Tài liệu Tương tác giữa thuốc và thức ăn pdf

Tương tác giữa thuốc và thức ăn

Sự tương tác giữa thuốc và thực phẩm có thể làm giảm hoặc mất tác
dụng của thuốc.
Sự tương tác giữa thuốc và thức ăn được định nghĩa là sự thay đổi đặc
tính dược động học của một loại thuốc hoặc thành phần dinh dưỡng hoặc tình
trạng thiếu hụt dinh dưỡng do hậu quả của việc sử dụng một loại thuốc cùng
với thức ăn.


Ảnh hưởng của thức ăn với thuốc
Sự tương tác giữa thuốc và thức ăn nếu không được phát hiện và xử trí
thích hợp có thể dẫn đến nhiều hậu quả nguy hiểm như giảm sự hấp thu của nhiều
loại thuốc, dẫn đến thất bại điều trị hoặc tăng sự hấp thu của thuốc, dẫn đến nguy
cơ tăng tác dụng phụ, thậm chí gây độc, thông qua sự hoạt hoá hoặc ức chế hệ
thống các men ở ruột bởi các thành phần dinh dưỡng. Ngoài ra, việc dùng một số
loại thuốc có thể ảnh hưởng đến chức năng tiêu hoá, dẫn đến mất nước và điện giải
của cơ thể. Người cao tuổi, những người mắc các bệnh ác tính, bệnh lý đường tiêu
hoá, HIV/AIDS, suy dinh dưỡng là những đối tượng có nguy cơ cao nhất chịu sự
tương tác này do đây là những nhóm đối tượng phải sử dụng nhiềuloại thuốc. Hầu
hết các đặc điểm dược động học của thuốc đều có những thay đổi ở người già như
sự hấp thu (do thay đổi độ pH trong dạ dày và luồng máu đến ruột), phân phối (do
giảm lượng nước, lượng mỡ dự trữ, nồng độ albumin và các protein gắn thuốc
trong cơ thể), chuyển hoá (do thay đổi hoạt tính của hệ thống men cytochrome
P450) và đào thải thuốc (do giảm chức năng thận). Vì lý do này, cả tính sinh khả
dụng và thời gian bán thải của thuốc đều có sự thay đổi ở người già, ví dụ như các
thuốc tan trong nước sẽ có nồng độ trong máu cao hơn, còn các thuốc tan trong
mỡ sẽ thải chậm hơn so với ở người trẻ tuổi.
Các dạng tương tác
Trên cơ sở nguồn gốc và cơ chế, có nhiều dạng tương tác khác nhau giữa
thuốc và thức ăn.

Dạng thứ nhất là dạng bất hoạt sinh học, gây ra do sự tương tác giữa thuốc
và các yếu tố dinh dưỡng thông qua các phản ứng sinh hóa và vật lý như thủy
phân, ôxy hóa, kết tủa hoặc trung hòa, dạng này thường xảy ra khi thuốc và các
chất dinh dưỡng được chỉ định qua đường truyền tĩnh mạch hoặc ống xông dạ dày.
Để giảm thiểu dạng tương tác này, thuốc không nên được trộn trực tiếp với các
dung dịch dinh dưỡng. Ống xông dạ dày nên được tráng nước sau khi bơm thuốc
qua. Các thuốc bơm qua xông cũng nên lựa chọn dạng dung dịch hoặc hỗn dịch
thay vì nghiền dạng thuốc viên. Những thuốc với dải an toàn thấp như theophyllin,
nên theo dõi chặt chẽ nồng độ thuốc trong máu.
Dạng thứ 2 gây ảnh hưởng đến sự hấp thu của một loại thuốc khi dùng cùng
thức ăn, dẫn đến sự tăng hoặc giảm tính sinh khả dụng của thuốc. Cả tốc độ và
cường độ hấp thu đều có thể bị giảm sút. Thức ăn gây kích thích bài tiết dịch dạ
dày và ruột, giúp tăng cường hấp thu thuốc. Những thức ăn với hàm lượng chất
béo cao kích thích bài tiết muối mật giúp tăng hấp thu các thuốc tan được trong
mỡ. Ngoài ra, những thức ăn giàu chất béo cũng kích thích giải phóng
cholecystokinin, chất có tác dụng giảm nhu động dạ dày và làm tăng thời gian tiếp
xúc giữa thuốc với niêm mạc đường tiêu hoá, dẫn đến tăng khả năng hấp thu
thuốc. Một số loại thuốc như cefuroxime, erythromycin, ethylsuccinate, lovastatin
và lithium cần được dùng cùng thức ăn để có thể được hấp thu tối đa. Trong khi
đó, một số thuốc khác như ampicillin, ciprofloxacin, doxycycline, tetracycline,
captopril và indinavir lại không nên được dùng cùng thức ăn để có thể được hấp
thu tốt nhất.
Dạng tương tác thứ 3 gây ảnh hưởng đến sự chuyển hoá của thuốc. Sự
chuyển hoá của thuốc trước khi được đưa vào máu ảnh hưởng rõ rệt đến cả cường
độ tác dụng và hiệu quả của thuốc. Hệ thống men ở cả ruột và gan đều đóng vai
trò quan trọng trong quá trình chuyển hóa này ở người. Một số thành phần trong
thức ăn có thể gây ảnh hưởng đến hoạt tính của các hệ thống men này. Ví dụ, nước
quả bưởi chùm là một chất ức chế men CYP3A4 ở ruột, do đó, một số loại thuốc
như diazepam, midazolam, nifedipine, felodipine, verapamil, erythromycin,
atorvastatin, cyclosporine và sertralin có thể tăng hấp thu tới 5 lần khi dùng cùng

với loại nước quả này, dẫn đến tăng nguy cơ tác dụng phụ. Một số thuốc cũng có
thể gây rối loạn chức năng tiêu hóa như clozapine, olanzapine, risperidone gây rối
loạn dung nạp đường glucose, các hoá trị liệu chống ung thư gây nôn và sợ ăn...
Bên cạnh những tương tác trên, một số thành phần thức ăn còn có thể gây
ảnh hưởng đến sự phân bố của thuốc ở các mô, tế bào hoặc quá trình xâm nhập
của thuốc vào các tạng đặc biệt. Ngoài ra, sự tương tác thuốc và thức ăn còn có thể
ảnh hưởng đến quá trình đào thải của thuốc và các yếu tố dinh dưỡng, gây ra do sự
cản trở hoạt động của gan và thận.
Để giảm thiểu sự tương tác giữa thuốc và thức ăn, những biện pháp cần
thiết nhất là chỉ sử dụng những thuốc thực sự cần thiết, trong thời gian ngắn nhất
có thể và theo dõi điều trị chặt chẽ.