liệt kê ở trên là những yếu tố thể hiện đặc trng của mỗi thể lo¹i. Trªn thùc tÕ v¨n b¶n cô thÓ, c¸c yÕu tè cã sù kÕt hîp, hoµ nhËp vµo nhau. Cho nên, một mặt, không nên máy móc khi xác định các yếu tố của văn bản cụ thể; mặt khác, cần nắm chắc những yếu tố đặc trng của từng thể loại để nhận diện đợc đặc thù thẩm mĩ, đặc trng về phơng thức biểu đạt của mỗi văn bản thuộc những thể lo¹i kh¸c nhau.. YÕu tè ThÓ lo¹i TruyÖn. Cèt truyÖn. Nh©n vËt. Ngêi kÓ chuyÖn. +. +. +. +. +. +. +. KÝ Th¬ tù sù. +. Th¬ tr÷ t×nh. +. Tuú bót. +. NghÞ luËn. LuËn ®iÓm. LuËn cø. VÇn, nhÞp. + +. +. + +. +. b) Nh vËy, gi÷a v¨n nghÞ luËn vµ c¸c thÓ lo¹i tù sù, tr÷ t×nh cã sù kh¸c nhau c¨n b¶n nµo? Gîi ý: - Trong v¨n thuéc c¸c thÓ lo¹i tù sù, tr÷ t×nh cã sö dông luËn ®iÓm, luËn cø, lËp luËn kh«ng? - Trong v¨n nghÞ luËn cã sö dông miªu t¶, kÓ chuyÖn, biÓu c¶m kh«ng? §Æc ®iÓm næi bËt cña v¨n nghÞ luËn lµ viÖc sö dông c¸c yÕu tè luËn ®iÓm, luËn cứ để lập luận. Tuy nhiên, trong văn nghị luận ngời ta có thể sử dụng miêu tả, kể chuyện, biểu cảm để làm tăng sức thuyết phục. c) C¸c c©u tôc ng÷ trong Bµi 18, 19 lµ nghÞ luËn, tù sù hay tr÷ t×nh? Gợi ý: Căn cứ vào đặc trng của từng loại văn để nhận diện đặc điểm của các câu tục ngữ về phơng thức biểu đạt. Nếu cho rằng các câu tục ngữ này là một loại.

(89) văn bản nghị luận thì phải chứng minh đợc rằng chúng mang những đặc điểm cơ b¶n cña v¨n nghÞ luËn.. Dùng cụm chủ - vị để mở rộng câu I. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. Thế nào là dùng cụm chủ - vị để mở rộng câu? a) Ph©n tÝch thµnh phÇn cÊu t¹o cña c©u sau: V¨n ch¬ng g©y cho ta nh÷ng t×nh c¶m ta kh«ng cã, luyÖn nh÷ng t×nh c¶m ta s½n cã. (Hoµi Thanh). V¨n ch¬ng / g©y... ta kh«ng cã, luyÖn ... ta s½n cã. C. V. b) Xác định những cụm danh từ có trong câu trên. Gợi ý: Nhớ lại đặc điểm của cụm danh từ để xác định chính xác các cụm danh tõ trong c©u nµy. C¸c côm danh tõ lµ: nh÷ng t×nh c¶m ta kh«ng cã vµ nh÷ng t×nh c¶m ta s½n cã. c) Phân tích cấu tạo của những cụm danh từ vừa tìm đợc. Gîi ý: Phô ng÷ tríc. Trung t©m. Phô ng÷ sau. nh÷ng. t×nh c¶m. ta kh«ng cã. nh÷ng. t×nh c¶m. ta s½n cã. d) Có thể xem hai phụ ngữ ta không có và ta sẵn có là những cụm chủ - vị đợc kh«ng? Gîi ý: §©y lµ nh÷ng côm chñ - vÞ. Nßng cèt cña c©u (chñ ng÷ V¨n ch¬ng vµ vÞ ngữ gây cho ta...) đợc mở rộng bằng hai cụm danh từ, trong đó có những cụm chủ - vÞ tham gia cÊu t¹o côm danh tõ. §iÒu nµy lµ b×nh thêng, khi viÕt ngêi ta cã thÓ dïng côm chñ - vÞ lµm thµnh phÇn c©u hoÆc lµm thµnh phÇn cña côm tõ. 2. Trong trờng hợp nào ngời ta dùng cụm chủ - vị để mở rộng câu?.

(90) a) Ph©n tÝch thµnh phÇn cÊu t¹o cña c¸c c©u díi ®©y. T×m côm chñ - vÞ lµm thµnh phÇn c©u hoÆc lµm thµnh phÇn cña côm tõ. (1) Chị Ba đến khiến tôi rất vui và vững tâm. (Bïi §øc ¸i) (2) Khi b¾t ®Çu kh¸ng chiÕn, nh©n d©n ta tinh thÇn rÊt h¨ng h¸i. (Hå ChÝ Minh) (3) Chúng ta có thể nói rằng trời sinh lá sen để bao bọc cốm, cũng nh trời sinh cèm n»m ñ trong l¸ sen. (Th¹ch Lam) (4) Nói cho đúng thì phẩm giá của tiếng Việt chỉ mới thật sự đợc xác định và đảm bảo từ ngày Cách mạng tháng Tám thành công. (§Æng Thai Mai) Gîi ý: (1): Chị Ba đến / khiến tôi rất vui và vững tâm. C. V. Trong đó: Chị Ba / đến C. V. t«i / rÊt vui vµ v÷ng t©m C. V. (2): Khi b¾t ®Çu kh¸ng chiÕn, nh©n d©n ta / tinh thÇn rÊt h¨ng h¸i. T. C. Trong đó: tinh thÇn / rÊt h¨ng h¸i C. V. V.

(91) (3): Chóng ta / cã thÓ nãi r»ng... trong l¸ sen. C. V. Trong đó: trời / sinh lá sen để bao bọc cốm C. V trêi / sinh cèm n»m ñ trong l¸ sen. C. V. (4): ...phẩm giá của tiếng Việt / chỉ... bảo đảm / từ ngày... thành công. C. V. T. Trong đó: C¸ch m¹ng th¸ng T¸m / thµnh c«ng C. V. b) Trong mçi c©u trªn, ngoµi côm chñ - vÞ lµm thµnh nßng cèt (chñ ng÷ - vÞ ngữ của câu) các cụm chủ - vị còn lại đóng vai trò gì? Gîi ý: - (1): Chñ ng÷ lµ 1 côm chñ - vÞ, vÞ ng÷ cã 1 côm chñ - vÞ lµ phô ng÷ trong cụm động từ; - (2): VÞ ng÷ lµ 1 côm chñ vÞ; - (3): Vị ngữ là cụm động từ. Trong cụm động từ ấy phụ ngữ là 2 cụm chủ - vị; - (4): Trạng ngữ là cụm danh từ, trong đó phụ ngữ cho danh từ là cụm chủ - vị. II. RÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. Xác định thành phần cấu tạo của các câu dới đây: a) Đợi đến lúc vừa nhất, mà chỉ riêng những ngời chuyên môn mới định đợc, ngêi ta gÆt mang vÒ. (Th¹ch Lam).

(92) b) Trung đội trởng Bính khuôn mặt đầy đặn. (TrÇn §¨ng) c) Khi các cô gái Vòng đỗ gánh, giở từng lớp lá sen, chúng ta thấy hiện ra tõng l¸ cèm, s¹ch sÏ vµ tinh khiÕt, kh«ng cã m¶y may mét chót bôi nµo. (Th¹ch Lam) d) Bçng mét bµn tay ®Ëp vµo vai khiÕn h¾n giËt m×nh. (Nam Cao) Gîi ý: - a: Đợi đến lúc vừa nhất, mà chỉ những ngời... mới định đợc,/ Tr¹ng ng÷ ngêi ta / gÆt mang vÒ. C. V. - b: Trung đội trởng Bính / khuôn mặt đầy đặn. C. V. - c: Khi các cô gái Vòng đỗ gánh, giở từng lớp lá sen, / chúng ta / Tr¹ng ng÷. C. thÊy hiÖn ra tõng líp..., kh«ng cã m¶y may mét chót bôi nµo. V - d: Bçng mét bµn tay ®Ëp vµo vai / khiÕn h¾n giËt m×nh. C. V. 2. Xác định các cụm chủ - vị mở rộng trong các câu trên. Gîi ý: - a: Tr¹ng ng÷ cã mét côm chñ vÞ lµ phô ng÷ trong côm danh tõ:.

(93) - b: VÞ ng÷ lµ 1 côm chñ vÞ: Đợi... lúc vừa nhất, mà... những ngời... mới định đợc, khuôn mặt / đầy đặn C. V. - c:. C. V. + Tr¹ng ng÷ lµ mét côm danh tõ cã côm chñ - vÞ lµm phô ng÷: Khi các cô gái Vòng / đỗ gánh, giở từng lớp lá sen. C. V. + Vị ngữ có một cụm chủ - vị làm phụ ngữ trong cụm động từ: hiÖn ra tõng l¸ cèm /, s¹ch sÏ... m¶y may mét chót bôi nµo.. C. V. - d: Cụm chủ - vị làm chủ ngữ, cụm chủ – vị làm phụ ngữ trong cụm động từ vÞ ng÷: Bçng mét bµn tay / ®Ëp vµo vai C khiÕn. V h¾n. giËt m×nh. T×m hiÓu chung vÒ phÐp lËp luËn gi¶i thÝch C V I. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. Mục đích và phơng pháp giải thích a) Trong đời sống hàng ngày, có biết bao nhiêu là câu hỏi Vì sao? đặt ra đòi.

(94) hỏi chúng ta phải có sự hiểu biết để trả lời, chẳng hạn: Vì sao lại có nguyệt thực? V× sao níc biÓn l¹i mÆn? V× sao l¸ c©y l¹i cã mµu xanh?... Tr¶ lêi nh÷ng c©u hái nh thế, nghĩa là chúng ta đi giải thích một vấn đề. b) Trong văn nghị luận, việc giải thích thờng gắn với những vấn đề khái quát có liên quan đến t tởng, đạo lí, các chuẩn mực đạo đức, lối sống,... Chẳng hạn: T×nh b¹n lµ g×? ThÕ nµo lµ trung thùc? V× sao ph¶i khiªm tèn? ThÕ nµo lµ Cã chÝ th× nªn?... c) §äc bµi v¨n sau ®©y vµ tr¶ lêi c¸c c©u hái. Lßng khiªm tèn Lòng khiêm tốn có thể đợc coi là một bản tính căn bản cho con ngời trong nghệ thuật xử thế và đối đãi với sự vật. Điều quan trọng của khiêm tốn là chính nó đã tự nâng cao giá trị cá nhân của con ngời trong xã hội. Khiêm tốn là biểu hiện của con ngời đứng đắn, biết sống theo thêi vµ biÕt nh×n xa. Con ngêi khiªm tèn bao giê còng lµ ngêi thêng thµnh c«ng trong lÜnh vùc giao tiÕp víi mäi ngêi. VËy khiªm tèn lµ g×? Khiªm tèn lµ tÝnh nh· nhÆn, biÕt sèng mét c¸ch nhón nhêng, lu«n lu«n híng vÒ phÝa tiÕn bé, tù khÐp m×nh vµo nh÷ng khu«n thíc cña cuộc đời, bao giờ cũng không ngừng học hỏi. Hoài bão lớn nhất của con ngời là tiến mãi không ngừng, nhng không nhằm mục đích tự khoe khoang, tự đề cao cá nh©n m×nh tríc ngêi kh¸c. Ngời có tính khiêm tốn thờng hay tự cho mình là kém, còn phải phấn đấu thêm, trau dồi thêm, cần đợc trao đổi, học hỏi nhiều thêm nữa. Ngời có tính khiêm tèn kh«ng bao giê chÞu chÊp nhËn sù thµnh c«ng cña c¸ nh©n m×nh trong hoµn cảnh hiện tại, lúc nào cũng cho sự thành công của mình là tầm thờng, không đáng kể, luôn luôn tìm cách để học hỏi thêm nữa. Tại sao con ngời lại phải khiêm tốn nh thế? Đó là vì cuộc đời là một cuộc đấu tranh bÊt tËn, mµ tµi nghÖ cña mçi c¸ nh©n tuy lµ quan träng, nhng thËt ra chØ lµ những giọt nớc bé nhỏ giữa đại dơng bao la. Sự hiểu biết của mỗi cá nhân không thể đem so sánh với mọi ngời cùng chung sống với mình. Vì thế, dù tài năng đến ®©u còng lu«n lu«n ph¶i häc thªm, häc m·i m·i. Tãm l¹i, con ngêi khiªm tèn lµ con ngêi hoµn toµn biÕt m×nh, hiÓu ngêi, không tự mình đề cao vai trò, ca tụng chiến công của cá nhân mình cũng nh không.

(95) bao giờ chấp nhận một ý thức chịu thua mang nhiều mặc cảm tự ti đối với mọi ngời. Khiªm tèn lµ mét ®iÒu kh«ng thÓ thiÕu cho nh÷ng ai muèn thµnh c«ng trªn con đờng đời. (Theo L©m Ng÷ §êng, Tinh hoa xö thÕ) - Bài văn giải thích vấn đề gì? Gợi ý: Nhan đề của bài văn có tác dụng nêu lên vấn đề giải thích không? - Hãy tìm những câu ở dạng định nghĩa nh: Lòng khiêm tốn có thể coi là một b¶n tÝnh,... Thö nhËn xÐt vÒ c¸ch gi¶i thÝch cña bµi v¨n nµy. Gîi ý: Những câu ở dạng định nghĩa: + Lòng khiêm tốn có thể đợc coi là một bản tính căn bản cho con ngời trong nghệ thuật xử thế và đối đãi với sự vật. + Con ngêi khiªm tèn bao giê còng lµ ngêi thêng thµnh c«ng trong lÜnh vùc giao tiÕp víi mäi ngêi. + Khiêm tốn là tính nhã nhặn, biết sống một cách nhún nhờng, luôn luôn hớng về phía tiến bộ, tự khép mình vào những khuôn thớc của cuộc đời, bao giờ còng kh«ng ngõng häc hái. +... con ngêi khiªm tèn lµ con ngêi hoµn toµn biÕt m×nh, hiÓu ngêi, kh«ng tù mình đề cao vai trò, ca tụng chiến công của cá nhân mình cũng nh không bao giờ chấp nhận một ý thức chịu thua mang nhiều mặc cảm tự ti đối với mọi ngời. C¸ch gi¶i thÝch: + Tác giả đã liệt kê những biểu hiện của lòng khiêm tốn nh thế nào? + Đa ra những đối lập giữa ngời khiêm tốn và kẻ không khiêm tốn có phải là mét c¸ch gi¶i thÝch kh«ng? + Chỉ ra cái lợi của khiêm tốn, cái hại của không khiêm tốn có phải là để giải thÝch kh«ng? + ChØ ra nguyªn nh©n cña thãi kh«ng khiªm tèn cã t¸c dông gi¶i thÝch nh thÕ nµo?.

(96) - Để giải thích về "lòng khiêm tốn", tác giả đã nêu ra những nhận định mang tính định nghĩa về lòng khiêm tốn, liệt kê các biểu hiện của lòng khiêm tốn, so s¸nh gi÷a ngêi khiªm tèn vµ kÎ kh«ng khiªm tèn. §©y còng chÝnh lµ c¸c c¸ch gi¶i thÝch. - ChØ ra c¸i lîi cña khiªm tèn - c¸i h¹i cña kh«ng khiªm tèn, nguyªn nh©n cña thãi kh«ng khiªm tèn chÝnh lµ néi dung gi¶i thÝch. VËy thÕ nµo lµ v¨n gi¶i thÝch? Giải thích trong văn nghị luận là làm cho ngời đọc hiểu rõ các t tởng, đạo lí, phẩm chất, quan hệ,... cần đợc giải thích, qua đó nâng cao nhận thức, bồi dỡng trí tuệ, tình cảm cho con ngời. Để giải thích một vấn đề nào đó, ngời ta thờng sử dụng cách nêu định nghĩa, liệt kê những biểu hiện, so sánh với các hiện tợng cùng loại kh¸c, chØ ra c¸i lîi, c¸i h¹i, nguyªn nh©n, hËu qu¶, c¸ch ph¸t huy hoÆc ng¨n ngừa,... Không nên dùng những cái khó hiểu hoặc không ai hiểu để giải thích nh÷ng ®iÒu ngêi ta cha hiÓu, cÇn hiÓu. II. RÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. Các bài văn dới đây giải thích vấn đề gì? Hãy tóm tắt những ý chính mà ngời viết dùng để giải thích cho các vấn đề đó. Lòng nhân đạo Lòng nhân đạo tức là lòng biết thơng ngời. Thế nào là lòng biết thơng ngời và thế nào là lòng nhân đạo? Hằng ngày chúng ta thờng có dịp tiếp xúc với đời sống bên ngoài, trớc mắt chóng ta, loµi ngêi cßn ®Çy rÉy nh÷ng c¶nh khæ. Tõ mét «ng l·o giµ nua r¨ng long tóc bạc, lẽ ra phải đợc sống trong sự chăm sóc đùm bọc của con cháu, thế mà ông lão ấy phải sống kiếp đời hành khất sống bằng của bố thí của kẻ qua đờng, đến một đứa trẻ thơ, quá bé bỏng mà lại sống bằng cách đi nhặt từng mẩu bánh của ngời khác ăn dở, thay vì đợc cha mẹ nuôi nấng, dạy dỗ... Nh÷ng h×nh ¶nh Êy vµ th¶m tr¹ng Êy khiÕn cho mäi ngêi xãt th¬ng, vµ t×m cách giúp đỡ. Đó chính là lòng nhân đạo. Con ngời cần phải phát huy lòng nhân đạo của mình đối với mọi ngời xung quanh. Thánh Găng-đi có một phơng châm: "Chinh phục đợc mọi ngời ai cũng cho là khó, nhng tạo đợc tình thơng, lòng nhân đạo, sự thông cảm giữa con ngời với.

(97) con ngời lại càng khó hơn. Điều kiện duy nhất để tạo sự kính yêu và mến phục đối với quần chúng, tốt nhất là phải làm sao phát huy lòng nhân đạo đến cùng và tột độ vậy". (Theo L©m Ng÷ §êng, Tinh hoa vµ xö thÕ) Gîi ý: - Giải thích vấn đề "lòng nhân đạo"; - C¸c ý chÝnh: + Lòng nhân đạo - lòng thơng ngời; + Loµi ngêi cßn ®Çy rÉy nh÷ng c¶nh khæ; + Biết xót thơng, tìm cách giúp đỡ những cảnh khổ; + Phát huy lòng nhân đạo đến cùng và tột độ. ãc ph¸n ®o¸n vµ ãc thÈm mÜ Chính Xanh-tơ Bơ-vơ cũng đã nói: "Tôi biết nhiều ngời có óc phán đoán rất đúng mà đồng thời lại thiếu óc thẩm mĩ, vì óc thẩm mĩ biểu hiện một cái gì tinh vi nhÊt, thuéc vÒ b¶n n¨ng nhÊt trong c¸i chç tÕ nhÞ m¬ hå nhÊt cña c¸c gi¸c quan cña ta". Muốn thởng thức một bài văn, ta đọc nó chầm chậm một hai lần, xem có cảm thấy cái hay của nó không đã; khi cảm đợc rồi, ta mới tìm hiểu nó hay ở chỗ nào. Ta dïng tr¸i tim cña ta tríc råi sau míi dïng lÝ trÝ. NÕu lßng ta kh«ng c¶m th× cµng phân tích lại càng không hiểu đợc gì cả. Văn học khác khoa học ở chỗ đó; và óc thẩm mĩ khác óc phán đoán cũng ở chỗ đó: một đằng là sự a thích của lòng, một đằng là sự sáng suốt của óc, một đằng cần nhiều cảm thụ tính, một đằng cần nhiều luËn lÝ tÝnh. Nãi vËy kh«ng ph¶i lµ ãc thÈm mÜ vµ ãc ph¸n ®o¸n t¬ng ph¶n nhau mµ ta không bao giờ dùng lí trí để hiểu đợc cái đẹp đâu. Vẫn có nhiều cái đẹp có thể giảng đợc và ai cũng thấy nó hợp lí: chỉ một số tế nhị quá mới có những lí lẽ riêng của nó mà lí trí không sao phân tích nổi, và muốn nhận thức đợc, ta phải luyện mĩ cảm bằng cách sống thật nhiều, đọc nhiều tác phẩm bất hủ của mọi xứ và mọi thời. (Theo NguyÔn HiÕn Lª, H¬ng s¾c trong vên v¨n) Gîi ý:.

(98) - Giải thích vấn đề mối quan hệ giữa phán đoán (lí trí) và thẩm mĩ (rung động thÈm mÜ); - C¸c ý chÝnh: + Nhiều ngời có óc phán đoán rất đúng mà đồng thời lại thiếu óc thẩm mĩ; + Muèn thëng thøc mét bµi v¨n, ta dïng tr¸i tim cña ta tríc råi sau míi dïng lÝ trÝ; + Có thể dùng lí trí để hiểu cái đẹp nhng quan trọng vẫn là phải luyện mĩ cảm. Tù do vµ n« lÖ Loài ngời hơn loài vật là có quyền tự do. Một con hổ đói nhảy xả vào bất cứ cái gì có thể ăn đợc bày ra trớc mắt nó; một ngời đói trông thấy vật gì có thể ăn đợc còn biết suy xét có nên ăn hay không. Con hổ bị cái đói sai khiến không tự kiềm chế đợc mình; trái lại ngời ta không để cho cái đói có thể sai khiến đợc mình, nh vậy là ngời ta đợc tự do theo ý muốn riêng. QuyÒn tù do lµ cña quý b¸u nhÊt cña loµi ngêi. Kh«ng cã tù do ngêi ta còng chØ nh sóc vËt. Tù do ®©y kh«ng ph¶i nghÜa lµ hoµn toµn muèn lµm g× th× lµm: mét thø tù do v« tæ chøc vµ v« ý thøc. V× loµi ngêi sèng thµnh ®oµn thÓ, sèng thµnh x· héi cho nªn ph¶i hiÓu tù do cã nghÜa lµ muèn lµm g× th× lµm, nhng lµm theo lÏ ph¶i, theo lÝ trí, để không phạm tới sự tự do của ngời khác và không phạm đến quyền lợi chung cña ®oµn thÓ. Trái với tự do là nô lệ. Ngời nô lệ là ngời phải chịu phục tòng sự đè nén, sự sai khiÕn bÊt c«ng cña mét ngêi hay mét thÕ lùc nµo kh¸c m¹nh h¬n m×nh. Ngêi n« lÖ không còn có thể làm việc gì theo ý muốn của mình, theo tài năng của mình để mu h¹nh phóc cho m×nh n÷a. Kh«ng tù do tøc lµ chÕt. (Nghiªm To¶n, ViÖt luËn) Gîi ý: - Giải thích vấn đề "tự do và nô lệ"; - C¸c ý chÝnh: + Loµi ngêi h¬n loµi vËt lµ cã quyÒn tù do;.

(99) + Kh«ng cã tù do, ngêi ta còng chØ nh sóc vËt; + Tù do nghÜa lµ muèn lµm g× th× lµm nhng ph¶i theo lÏ ph¶i; + N« lÖ tr¸i víi tù do; + Kh«ng tù do tøc lµ chÕt. 2. NhËn xÐt c¸ch gi¶i thÝch cña c¸c bµi v¨n trªn. Gợi ý: Sau khi đã nắm đợc vấn đề của từng bài, hệ thống hoá đợc các ý chính cña tõng bµi, ta míi xem bµi v¨n lËp luËn gi¶i thÝch b»ng c¸ch nµo. Tøc lµ xem xÐt cách trình bày các ý, cách thiết lập mối quan hệ giữa các ý để giải thích cho vấn đề nêu ra. - Tác giả đã dùng những câu ở dạng định nghĩa nh thế nào? Lu ý cách dẫn các ý kiến của những ngời nổi tiếng về vấn đề đang giải thích. - Các biểu hiện cụ thể của vấn đề là gì? - Tác giả sử dụng so sánh, đối chiếu nh thế nào? - Tác giả chỉ ra những vấn đề gì để lí giải, phân tích vấn đề? - Bố cục bài văn ra sao? Cách diễn đạt nh thế nào?. sèng chÕt mÆc bay (Ph¹m Duy Tèn) I. VÒ t¸c gi¶ vµ t¸c phÈm 1. ThÓ lo¹i Sống chết mặc bay đợc xếp vào thể loại truyện ngắn. ở Việt Nam, khoảng đầu thế kỉ XX, khái niệm này còn khá mới mẻ. Thời trung đại cũng đã có truyện hoặc các tác phẩm có tính chất tự sự nhng không có tác phẩm nào thể hiện đợc những đặc trng cơ bản của thể loại này. Truyện ngắn thuộc loại hình tự sự, đặc trng cơ bản nhất của nó là ngắn. Tuy nhiên, mức độ dài ngắn không hoàn toàn quyết định tính chất thể loại. Nh trên đã nói, nhiều tác phẩm (có tính tự sự) thời trung đại nhng không thể xếp vào loại truyện ngắn bởi ngoài tính chất về dung lợng, truyện ngắn còn có một số đặc trng kh¸c..

(100) Kh¸c víi c¸c truyÖn dµi (vÝ dô: tiÓu thuyÕt) vµ truyÖn võa thêng t¸i hiÖn trän vẹn cuộc đời một nhân vật, một sự kiện, hoàn cảnh,... truyện ngắn chỉ là một lát c¾t, mét kho¶nh kh¾c, mét hiÖn tîng næi bËt (còng cã thÓ kh¸c thêng) cña cuéc sống. Để đảm bảo với một dung lợng nhỏ mà chuyển tải đợc những ý nghĩa lớn, ngôn ngữ truyện ngắn phải hàm súc đến mức tối đa. Các chi tiết "thừa" (đối với việc thể hiện nội dung cốt truyện), các chi tiết rờm rà đều bị lợc bỏ để tập trung vào những chi tiết chủ yếu nhất. Trong truyện ngắn, dờng nh hiện thực đời sống đã đợc "nén" chặt lại nhằm mục đích khắc hoạ nổi bật một hiện t ợng, một nét bản chất trong quan hệ nhân sinh hay trong đời sống tâm hồn con ngời. 2. T¸c gi¶ Ph¹m Duy Tèn (1883-1924) lµ mét trong sè Ýt ngêi cã thµnh tùu ®Çu tiªn vÒ thể loại truyện ngắn hiện đại, trong đó Sống chết mặc bay là tác phẩm nổi bật nhất. Mặc dù còn chịu ít nhiều ảnh hởng của xu hớng đạo đức truyền thống nhng những truyện ngắn của Phạm Duy Tốn đã thiên về phản ánh hiện thực xã hội thối nát thời bấy giờ. Trong Sống chết mặc bay, ông tố cáo giai cấp thống trị độc ác bất nhân, chỉ ham ăn chơi phè phỡn, để mặc dân chúng trong cảnh ngập lụt. II. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. TruyÖn ng¾n Sèng chÕt mÆc bay cã thÓ chia lµm 3 ®o¹n: - Đoạn 1 (từ đầu đến “Khúc đê này hỏng mất”): Nguy cơ đê bị vỡ và sự chống đỡ của ngời dân. - Đoạn 2 (tiếp theo đến “Điếu, mày!”): Quan phụ mẫu vô trách nhiệm, mải mê bài bạc trong khi đi hộ đê. - §o¹n 3 (cßn l¹i): §ª bÞ vì, nh©n d©n l©m vµo c¶nh th¶m sÇu. 2. Theo định nghĩa về phép tơng phản: a) Hai mÆt t¬ng ph¶n c¬ b¶n trong truyÖn Sèng chÕt mÆc bay: Mét bªn lµ ngêi d©n vËt lén, chèng chäi víi ma giã hÕt søc c¨ng th¼ng, vÊt v¶. Bªn kia lµ viªn quan đi hộ đê ngồi trong chỗ an toàn, nhàn nhã, mải mê bài bạc, không cho phép ai quấy rầy ván bài của mình, coi việc đánh bài là trên hết, mặc dân sống chết khi đê vì. b) Những ngời dân hộ đê: Làm việc liên tục từ chiều đến gần một giờ đêm. Họ b× bâm díi bïn lÇy, ít nh chuét lét, ai ai còng mÖt lö c¶ råi; trong khi ma tÇm t·.

(101) trót xuèng, níc s«ng cuån cuén bèc lªn. T¸c gi¶ nhËn xÐt: "T×nh c¶nh tr«ng thËt lµ th¶m". c) Viên quan đi hộ đê thì ngồi trong đình ở chỗ cao ráo, an toàn. Ngời gãi chân, kẻ quạt mát, các tay chân ngồi hầu bài. Khung cảnh nhàn nhã, đờng bệ, nguy nga. Quan chỉ mê bài. Đáng lẽ phải tắm ma, gội gió, đứng trên đê đốc thúc, th× quan l¹i ngåi ch¬i nhµn nh·, cã kÎ hÇu, ngêi h¹. Quan g¾t khi cã ngêi b¸o tin đê vỡ. Quan đỏ mặt tía tai đòi cách cổ, bỏ tù ngời dân báo đê vỡ. Và y tiếp tục vui mừng vì đã ù ván bài, mặc cho dân rơi vào cảnh đê vỡ, "tình cảnh thảm sầu" không sao kÓ xiÕt. d) Tác giả dựng lên hai cảnh tơng phản nhằm mục đích so sánh, làm nổi bật sự đối lập. Ngời có trách nhiệm thì vô trách nhiệm, chỉ ham mê bài bạc. Những ngêi d©n th× ph¶i dÇm ma géi giã, nhäc nh»n, chèng chäi víi thiªn nhiªn mét c¸ch tuyệt vọng. Cuối cùng, sự vô trách nhiệm của viên quan đã dẫn đến cảnh đê vỡ. Quan th× sung síng v× níc bµi cao, d©n th× khæ v× níc lôt. 3. a) Phép tăng cấp đã đợc sử dụng để miêu tả tình cảnh nguy ngập của khúc đê. Ma mỗi lúc một tầm tã. Nớc sông càng dâng cao. Dân chúng thì đuối sức, mệt lö c¶ råi. b) Phép tăng cấp cũng đợc sử dụng để miêu tả thái độ vô trách nhiệm, lòng lang dạ thú của viên quan. Viên quan hộ đê không cùng dân chống đỡ mà ngồi trong đình vững chãi, an toàn. Bao kẻ phải hầu hạ quan. Không phải là vì công viÖc mµ chØ v× mét thó ch¬i bµi. Quan ch¬i bµi nhµn nh·, ung dung. Quan g¾t khi có ngời quấy rầy. Quan quát mắng, đòi cách cổ, bỏ tù khi có ngời báo đê vỡ. Quan sung sớng vì ván bài ù. Mức độ vô trách nhiệm và cáu gắt vô lí của quan càng thể hiÖn râ nÐt. c*) Sự kết hợp của nghệ thuật tơng phản và tăng cấp đã tố cáo và phê phán hành động ham mê bài bạc và vô trách nhiệm của viên quan. Nếu viên quan chỉ ham đánh bạc thì đó là thói xấu trong sinh hoạt của cá nhân y. Nhng y đánh bạc khi làm công vụ, cụ thể là khi đi hộ đê, liên quan đến tính mạng và tài sản của dân chúng thì đó là sự vô trách nhiệm. Y thắng ván bài đã chờ thì y sung sớng là lẽ thờng tình. Nhng y thắng bài khi đê vỡ, y sung sớng khi bao ngời dân khổ sở, cùng cực thì sự vui mừng của y là một hành động phi nhân tính của kẻ lòng lang dạ thú. Chính sự kết hợp này đã làm cho tính chất tố cáo và phê phán thêm sâu sắc. 4. + Giá trị hiện thực của truyện Sống chết mặc bay là đã phản ánh bộ mặt của.

(102) giai cấp thống trị mà tiêu biểu là tên quan có vai trò “cha mẹ” ngời dân nhng đã chỉ ham mê bài bạc, hết sức vô trách nhiệm, làm cho dân chúng khốn khổ vì đê vỡ, níc lôt. + Giá trị nhân đạo của truyện là đã cảm thông với sự vất vả, khốn khổ của ng ời lao động trớc cảnh thiên tai xảy ra do thái độ vô trách nhiệm của bọn quan lại. + Giá trị nghệ thuật: Đây là truyện ngắn viết theo kiểu hiện đại bằng chữ Quốc ngữ. Nhân vật đã bớc đầu có tính cách. Tác giả đã sử dụng biện pháp tơng phản, tăng cấp, kết hợp với lời bình luận trực tiếp để tố cáo và phê phán. Nhân vật quan phụ mẫu đã bộc lộ bản chất xấu xa, vô trách nhiệm qua các hành động, lời nãi cña y víi tay ch©n vµ víi ngêi d©n. iii. rÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. Tãm t¾t Gần một giờ đêm, trời ma tầm tã, nớc sông Nhị Hà lên to, khúc đê làng X có nguy c¬ sÏ vì. Hµng tr¨m hµng ngh×n ngêi d©n ra søc chèng chäi víi søc níc. ThÕ mà tại ngôi đình trên một khúc đê gần đó, quan phụ mẫu vẫn ung dung cùng các quan đánh bài. Có ngời báo đê vỡ, ngài vẫn thản nhiên quát mắng. Cuối cùng, khi quan ù ván bài thật to, cũng là lúc "khắp mọi nơi miền đó, nớc tràn lênh láng, xoáy thµnh vùc s©u, nhµ cöa tr«i b¨ng, lóa m¸ ngËp hÕt, kÎ sèng kh«ng chç ë, kÎ chÕt kh«ng n¬i ch«n". 2. Cách đọc Trong một truyện ngắn, giọng điệu có ý nghĩa rất quan trọng đối với giá trị của tác phẩm. Với đặc trng hàm súc, tác giả truyện ngắn tận dụng tối đa những lợi thế của giọng điệu để thể hiện t tởng, tình cảm, thái độ của mình, đồng thời khắc hoạ đời sống một cách sâu sắc. Từ giọng điệu của tác giả cho đến giọng điệu của các nhân vật, khi đọc cần chú ý thể hiện sinh động và chính xác. Cụ thể, trong truyÖn ng¾n nµy cã nh÷ng nh©n vËt chñ yÕu sau:  Giọng ngời kể chuyện (về mặt nào đó có thể coi là giọng của tác giả): mỉa mai, ch©m biÕm khi viÕt vÒ nh©n vËt "quan lín", xãt th¬ng khi miªu t¶ th¶m c¶nh mµ d©n chóng ®ang gÆp ph¶i.  Giäng quan phô mÉu: võa h¸ch dÞch (khi sai b¶o) võa thê ¬ (khi nghe nãi đến cảnh lũ lụt)..

(103)  Giọng nha lại, thầy đề: nịnh nọt, xun xoe,... 3. Các hình thức đã đợc vận dụng trong truyện Sống chết mặc bay: H×nh thøc ng«n ng÷. Cã. Ng«n ng÷ tù sù. X. Ng«n ng÷ miªu t¶. X. Ng«n ng÷ biÓu c¶m. X. Ng«n ng÷ ngêi kÓ chuyÖn. X. Ng«n ng÷ nh©n vËt. X. Ngôn ngữ độc thoại nội tâm. X. Ngôn ngữ đối thoại. X. Kh«ng. 4.* Qua ngôn ngữ đối thoại của tên quan phủ, có thể tháy hắn hiện lên với mét nh©n c¸ch xÊu xa, bØ æi. §ã lµ mét tªn quan v« tr¸ch nhiÖm, tham lam vµ tµn bạo. Từ đây cũng cần phải rút ra một nhận định rằng: trong tác phẩm tự sự ngôn ng÷ cã vai trß v« cïng quan träng trong viÖc h×nh thµnh nªn tÝnh c¸ch cña nh©n vËt.. C¸ch lµm bµi v¨n lËp luËn gi¶i thÝch I. Híng dÉn chung 1. C¸c bíc lµm bµi v¨n lËp luËn gi¶i thÝch a) Bớc 1: Tìm hiểu đề và tìm ý - Đề yêu cầu giải thích vấn đề gì? Có khi vấn đề cần giải thích đợc nêu ra một cách trực tiếp (ví dụ: giải thích về "lòng nhân đạo", giải thích về "lòng khiêm tốn",...) nhng cũng có khi đề bài gián tiếp đa ra vấn đề bằng cách mợn hình ảnh, câu văn, câu tục ngữ, ca dao, thành ngữ, ..., ví dụ: Nhân dân ta có câu tục ngữ: "Đi một ngày đàng, học một sàng khôn"..

(104) Hãy giải thích nội dung câu tục ngữ đó. Trớc những đề bài dạng này, khi xác định vấn đề (luận điểm) chính cần giải thích phải lu ý: Cắt nghĩa đợc hình ảnh, câu văn, câu tục ngữ, thành ngữ, ... nêu ra ở đề bài. NghÜa lµ ph¶i tiÕn hµnh gi¶i thÝch tõ ng÷, nghÜa gèc, nghÜa chuyÓn,... cña h×nh ¶nh, câu văn... để nắm đợc nội dung của chúng từ đó mới xác định đợc chính xác vấn đề cần giải thích. - Liên hệ với thực tế đời sống, với những ý kiến trong sách vở,... khác để xác định những biểu hiện cụ thể của vấn đề. Ví dụ, với yêu cầu giải thích câu tục ngữ "Đi một ngày đàng, học một sàng khôn", một mặt cần tìm những ví dụ cụ thể trong thực tế (đi tham quan để hiểu biết thêm những điều mới lạ, những khám phá của con ngời trớc những miền đất mới, em đã từng thất bại khi làm một việc gì đó nhng vì thế mà em có đợc kinh nghiệm để bây giờ có thể làm tốt đợc việc ấy,...), mặt khác cần liên hệ với những câu ca dao, tục ngữ tơng tự (Làm trai cho đáng nên trai, Phú Xuân đã trải, Đồng Nai đã từng; Đi cho biết đó biết đây, ở nhà với mẹ biết ngày nào khôn;...) thậm chí liên hệ đến những dẫn chứng có ý nghĩa tơng phản: ếch ngồi đáy giếng,... b) Bíc 2: LËp dµn bµi LËp dµn bµi theo bè côc ba phÇn: - Mở bài: Giới thiệu vấn đề cần giải thích hoặc giới thiệu câu tục ngữ, thành ng÷, ca dao, c©u v¨n,... vµ nªu ra néi dung cña nã. VÝ dô: Giíi thiÖu c©u tôc ng÷ "Đi một ngày đàng, học một sàng khôn" và ý nghĩa về sự đúc kết kinh nghiệm và thể hiện mơ ớc đi nhiều nơi để mở mang hiểu biết. - Thân bài: Giải thích vấn đề (luận điểm) đã giới thiệu ở phần Mở bài + Giải thích các từ ngữ, khái niệm, ví dụ: Đi một ngày đàng nghĩa là gì? Một sàng khôn nghĩa là gì? "nhân đạo" là gì? "khiêm tốn" là thế nào? "phán đoán" là g×? "thÈm mÜ" lµ g×? + Giải thích các ý nghĩa mở rộng của vấn đề, liên hệ với thực tế, với các dẫn chøng kh¸c + Giải thích ý nghĩa khái quát của vấn đề đối với cuộc sống của con ngời, lí giải sâu vấn đề Chú ý cân nhắc cách sắp xếp các ý giải thích để làm sáng rõ, nổi bật vấn đề.

(105) - Kết bài: Nhấn mạnh ý nghĩa của vấn đề vừa làm sáng tỏ c) Bíc 3: ViÕt bµi - Më bµi: Cã thÓ viÕt theo c¸c c¸ch: + Giới thiệu thẳng vào vấn đề cần giải thích, ví dụ: Đi một ngày đàng, học một sàng khôn là câu tục ngữ đúc kết kinh nghiệm học tập của nhân dân ta, qua đó thể hiện ớc mơ vơn tới những chân trời mới để mở mang hiểu biết. + Đi từ vấn đề có ý nghĩa đối lập, dẫn tới vấn đề cần giải thích, ví dụ: Em cứ nhí m·i h×nh ¶nh mét chó Õch kh«ng huªnh hoang, kiªu ng¹o, kh«ng chÞu më rộng tầm mắt để dẫn tới hậu quả bị chết bẹp dới chân trâu. Thế mới thấy thấm thía lời răn dạy của cha ông ta: Đi một ngày đàng, học một sàng khôn. Còn gì thú vị hơn khi đợc đi đến những chân trời mới, ở những nơi cho ta bao điều mới lạ, kì thó. + Đi từ cái chung đến cái riêng, dẫn dắt vào vấn đề, ví dụ: Cha ông ta để lại cho con cháu muôn đời cả một kho tàng ca dao, tục ngữ. Đó cũng là cả một kho tàng kinh nghiệm quý báu. Ta có thể tìm thấy ở đó những lời khuyên răn bổ ích về việc phải mở mang tầm hiểu biết, đi đây đi đó để trau dồi vốn sống, vốn tri thức. - Thân bài: Mỗi ý giải thích nên viết gọn thành một đoạn. Chú ý đến việc lựa chọn cách dẫn dắt từ Mở bài đến Thân bài, từ đoạn này chuyển sang đoạn khác. - Kết bài: Cách Kết bài phải hô ứng với cách Mở bài; thâu tóm đợc những ý chính đã triển khai trong phần Thân bài. II. RÌn luyÖn kÜ n¨ng Với đề bài: Nhân dân ta có câu tục ngữ: "Đi một ngày đàng, học một sàng kh«n". H·y viÕt thªm nh÷ng c¸ch kÕt bµi kh¸c. Gîi ý: Tham kh¶o hai ®o¹n kÕt bµi sau: - Đi một ngày đàng, học một sàng khôn là một chân lí sống sâu sắc và tiến bộ không chỉ trong thời trớc mà cả trong thời đại ngày nay nữa. Khi thế giới đang ngày càng có xu hớng mở rộng giao lu thì với mỗi cá nhân việc đi để mà học lấy những cái khôn lại càng trở nên cần thiết, nhất là đối với những ngời trẻ tuổi. Hơn bao giờ hết, ngày nay, chúng ta cành cần phải “đi cho biết đó biết đây” để mà giao lu, mà học hỏi, để học tập và làm việc tốt hơn. - Nói một cách công bằng thì bài học đã đợc nhân dân ta đức kết trong câu tục.

(106) ngữ “Đi một ngày đàng, học một sàng khôn” là một chân lí không bao giờ cũ. Ngày xa ngời ta mong ớc đợc đi đây, đi đó để vợt ra khỏi cái không gian chật trội cña lµng cña x·. Ngµy nay, trong mét x· héi ngµy cµng ph¸t triÓn m¹nh mÏ, con ngời lại càng nhất thiết phải học hỏi, giao lu. Đi nhiều “ngày đàng” để học lấy nhiều “sàng khôn” hơn nữa nếu không muốn đất nớc mình tụt hậu, đó là trách nhiÖm cña mäi ngêi vµ cña b¶n th©n mçi chóng ta.. LuyÖn tËp lËp luËn gi¶i thÝch I. Híng dÉn chung 1. ChuÈn bÞ ë nhµ Cho đề văn: Một nhà văn có nói: "Sách là ngọn đèn sáng bất diệt của trí tuệ con ngời". Hãy giải thích nội dung của câu nói đó. a) Tìm hiểu đề và tìm ý: Đề văn yêu cầu giải thích vấn đề gì? Cắt nghĩa câu nói để nắm đợc vấn đề cần giải thích. Chú ý giải thích ý nghĩa của hình ảnh "ngọn đèn sáng bất diệt của trí tuệ" để thấy ngời nói đã coi trọng vai trò của sách nh thế nào. Liªn hÖ víi thùc tÕ (S¸ch gi¸o khoa, s¸ch tham kh¶o,... em ®ang sö dông) vµ với những ý kiến khác về vai trò của sách trong đời sống của con ngời (đọc lại bài ích lợi của việc đọc sách ở Bài 19) để xác định hớng phát triển ý trong bài viết. b) LËp dµn bµi: - Giải thích các từ ngữ trọng tâm của câu nói để làm rõ luận điểm cần giải thích: Sách là ngọn đèn sáng bất diệt của trí tuệ con ngời. (giải thích cả nghĩa ®en vµ nghÜa bãng). - Gi¶i thÝch mèi quan hÖ gi÷a s¸ch vµ trÝ tuÖ. + S¸ch lµ kÕt tinh cña trÝ tuÖ. Cã trÝ tuÖ th× míi cã s¸ch. + S¸ch gióp ph¸t triÓn trÝ tuÖ. - Tại sao nói sách là ngọn đèn sáng bất diệt của trí tuệ con ngời? Không có sách thì sao? Đa ra ví dụ để khẳng định vai trò "dẫn đờng" của sách. - Gi¶i thÝch ý nghÜa cña c©u nãi b»ng nh÷ng liªn hÖ trong thùc tÕ vµ b»ng nh÷ng c©u nãi kh¸c, vÝ dô: S¸ch lµ ngêi b¹n lín cña con ngêi..

(107) - Em có đồng tình với câu nói tôn vinh vai trò của sách ấy không? Em có suy nghĩ gì về việc đọc sách và lựa chọn sách, dùng sách cho việc học tập? - Sắp xếp các ý dự định sẽ viết theo bố cục ba phần, chú ý trình tự giải thích các ý trong nội dung của vấn đề. c) ViÕt mét sè ®o¹n v¨n: ViÕt ®o¹n Më bµi, mét sè ®o¹n gi¶i thÝch cô thÓ, KÕt bµi. 2. Thùc hµnh trªn líp - Thùc hiÖn c¸c yªu cÇu cña thÇy, c« gi¸o - Trao đổi với các bạn trong tổ về dàn bài - Chó ý l¾ng nghe nhËn xÐt cña thÇy, c« gi¸o, cña c¸c b¹n; ghi chÐp vµ xem l¹i dàn ý của mình để chỉnh sửa nếu cần. II. RÌn luyÖn kÜ n¨ng §äc bµi v¨n sau ®©y vµ tr¶ lêi c©u hái: (TuyÓn mét bµi lËp luËn gi¶i thÝch vÒ vai trß cña s¸ch) 1. Em có đồng ý với những ý kiến giải thích về vai trò của sách trong bài văn kh«ng? 2. Bài văn đã giải thích bằng cách nào? Hãy tóm tắt những ý chính của bài v¨n. 3. Đối chiếu với dàn bài của mình để tự rút ra cách giải thích tốt nhất.. ViÕt bµi tËp lµm v¨n sè 6 V¨n lËp luËn gi¶i thÝch (lµm ë nhµ) I. đề bàI tham khảo §Ò 1: Mïa xu©n lµ tÕt trång c©y, Làm cho đất nớc càng ngày càng xuân. B¸c Hå muèn khuyªn d¹y ®iÒu g× qua hai dßng th¬ nµy? V× sao viÖc trång c©y trong mùa xuân của đất trời lại có thể góp phần làm nên mùa xuân của đất trời lại.

(108) có thể góp phần làm nên mùa xuân của đất nớc? §Ò 2: NhiÔu ®iÒu phñ lÊy gi¸ g¬ng Ngêi trong mét níc ph¶i th¬ng nhau cïng. Ngêi xa muèn nh¾n nhñ ®iÒu g× trong c©u ca dao Êy? §Ò 3: H·y gi¶i thÝch ý nghÜa cña c©u tôc ng÷: ThÊt b¹i lµ mÑ thµnh c«ng. Đề 4: Dân gian có câu: Lời nói gói vàng, đồng thời lại có câu: Lời nói chẳng mÊt tiÒn mua, Lùa lêi mµ nãi cho võa lßng nhau. Qua hai c©u trªn, em h·y cho biết dân gian đã hiểu nh thế nào về giá trị, ý nghĩa của lời nói trong cuộc sống. §Ò 5: Em h·y gi¶i thÝch néi dung lêi khuyªn cña Lª-nin: Häc, häc n÷a, häc m·i. II. Gîi ý dµn bµi 1. Híng dÉn chung a. Đọc kĩ đề văn để xác định chính xác vấn đề cần giải thích; b. T×m ý, lËp thµnh dµn bµi. c. ViÕt thµnh bµi v¨n hoµn chØnh: - §©y lµ bµi viÕt ë nhµ, cÇn chuÈn bÞ kÜ lìng tríc khi b¾t tay vµo viÕt; - Sau khi lập xong dàn bài, có thể tìm các bài văn tham khảo để so sánh, đối chiếu; có thể bổ sung vào dàn bài của mình những ý cần thiết nhng không đợc rập khuôn theo bất cứ bài văn mẫu nào; phải chủ động lựa chọn ý theo suy nghĩ của m×nh; - Chú ý viết từng đoạn, cân nhắc cách dùng từ, đặt câu; - Sau khi viết thành bài, đọc lại để soát các lỗi về chính tả, dùng từ, đặt câu, liªn kÕt, chuyÓn ®o¹n,... - Hoµn chØnh bµi viÕt. 2. Híng dÉn cô thÓ §Ò 1: TËp trung lµm s¸ng tá c¸c ý sau. - Gi¶i thÝch ý nghÜa hai c©u th¬ cña B¸c..

(109) + Việc trồng cây quả đúng là có ý nghĩa với mùa xuân của đất trời. + Việc trồng cây còn có ý nghĩa với mùa xuân của đất nớc nữa. - Việc trồng cây trong mùa xuân lại có ý nghĩa với mùa xuân của đất nớc vì: nã rÌn tËp cho con ngêi ý thøc sèng v× cuéc sèng chung. Nã t¹o cho con ngêi t©m thế vững vàng, tự tin để bớc vào một năm làm việc mới đầy hiệu quả. - Hãy xác định trách nhiệm của bản thân trớc lời dạy của Bác Hồ Đề 2: Các ý cần đạt là: - Gi¶i thÝch ý nghÜa cña c©u ca dao: + NghÜa ®en (c¸c tõ: NhiÔu ®iÒu, gi¸ g¬ng,…). + NghÜa bãng (lêi nh¾c nhë: mäi ngêi ph¶i ®oµn kÕt, th¬ng yªu nhau). - Tại sao lại phải sống đoàn kết, thơng yêu nhau? (để cùng chia sẽ những gian nan trong cuộc sống, trong đánh giặc,…). - Cần phải làm gì để thực hiện lời dạy của ngời xa? (hãy thơng yêu đùm bọc và sống có trách nhiệm với những ngời thân yêu và với cộng đồng). §Ò 3: TËp trung lµm s¸ng tá c¸c ý: - Gi¶i thÝch c©u tôc ng÷. + NghÜa ®en. + NghÜa bãng. - T¹i sao nãi “ThÊt b¹i lµ mÑ cña thµnh c«ng”? (V× thÊt b¹i gióp ta gióp cho ta có đợc những kinh nghiệm quý giá cho lần sau). - Nêu một vài dẫn chứng để lời giải thích có sức thuyết phục. Đề 4: Các ý cần đạt. - Gi¶i thÝch ý nghÜa cña c©u nãi: + NghÜa ®en. + NghÜa bãng. - Vai trß cña lêi nãi. + §Ó giao tiÕp + Lêi nãi còng thÓ hiÖn nh©n c¸ch cña mçi ngêi..

(110) - Phải làm nh thể nào để sử dụng lời nói đúng mực, hiệu quả trong cuộc sống? (phải hiểu các nguyên tắc ứng xử thì mới sử dụng lời nói đúng mực và hiệu quả đợc). §Ò 5: CÇn triÓn khai c¸c ý: - Häc, häc n÷a, häc m·i nghÜa lµ nh thÕ nµo? (nghÜa lµ lu«n lu«n ph¶i häc hái trong suốt cuộc đời ngay cả khi mình đã có đợc một vị trí nh thế nào trong xã hội). - Tại sao phải Học, học nữa, học mãi ?(bởi xã hội luôn vận động, cái mới luôn đợc sinh ra. Nếu không chịu khó học hỏi, ta sẽ bị lạc hậu về kiến thức một cách nhanh chãng). - Học ở đâu? Và học nh thế nào? (khi đã không còn ngồi trên ghế nhà trờng, ta vÉn cã thÓ häc thªm trong s¸ch vë, trong cuéc sèng, trong c«ng viÖc, …häc trong lóc lµm viÖc, trong lóc nhµn rçi,…). - Bản thân và các bạn gần gũi với em đã và đang vận dụng câu nói của Lê-nin ra sao?. nh÷ng trß lè hay lµ va-ren vµ phan béi ch©u (NguyÔn ¸i Quèc) I. VÒ T¸c gi¶ vµ t¸c phÈm 1. T¸c gi¶ Nguyễn ái Quốc là tên gọi rất nổi tiếng của Chủ tịch Hồ Chí Minh, đợc dùng từ năm 1919 đến năm 1945. Bút danh Nguyễn ái Quốc gắn với tờ báo Ngời cùng khæ, nhiÒu truyÖn kÝ (sau nµy in thµnh TruyÖn kÝ NguyÔn ¸i Quèc) vµ t¸c phÈm Bản án chế độ thực dân Pháp viết trên đất Pháp, bằng tiếng Pháp trong thời gian từ 1922 đến 1925. 2. T¸c phÈm.

(111) Truyện ngắn Những trò lố hay là Va-ren và Phan Bội Châu đợc viết ngay sau khi nhµ c¸ch m¹ng Phan Béi Ch©u bÞ b¾t cãc (18-6-1925) ë Trung Quèc bÞ gi¶i vÒ giam ë Ho¶ Lß  Hµ Néi vµ s¾p bÞ xö ¸n, cßn Va-ren th× chuÈn bÞ sang nhËm chøc Toàn quyền Đông Dơng. Tác phẩm đợc viết với mục đích cổ động phong trào của nhân dân trong nớc đòi thả Phan Bội Châu. II. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. Nh÷ng trß lè hay lµ Va-ren vµ Phan Béi Ch©u lµ mét truyÖn ng¾n cã tÝnh chÊt kÝ sù nhng thùc tÕ lµ h cÊu, do t¸c gi¶ tëng tîng vµ s¸ng t¹o tõ sù viÖc tríc khi sang §«ng D¬ng nhËm chøc, Va-ren cã tuyªn bè sÏ quan t©m tíi Phan Béi Ch©u. 2. a) Trớc khi sang Đông Dơng, do sức ép của công luận ở Pháp và Đông Dơng, Va-ren đã hứa sẽ chăm sóc vụ Phan Bội Châu. b) Nhng thực chất đó chỉ là một lời hứa dối trá nhằm trấn an công luận, trấn an nhân dân Việt Nam đang đấu tranh đòi thả Phan Bội Châu. Tác giả đã sử dụng biện pháp châm biếm sâu cay để lật tẩy bộ mặt giả dối của Va-ren. Y đã hứa một cách "nửa chính thức", tức là hứa ỡm ờ, hứa mà không nhất thiÕt ph¶i thùc hiÖn. TiÕp theo Ngêi l¹i viÕt: "gi¶ thö cø cho r»ng mét vÞ Toµn quyền Đông Dơng mà lại biết giữ lời hứa đi chăng nữa...". Viết nh thế, Ngời đã ngầm cho độc giả (nhân dân Việt Nam) nhận rõ bộ mặt thật của những tên quan thực dân. Trong quá trình cai trị, để có thể vơ vét đợc nhiều của cải, để bóc lột đợc công sức lao động của nhân dân Đông Dơng một cách tàn tệ, thậm chí đi làm bia đỡ đạn cho chúng, chúng đã hứa rất nhiều nhng không bao giờ giữ lời hứa, nhất là khi những lời hứa ấy lại không mang đến lợi ích cho chúng. 3. a) Trong đoạn văn có hai nhân vật: Va-ren và Phan Bội Châu, đợc xây dựng theo quan hệ tơng phản, đối lập nhau: Va-ren là một viên toàn quyền, còn Phan Béi Ch©u lµ mét ngêi tï. Mét bªn lµ kÎ bÊt l¬ng nhng thèng trÞ, bªn kia lµ ngêi cách mạng vĩ đại nhng đã thất thế. Tác giả dành một số lợng từ ngữ lớn, hình thức ngôn ngữ trần thuật để khắc hoạ tính cách Va-ren. Còn với Phan Bội Châu, tác giả dùng sự im lặng làm phơng thức đối lập. Đây là một cách viết vừa tả vừa gợi, rất thâm thuý, sinh động và lí thú. b) Trong cuộc đối thoại (tởng tợng) của tác giả, hầu nh chỉ có Va-ren nói, còn Phan Béi Ch©u th× im lÆng. Bëi vËy, ng«n ng÷ cña Va-ren thùc chÊt lµ ng«n ng÷ độc thoại, tự nói một mình. Qua lời nói, cử chỉ, Va-ren bộc lộ rõ tính cách nham.

(112) hiểm, thâm độc. Y không ngừng ve vuốt, dụ dỗ, bịp bợm một cách trắng trợn nh»m thuyÕt phôc Phan Béi Ch©u tõ bá t tëng c¸ch m¹ng, céng t¸c víi chóng (thùc chÊt lµ ®Çu hµng). ThËm chÝ y cßn ®em c¶ th©n thÕ (tõng lµ mét kÎ ph¶n béi đồng đội, đồng chí trong Đảng Xã hội) ra để thuyết phục Phan Bội Châu hãy theo gơng y để có đợc một cuộc sống sung sớng. c) Ngợc lại với sự ba hoa, khoác lác của Va-ren, từ đầu đến cuối Phan Bội Ch©u chØ im lÆng. ¤ng phít lê, coi nh kh«ng cã Va-ren tríc mÆt. Sù im lÆng, döng dng của Phan Bội Châu thể hiện một thái độ khinh bỉ cực độ, đồng thời cũng cho thấy bản lĩnh kiên cờng của nhà cách mạng trớc kẻ thù, cho dù đó là Toàn quyền §«ng D¬ng ®i ch¨ng n÷a. 4. ý nghÜa cña bµi v¨n sÏ gi¶m ®i rÊt nhiÒu nÕu kh«ng cã nh÷ng lêi b×nh võa hóm hỉnh vừa sắc sảo của tác giả. Từ đầu cuộc đối thoại, tác giả nh đang ngồi ngay bên cạnh, chứng kiến Va-ren giở đủ mọi ngón nghề và cũng chứng kiến sự thất bại thảm hại của y trớc ngời tù cách mạng. Sau đó tác giả đa ra lời bình: "Nhng cứ xét binh tình, thì đó chỉ là vì (Phan) Bội Châu không hiểu Va-ren cũng nh Va-ren kh«ng hiÓu (Phan) Béi Ch©u". ThËt hãm hØnh vµ s©u s¾c. Hai ch÷ "kh«ng hiểu" đợc tác giả giải thích một phần (không phải vì không hiểu tiếng nói của nhau vì đã có thông ngôn), còn lại để cho bạn đọc tự suy ngẫm. Nh vậy, hai con ngời không hiểu đợc nhau chỉ có thể vì họ không thể và không bao giờ cùng t tởng, chí hớng, không bao giờ đi chung một con đờng. Dù Va-ren có nói gì chăng nữa thì với Phan Bội Châu, y cũng chỉ là một kẻ xa lạ, một kẻ không đáng để Phan Bội Ch©u ph¶i bËn t©m. Kết thúc cuộc đối thoại (mà thực chất là độc thoại), tác giả còn dẫn lời của một nhân vật tởng tợng khác (anh lính dõng) để tạo cho câu chuyện cảm giác khách quan. Theo lời anh lính dõng, anh ta có thấy "đôi ngọn râu mép ngời tù nhếch lên một chút rồi lại hạ xuống ngay, và cái đó chỉ diễn ra có một lần thôi". Với chi tiết này, trong con mắt của Phan Bội Châu, Va-ren cũng chỉ là một đứa trẻ. 5.* Dờng nh thế vẫn cha diễn tả hết đợc thái độ khinh miệt của Phan Bội Châu đối với Va-ren, tác giả còn đa ra lời của một nhân chứng tởng tợng khác mà theo lời của tác giả, "chẳng dám nêu tên", quả quyết rằng Phan Bội Châu đã nhổ vào mặt Va-ren. Và Ngời lại còn chua thêm: "cái đó thì có thể". Sù trÇn thuËt xen lÉn c¸c yÕu tè b×nh luËn rÊt phong phó, ®a d¹ng cña t¸c gi¶ khiÕn cho c©u chuyÖn hÕt søc hÊp dÉn, gãp phÇn lµm næi bËt t×nh c¶nh võa lè bÞch.

(113) vừa hài hớc của Va-ren, đồng thời cũng làm rõ thêm thái độ, tính cách, bản lĩnh cña Phan Béi Ch©u. iii. rÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. Tãm t¾t Đoạn trích khắc hoạ hai nhân vật có tính cách hoàn toàn đối lập nhau: Va-ren thì gian trá, lố bịch, đại diện cho thực dân Pháp phản động ở Đông Dơng; Phan Bội Châu kiên cờng, bất khuất, xứng đáng là vị anh hùng, tiêu biểu cho khí phách cña d©n téc ViÖt Nam. 2. Cách đọc Víi v¨n b¶n nµy, cÇn chó ý giäng ®iÖu cña hai nh©n vËt:  Giäng ngêi kÓ chuyÖn: mØa mai, ch©m biÕm mét c¸ch s¾c s¶o.  Giọng Toàn quyền Va-ren: thâm độc, mềm mỏng một cách xảo trá. Trong cả cuộc đối thoại, Phan Bội Châu không nói một lời, do đó không cần chú ý đến giọng điệu của nhân vật này. Tuy nhiên, nổi bật lên trong đó là lời bình luận của ngời kể chuyện cũng nh thái độ của nhân vật đó (và cũng có thể coi là thái độ của nhân vật khi nói đến Phan Bội Châu. Đó là thái độ kính phục đối với ngời chiến sĩ cách mạng, đồng thời sự mỉa mai, châm biếm càng tăng lên khi nói đến sự "lè" cña viªn quan Toµn quyÒn. 3. Trong truyện tuy không nói, thế nhng chúng ta có thể nhận rõ thái độ khinh bỉ của Phan Bội Châu đối với Va-ren. Thái độ lạnh nhạt, thờ ơ với nụ cời khinh bỉ chính là những minh chứng chứng minh cho điều đó. 4. Cụm từ “những trò lố” trong nhan đề tác phẩm chính là có ý vạch trần những hành động lố lăng và bản chất xấu xa của Va-ren. Nó bóc trần những hành động giả tạo, kệch kỡm của tên toàn quyền.. Dùng cụm chủ - vị để mở rộng câu: luyÖn tËp (TiÕp theo) I. KiÕn thøc c¬ b¶n.

(114) Nhớ lại các kiến thức đã đợc tìm hiểu ở Bài 25: - Thế nào là dùng cụm chủ - vị để mở rộng câu? - Ngêi ta thêng më réng nh÷ng thµnh phÇn nµo cña c©u b»ng côm chñ - vÞ? II. rÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. Xác định thành phần cấu tạo của các câu sau đây. Cho biết những câu nào có thành phần câu đợc cấu tạo bằng cụm chủ - vị. a) KhÝ hËu níc ta Êm ¸p cho phÐp ta quanh n¨m trång trät, thu ho¹ch bèn mïa. (Hå ChÝ Minh) b) Cã kÎ nãi tõ khi c¸c thi sÜ ca tông c¶nh nói non, hoa cá, nói non, hoa cá trông mới đẹp; từ khi có ngời lấy tiếng chim kêu, tiếng suối chảy làm đề ngâm vÞnh, tiÕng chim, tiÕng suèi nghe míi hay. (Hoµi Thanh) c) Thật đáng tiếc khi chúng ta thấy những tục lệ tốt đẹp ấy đã mất dần, và những thức quý của đất mình thay dần bằng những thức bóng bảy hào nhoáng và th« kÖch b¾t chíc ngêi ngoµi [...]. (Theo Th¹ch Lam) Gîi ý: - a: KhÝ hËu níc ta Êm ¸p / cho phÐp ta... trång trät, ... bèn mïa. C. V. Ph©n tÝch tiÕp chñ ng÷ vµ vÞ ng÷. - b: Có kẻ / nói từ khi các thi sĩ ca tụng ... mới đẹp ... nghe mới hay. C. V. Phân tích tiếp cấu tạo các phụ ngữ của động từ nói. - c: ... chóng ta / thÊy nh÷ng tôc lÖ ...th« kÖch b¾t chíc ngêi ngoµi.

(115) C. V. Ph©n tÝch tiÕp cÊu t¹o cña vÞ ng÷. 2. Phân tích cấu tạo của các thành phần đợc mở rộng bằng cụm chủ - vị trong nh÷ng c©u trªn vµ nªu vai trß cña chóng. Gîi ý: - a: + Chñ ng÷ lµ côm C - V: KhÝ hËu níc ta / Êm ¸p C. V. + Phô ng÷ lµ côm chñ vÞ: cho phÐp n¨m trång trọt, đợc thu ho¹ch mïa. - b: Phô ng÷tacñaquanh cụm động tõ vÞ ng÷ cÊu t¹obèn b»ng hai côm danh tõ cã kÕt cÊu C - V. + Côm danh tõ 1 cã C phô ng÷ lµ côm C -V: V từ khi các thi sĩ ca tụng ..., núi non, hoa cỏ trông mới đẹp. C. V. + Côm danh tõ 2 cã phô ng÷ lµ côm C -V: tõ khi cã ngêi lÊy ..., tiÕng suèi nghe míi hay.. C. V. + Có thể xem "núi non, hoa cỏ trông mới đẹp" và "tiếng chim, tiếng suối tr«ng míi hay" còng lµ nh÷ng côm C -V. - c: Cụm động từ vị ngữ có hai cụm C -V làm phụ ngữ. thấy những tục lệ tốt đẹp ấy đã mất dần,. C. V.

(116) thấy ... và những thức quý của đất mình thay ... nớc ngoài. C. V. 3. H·y gép mçi cÆp c©u sau ®©y thµnh mét c©u cã côm C - V lµm thµnh phÇn câu hoặc thành phần cụm từ mà không làm thay đổi ý chính của chúng. a) Chóng em häc giái. Cha mÑ vµ thÇy c« rÊt vui lßng. b) Nhà văn Hoài Thanh khẳng định: "Cái đẹp là cái có ích". c) Tiếng Việt rất giàu thanh điệu. Điều đó khiến lời nói của ngời Việt Nam ta du d¬ng, trÇm bæng nh mét b¶n nh¹c. d) Cách mạng tháng Tám thành công. Từ đó, tiếng Việt có một bớc phát triển míi, sè phËn míi. Gợi ý: Để gộp hai câu thành một câu mà không làm thay đổi ý chính của các câu, cần nắm đợc ý nghĩa của từng câu và mối quan hệ giữa chúng. Khi gộp, có thÓ thªm, bít mét sè tõ ng÷ cho phï hîp. - Chóng em häc giái lµm cha mÑ vµ thÇy c« rÊt vui lßng. - Nhà văn Hoài Thanh khẳng định rằng cái đẹp là cái có ích. - TiÕng ViÖt rÊt giµu thanh ®iÖu khiÕn lêi nãi cña ngêi ViÖt Nam ta du d¬ng, trÇm bæng nh mét b¶n nh¹c. - Tõ khi C¸ch m¹ng th¸ng T¸m thµnh c«ng, tiÕng ViÖt cã mét bíc ph¸t triÓn míi, sè phËn míi. 4. Thực hiện yêu cầu nh bài tập trên với các câu hoặc vế câu đợc in đậm dới ®©y: a) Anh em hoµ thuËn, hai th©n vui vÇy. (Ca dao) b) §©y lµ c¶nh mét rõng th«ng. Ngµy ngµy biÕt bao nhiªu ngêi qua l¹i. Nh-.

(117) ng bao nhiêu ngời qua lại cũng chỉ mải suy tính xem rừng này mỗi năm lấy đợc bao nhiªu nhùa th«ng, bao nhiªu cñi th«ng. §Õn lóc cã ngêi nh×n c¶nh chØ v× mÕn c¶nh vµ biÕt quªn m×nh trong c¶nh, tõ lóc Êy míi cã v¨n th¬. (Hoµi Thanh) c) Hàng loạt vở kịch nh "Tay ngời đàn bà", "Giác ngộ", "Bên kia sông Đuống",... ra đời. Sự ra đời của các vở kịch ấy đã sởi ấm cho ánh đèn sân khấu ở khắp mọi miền đất nớc. (Theo §×nh Quang) Gợi ý: Chú ý, đối với các câu trong đoạn văn cần xem xét đến các câu khác khi gộp lại với nhau, để câu mới phù hợp với diễn đạt của cả đoạn. Có thể gộp lại thµnh c©u nh sau: - Anh em hoµ thuËn khiÕn hai th©n vui vÇy. - §©y lµ c¶nh mét rõng th«ng ngµy ngµy cã biÕt bao nhiªu ngêi qua l¹i. Nhng bao nhiêu ngời qua lại cũng chỉ mải suy tính xem rừng này mỗi năm lấy đợc bao nhiªu nhùa th«ng, bao nhiªu cñi th«ng. [...] - Hàng loạt vở kịch nh "Tay ngời đàn bà", "Giác ngộ", "Bên kia sông Đuống",... ra đời đã sởi ấm cho ánh đèn sân khấu ở khắp mọi miền đất nớc.. Luyện nói: Bài văn giải thích một vấn đề 1. Híng dÉn chuÈn bÞ ë nhµ Với một trong các đề văn sau, hãy lập dàn bài cho bài văn nói. (1) Trêng em tæ chøc mét cuéc thi gi¶i thÝch c¸c c©u tôc ng÷. §Ó tham gia cuộc thi đó, em hãy chọn một câu tục ngữ mình tâm đắc và giải thích nó. (2) Vì sao những tấn trò mà Va-ren bày ra với Phan Bội Châu lại đợc Nguyễn ¸i Quèc gäi lµ nh÷ng trß lè ? (3) Vì sao nhà văn Phạm Duy Tốn lại đặt nhan đề Sống chết mặc bay cho truyÖn ng¾n cña m×nh? (4) Em thờng đọc những sách gì? Hãy giải thích vì sao em thích đọc loại sách Êy..

(118) Gîi ý: - Thực hiện các bớc Tìm hiểu đề và tìm ý, Lập dàn bài theo bố cục ba phần. - Tra từ điển, hoặc chú thích ở bài đọc văn bản để giải nghĩa các từ ngữ quan trọng của vấn đề sẽ giải thích. Ví dụ: tra từ điển giải thích tục ngữ để nắm đợc nghĩa của câu tục ngữ mình chọn để giải thích (1), xem chú thích để hiểu thế nào là trò lố, tra Từ điển thành ngữ và tục ngữ Việt Nam để biết thế nào là Sống chết mÆc bay, ... - Chó ý s¾p xÕp c¸c ý theo tr×nh tù tríc - sau hîp lÝ. VÝ dô: §Ó gi¶i thÝch V× sao những tấn trò mà Va-ren bày ra với Phan Bội Châu lại đợc Nguyễn ái Quốc gäi lµ nh÷ng trß lè, nªn gi¶i thÝch ý nghÜa cña côm tõ trß lè tríc, tiÕp theo nãi râ nh÷ng trß cña Va-ren lµ g×, råi gi¶i thÝch nh÷ng trß Êy lè ë chç nµo. - §©y lµ bµi v¨n gi¶i thÝch ë d¹ng nãi nªn cÇn chó ý: + Không viết thành văn để đọc; + ChuÈn bÞ tríc nh÷ng c©u nãi chuyÓn ®o¹n, cã thÓ cã nh÷ng c©u xng h« víi ngời nghe để tăng hiệu quả thuyết phục; - Tập nói trớc ở nhà theo dàn bài. Có thể đứng trớc gơng để tự điều chỉnh điệu bé, cö chØ,... 2. Híng dÉn thùc hµnh trªn líp - Thùc hµnh theo yªu cÇu cña thÇy, c« gi¸o - Chó ý ®iÒu chØnh giäng nãi, ng÷ ®iÖu khi tr×nh bµy sao cho râ rµng, m¹ch l¹c, cã s¾c th¸i biÓu c¶m khi cÇn thiÕt, nhÊn m¹nh nh÷ng néi dung gi¶i thÝch träng tâm; cần tập t thế đĩnh đạc, tự tin, từ tốn; khi nói nên chú ý hớng tới ngời nghe. - NÕu cã h×nh thøc thùc hµnh theo tæ th×: + Chú ý nghe các bạn khác nói để tự rút kinh nghiệm cho mình; + Trao đổi, bàn bạc với các bạn về dàn bài để điều chỉnh nếu cần thiết; + Chó ý nghe nhËn xÐt cña thÇy c« gi¸o, cña c¸c b¹n.. ca huÕ trªn s«ng h¬ng (Hµ ¸nh Minh).

(119) I. vÒ ThÓ lo¹i Ca HuÕ trªn s«ng H¬ng thuéc thÓ lo¹i bót kÝ. XÐt vÒ tÝnh chÊt, bót kÝ gÇn víi tuú bót (xem thÓ lo¹i tuú bót trong bµi Mét thø quµ cña lóa non: cèm). C¶ hai lo¹i đều là thể kí, tức là những ghi chép về ngời thật, việc thật nhng mang sắc thái trữ t×nh. Tuy nhiªn, so víi tuú bót th× bót kÝ thÓ hiÖn ý nghÜa kh¸ch quan râ nÐt h¬n. Trong bút kí, các nhân vật, sự kiện đợc miêu tả khá chi tiết. Tình cảm, thái độ của tác giả đợc thể hiện qua cách lựa chọn, miêu tả đối tợng. II. KiÕn tøc c¬ b¶n 1. Cố đô Huế là thành phố đẹp và cổ kính bên bờ sông Hơng. Trong chơng trình Ngữ văn đã có câu ca dao về xứ Huế: “Đờng vô xứ Huế quanh quanh  Non xanh nớc biếc nh tranh hoạ đồ  Ai vô xứ Huế thì vô”. Đặc điểm của xứ Huế là Huế đẹp và Huế thơ, Huế mộng mơ. Giọng Huế dịu dàng. Ngời xứ Huế thanh lịch. HuÕ næi tiÕng víi cung ®iÖn, l¨ng tÈm, nói Ngù, s«ng H¬ng, chïa Thiªn Mô,... 2. C¸c lµn ®iÖu d©n ca HuÕ rÊt phong phó, ®a d¹ng. VÒ c¸c ®iÖu hß th× cã: chÌo c¹n, bµi thai, ®a linh, gi· g¹o, ru em, gi· v«i, gi· ®iÖp, bµi chßi, bµi tiÖm, nµng vung, hß l¬, hß «, xay lóa, hß nÖn,... C¸c ®iÖu h¸t cã: lÝ con s¸o, lÝ hoµi xu©n, lí hoài nam, nam ai, nam bình, quả phụ, nam xuân, tơng t khúc, hành vân, tứ đại c¶nh. Các nhạc cụ đợc nhắc tới gồm: đàn tranh, đàn nguyệt, tì bà, nhị, đàn tam, đàn bÇu, s¸o, cÆp sanh. 3. Sau khi đọc bài văn, ngời đọc biết Huế không chỉ nổi tiếng bởi danh lam th¾ng c¶nh vµ c¸c di tÝch lÞch sö, HuÕ kh«ng chØ næi tiÕng bëi nãn bµi th¬, c¸c món ăn tinh tế, mà còn nổi tiếng bởi các làn điệu dân ca và âm nhạc cung đình. Nghe ca HuÕ trong thuyÒn rång trªn s«ng H¬ng lµ mét thó tao nh·, ®Çy quyÕn rò. 4. VÒ ca HuÕ: a) Ca Huế đợc hình thành từ dòng ca nhạc dân gian và ca nhạc cung đình. b) Ca HuÕ s«i næi, t¬i vui, trang träng, uy nghi chÝnh lµ v× nã tiÕp thu tÝnh chÊt cña hai dßng nh¹c. S«i næi, t¬i vui (cã c¶ buån c¶m, b©ng khu©ng, tiÕc th¬ng ai o¸n) lµ cã nguån gèc tõ nh¹c d©n gian. Cßn trang träng, uy nghi lµ cã nguån gèc từ nhạc cung đình. c*) Nghe ca HuÕ lµ mét thó tao nh· bëi v× c¸ch thøc nghe ca trªn thuyÒn rång,.

(120) trên dòng sông Hơng thơ mộng giữa trời nớc mênh mang đã là một cách thởng thức độc đáo. Mặt khác, nội dung ca Huế trang trọng, trong sáng, gợi tình ngời, tình đất nớc. Những lời ca đẹp đó lại đợc những ca sĩ duyên dáng, lịch sự của xứ HuÕ tr×nh diÔn víi dµn nh¹c phô ho¹ gåm nh÷ng nh¹c c«ng ®iªu luyÖn, tµi hoa. Nghe ca Huế để thêm hiểu, thêm yêu xứ Huế, cũng là thêm yêu đất nớc mình. Bởi thế đó là một thú vui thanh cao và lịch sự. iii. rÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. Tãm t¾t HuÕ næi tiÕng víi c¸c ®iÖu hß, c¸c lµn ®iÖu d©n ca. Ca HuÕ trªn s«ng H¬ng lµ một sinh hoạt văn hoá tao nhã, đầy sức quyến rũ, đợc các ca sĩ, nhạc công tài hoa biÓu diÔn trªn thuyÒn rång. 2. Cách đọc Với loại văn bản này, khi đọc cần thể hiện giọng điệu nhẹ nhàng, truyền cảm. Cần chú ý: trong bài, thủ pháp liệt kê thờng xuyên đợc tác giả sử dụng nhằm làm rõ vẻ đẹp phong phú, đa dạng của ca Huế, cần đọc rõ ràng, rành mạch từng yếu tố để tăng ý nghĩa biểu cảm. 3. Tuỳ địa phơng sinh sống mà mỗi học sinh có thể kể ra những làn điệu dân ca kh¸c nhau cña quª m×nh. H·y thö tËp h¸t theo nh÷ng lµn ®iÖu Êy.. LiÖt kª I. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. ThÕ nµo lµ phÐp liÖt kª? a) Cấu tạo của câu đợc in đậm dới đây có gì đặc biệt: Bên cạnh ngài, mé tay trái, bát yến hấp đờng phèn, để trong khay khảm, khói bay nghi ngút; tráp đồi mồi chữ nhật để mở, trong ngăn bạc đầy những trầu vàng, cau đậu, rễ tía, hai bên nào ống thuốc bạc, nào đồng hồ vàng, nào dao chu«i ngµ, nµo èng v«i ch¹m, ngo¸y tai, vÝ thuèc, qu¶n bót, t¨m b«ng tr«ng mµ thÝch m¾t. [...] Ngoµi kia, tuy ma giã Çm Çm, d©n phu rèi rÝt, nhng trong nµy xem chõng tÜnh mÞch, nghiªm trang l¾m [...]. (Ph¹m Duy Tèn).

(121) Gợi ý: Câu gồm các cụm từ có cách cấu tạo tơng tự nhau: bát yến hấp đờng phèn, tráp đồi mồi chữ nhật để mở, nào ống thuốc bạc, nào đồng hồ vàng, nào dao chu«i ngµ, nµo èng v«i ch¹m, ngo¸y tai, vÝ thuèc, qu¶n bót, t¨m b«ng,... b) NhËn xÐt vÒ ý nghÜa cña c¸c bé phËn gièng nhau trong c©u in ®Ëm trªn. Gợi ý: Đều để chỉ những vật dụng. c) ViÖc nªu ra hµng lo¹t c¸c sù viÖc t¬ng tù b»ng nh÷ng kÕt cÊu t¬ng tù nh trên nhằm mục đích gì? Gợi ý: Nhằm đặc tả cảnh hàng loạt những đồ vật bày la liệt bên cạnh tên quan phñ. d) C¸ch dïng c¸c kÕt cÊu t¬ng tù, víi ý nghÜa t¬ng tù nh trªn gäi lµ phÐp liÖt kª. VËy phÐp liÖt kª lµ g×? Gợi ý: Phép liệt kê là cách sắp xếp hàng loạt các từ hay cụm từ cùng loại để diễn tả đầy đủ hơn, sâu sắc hơn những khía cạnh, biểu hiện khác nhau của thực tế hay cña t tëng, t×nh c¶m. 2. C¸c kiÓu liÖt kª a) So s¸nh cÊu t¹o cña c¸c phÐp liÖt kª díi ®©y vµ cho biÕt chóng kh¸c nhau nh thÕ nµo: (1) Toµn thÓ d©n téc ViÖt Nam quyÕt ®em tÊt c¶ tinh thÇn, lùc lîng, tÝnh mạng, của cải để giữ vững quyền tự do, độc lập. (2) Toµn thÓ d©n téc ViÖt Nam quyÕt ®em tÊt c¶ tinh thÇn vµ lùc lîng, tÝnh mạng và của cải để giữ vững quyền tự do, độc lập ấy. (Hå ChÝ Minh) Gîi ý: - tinh thÇn, lùc lîng, tÝnh m¹ng, cña c¶i - liÖt kª kh«ng theo cÆp; - tinh thÇn vµ lùc lîng, tÝnh m¹ng vµ cña c¶i - liÖt kª theo tõng cÆp. b) Thử đảo thứ tự các bộ phận trong các phép liệt kê dới đây và cho biết trờng hợp nào có thể đợc trờng hợp nào không? Tại sao? (1) Tre, nøa, tróc, mai, vÇu mÊy chôc lo¹i kh¸c nhau, nhng cïng mét mÇm m¨ng non mäc th¼ng..

(122) (ThÐp Míi) (2) TiÕng ViÖt cña chóng ta ph¶n ¸nh sù h×nh thµnh vµ trëng thµnh cña x· hội Việt Nam và của dân tộc Việt Nam, của tập thể nhỏ là gia đình, họ hàng, lµng xãm vµ cña tËp thÓ lín lµ d©n téc, quèc gia. (Ph¹m V¨n §ång) Gîi ý: - Có thể đảo Tre, nứa, trúc, mai, vầu mà không ảnh hởng đến ý nghĩa của phÐp liÖt kª; ®©y lµ kiÓu liÖt kª kh«ng t¨ng tiÕn; - Không thể đảo hình thành và trởng thành; gia đình, họ hàng, làng xóm vì: phải hình thành rồi mới trởng thành, theo cấp độ từ nhỏ đến lớn thì gia đình  họ hµng  lµng xãm. §©y lµ phÐp liÖt kª t¨ng tiÕn. c) Nh vậy, dựa vào hình thức cấu tạo và đặc điểm ý nghĩa, có thể chia phép liÖt kª thµnh nh÷ng lo¹i nµo? Gîi ý: - Theo cÊu t¹o: liÖt kª tõng cÆp vµ liÖt kª kh«ng tõng cÆp; - Theo ý nghÜa: liÖt kª t¨ng tiÕn vµ liÖt kª kh«ng t¨ng tiÕn. II. RÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. ChØ ra phÐp liÖt kª trong bµi Tinh thÇn yªu níc cña nh©n d©n ta cña Hå ChÝ Minh vµ nhËn xÐt vÒ t¸c dông cña nã. Gîi ý: Trong bài Tinh thần yêu nớc của nhân dân ta, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ba lần dùng phép liệt kê để diễn tả đầy đủ, sâu sắc: - Sức mạnh của tinh thần yêu nớc (đoạn “Từ xa đến nay,…tất cả lũ bán nớc vµ cíp níc” ). - Lßng tù hµo vÒ nh÷ng trang sö vÎ vang qua tÊm g¬ng cña c¸c vÞ anh hïng dân tộc (Chúng ta có quyền tự hào vì những trang sử vẻ vang thời đại Bà Trng, Bà TriÖu, TrÇn Hng §¹o, Lª Lîi, Quang Trung,…). - Sự đồng tâm nhất trí của mọi tầng lớp nhân dân Việt Nam đứng lên đánh Pháp (đoạn “Từ các cụ già tóc bạc… quyên ruộng đất cho Chính Phủ”)..

(123) 2. T×m phÐp liÖt kª trong c¸c ®o¹n trÝch díi ®©y: a) Và đó cũng là lần đầu tiên trong đời mình, hai con mắt của ông Va-ren đợc thấy hiển hiện cái huyền diệu của một thành phố Đông Dơng, dới lòng đờng, trên vỉa hè, trong cửa tiệm. Những cu li xe kéo xe tay phóng cật lực, đôi bàn chân trần giẫm lạch bạch trên mặt đờng nóng bỏng; những quả da hấu bổ phanh đỏ lòm lßm; nh÷ng x©u l¹p xêng lñng l¼ng díi m¸i hiªn c¸c hiÖu c¬m; c¸i rèn mét chó kh¸ch trng ra gi÷a trêi; mét viªn quan uÓ o¶i bíc qua, tay phe phÈy c¸i qu¹t, ngùc ®eo tÊm B¾c §Èu béi tinh h×nh ch÷ thËp. ThËt lµ lén xén! ThËt lµ nhèn nh¸o! (NguyÔn ¸i Quèc) b). TØnh l¹i em ¬i, qua råi c¬n ¸c méng Em đã sống lại rồi, em đã sống! §iÖn giËt, dïi ®©m, dao c¾t, löa nung Không giết đợc em, ngời con gái anh hùng! (Tè H÷u). Gîi ý: - a: + dới lòng đờng, trên vỉa hè, trong cửa tiệm + những quả da hấu bổ phanh đỏ lòm lòm; những xâu lạp xờng lủng lẳng dới m¸i hiªn c¸c hiÖu c¬m; c¸i rèn mét chó kh¸ch trng ra gi÷a trêi; mét viªn quan uÓ o¶i bíc qua, tay phe phÈy c¸i qu¹t, ngùc ®eo tÊm B¾c §Èu béi tinh h×nh ch÷ thËp - b: §iÖn giËt, dïi ®©m, dao c¾t, löa lung 3. a) Hãy đặt câu có sử dụng phép liệt kê để tả một số hoạt động trên sân trờng em trong giờ ra chơi. Gîi ý: Có thể dùng liệt kê để tả cảnh náo động của các hoạt động khác nhau trên sân trêng. b) Đặt câu có sử dụng phép liệt kê để trình bày nội dung truyện ngắn Những trß lè hay lµ Va-ren vµ Phan Béi Ch©u..

(124) Gợi ý: Tham khảo phần ghi nhớ của bài đọc văn. c) Đặt câu có sử dụng phép liệt kê để nói lên cảm xúc của em về hình tợng nhµ c¸ch m¹ng Phan Béi Ch©u trong truyÖn ng¾n Nh÷ng trß lè hay lµ Va-ren vµ Phan Béi Ch©u. Gợi ý: Có thể dùng phép liệt kê để chỉ ra những cảm nhận của mình về những phẩm chất của hình tợng anh hùng Phan Bội Châu trong truyện. Đọc lại văn bản để khái quát những phẩm chất ấy và đặt câu.. T×m hiÓu chung vÒ v¨n b¶n hµnh chÝnh I. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. ThÕ nµo lµ v¨n b¶n hµnh chÝnh? a) §äc c¸c v¨n b¶n sau vµ cho biÕt khi nµo th× ngêi ta viÕt c¸c v¨n b¶n th«ng báo, đề nghị và báo cáo? Viết các văn bản này nhằm mục đích gì?. V¨n b¶n 1 Phßng GD - §T QuËn CÇu GiÊy. Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam. Trêng THCS DÞch Väng. §éc lËp - Tù do - H¹nh phóc. sè: ... / TB. Hµ Néi, ngµy 6 th¸ng 2 n¨m 2003 Th«ng b¸o VÒ kÕ ho¹ch trång c©y Để hởng ứng phong trào Vì một môi trờng xanh, sạch, đẹp, Ban Giám hiệu nhà trờng phát động buổi trồng cây quanh sân trờng. Kế hoạch trồng cây nh sau: 1) Thêi gian: 14 giê, ngµy 28 - 2 - 2003 2) Sè lîng vµ chñng lo¹i: Mçi líp trång 5 c©y, lo¹i c©y phîng vÜ, bµng hoÆc xµ cõ..

(125) 3) Ph¬ng thøc ch¨m sãc: C¸c líp cã kÕ ho¹ch b¶o vÖ vµ ch¨m sãc c©y do líp m×nh trång. Ban Giám hiệu thông báo kế hoạch này để toàn trờng đợc biết và chuẩn bị tốt cho ngµy héi trång c©y cña nhµ trêng. HiÖu trëng (KÝ vµ ghi râ hä tªn) N¬i nhËn: - C¸c GV chñ nhiÖm - C¸c líp - Lu V¨n phßng V¨n b¶n 2: Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam §éc lËp - Tù do - H¹nh phóc Hµ Néi, ngµy 20 th¸ng 3 n¨m 2003 Giấy đề nghị KÝnh göi: C« gi¸o chñ nhiÖm líp 7A, Trêng THCS Kim §ång TËp thÓ líp 7A chóng em xin tr×nh bµy víi c« gi¸o mét viÖc nh sau: Theo thêi kho¸ biÓu cña nhµ trêng, chiÒu nay (thø n¨m, ngµy 20 th¸ng 3 n¨m 2003), líp 7A cã giê sinh ho¹t tËp thÓ. Nhng v× b¹n Nam bÞ èm ph¶i vµo n»m viÖn, nªn chóng em xin đề nghị với cô giáo cho chuyển buổi sinh hoạt này sang chiều mai (thứ sáu, ngày 21 tháng 3 năm 2003) để lớp có thể tới thăm và động viên bạn Nam đợc kịp thêi. Thay mÆt líp 7A Líp trëng (KÝ vµ ghi râ hä tªn) V¨n b¶n 3:. Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam.

(126) §éc lËp - Tù do - H¹nh phóc Thanh Ho¸, ngµy 5 th¸ng 12 n¨m 2003 B¸o c¸o Về kết quả hoạt động hởng ứng phong trào Vì một môi trờng xanh, sạch, đẹp KÝnh göi: Ban Gi¸m hiÖu Trêng THCS §«ng Thanh Hởng ứng đợt thi đua Vì một môi trờng xanh, sạch, đẹp do nhà trờng phát động, trong thời gian vừa qua, lớp 7B đã có nhiều hoạt động đạt kết quả tốt, cụ thể lµ: 1) Về vệ sinh: đã tổ chức mỗi tuần một buổi lao động tập thể để quét dọn khu vùc quanh líp vµ s©n trêng; thùc hiÖn nghiªm tóc viÖc thu gom c¸c lo¹i r¸c vµo đúng nơi quy định. 2) Về việc trồng, chăm sóc và bảo vệ cây xanh: đã tổ chức trồng đợc 100 cây các loại (bao gồm 50 cây bạch đàn, 40 cây xà cừ và 10 cây phợng vĩ) ở khu vực đợc Ban Giám hiệu nhà trờng phân công; không bẻ cành, hái lá hoặc ngắt hoa nơi c«ng céng. 3) Về trang trí: đã tổ chức quét vôi lại các bức tờng quanh lớp; kẻ lại các khẩu hiÖu vµ b¶ng néi quy nhµ trêng. Kết quả cuối đợt, lớp đã bầu đợc 5 bạn tiêu biểu đề nghị nhà trờng biểu dơng, khen thëng. Thay mÆt líp 7B Líp trëng (KÝ vµ ghi râ hä tªn) Gîi ý: - V¨n b¶n th«ng b¸o: + Đợc viết khi ngời ta cần truyền đạt một vấn đề quan trọng nào đó từ một cấp cao h¬n xuèng cÊp thÊp h¬n hoÆc cho nhiÒu ngêi; + Nh»m phæ biÕn néi dung. - Văn bản đề nghị:.

(127) + Đợc viết khi cần đề đạt một vấn đề gì đó của cá nhân hay tập thể đối với cá nh©n hoÆc c¬ quan cã thÈm quyÒn gi¶i quyÕt; + Nhằm đề xuất một ý kiến, nguyện vọng nào đó. - V¨n b¶n b¸o c¸o: + Đợc viết khi cần trình bày một vấn đề gì đó từ cấp dới lên cấp trên; + Nhằm tổng kết, nêu lên những gì đã đạt đợc, những gì còn cha làm đợc) trong công việc để cấp trên biết. b) Ba v¨n b¶n trªn cã g× gièng vµ kh¸c nhau? So s¸nh h×nh thøc tr×nh bµy cña ba văn bản này với các văn bản truyện, thơ mà em đã đọc. Gîi ý: - VÒ ®iÓm gièng nhau: C¸c v¨n b¶n trªn cã nh÷ng môc nµo gièng nhau? Các văn bản trên đều đợc trình bày theo mẫu quy định và có một số mục tơng tù nhau. - §iÓm kh¸c nhau: + So sánh về mục đích sử dụng? + Nh÷ng néi dung cô thÓ cña tõng lo¹i v¨n b¶n? - Truyện và thơ là loại văn bản nghệ thuật, dùng để sáng tạo hình tợng, vì vậy cã sö dông h cÊu, tëng tîng, ng«n ng÷ theo phong c¸ch nghÖ thuËt; v¨n b¶n hµnh chính thì không đợc sử dụng h cấu, tởng tợng, ngôn ngữ theo phong cách hành chÝnh, c«ng vô. c) KÓ thªm mét sè lo¹i v¨n b¶n t¬ng tù nh c¸c v¨n b¶n trªn. Gîi ý: GiÊy khai sinh, giÊy chøng nhËn, b»ng tèt nghiÖp, s¬ yÕu lÝ lÞch,... d) Các văn bản đã phân tích ở trên là văn bản hành chính. Vậy, thế nào là văn bản hành chính? Văn bản này có những đặc điểm gì? Gợi ý: Văn bản hành chính là loại văn bản nh thế nào về: mục đích sử dụng, néi dung, h×nh thøc tr×nh bµy,...? Lu ý c¸c môc nhÊt thiÕt ph¶i cã trong v¨n b¶n hµnh chÝnh:.

(128) - Quèc hiÖu vµ tiªu ng÷; - §Þa ®iÓm vµ ngµy, th¸ng, n¨m lµm v¨n b¶n; - Hä tªn, chøc vô cña ngêi nhËn hay tªn c¬ quan nhËn v¨n b¶n; - Nội dung thông báo, đề nghị, báo cáo; - Ch÷ kÝ vµ hä tªn ngêi göi v¨n b¶n. II. RÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. Trong c¸c t×nh huèng díi ®©y, víi t×nh huèng nµo th× ngêi ta ph¶i viÕt v¨n b¶n hµnh chÝnh? a) Cã mét sù kiÖn quan träng s¾p x¶y ra, cÇn ph¶i cho mäi ngêi biÕt sù kiÖn Êy. b) ThÇy hiÖu trëng hoÆc thÇy, c« gi¸o chñ nhiÖm cÇn biÕt t×nh h×nh cña líp em trong th¸ng qua. c) Có một sự việc làm em hết sức xúc động, muốn ghi lại những cảm xúc đó. d) Hôm qua đi học về chẳng may gặp ma, hôm nay em bị sốt, không thể đến lớp đợc. đ) Có một địa danh rất nổi tiếng ở gần trờng, cả lớp đều muốn thầy, cô giáo chñ nhiÖm tæ chøc cho ®i tham quan. e) Bị ốm nên không đi thăm quan đợc, bạn em rất muốn biết về buổi tham quan Êy. Gîi ý: Trong c¸c t×nh huèng (c), (e) kh«ng cã nhu cÇu sö dông v¨n b¶n hµnh chÝnh. 2. H·y lùa chän lo¹i v¨n b¶n phï hîp víi tõng t×nh huèng ph¶i sö dông v¨n bản hành chính đã xác định đợc ở trên. Gợi ý: a - thông báo, b - báo cáo, d - đơn, đ- đề nghị..

(129) quan ©m thÞ kÝnh i. VÒ t¸c gi¶ vµ t¸c phÈm 1. ThÓ lo¹i ChÌo lµ lo¹i kÞch h¸t, móa d©n gian, kÓ chuyÖn, diÔn tÝch b»ng h×nh thøc s©n khấu và trớc kia thờng đợc diễn ở sân đình nên còn gọi là chèo sân đình. Chèo nảy sinh và đợc phổ biến rộng rãi ở Bắc Bộ. 2. T¸c phÈm V¨n b¶n Quan ¢m ThÞ KÝnh lµ phÇn lêi (kÞch b¶n) cña mét vë chÌo - mét lo¹i h×nh v¨n nghÖ d©n gian kÕt hîp nhiÒu h×nh thøc nh h¸t, móa, diÔn tÝch, kÓ chuyện,... đợc trình bày trên sân khấu (còn gọi là chiếu chèo). Tuy chØ lµ kÞch b¶n s©n khÊu nhng Quan m ¢ ThÞ KÝnh (vµ trÝch ®o¹n Nçi oan h¹i chồng) cũng thể hiện đợc những giá trị nghệ thuật nhất định, phần nào giúp chúng ta hiểu đợc những đặc điểm cơ bản của nghệ thuật chèo, nhất là về nội dung t tởng: những vấn đề mà vở chèo nêu ra, những mâu thuẫn và xung đột trong xã hội cũ, nỗi khæ cña ngêi phô n÷,... II. KIÕn thøc c¬ b¶n 1. Đọc kĩ phần tóm tắt để hiểu nội dung của cả vở chèo. 2. Đọc kĩ đoạn trích và các chú thích để hiểu văn bản và các từ ngữ khó, các tõ cæ hiÖn Ýt dïng. 3. §o¹n trÝch Nçi oan h¹i chång cã n¨m nh©n vËt: ThÞ KÝnh, ThiÖn SÜ, Sïng ông, Sùng bà, Mãng ông. Cả năm nhân vật đều tham gia vào quá trình tạo nên xung đột kịch, trong đó Thị Kính và Sùng bà là hai nhân vật chính, thể hiện xung đột cơ bản của vở chèo:  Sùng bà thuộc kiểu nhân vật mụ ác, đại diện cho giai cấp thống trị, thuộc tầng lớp địa chủ phong kiến.  ThÞ KÝnh thuéc lo¹i nh©n vËt n÷ chÝnh (mô ¸c vµ n÷ chÝnh lµ hai lo¹i nh©n vËt rÊt tiªu biÓu, thêng xuÊt hiÖn trong chÌo). ThÞ KÝnh tiªu biÓu cho ngêi d©n thêng, nhÊt lµ cho ngêi phô n÷ vèn ph¶i chÞu nhiÒu thua thiÖt trong x· héi cò. 4. Thị Kính vốn đợc sinh ra trong một gia đình nông dân nghèo nhng lại về làm dâu nhà Thiện Sĩ, một gia đình địa chủ. Bởi vậy, cảnh sinh hoạt ở đầu đoạn.

(130) trÝch kh«ng thËt quen thuéc, gÇn gòi víi cuéc sèng cña nh©n d©n lóc bÊy giê. MÆc dù vậy, cảnh Thị Kính ngồi khâu, Thiện Sĩ đọc sách,... vẫn gợi lên một bầu không khÝ thËt ®Çm Êm, h¹nh phóc. Næi bËt lªn trong ®o¹n nµy lµ h×nh ¶nh ThÞ KÝnh, ngêi phô n÷ hÕt lßng th¬ng yêu chồng. Khi chồng ngủ, Thị Kính đã dọn lại kỉ rồi quạt cho chồng. Cũng vì yêu chồng mà khi Thiện Sĩ đã ngủ, Thị Kính chăm chú nhìn và phát hiện ra một chiếc râu mọc ngợc. Với suy nghĩ rất bình thờng, giản dị "Trớc đẹp mặt chồng, sau đẹp mÆt ta" (nh©n d©n ta cßn cã c©u "XÊu chµng hæ ai" còng cã nghÜa t¬ng tù), ThÞ Kính đã toan lấy dao khâu xén chiếc râu đó đi. Những suy nghĩ và hành động của ThÞ KÝnh rÊt tù nhiªn, thÓ hiÖn nh÷ng t×nh c¶m rÊt nång nµn vµ ch©n thùc cña ngêi phô n÷ yªu chång. 5. Cả trong hành động và ngôn ngữ, Sùng bà đều chứng tỏ là một kẻ tàn nhẫn, độc ác, không những thế lại còn coi thờng những ngời lao động nghèo khổ.  Về hành động: Sùng bà dúi đầu Thị Kính xuống, bắt Thị Kính phải ngửa mặt lên (một kiểu hạ nhục ngời khác). Sùng bà không cho Thị Kính đợc phân bua, thanh minh cho m×nh, dói tay ®Èy ThÞ KÝnh ng· khuþu xuèng, nhÊt quyÕt tr¶ ThÞ Kính về cho gia đình.  VÒ ng«n ng÷: Sïng bµ ®ay nghiÕn, m¾ng nhiÕc ThÞ KÝnh thËm tÖ. §iÒu quan trọng nhất là cách mắng chửi của Sùng bà đối với Thị Kính không phải là lời mắng của mẹ đối với con, cũng không phải là của một bà mẹ chồng đối với con dâu của m×nh. Lời lẽ, hành động của Sùng bà chứng tỏ mụ là ngời tàn nhẫn và độc ác, không những thế lại còn hợm hĩnh, tự coi mình là tầng lớp trên, dẫn đến coi thờng những ngời khác, nhất là những ngời lao động. Điều đó cho thấy Sùng bà tức giận, chửi m¾ng ThÞ KÝnh thËm tÖ kh«ng h¼n v× nghÜ r»ng ThÞ KÝnh cã ý lµm h¹i con mô mµ vì sự chênh lệch đẳng cấp xã hội giữa hai gia đình. Thị Kính là con nhà nghèo mà lại dám bớc vào, hơn thế nữa lại là nàng dâu, trở thành ngời trong gia đình mụ. 6. Tríc nçi oan khuÊt, ThÞ KÝnh kh«ng biÕt lµm g× kh¸c, chØ mét mùc kªu oan. Thị Kính đã kêu oan đến năm lần. Bốn lần trớc là hớng đến mẹ chồng và chồng ("Oan con l¾m mÑ ¬i!"; "Oan thiÕp l¾m chµng ¬i!"). C¶ bèn lÇn, lêi kªu oan cña Thị Kính chỉ nh đổ thêm dầu vào lửa, bởi Thiện Sĩ chỉ là một kẻ bạc nhợc, đớn hÌn, cßn Sïng bµ th× hiÓn nhiªn kh«ng muèn chÊp nhËn ThÞ KÝnh lµ d©u con trong nhà. Chỉ đến lần thứ năm, lời kêu oan của Thị Kính mới nhận đợc sự cảm thông,.

(131) nhng đó lại chỉ là của Mãng ông: "Oan cho con lắm à?". Một sự cảm thông đau khæ vµ bÊt lùc. M·ng «ng biÕt con g¸i bÞ oan nhng chØ lµ mét ngêi n«ng d©n nghèo, không có vị thế trong xã hội, ông không thể làm gì để giúp đỡ con gái. 7. Sùng ông, Sùng bà thật là những kẻ độc ác đến tàn nhẫn. Đuổi Thị Kính ra khỏi nhà cha thoả, trớc khi đuổi, chúng còn bày ra một màn kịch độc ác nhằm làm cho họ phải nhục nhã ê chề. Sùng ông gọi Mãng ông sang để nhận con gái về, lại nãi: ¤ng M·ng ¬i, «ng sang mµ ¨n c÷ ch¸u!M·ng «ng tëng thËt, ®ang nãi giäng hoan hỉ thì bị giội ngay gáo nớc lạnh: "Đây này! Đang nửa đêm nó cầm dao giết chång ®©y nµy!". Kh«ng nh÷ng thÕ, Sïng «ng cßn th¼ng thõng cù tuyÖt quan hÖ th«ng gia víi M·ng «ng b»ng c¸ch dói ng· M·ng «ng råi bá vµo nhµ. Xung đột kịch đã đợc đẩy đến mức cao nhất: Thị Kính không những bị đẩy vµo c¶nh tan vì h¹nh phóc vî chång, bÞ chöi m¾ng, hµnh h¹ cßn ph¶i chøng kiÕn c¶nh ngêi cha giµ yÕu bÞ chÝnh bè chång lµm cho nhôc nh·, khæ së. H×nh ¶nh hai cha con «m nhau khãc lµ h×nh ¶nh cña nh÷ng ngêi chÞu oan, ®au khæ mµ hoµn toµn bÊt lùc. §ã lµ bi kÞch ®iÓn h×nh cña nh÷ng ngêi d©n nghÌo, nhÊt lµ nh÷ng ngêi phô n÷ n«ng th«n trong x· héi cò. 8. Khi M·ng «ng b¶o ThÞ KÝnh vÒ theo m×nh, ThÞ KÝnh ®i theo cha mÊy bíc nữa, rồi dừng lại, quay vào nhìn từ cái kỉ đến sách, thúng khâu, rồi cầm lấy chiếc ¸o ®ang kh©u dë, bãp chÆt trong tay. Cö chØ vµ lêi h¸t cña ThÞ KÝnh thÓ hiÖn rÊt nhiÒu ý nghÜa: Th¬ng «i! BÊy l©u s¾t cÇm tÞnh h¶o Bçng ai lµm ch¨n gèi lÎ loi Những cặp từ ngữ đối lập bấy lâu – bỗng; sắt cầm – chăn gối lẻ loi,... với sắc thái ý nghĩa đối lập đã diễn tả hai trạng thái trái ngợc nhau đợc chuyển đổi rất đột ngột. Từ cảnh "sắt cầm tịnh hảo" (ý nói tình vợ chồng hoà hợp đầm ấm) đến cảnh "ch¨n gèi lÎ loi" (vî chång chia l×a) chØ lµ trong phót chèc. Bªn nµy lµ h¹nh phóc, bªn kia lµ c¶nh chia l×a. BÞ ®Èy ra khái thÕ giíi quen thuéc, ngêi phô n÷ bçng ho¸ bơ vơ giữa cái vô định của cuộc đời. iii. rÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. Tãm t¾t Thiện Sĩ ngồi đọc sách rồi thiu thiu ngủ. Thị Kính ngồi khâu bên cạnh, thấy.

(132) một sợi râu chồng mọc ngợc, cho là không tốt, định lấy dao khâu xén đi. Ngờ đâu ThiÖn SÜ giËt m×nh tØnh dËy h« ho¸n lªn. Sïng «ng, Sïng bµ vèn kh«ng a ThÞ KÝnh, thÊy thÕ bÌn vu cho ThÞ KÝnh téi cã ý giÕt chång. Råi mÆc cho ThÞ KÝnh tha hå van xin, Sùng ông, Sùng bà đuổi Thị Kính về nhà bố mẹ đẻ. Sùng ông gọi Mãng «ng (bè ThÞ KÝnh) sang. Sau khi lµm cho hai bè con ph¶i nhôc nh·, khæ së, hai vî chồng bỏ vào nhà trong để mặc hai bố con ôm nhau than khóc rồi đa nhau về. 2. Cách đọc Chèo đợc viết ra để diễn. Với một vở chèo cổ nh Quan Âm Thị Kính, các nhân vật đối đáp bằng những giọng điệu phức tạp (hát lệch, nói đếm, hát sắp, nói lệch,...), rất khó để thể hiện đúng giọng điệu của nhân vật trên sân khấu. Để khắc phục, ngời đọc cần căn cứ vào diễn biến sự kiện để hình dung tâm trạng của các nhân vật, từ đó xác định giọng điệu tơng đối phù hợp (tất nhiên là chỉ với yêu cầu đọc). 3. Trích đoạn Nỗi oan hại chồng thể hiện những phẩm chất tốt đẹp cùng nỗi oan bi thảm, bế tắc của ngời phụ nữ và những đối lập giai cấp thông qua xung đột gia đình, hôn nhân trong xã hội phong kiến. Từ nội dung của vở chèo, thành ngữ “Oan Thị Kính” dùng để nói về những nỗi oan ức quá mức và không thể nào giãi bày đợc.. DÊu chÊm löng vµ dÊu chÊm phÈy I. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. DÊu chÊm löng a) Trong c¸c trêng hîp sau, dÊu chÊm löng cã t¸c dông g×? (1) Chúng ta có quyền tự hào vì những trang lịch sử vẻ vang thời đại Bà Trng, Bµ TriÖu, TrÇn Hng §¹o, Lª Lîi, Quang Trung,... (Hå ChÝ Minh) (2) Thèt nhiªn mét ngêi nhµ quª, m×nh mÈy lÊm l¸p, quÇn ¸o ít ®Çm, tÊt c¶ ch¹y x«ng vµo thë kh«ng ra lêi: - Bẩm... quan lớn... đê vỡ mất rồi! (Ph¹m Duy Tèn).

(133) (3) Cuốn tiểu thuyết đợc viết trên... bu thiếp. (B¸o Hµ Néi míi) Gîi ý: - (1): DÊu chÊm löng dïng víi ngô ý liÖt kª; - (2): Dấu chấm lửng dùng để thể hiện sự ngắt quãng trong lời nói, gợi tả sự hèt ho¶ng, mÖt mái; - (3): DÊu chÊm löng cã t¸c dông gi·n c¸ch, t¹o ra sù bÊt ngê cho sù xuÊt hiÖn cña th«ng tin cã ý nghÜa míi l¹, hay hµi híc, ch©m biÕm. b) Dùa vµo viÖc ph©n tÝch c¸c vÝ dô ë trªn vµ phÇn Ghi nhí trong SGK, h·y tù rót ra nh÷ng c«ng dông cña dÊu chÊm löng. 2. DÊu chÊm phÈy a) Dấu chấm phẩy trong các câu sau đây đợc dùng để làm gì? Thử thay dấu chấm phẩy bằng dấu phẩy và cho biết trờng hợp nào thì có thể đợc, trờng hợp nào kh«ng? (1) Cèm kh«ng ph¶i thøc quµ cña ngêi véi; ¨n cèm ph¶i ¨n tõng chót Ýt, thong th¶ vµ ngÉm nghÜ. (Th¹ch Lam) (2) Những tiêu chuẩn đạo đức của con ngời mới phải chăng có thể nêu lên nh sau: yªu níc, yªu nh©n d©n; trung thµnh víi sù nghiÖp x©y dùng chñ nghÜa x· héi và đấu tranh thực hiện thống nhất nớc nhà; ghét bóc lột, ăn bám và lời biếng; yêu lao động, coi lao động là nghĩa vụ thiêng liêng của mình; có tinh thần làm chủ tập thÓ, cã ý thøc hîp t¸c, gióp nhau; ch©n thµnh vµ khiªm tèn; quý träng cña c«ng vµ cã ý thøc b¶o vÖ cña c«ng; yªu v¨n ho¸, khoa häc vµ nghÖ thuËt; cã tinh thÇn quèc tÕ v« s¶n. (Theo Trêng Chinh) Gîi ý: - Trong câu (1), dấu chấm phẩy đợc dùng để phân tách hai vế của một câu ghÐp. Trêng hîp nµy cã thÓ thay dÊu chÊm phÈy b»ng dÊu phÈy. - C©u (2) lµ c©u ghÐp sö dông phÐp liÖt kª, c¸c néi dung liÖt kª rÊt phøc t¹p:.

(134) + yªu níc, yªu nh©n d©n; + trung thành với sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội và đấu tranh thực hiện thèng nhÊt níc nhµ; + ghÐt bãc lét, ¨n b¸m vµ lêi biÕng; + yêu lao động, coi lao động là nghĩa vụ thiêng liêng của mình; + cã tinh thÇn lµm chñ tËp thÓ, cã ý thøc hîp t¸c, gióp nhau; + ch©n thµnh vµ khiªm tèn; + quý träng cña c«ng vµ cã ý thøc b¶o vÖ cña c«ng; + yªu v¨n ho¸, khoa häc vµ nghÖ thuËt; + cã tinh thÇn quèc tÕ v« s¶n. Nếu dùng dấu phẩy thay các dấu chấm phẩy thì sẽ không phân biệt đợc các cặp từ, cụm từ với các từ, cụm từ; không phân cấp đợc các nội dung với ý nghĩa kh¸c nhau vÒ tÇng bËc. b) Tõ bµi tËp trªn, kÕt hîp víi phÇn Ghi nhí trong SGK, h·y tù rót ra c«ng dông cña dÊu chÊm phÈy. II. RÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. Trong từng trờng hợp sau đây, dấu chấm lửng đợc dùng để làm gì? a) - Lính đâu? Sao bay dám để cho nó chạy xồng xộc vào đây nh vậy? Không cßn phÐp t¾c g× n÷a µ? - D¹, bÈm... - §uæi cæ nã ra! (Ph¹m Duy Tèn) b) ¤ hay, cã ®iÒu g× bè con trong nhµ b¶o nhau chø sao l¹i... (§µo Vò) c) Cơm, áo, vợ, con, gia đình... bó buộc y. (Nam Cao) Gîi ý: - a: diễn đạt sự lúng túng, sợ sệt;.

(135) - b: diễn đạt sự bỏ dở của câu nói; - c: ngô ý liÖt kª c¸c néi dung kh¸c t¬ng tù. 2. Trong các trờng hợp dới đây, dấu chấm phẩy dùng để làm gì? a) Dới ánh trăng này, dòng thác nớc sẽ đổ xuống làm chạy máy phát điện; ở giữa biển rộng, cờ đỏ sau vàng phấp phới bay trên những con tàu lớn. (ThÐp Míi) b) Con s«ng Th¸i B×nh quanh n¨m vç sãng ßm äp vµo sên b·i vµ ngµy ngµy vÉn mang phï sa båi cho b·i thªm réng; nhng mçi n¨m vµo mïa níc, còng con s«ng Th¸i B×nh mang níc lò vÒ lµm ngËp hÕt c¶ b·i Soi. (§µo Vò) c) Cã kÎ nãi tõ khi c¸c thi sÜ ca tông c¶nh nói non, hoa cá, nói non, hoa cá trông mới đẹp; từ khi có ngời lấy tiếng chim kêu, tiếng suối chảy làm đề ngâm vÞnh, tiÕng chim, tiÕng suèi nghe míi hay. (Hoµi Thanh) Gợi ý: Phân tích thành phần câu để thấy đợc vị trí, vai trò của dấu chấm phẩy trong c©u: - a: đánh dấu phân tách giữa các vế của câu ghép, phân biệt vế câu với các thµnh phÇn trong tõng vÕ; - b: t¬ng tù nh ë c©u (a); - c: t¬ng tù nh c©u trªn. 3. Hãy viết một đoạn văn về bài Ca Huế trên sông Hơng, trong đó: a) Cã sö dông dÊu chÈm phÈy. b) Cã c©u dïng dÊu chÊm löng. Gîi ý: Tham kh¶o ®o¹n v¨n sau:. Văn bản đề nghị I. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. Đặc điểm của văn bản đề nghị.

(136) a) Các văn bản sau đây đợc viết để làm gì? V¨n b¶n 1: Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam §éc lËp - Tù do - H¹nh phóc TP. Hå ChÝ Minh, ngµy 3 th¸ng 11 n¨m 2003. Giấy đề nghị KÝnh göi: C« gi¸o chñ nhiÖm líp 7C, Trêng THCS Hoµng DiÖu TËp thÓ líp 7C chóng em xin tr×nh bµy víi c« gi¸o mét viÖc nh sau: TÊm b¶ng đen của lớp em do sử dụng đã lâu, nay bị mờ, các bạn ngồi cuối lớp rất khó theo dõi nội dung bài giảng của các thầy, cô giáo ghi trên bảng. Chúng em kính đề nghị cô giáo cho sơn lại bảng kịp thời để việc học tập trên lớp đợc tốt hơn. Thay mÆt líp 7C Líp trëng (KÝ vµ ghi râ hä tªn) V¨n b¶n 2: Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam §éc lËp - Tù do - H¹nh phóc HuÕ, ngµy 6, th¸ng 10 n¨m 2003. Giấy đề nghị KÝnh göi: Uû ban nh©n d©n phêng (x·, quËn, huyÖn,...) M. Chúng tôi gồm các gia đình trong khu tập thể (khu phố, xóm, thôn,...) N. xin kiÕn nghÞ víi UBND mét viÖc nh sau: Do việc lấn chiếm trái phép, một số gia đình trong khi xây dựng đã làm tắc hết các đờng cống, gây ngập úng cả khu tập thể trong những ngày ma bão. Tình hình vệ sinh môi trờng khu vực này không đợc đảm bảo, ảnh hởng lớn đến đời sống của khu dân c... Vì vậy chúng tôi viết giấy này đề nghị chính quyền địa ph-.

(137) ơng có biện pháp giải quyết kịp thời để chấn chỉnh lại tình hình trên. Thay mặt các gia đình (KÝ vµ ghi râ hä tªn) Gîi ý: - V¨n b¶n 1: §Ò nghÞ s¬n l¹i b¶ng cña líp; - §Ò nghÞ gi¶i quyÕt t×nh tr¹ng x©y dùng tr¸i phÐp lµm t¾c cèng, g©y ngËp óng. b) Qua các văn bản trên, em thấy khi viết giấy đề nghị cần phải chú ý đến nh÷ng yªu cÇu g× vÒ néi dung vµ h×nh thøc? Gîi ý: Xem l¹i nh÷ng Gîi ý trong bµi T×m hiÓu chung vÒ v¨n b¶n hµnh chÝnh. c) Trong các tình huống sau đây, tình huống nào phải viết giấy đề nghị? (1) Cã mét bé phim truyÖn rÊt hay, liªn quan tíi t¸c phÈm ®ang häc, c¶ líp cÇn ®i xem. (2) Em đi học nhóm, do sơ ý nên bị kẻ gian lấy mất chiếc xe đạp. (3) Sắp thi học kì, cả lớp cần sinh hoạt trao đổi thêm về môn Toán. (4) Trong giê häc, em vµ b¹n c·i nhau g©y mÊt trËt tù, thÇy, c« gi¸o ph¶i dõng l¹i gi¶i quyÕt. Gîi ý: (2) - §¬n, (4) - B¶n kiÓm ®iÓm. 2. Cách làm văn bản đề nghị a) - Trong hai văn bản đề nghị trên, các mục đợc trình bày theo thứ tự nh thế nµo? Gợi ý: cả hai văn bản đều có những mục nào? Thứ tự của các mục ấy đợc sắp xÕp ra sao? - Điểm giống và khác nhau giữa hai văn bản đề nghị trên là gì? Gîi ý: C¸c v¨n b¶n sÏ gièng nhau ë c¸ch tr×nh bµy c¸c môc; kh¸c nhau ë néi dung. - Những phần nào là quan trọng trong cả hai văn bản đề nghị? Gợi ý: Các phần quan trọng trong một văn bản đề nghị là: + Ngời đợc đề nghị (đề nghị ai?)..

(138) + Ngời đề nghị. + Nội dung đề nghị. + Mục đích đề nghị. b) Cách làm một văn bản đề nghị: - Các văn bản đề nghị tuỳ theo từng tình huống cụ thể mà nội dung đề nghị có thể khác nhau nhng đều phải tuân thủ nguyên tắc về khuôn mẫu dàn mục: + (1) Quèc hiÖu vµ tiªu ng÷ + (2) Địa điểm, ngày tháng làm giấy đề nghị + (3) Tên văn bản: Giấy đề nghị (hoặc kiến nghị) + (4) Nơi nhận đề nghị + (5) Ngời (tổ chức) đề nghị + (6) Nêu sự việc, lí do và ý kiến cần đề nghị + (7) Chữ kí và họ tên ngời đề nghị - Mét sè yªu cÇu vÒ tr×nh bµy: + Tªn v¨n b¶n cÇn viÕt ch÷ in hoa. + Các mục của văn bản phải đợc trình bày rõ ràng, cân đối. II. RÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. Tõ hai t×nh huèng sau ®©y, h·y nhËn xÐt sù gièng vµ kh¸c nhau vÒ lÝ do viÕt đơn với lí do viết đề nghị. a) Hôm nay bị ốm, không đi học đợc, em phải viết đơn xin phép thầy, cô giáo nghØ häc. b) Có một vở chèo rất hay, liên quan đến tác phẩm đang học, cả lớp cần đi xem tập thể. Em thay mặt tập thể lớp để viết viết một văn bản đề nghị với thầy, cô gi¸o chñ nhiÖm. Gợi ý: Đơn và Đề nghị đều xuất phát từ một nhu cầu, nguyện vọng nào đó cần đợc ngời (cấp) có thẩm quyền giải quyết. Nhng Đơn thì thờng là nguyện vọng của c¸ nh©n cßn §Ò nghÞ thêng lµ nguyÖn väng cña tæ chøc, tËp thÓ. 2. Em đã từng viết văn bản đề nghị nào cha? Hãy tự kiểm tra lại để rút ra.

(139) nh÷ng kinh nghiÖm cÇn thiÕt vÒ c¸ch viÕt theo yªu cÇu néi dung vµ h×nh thøc cña khuôn mẫu văn bản đề nghị.. ¤n tËp phÇn v¨n 1. Lập bảng danh mục nhan đề các văn bản tác phẩm (hoặc đoạn trích) đã đợc đọc – hiểu trong cả năm học. Gợi ý: Nhớ lại các tác phẩm đã học, đối chiếu với phần Mục lục trong trang cuối của SGK để có đợc một bảng thống kê đầy đủ và chính xác. 2. Chú ý xem lại các định nghĩa về: - Ca dao, d©n ca (xem trong bµi 3). - Tôc ng÷ (xem trong bµi 18). - Th¬ tr÷ t×nh (xem trong bµi 5, 7, 8). - Th¬ thÊt ng«n tø tuyÖt §êng luËt (xem trong bµi 5). - Th¬ ngò ng«n tø tuyÖt §êng luËt (xem trong bµi 5). - Th¬ thÊt ng«n b¸t có (xem trong bµi 8). - Th¬ lôc b¸t (xem trong bµi 6). - Th¬ song thÊt lôc b¸t (xem trong bµi 7). - PhÐp t¬ng ph¶n vµ phÐp t¨ng cÊp trong nghÖ thuËt (xem trong bµi 26). 3. Những tình cảm, những thái độ thể hiện trong các bài ca dao, dân ca đã đợc häc: - Tình cảm gia đình. - Tình yêu quê hơng, đất nớc, con ngời. - Nh÷ng c©u h¸t than th©n. - Nh÷ng c©u h¸t ch©m biÕm. 4. Xem lại phần Ghi nhớ của bài Đọc – hiểu (trong bài 18) để thấy đợc cách thể hiện những kinh nghiệm, thái độ của nhân dân đối với thiên nhiên, lao động s¶n xuÊt, con ngêi vµ x· héi trong tôc ng÷. 5. Nh÷ng gi¸ trÞ lín vÒ t tëng, t×nh c¶m thÓ hiÖn trong c¸c bµi th¬, ®o¹n th¬ tr÷.

(140) tình đã học, đó là: tinh thần yêu nớc, yêu quê hơng sâu sắc và tinh thần nhân đạo, nh©n v¨n cao c¶. 6. Lập bảng thống kê các tác phẩm văn xuôi đã học (trừ phần văn nghị luận) theo mÉu: Sè thø tù. Nhan đề văn b¶n. Gi¸ trÞ chÝnh Gi¸ trÞ chÝnh vÒ néi dung vÒ nghÖ thuËt. Gợi ý: Kết hợp xem các phần Mục lục, phần Kết quả cần đạt và Ghi nhớ của các bài để hoàn thành câu hỏi. 7.* Xem lại bài 21 (Sự giàu đẹp của tiếng Việt) cùng các tác phẩm văn chơng vừa thống kê ở câu trên để phát biểu những ý kiến về sự giàu đẹp của tiếng Việt ở nh÷ng ph¬ng diÖn sau: - Cái đẹp của tiếng Việt thể hiện ở sự hài hoà về âm hởng, thanh điệu, còn cái hay lại thể hiện trong sự tế nhị, uyển chuyển trong cách đặt câu, có đầy đủ khả năng diễn đạt những t tởng, tình cảm của con ngời và thoả mãn các yêu cầu phát triển của đời sống văn hoá ngày một phức tạp về mọi mặt kinh tế, chính trị, khoa häc, kÜ thuËt, v¨n nghÖ,... - Sù giµu cã, phong phó cña tiÕng ViÖt” + TiÕng ViÖt cã hÖ thèng nguyªn ©m phô ©m phong phó, giµu thanh ®iÖu (6 thanh). + Uyển chuyển, cân đối, nhịp nhàng về mặt cú pháp. + Tõ vùng dåi dµo gi¸ trÞ th¬, nh¹c, ho¹. + Có khả năng dồi dào về cấu tạo từ ngữ và hình thức diễn đạt. + Cã sù ph¸t triÓn qua c¸c thêi k× lÞch sö vÒ c¶ hai mÆt tõ vùng vµ ng÷ ph¸p. Có khả năng thích ứng với sự phát triển liên tục của thời đại và cuộc sống. 8.* Xem l¹i bµi 24 (ý nghÜa v¨n ch¬ng), kÕt hîp víi viÖc häc tËp c¸c t¸c phÈm văn học đã có, phát biểu những điểm chính sau về ý nghĩa của văn chơng: - Nguån gèc cèt yÕu cña v¨n ch¬ng lµ lßng th¬ng ngêi vµ réng ra th¬ng c¶ mu«n vËt, mu«n loµi. - V¨n ch¬ng lµ h×nh ¶nh cña cuéc sèng ®a d¹ng vµ phong phó. Qua v¨n ch-.

(141) ơng, ta biết đợc cuộc sống, mơ ớc của ngời Việt Nam xa kia, ta cũng biết cuộc sèng cña c¸c d©n téc kh¸c nhau trªn thÕ giíi. - V¨n ch¬ng cßn s¸ng t¹o ra sù sèng. Qua t¸c phÈm v¨n ch¬ng, ta biÕt mét cuéc sèng trong m¬ íc cña con ngêi. §ã lµ íc m¬ con ngêi cã søc m¹nh, lín nhanh nh Phù Đổng để đánh giặc; con ngời có sức mạnh để chống thiên tai lũ lụt nh S¬n Tinh; con ngêi cã kh¶ n¨ng k× diÖu nh M· L¬ng s¸ng t¹o ra vËt dông vµ ph¬ng tiÖn trõng trÞ kÎ thï. - C«ng dông cña v¨n ch¬ng lµ gióp cho t×nh c¶m vµ gîi lßng vÞ tha. V¨n ch¬ng g©y cho ta nh÷ng t×nh c¶m ta kh«ng cã, luyÖn cho ta nh÷ng t×nh c¶m ta s½n có. Văn chơng luyện những tình cảm gia đình, anh em, bè bạn, tình yêu quê hơng đất nớc. Văn chơng gây cho ta tình cảm vị tha, tình cảm với những ngời tốt, ngời cùng chí hớng, những ngời lao động trong cộng đồng và trên thế giới nói chung. Ví dụ đọc truyện Cây bút thần, ta yêu mến nhân vật Mã Lơng, căm ghét tên địa chñ vµ tªn vua tham lam. 9. Gîi ý: Xem l¹i phÇn giíi thiÖu SGK líp 6. 10. §äc kÜ nhiÒu lÇn b¶ng tra cøu c¸c yÕu tè H¸n ViÖt (ë cuèi SGK Ng÷ v¨n 7, tập hai) để ghi vào sổ tay những từ khó hiểu và tập thói quen tra cứu nghĩa của các từ đó trong từ điển.. DÊu g¹ch ngang I. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. C«ng dông cña dÊu g¹ch ngang Trong mỗi trờng hợp sau đây, dấu gạch ngang đợc dùng để làm gì? a) §Ñp qu¸ ®i, mïa xu©n ¬i – mïa xu©n cña Hµ Néi th©n yªu [...]. (Vò B»ng) b) Cã ngêi khÏ nãi: – Bẩm, dễ có khi đê vỡ! Ngµi cau mÆt, g¾t r»ng: – MÆc kÖ!.

(142) (Ph¹m Duy Tèn) c) Dấu chấm lửng đợc dùng để: – Tá ý cßn nhiÒu sù vËt, hiÖn tîng cha liÖt kª hÕt; – ThÓ hiÖn chç lêi nãi bá dë hay ngËp ngõng, ng¾t qu·ng; – Lµm gi·n nhÞp ®iÖu c©u v¨n, chuÈn bÞ cho sù xuÊt hiÖn cña mét tõ ng÷ biÓu thÞ néi dung bÊt ngê hay hµi híc, ch©m biÕm. (Ng÷ v¨n 7, tËp 2) d) Mét nh©n chøng thø hai cña cuéc héi kiÕn Va-ren – Phan Béi Ch©u (xin chẳng dám nêu tên nhân chứng này) lại quả quyết rằng (Phan) Bội Châu đã nhổ vào mặt Va-ren; cái đó thì cũng có thể. (NguyÔn ¸i Quèc) Gîi ý: - a: đánh dấu ranh giới giữa bộ phận chú giải với các bộ phận khác trong câu. (dấu ngoặc đơn và dấu phẩy cũng có công dụng này) - b: đánh dấu lời thoại trực tiếp - c: đánh dấu đầu dòng trong thao tác liệt kê - d: nèi c¸c bé phËn thµnh cÆp. 2. Ph©n biÖt dÊu g¹ch ngang víi dÊu g¹ch nèi Dấu gạch nối thờng dùng để đánh dấu ranh giới giữa các tiếng khi phiên âm tªn níc ngoµi, vÝ dô: Va-ren, A-lÕch-x¨ng, A-ri-xtÝt,... DÊu g¹ch nèi kh«ng ph¶i lµ dÊu c©u nh c¸c dÊu: chÊm, phÈy, chÊm löng, chÊm phÈy, g¹ch ngang,... Khi viÕt, dÊu g¹ch nèi viÕt ng¾n h¬n dÊu g¹ch ngang. II. RÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. Trong mçi trêng hîp díi ®©y, dÊu g¹ch ngang cã c«ng dông g×? a) Mïa xu©n cña t«i – mïa xu©n B¾c ViÖt, mïa xu©n cña Hµ Néi – lµ mïa xuân có ma riêu riêu, gió lành lạnh, có tiếng nhạn kêu trong đêm xanh, có tiếng trống chèo vọng lại từ những thôn xóm xa xa, có câu hát huê tình của cô gái đẹp nh th¬ méng....

(143) (Vò B»ng) b) ChØ cã anh lÝnh dâng An Nam bång sóng chµo ë cöa ngôc lµ cø b¶o r»ng, nhìn qua chấn song, có thấy một sự thay đổi nhẹ trên nét mặt ngời tù lừng tiếng. Anh quả quyết – cái anh chàng ranh mãnh đó – rằng có thấy đôi ngọn râu mép ngời tù nhếch lên đôi chút rồi lại hạ xuống ngay, và cái đó chỉ diễn ra có một lần th«i. (NguyÔn ¸i Quèc) c) – Quan cã c¸i mò hai sõng trªn chãp sä! – Mét chó bÐ con thÇm th×. – ồ! Cái áo dài đẹp chửa! – Một chị con gái thốt ra. (NguyÔn ¸i Quèc) d) Tµu ®i Hµ Néi – Vinh khëi hµnh lóc 21 giê. e) Thõa Thiªn – HuÕ lµ mét tØnh giµu tiÒm n¨ng kinh doanh du lÞch. Gîi ý: - a: đánh dấu bộ phận chú giải - b: đánh dấu bộ phận chú giải - c: đánh dấu lời nói trực tiếp của nhân vật và đánh dấu bộ phận chú giải - d: nèi c¸c bé phËn thµnh cÆp - ®: nèi c¸c bé phËn thµnh cÆp 2. Các dấu gạch nối trong các ví dụ dới đây dùng để làm gì? – C¸c con ¬i, ®©y lµ lÇn cuèi cïng thÇy d¹y c¸c con. LÖch tõ BÐc-lin lµ tõ nay chØ d¹y tiÕng §øc ë c¸c trêng vïng An-d¸t vµ Lo-ren... (An-phông-xơ Đô-đê) Gîi ý: §¸nh dÊu ranh giíi gi÷a c¸c tiÕng phiªn ©m tªn níc ngoµi. 3. §Æt c©u cã sö dông dÊu g¹ch ngang: a) Nãi vÒ mét nh©n vËt trong vë chÌo Quan ¢m ThÞ KÝnh. b) Nói về một cuộc gặp mặt của đại diện học sinh cả nớc. Gîi ý: a) Thị Kính vốn đợc sinh ra trong một gia đình nông dân nghèo nhng lại về.

(144) làm dâu nhà Thiện Sĩ – một gia đình địa chủ. b) Trong buæi gÆp gì ®Çu tiªn, t«i ngåi cïng víi Minh H¶i – mét häc sinh cña Cµ Mau.. ¤n tËp phÇn tiÕng viÖt 1. §iÒn nh÷ng th«ng tin cÇn thiÕt vµo b¶ng sau: a) Các kiểu câu đơn theo mục đích nói: KiÓu c©u. §Æc ®iÓm. VÝ dô. C©u nghi vÊn C©u trÇn thuËt C©u cÇu khiÕn C©u c¶m th¸n. b) Câu đơn phân loại theo cấu tạo KiÓu c©u. §Æc ®iÓm. VÝ dô. C©u b×nh thêng Câu đặc biệt 2. Ph©n biÖt c«ng dông cña c¸c lo¹i dÊu c©u, lùa chän nh÷ng th«ng tin cÇn thiÕt ®iÒn vµo b¶ng sau: Lo¹i dÊu c©u DÊu chÊm DÊu phÈy DÊu chÊm phÈy DÊu chÊm löng DÊu g¹ch ngang. C«ng dông.

(145) V¨n b¶n b¸o c¸o I. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. §Æc ®iÓm v¨n b¶n b¸o c¸o a) §äc c¸c v¨n b¶n sau: V¨n b¶n 1: Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam §éc lËp - Tù do - H¹nh phóc B¾c Ninh, ngµy 28 th¸ng 11 n¨m 2003 B¸o c¸o Về kết quả hoạt động chào mừng ngày 20 - 11 KÝnh göi: Ban Gi¸m hiÖu Trêng THCS TrÇn Quèc To¶n Để thiết thực chào mừng Ngày Nhà giáo Việt Nam 20 -11, hởng ứng đợt phát động thi đua làm nhiều việc tốt của Ban Giám hiệu nhà trờng, trong tháng 11 vừa qua, lớp 7B đã có nhiều hoạt động đạt kết quả tốt, cụ thể là: 1) Về học tập: cả lớp đã có 86 tiết học đợc xếp loại tốt. Cả lớp đợc 16 điểm 10, 25 điểm 9 trong đó bạn Lê Văn là ngời đạt nhiều điểm 9 và 10 nhất. Trong số 45 b¹n chØ cã 2 b¹n bÞ ®iÓm díi trung b×nh. 2) VÒ kØ luËt: C¶ líp kh«ng b¹n nµo ®i häc muén, kh«ng b¹n nµo bÞ thÇy, c« gi¸o nh¾c nhë trong giê häc, kh«ng x¶y ra ®iÒu g× ¶nh hëng tíi viÖc häc tËp cña líp. 3) Về lao động: Lớp đã tham gia lao động tập thể 3 buổi theo lịch của nhà trờng: dọn vệ sinh, chăm sóc và bảo vệ cây. Kết quả lao động đều tốt, 4 bạn nghỉ có lÝ do. 4) Các hoạt động khác: Lớp đã tham gia 2 tiết mục trong buổi biểu diễn văn nghệ của nhà trờng; làm đợc 1 tờ báo tờng với chủ đề chào mừng ngày 20 - 11. Thay mÆt líp 7B Líp trëng (KÝ vµ ghi râ hä tªn).

(146) V¨n b¶n 2: Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam §éc lËp - Tù do - H¹nh phóc Nam §Þnh, ngµy 8 th¸ng 9 n¨m 2003 B¸o c¸o VÒ kÕt qu¶ quyªn gãp ñng hé c¸c b¹n häc sinh vïng lò lôt KÝnh göi: Tæng phô tr¸ch §éi Trêng THCS NguyÔn V¨n Trçi Hởng ứng phong trào quyên góp giúp đỡ đồng bào vùng lũ lụt vợt qua những khó khăn do thiên tai gây ra, lớp 7C đã tiến hành quyên góp đợc một số quà gửi c¸c b¹n häc sinh vïng lò lôt nh sau: 1) QuÇn ¸o: 6 bé 2) S¸ch vë: 12 bé s¸ch gi¸o khoa cò (líp 6) vµ 30 quyÓn vë häc sinh 3) Tiền mặt: 100 000 đồng. Tất cả các bạn đều đóng góp, ủng hộ. Trong đó bạn Hoàng Hà là ngời ủng hộ nhiều nhất: 1 bộ quần áo và 20 000 đồng. Thay mÆt líp 7C Líp trëng (KÝ vµ ghi râ hä tªn) b) Tr¶ lêi c¸c c©u hái: - Viết báo cáo để làm gì? Gîi ý: + Văn bản 1: Báo cáo kết quả hoạt động chào mừng ngày 20 - 11 + V¨n b¶n 2: B¸o c¸o kÕt qu¶ quyªn gãp ñng hé c¸c b¹n häc sinh vïng lò lôt - Qua hai v¨n b¶n trªn, em thÊy cÇn ph¶i lu ý nh÷ng g× vÒ néi dung vµ h×nh thøc tr×nh bµy khi viÕt mét v¨n b¶n b¸o c¸o? Gîi ý: Tuú tõng trêng hîp cô thÓ mµ néi dung B¸o c¸o kh¸c nhau, nhng vÒ cách thức trình bày thì phải đảm bảo đầy đủ các mục: quốc hiệu, tiêu ngữ; đia ®iÓm vµ thêi gian lµm b¸o c¸o; tªn v¨n b¶n; ngêi (n¬i) nhËn b¸o c¸o; lÝ do, sù viÖc.

(147) và kết quả đã đạt đợc, hạn chế cần khắc phục; kí và ghi rõ họ tên. - Mét sè trêng hîp kh¸c cÇn ph¶i viÕt b¸o c¸o: + B¸o c¸o khoa häc. + B¸o c¸o kinh nghiÖm häc tËp. + Báo cáo hoạt động của Ban chấp hành chi đội. + B¸o c¸o vÒ t×nh h×nh thu chi tµi chÝnh cña ban c¸n sù líp. … c) Trong c¸c t×nh huèng sau ®©y, t×nh huèng nµo ph¶i viÕt v¨n b¶n b¸o c¸o: (1) S¾p tíi nhµ trêng sÏ tæ chøc ®i tham quan mét di tÝch lÞch sö næi tiÕng theo tinh thần tự nguyện, tất cả các bạn trong lớp đều muốn tham gia. (2) GÇn cuèi n¨m häc, Ban Gi¸m hiÖu cÇn biÕt t×nh h×nh häc tËp, sinh ho¹t vµ c«ng t¸c cña líp trong hai th¸ng cuèi n¨m. (3) Do bố mẹ thay đổi nơi công tác, em phải chuyển đến học một trờng tại chỗ ë míi. Gîi ý: Trêng hîp (2) ph¶i viÕt b¸o c¸o t×nh h×nh häc tËp vµ sinh ho¹t hai th¸ng cuèi n¨m. 2. C¸ch lµm v¨n b¶n b¸o c¸o Khi làm một văn bản báo cáo cần chú ý xác định các nội dung bằng cách trả lời các câu hỏi: Báo cáo với ai? Ai báo cáo? Báo cáo về vấn đề gì? Báo cáo để lµm g×? Xem gợi ý ở mục 1.b) để nắm đợc trình tự các nội dung cần trình bày trong một văn bản báo cáo. Chú ý tới việc đảm bảo sự chính xác, cụ thể khi báo cáo các sè liÖu, c¸c néi dung c«ng viÖc. Về hình thức trình bày, tơng tự nh yêu cầu đối với văn bản đề nghị. II. RÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. Chủ động su tầm một văn bản báo cáo nào đó, giới thiệu trớc lớp và tự mình chỉ ra nội dung, hình thức các phần, các mục đợc trình bày trong văn bản đó. 2. Nêu ra các lỗi thờng gặp trong văn bản báo cáo bằng cách đặt ra các câu hái:.

(148) - Em đã từng gặp trờng hợp báo cáo nào có nội dung không rõ ràng cha? - Em đã gặp các báo cáo bị mắc các lỗi về hình thức nh: têm báo cáo không viết chữ in hoa, các phần trong báo cáo không rõ ràng, cân đối và sáng sủa,…hay cha?. LuyÖn tËp lµm v¨n b¶n đề nghị và báo cáo I. KiÕn thøc c¬ b¶n Nhớ lại các kiến thức đã tìm hiểu về hai kiểu văn bản đề nghị và báo cáo. Trả lêi c¸c c©u hái: 1. Văn bản đề nghị và văn bản báo cáo có khác nhau về mục đích viết không? Cô thÓ lµ g×? 2. Néi dung vµ c¸ch thøc tr×nh bµy cña hai lo¹i v¨n b¶n nµy cã g× gièng vµ kh¸c nhau? 3. CÇn tr¸nh nh÷ng sai sãt nµo khi viÕt hai lo¹i v¨n b¶n nµy? Gợi ý: Xem lại các ví dụ và Gợi ý tìm hiểu trong các bài về văn bản đề nghị và v¨n b¶n b¸o c¸o. II. rÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. Ngoài các tình huống đã đợc giới thiệu trong các bài học, hãy nêu ra một tình huống thực tế đòi hỏi phải viết văn bản đề nghị và một tình huống đòi hỏi viết v¨n b¶n b¸o c¸o. 2. Hãy viết một văn bản đề nghị và một văn bản báo cáo theo tình huống đã lùa chän. Gợi ý: Dựa theo các văn bản đã dẫn trong các ví dụ để viết. 3. ChØ ra c¸c lçi trong nh÷ng t×nh huèng sau: a) Do hoàn cảnh gia đình gặp nhiều khó khăn, một học sinh đã viết báo cáo xin nhµ trêng miÔn häc phÝ. b) Thầy, cô giáo chủ nhiệm cần biết những công việc học tập thể lớp đã làm để giúp đỡ các gia đình thơng binh, liệt sĩ và Bà mẹ Việt Nam anh hùng. Một học.

(149) sinh thay mặt lớp đã viết giấy đề nghị với thầy, cô giáo chủ nhiệm về những việc lµm trªn. c) Cả lớp đều khâm phục tinh thần giúp đỡ các gia đình thơng binh, liệt sĩ của bạn H. Bạn ấy xứng đáng là Cháu ngoan Bác Hồ. Lớp trởng thay mặt lớp viết đơn xin Ban Gi¸m hiÖu nhµ trêng biÓu d¬ng, khen thëng b¹n H. Gîi ý: - Tình huống (a) phù hợp với văn bản đơn; - T×nh huèng (b) phï hîp víi v¨n b¶n b¸o c¸o; - Tình huống (c) phù hợp với văn bản đề nghị.. ¤n tËp phÇn lµm v¨n I. VÒ v¨n biÓu c¶m 1. Hãy ghi lại tên các bài văn biểu cảm (văn xuôi) đã đợc học và đọc trong Ng÷ v¨n 7, tËp 1. Gợi ý: Để xác định đợc bài văn nào là bài văn biểu cảm, cần hiểu đợc thế nào lµ v¨n biÓu c¶m. V¨n biÓu c¶m xuÊt ph¸t tõ nhu cÇu thæ lé t×nh c¶m cña con ngêi. Vì vậy, văn biểu cảm viết ra là để biểu đạt tình cảm, cảm xúc, sự đánh giá của con ngời đối với thế giới xung quanh, khơi gợi tình cảm, sự đồng cảm nơi ngời đọc. Có thÓ kÓ tªn c¸c bµi v¨n biÓu c¶m: Cæng trêng më ra, MÑ t«i, Mét thø quµ cña lóa non: cèm, Sµi Gßn t«i yªu, Mïa xu©n cña t«i,… 2. Văn biểu cảm có những đặc điểm gì? Cho ví dụ cụ thể. Gợi ý: Chọn bài văn tuỳ thích phân tích để thấy đợc những biểu hiện của văn biểu cảm trong đó. Chú ý trả lời các câu hỏi: - Bài văn tập trung biểu đạt tình cảm nào? - Tác giả đã bộc lộ tình cảm của mình qua các hình ảnh ẩn dụ, tợng trng hay béc lé trùc tiÕp nh÷ng tr¹ng th¸i t×nh c¶m cña m×nh? S¾c th¸i t×nh c¶m Êy lµ g×? - Tình cảm trong bài văn ấy tạo ra sự xúc động trong em ra sao? Những tình c¶m Êy híng ta tíi ®iÒu g×? 3. Trong v¨n biÓu c¶m, yÕu tè miªu t¶ cã vai trß g×? Cho vÝ dô cô thÓ..

(150) Gîi ý: Miªu t¶ trong v¨n biÓu c¶m kh¸c thÕ nµo víi miªu t¶ trong v¨n miªu tả? Miêu tả trong văn biểu cảm không nhằm mục đích tái hiện sự vật, hiện tợng mµ lµ nh»m kh¬i gîi c¶m xóc vµ nã chÞu sù chi phèi cña c¶m xóc. Cho nªn, sù vËt, hiÖn tîng trong v¨n biÓu c¶m hiÖn ra víi h×nh d¸ng, mµu s¾c, …thÊm ®Ém t×nh c¶m, c¶m xóc cña ngêi viÕt. §ã lµ s«ng xanh, nói tÝm, tr¨ng míi in ngÇn, ma riªu riêu, gió lành lạnh, tiếng nhạn kêu trong đêm xanh,… gợi nỗi buồn nhớ, hoài niệm da diết, là tình yêu quê hơng đằm thắm, đậm sâu mà khắc khoải đến nao lòng (Mïa xu©n cña t«i). §ã lµ t×nh yªu Sµi Gßn thÉm ®Ém trong h×nh ¶nh Sµi Gßn cø trẻ hoài nh một cây tơ đơng độ nõn nà, với nắng ngọt ngào, là những cô gái tóc bu«ng thâng trªn vai, trªn lng… còng yÓu ®iÖu thít tha nhng theo cung c¸ch BÕn NghÐ, e thÑn ngîng nghÞu nh tr¨ng míi lã, cßn ngËp ngõng dÊu nöa vµnh sau ¸ng m©y… (Sµi Gßn t«i yªu). 4. Nªu vai trß cña yÕu tè tù sù trong v¨n biÓu c¶m. Cho vÝ dô cô thÓ. Gîi ý: Vai trß cña tù sù trong v¨n biÓu c¶m cã gièng víi vai trß cña tù sù trong văn tự sự không? Tình cảm cảm xúc phải có sự vật, sự việc cụ thể để bộc lộ, gửi g¾m. Sù vËt th× nhê miªu t¶, cßn sù viÖc th× nhê tù sù. §ã lµ c©u chuyÖn vÒ thó d¹o ch¬i trong tiÕt xu©n gîi c¶m gi¸c ªm ¸i nh nhung, say sa nh uèng rîu, lµ chuyÖn chuyÖn thê cóng tæ tiªn sao mµ Êm ¸p l¹ lïng,… (Mïa xu©n cña t«i) … 5. Khi muốn bày tỏ tình thơng yêu, lòng ngỡng mộ, ngợi ca đối với một con ngời, sự vật, hiện tợng thì em phải nêu lên đợc điều gì của con ngời, sự vật, hiện tợng đó? Gợi ý: Không thể có tình thơng yêu, lòng ngỡng mộ, ngợi ca đối với những đối tợng vô hình. Phải khắc hoạ đối tợng, kể về đối tợng theo một cách nào đó thì mới có cớ để bộc lộ tình cảm, thì cảm xúc mới sống động, cụ thể. 6. Ngôn ngữ biểu cảm đòi hỏi phải sử dụng các phơng tiện tu từ nh thế nào? Cho vÝ dô cô thÓ. Gîi ý: V¨n biÓu c¶m thêng sö dông c¸c biÖn ph¸p tu tõ nh so s¸nh, Èn dô, nh©n ho¸, ®iÖp ng÷,… H·y t×m trong c¸c bµi: Mét thøc quµ cña lóa non: Cèm, Sµi Gßn t«i yªu, Mïa xu©n cña t«i,… c¸c vÝ dô vÒ viÖc sö dông c¸c biÖn ph¸p tu tõ nµy (chó ý nªu lªn t¸c dông cô thÓ cña chóng trong thÓ hiÖn t×nh c¶m, c¶m xóc). 7. KÎ l¹i b¶ng sau vµo vë vµ ®iÒn vµo b¶ng sau: Néi dung v¨n b¶n biÓu c¶m.

(151) Mục đích biểu cảm Ph¬ng tiÖn biÓu c¶m Gîi ý: - Néi dung biÓu c¶m: + BiÓu c¶m vÒ sù vËt, sù viÖc nµo? + Bộc lộ tình cảm gì đối với đối tợng biểu cảm? Tính chất, màu sắc, cung bậc t×nh c¶m ra sao? - Mục đích biểu cảm: Thổ lộ tình cảm, cảm xúc để làm gì? - BiÓu c¶m b»ng ph¬ng tiÖn nµo? C¸ch nµo? + Ng«n ng÷ biÓu c¶m nh thÕ nµo? + Các biện pháp tu từ đợc sử dụng để biểu cảm? 8. KÎ l¹i b¶ng sau vµo vë vµ ®iÒn nh÷ng th«ng tin cÇn thiÕt. Më bµi Th©n bµi KÕt bµi Gîi ý: - Phần nào có nhiệm vụ giới thiệu đối tợng biểu cảm, tính chất của tình cảm? - Phần nào bộc lộ cụ thể các sắc thái, cung bậc cụ thể của tình cảm đối với đối tîng? - Phần nào kết đọng ấn tợng về đối tợng, khắc sâu tình cảm về đối tợng? II. VÒ v¨n nghÞ luËn 1. Trong chơng trình Ngữ văn 7, tập 2, em đã đợc tìm hiểu những bài văn nghị luËn nµo? Gîi ý: Cã thÓ kÓ c¸c bµi v¨n nghÞ luËn nh: Tinh thÇn yªu níc cña nh©n d©n ta, Sự giàu đẹp của tiếng Việt, Đức tính giản dị của Bác Hồ, ý nghĩa văn chơng,… 2. Khi nµo th× ngêi ta dïng v¨n nghÞ luËn? Em h·y kÓ ra mét sè trêng hîp cô thể đòi hỏi sử dụng văn nghị luận..

(152) Gợi ý: Khi ngời ta muốn xác lập cho ngời đọc, ngời nghe một t tởng, quan điểm nào đó thì xuất hiện nhu cầu tạo lập văn bản nghị luận. Văn nghị luận có thể díi d¹ng c¸c ý kiÕn nªu ra trong mét cuéc häp, c¸c bµi x· luËn, b×nh luËn, ph¸t biÓu ý kiÕn trªn b¸o chÝ,… 3. Làm một bài văn nghị luận, chúng ta phải chú ý đến những yếu tố nào? Gîi ý: LuËn ®iÓm, luËn cø, lËp luËn lµ nh÷ng yÕu tè hÕt søc c¬ b¶n cña mét bài văn nghị luận. Để tạo lập một bài văn nghị luận, không thể không chú ý đến c¸c yÕu tè nµy. 4. ThÕ nµo lµ luËn ®iÓm? Trong c¸c c©u sau ®©y, nh÷ng c©u nµo lµ luËn ®iÓm? V× sao? a) Nh©n d©n ta cã mét lßng nång nµn yªu níc. b) §Ñp thay tæ quèc ViÖt Nam! c) Chủ nghĩa anh hùng trong chiến đấu và sản xuất. d) TiÕng cêi lµ vò khÝ cña kÎ m¹nh. Gîi ý: - Luận điểm là ý kiến thể hiện t tởng, quan điểm của bài văn, đợc nêu ra dới hình thức câu khẳng định hay phủ định, đợc diễn đạt sáng rõ, nhất quán; luận điểm lµ linh hån cña bµi viÕt, cã vai trß thèng nhÊt c¸c ®o¹n v¨n thµnh mét khèi; luËn điểm phải đúng đắn, chân thực, có ý nghĩa thực tế. - Theo đó, các câu (a) và (d) đáp ứng đúng tiêu chuẩn của luận điểm. 5. Cã ngêi nãi: Lµm v¨n chøng minh còng dÔ th«i, chØ cÇn nªu luËn ®iÓm vµ dẫn chứng là xong. Ví dụ sau khi nêu ra luận điểm "Tiếng Việt ta giàu đẹp", chỉ cần dẫn ra câu ca dao: Trong đầm gì đẹp bằng sen, Lá xanh bông trắng lại chen nhị vàng… là đợc. Em có đồng ý với ý kiến trên không? Vì sao? Gîi ý: - Bài văn lập luận chứng minh cần những yếu tố nào? ý kiến trên đã đảm bảo đầy đủ các yếu tố đó cha? - Yêu cầu về chất lợng đối với từng yếu tố trong bài văn lập luận chứng mình lµ g×?.

(153) + LuËn ®iÓm ph¶i thÕ nµo? + LÝ lÏ ph¶i thÕ nµo? + DÉn chøng ph¶i thÕ nµo? + LËp luËn ph¶i thÕ nµo? 6. So sánh cách làm hai đề văn sau: a) Chứng minh rằng Ăn quả nhớ kẻ trồng cây là một suy nghĩ đúng đắn. b) Gi¶i thÝch c©u tôc ng÷: ¡n qu¶ nhí kÎ trång c©y. Gợi ý: Hai đề trên là ví dụ cho đề văn lập luận chứng minh và lập luận giải thích. Chỉ ra đợc điểm giống và khác nhau về cách làm giữa hai đề văn này tức là đã nắm đợc cách làm bài văn lập luận chứng minh và lập luận giải thích. Hai đề này giống nhau ở nội dung của vấn đề đợc đa ra nhng khác nhau ở yêu cÇu vÒ thao t¸c. Víi yªu cÇu chøng minh, ngêi viÕt ph¶i dïng nh÷ng lÝ lÏ chÆt chÏ, dẫn chứng tiêu biểu, xác thực, đã đợc mọi ngời thừa nhận để chứng tỏ luận điểm Ph¶i biÕt ¬n nh÷ng ngêi cã c«ng t¹o ra thµnh qu¶ cho ta hëng thô thÓ hiÖn qua câu tục ngữ Ăn quả nhớ kẻ trồng cây là đúng đắn, đáng tin cậy. Với yêu cầu giải thÝch, nhiÖm vô träng t©m cña ngêi viÕt lµ lµm cho mäi ngêi hiÓu râ c©u tôc ng÷; muốn đợc nh vậy, cần phải làm sáng tỏ nghĩa đen, nghĩa bóng của câu này, lí giải vµ thuyÕt phôc mäi ngêi tin tëng theo nhËn thøc cña m×nh vÒ nã. III. §Ò v¨n tham kh¶o §Ò 1: B¹n em chØ ham thÝch trß ch¬i ®iÖn tö, truyÒn h×nh, ca nh¹c, ... mµ tá ra thê ¬, không quan tâm đến thiên nhiên. Em hãy chứng minh cho bạn thấy rằng thiên nhiªn chÝnh lµ n¬i ®em l¹i cho ta søc khoÎ, sù hiÓu biÕt vµ niÒm vui v« tËn, vµ v× thÕ, chóng ta cÇn gÇn gòi víi thiªn nhiªn, yªu mÕn thiªn nhiªn. §Ò 2: Do không đợc nghe giảng về câu tục ngữ Nhất canh trì, nhị canh viên, tam canh ®iÒn, nhiÒu ngêi kh«ng hiÓu nh÷ng tõ H¸n ViÖt trong c©u Êy nghÜa lµ g×, ngêi xa muèn nãi ®iÒu g× qua c©u tôc ng÷ Êy vµ nãi nh thÕ cã lÝ hay kh«ng. Em sẽ giải thích thế nào cho những ngời đó hiểu? §Ò 3:.

(154) Có ngời sau khi đọc Những trò lố hay là Va-ren và Phan Bội Châu cứ băn khoăn: Vì sao Nguyễn ái Quốc không để nhân vật Phan Bội Châu vạch tội hay thét mắng vào mặt Va-ren mà chỉ im lặng, với nụ cời ruồi thoáng qua, "kín đáo, vô hình" trên gơng mặt. Ngời đó cũng không hiểu vì sao "cái im lặng dửng dng" của Phan Béi Ch©u l¹i cã thÓ "lµm cho Va-ren söng sèt c¶ ngêi" Em đã học kĩ tác phẩm này, vậy hãy giải thích cho ngời đó rõ. §Ò 4: H·y chøng minh r»ng: trong trÝch ®o¹n Nçi oan h¹i chång, nh©n vËt ThÞ KÝnh kh«ng chØ chÞu khæ v× bÞ oan mµ cßn mang nçi nhôc cña mét th©n phËn nghÌo hÌn bÞ kÎ giµu cã, tµn ¸c khinh rÎ. §Ò 5: ChÐp l¹i ®o¹n v¨n sau: D©n ta cã mét lßng nång nµn yªu níc. §ã lµ mét truyÒn thèng quý b¸u cña ta. Từ xa đến nay, mỗi khi Tổ quốc bị xâm lăng, thì tinh thần ấy lại sôi nổi, nó kết thµnh mét lµn sãng v« cïng m¹nh mÏ, to lín, nã lít qua mäi sù nguy hiÓm, khã kh¨n, nã nhÊn ch×m tÊt c¶ lò b¸n níc vµ lò cíp níc. (Hå ChÝ Minh, Tinh thÇn yªu níc cña nh©n d©n ta) a) T×m c¸c tr¹ng ng÷ cña c©u trong ®o¹n v¨n trªn vµ nªu râ c«ng dông cña c¸c tr¹ng ng÷ Êy. b) ChØ ra mét trêng hîp dïng côm C - V lµm thµnh phÇn cña côm tõ trong đoạn văn trên. Cấu tạo của cụm C - V ấy có gì đặc biệt? c) Câu đầu của đoạn văn trên có sử dụng biện pháp đảo trật tự từ trong một cụm từ làm phụ ngữ. Hãy chỉ ra từ nào đã đợc đảo trật tự và nêu tác dụng của biện ph¸p Êy trong c©u v¨n. d) Trong câu cuối của đoạn văn trên, tác giả đã dùng hình ảnh nào để thể hiện cô thÓ søc m¹nh cña tinh thÇn yªu níc? Nªu gi¸ trÞ cña viÖc sö dông h×nh ¶nh Êy. đ) Trong câu cuối đoạn văn trên, có một loạt động từ đợc sử dụng rất thích hợp. Hãy nêu các động từ ấy và phân tích giá trị của từng trờng hợp. §Ò 6: Đồng bào ta ngày nay cũng rất xứng đáng với tổ tiên ta ngày trớc. Từ các cụ.

(155) già tóc bạc đến các cháu nhi đồng trẻ thơ, từ những kiều bào ở nớc ngoài đến những đồng bào ở vùng tạm bị chiếm, từ nhân dân miền ngợc đến miền xuôi, ai còng cã mét lßng nång nµn yªu níc, ghÐt giÆc. Tõ nh÷ng chiÕn sÜ ngoµi mÆt trËn chịu đói mấy ngày để bám sát lấy giặc đặng tiêu diệt giặc, đến những công chức ở hậu phơng nhịn ăn để ủng hộ bộ đội, từ những phụ nữ khuyên chồng con đi tòng quân mà mình thì xung phong giúp việc vận tải, cho đến các bà mẹ chiến sĩ săn sóc yêu thơng bộ đội nh con đẻ của mình. Từ những nam nữ công nhân và nông dân thi đua tăng gia sản xuất, không quản khó nhọc để giúp một phần vào kháng chiến, cho đến những đồng bào điền chủ quyên đất ruộng cho Chính phủ,... Những cử chỉ cao quý đó tuy khác nhau nơi việc làm, nhng đều giống nhau nơi lßng nång nµn yªu níc. (Hå ChÝ Minh, Tinh thÇn yªu níc cña nh©n d©n ta) §äc kÜ ®o¹n v¨n trªn vµ cho biÕt: a) C©u më ®o¹n vµ c©u kÕt ®o¹n. b) Biện pháp liệt kê đã đợc sử dụng rộng rãi trong đoạn văn trên. Hãy nêu tác dụng của biện pháp ấy trong đoạn văn đối với việc chứng minh luận điểm cơ bản cña bµi v¨n: "D©n ta cã mét lßng nång nµn yªu níc. §ã lµ mét truyÒn thèng quý b¸u cña ta". c) Giữa hai vế đợc liên kết theo mô hình "từ... đến..." ở đoạn văn trên có nh÷ng mèi quan hÖ nh thÕ nµo? d) Viết một đoạn văn có sử dụng ba lần mô hình "từ... đến...". §Ò 7: Tiếng Việt có những đặc sắc của một thứ tiếng đẹp, một thứ tiếng hay. Nói thế cã nghÜa lµ nãi r»ng: tiÕng ViÖt lµ mét thø tiÕng hµi hoµ vÒ mÆt ©m hëng, thanh điệu mà cũng rất tế nhị, uyển chuyển trong cách đặt câu. Nói thế cũng có nghĩa là nói rằng: tiếng Việt có đầy đủ khả năng để diễn đạt tình cảm, t tởng của ngời Việt Nam và để thoả mãn cho yêu cầu của đời sống văn hoá nớc nhà qua các thời kì lÞch sö. (Đặng Thai Mai, Sự giàu đẹp của tiếng Việt) §äc ®o¹n v¨n trªn vµ cho biÕt: a) C©u v¨n nµo nªu luËn ®iÓm vµ nh÷ng c©u nµo lµm nhiÖm vô gi¶i thÝch luËn.

(156) ®iÓm Êy? b) Tác giả đã giải thích thế nào về cái đẹp và cái hay của tiếng Việt? Hai phÈm chÊt Êy cã quan hÖ víi nhau nh thÕ nµo? §Ò 8: Lựa chọn câu đúng trong các bài tập sau đây: a) Trong bµi v¨n nghÞ luËn: - Kh«ng thÓ cã yÕu tè miªu t¶, tr÷ t×nh; - Cã yÕu tè miªu t¶, kÓ chuyÖn hay tr÷ t×nh; - Cã thÓ cã yÕu tè miªu t¶, kÓ chuyÖn hay tr÷ t×nh nhng c¸c yÕu tè Êy kh«ng gi÷ vai trß quan träng. b) Trong t¸c phÈm tr÷ t×nh: - Chỉ thể hiện trực tiếp tình cảm, thái độ của tác giả; - Tình cảm, thái độ của tác giả đợc thể hiện qua bức tranh thiên nhiên và đời sèng con ngêi; - Kh«ng cã h×nh ¶nh thÕ giíi kh¸ch quan bªn ngoµi chñ thÓ tr÷ t×nh. c) Bµi v¨n nghÞ luËn nµo còng ph¶i cã: - LuËn ®iÓm c¬ b¶n vµ hÖ thèng c¸c luËn ®iÓm chi tiÕt; - HÖ thèng c¸c luËn ®iÓm chi tiÕt nhng kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i cã luËn ®iÓm c¬ b¶n; - LuËn ®iÓm c¬ b¶n nhng kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i cã hÖ thèng luËn ®iÓm chi tiÕt.. ¤n tËp phÇn tiÕng viÖt (tiÕp theo) 1. §iÒn nh÷ng th«ng tin cÇn thiÕt vµo b¶ng sau: Các phép biến đổi câu C¸ch thøc Chuyển đổi câu chủ động thành câu bị động Rót gän c©u Më réng c©u Thªm tr¹ng ng÷ Dïng côm C – V để mở rộng câu. VÝ dô.

(157) 2. §iÒn nh÷ng th«ng tin cÇn thiÕt vµo b¶ng sau: C¸c biÖn ph¸p tu tõ có ph¸p. §Æc ®iÓm. VÝ dô. §iÖp ng÷ LiÖt kª. Chơng trình địa phơng (phần tiếng việt) RÌn luyÖn chÝnh t¶ I. Néi dung luyÖn tËp TiÕp tôc lµm c¸c d¹ng bµi tËp kh¾c phôc nh÷ng lçi chÝnh t¶ do ¶nh hëng cña cách phát âm địa phơng. 1. §èi víi c¸c tØnh miÒn B¾c Chú ý viết đúng các phụ âm đầu dễ mắc lỗi nh: tr / ch; s / x; r / d / gi; l / n 2. §èi víi c¸c tØnh miÒn Trung vµ miÒn Nam a) Viết đúng tiếng có các phụ âm cuối dễ mắc lỗi, ví nh: c / t; n / ng. b) Viết đúng các tiếng có các dấu thanh dễ mắc lỗi: dấu hỏi / dấu ngã. c) Viết đúng các tiếng có các nguyên âm dễ mắc lỗi: i / iê; o / ô. d) Viết đúng các tiếng có các phụ âm đầu dễ mắc lỗi: v / d. II. RÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. Tù chän mét ®o¹n v¨n hoÆc mét bµi th¬ chøa c¸c ©m, dÊu thanh dÔ m¾c lçi để tập viết và rèn chính tả. 2. Thùc hµnh c¸c bµi tËp sau: a) §iÒn vµo chç trèng: (1) §iÒn mét ch÷ c¸i, mét dÊu thanh hoÆc mét vÇn vµo chç trèng: - ch hay tr: … ©n lÝ, … ©n ch©u, … ©n träng, … ©n thµnh..

(158) Gîi ý: Thø tù cÇn ®iÒn lÇn lît lµ: ch, tr, tr, ch. - DÊu hái hay dÊu ng·: m©u chuyÖn, th©n m©u, t×nh m©u tö, m©u bót ch×. Gîi ý: Tø tù cÇn ®iÒn lÇn lît lµ: hái, ng·, ng·, hái. (2) §iÒn mét tiÕng hoÆc mét tõ chøa ©m, vÇn dÔ m¾c lçi vµo chç trèng: - giành hay dành: … dụm, để …, tranh …, … độc lập. Gîi ý: C¸c tõ cÇn ®iÒn lÇn lît lµ: dµnh, dµnh, giµnh, giµnh. - sÜ hoÆc sØ: liªm …, dòng …, …khÝ, … v¶. Gîi ý: C¸c tõ cÇn ®iÒn lÇn lît lµ: sØ, sÜ, sÜ, sØ. b) T×m tõ theo yªu cÇu: - Tìm từ chỉ sự vật, hoạt động, trạng thái, đặc điểm, tính chất: + Tìm từ chỉ hoạt động, trạng thái bắt đầu bằng ch (chạy) hoặc tr (trèo). + Tìm các từ chỉ đặc điểm, tính chất có thanh hỏi (khoẻ) hoặc thanh ngã (rõ). Gîi ý: - Tìm từ hoặc cụm từ dựa theo nghĩa và đặc điểm ngữ âm cho sẵn: + Tr¸i nghÜa víi ch©n thËt; + §ång nghÜa víi dÞ biÖt; + Dïng chµy vµ cèi lµm cho giËp, n¸t hoÆc trãc líp ngoµi. c) §Æt c©u ph©n biÖt c¸c tõ chøa c¸c tiÕng dÔ lÉn: - §Æt c©u víi c¸c tõ: lªn / nªn. - Đặt câu để phân biệt các từ: vội / dội..

(159) Môc lôc STT 18. Néi dung Tục ngữ về thiên nhiên và lao động sản xuất T×m hiÓu chung vÒ v¨n nghÞ luËn. 19. Tôc ng÷ vÒ con ngêi vµ x· héi Rót gän c©u §Æc ®iÓm cña v¨n b¶n nghÞ luËn §Ò v¨n nghÞ luËn vµ viÖc lËp ý cho bµi v¨n nghÞ luËn. 20. Tinh thÇn yªu níc cña nh©n d©n ta Câu đặc biệt Bè côc vµ ph¬ng ph¸p lËp luËn trong bµi v¨n nghÞ luËn LuyÖn tËp vÒ ph¬ng ph¸p lËp luËn trong v¨n nghÞ luËn. 21. Sự giàu đẹp của tiếng Việt Thªm tr¹ng ng÷ cho c©u T×m hiÓu chung vÒ phÐp lËp luËn chøng minh. 22. Thªm tr¹ng ng÷ cho c©u (tiÕp theo) C¸ch lµm bµi v¨n lËp luËn chøng minh LuyÖn tËp lËp luËn chøng minh. 23. §øc tÝnh gi¶n dÞ cña B¸c Hå Chuyển đổi câu chủ động thành câu bị động ViÕt bµi tËp lµm v¨n sè 5 - V¨n lËp luËn chøng minh (lµm t¹i líp). 24. ý nghÜa v¨n ch¬ng Chuyển đổi câu chủ động thành câu bị động (tiÕp theo) LuyÖn tËp viÕt ®o¹n v¨n chøng minh. Trang.

(160) 25. ¤n tËp v¨n nghÞ luËn Dùng cụm chủ - vị để mở rộng câu T×m hiÓu chung vÒ phÐp lËp luËn gi¶i thÝch. 26. Sèng chÕt mÆc bay C¸ch lµm bµi v¨n lËp luËn gi¶i thÝch LuyÖn tËp lËp luËn gi¶i thÝch ViÕt bµi tËp lµm v¨n sè 6 - V¨n lËp luËn gi¶i thÝch (lµm ë nhµ). 27. Nh÷ng trß lè hay lµ Va-ren vµ Phan Béi Ch©u Dùng cụm chủ - vị để mở rộng câu: Luyện tập (tiÕp theo) Luyện nói: Bài văn giải thích một vấn đề. 28. Ca HuÕ trªn s«ng H¬ng LiÖt kª T×m hiÓu chung vÒ v¨n b¶n hµnh chÝnh. 29. Quan ¢m ThÞ KÝnh DÊu chÊm löng vµ dÊu chÊm phÈy Văn bản đề nghị. 30. ¤n tËp phÇn V¨n DÊu g¹ch ngang ¤n tËp phÇn TiÕng ViÖt V¨n b¶n b¸o c¸o. 31. KiÓm tra phÇn V¨n Luyện tập làm văn bản đề nghị và báo cáo.

(161) 32. ¤n tËp phÇn TiÕng ViÖt (tiÕp theo). 34. Chơng trình địa phơng (Phần Tiếng Việt) RÌn luyÖn chÝnh t¶.

(162) häc tèt ng÷ v¨n 7 (tËp hai) Ph¹m TuÊn Anh, Th¸i Giang _____________________. Nhà xuất bản đại học quốc gia tp. hồ chí minh 03 C«ng trêng Quèc tÕ, QuËn 3 - TP. Hå ChÝ Minh §T: 8239 170 - 8239 171; Fax: 8239 172 Email: *****. ChÞu tr¸ch nhiÖm xuÊt b¶n PGS, TS. nguyÔn Quang §iÓn. Biªn tËp néi dung. Tr×nh bµy b×a. Söa b¶n in. _________________________________________ In lÇn thø nhÊt... cuèn (khæ 17 cm x 24 cm) t¹i XÝ nghiÖp in.... GiÊy phÐp xuÊt b¶n sè: cÊp ngµy. th¸ng. n¨m 2006. In xong vµ nép lu chiÓu quý III n¨m 2006..

(163)

De hoc tot ngu van 7 tap 2

Tài liệu liên quan

Tài liệu bạn tìm kiếm đã sẵn sàng tải về