Tài liệu Chương 3: MÔI TRƯỜNG PHÁT TRIỂN pdf

Chương 3: MÔI TRƯỜNG PHÁT TRIỂN
CHƯƠNG III


MÔI TRƯỜNG QUẢN TRỊ


Sau khi kết thúc chương này người học có thể:

1. Biết được môi trường quản trị và phân biệt được môi trường vĩ mô và vi mô
ảnh hưởng đến tổ chức.
2. Hiểu được những yếu tố môi trường vĩ mô và vi mô ảnh hưởng như thế nào
đến các tổ chức.
3. Nắm bắt được các giải pháp quản trị nhằm hạn chế những bất trắc của các
yếu tố
môi trường.



Tất cả các nhà quản trị dù cho họ hoạt động trong bất kỳ lĩnh vực nào đều phải xét đến
các yếu tố môi trường xung quanh họ. Trong khi họ có thể thay đổi chút ít hoặc không thể
thay đổi các yếu tố này, thì họ không có sự lựa chọn nào khác mà phải phản ứng, thích nghi
với chúng. Họ phải xác định, ước lượng và phản ứng lại đối với các yếu tố bên ngoài tổ chức
có th
ể ảnh hưởng đến sự hoạt động của nó.
Để có thể xem xét yếu tố môi trường đối với một doanh nghiệp, người ta phải nắm
vững thực trạng của môi trường vĩ mô để từ đó có thể đề ra những chiến lược kinh doanh
thích hợp, giúp tận dụng một cách hiệu quả mọi nguồn tài nguyên để đưa doanh nghiệp đến
những thành công và lợi nhuận cao nh
ất. Ngoài ra, cũng cần quan tâm đến những tác động
của yếu tố vi mô nhằm góp hoàn thiện khả năng thích nghi với môi trường kinh doanh, giúp

các doanh nghiệp có những dự kiến quan trọng: làm cơ sở cho việc thực hiện các chức năng
quản trị của mình.
I. Khái niệm môi trường
1.1. Khái niệm
Danh từ môi trường (environment) chỉ các định chế hay lực lượng ở bên ngoài nhưng
lại có ảnh hưởng đến thành quả hoạt động của một tổ chức.
Theo quan điểm vạn năng (Omnipotent view - Nhà quản trị là tất cả) thì các nhà quản
trị chịu trách nhiệm trực tiếp về sự thành công hay thất bại của tổ chức. Đó là quan niệm “Nhà
quản trị giỏi có thể biến r
ơm thành vàng. Nhà quản trị tồi thì làm ngược lại”.
Trong kinh doanh theo quan điểm này cũng vậy: Nhà quản trị chịu trách nhiệm hoàn
toàn.
Ngược lại, theo Robbins và cũng là quan điểm biểu tượng (Symbolic view - Nhà quản
trị chỉ là biểu tượng) thì nhà quản trị chỉ có một ảnh hưởng giới hạn đến kết quả hoạt động
của tổ chức vì ở đó có nhiều yếu tố bên ngoài ảnh h
ưởng đến kết quả của tổ chức, của cấp
quản trị. Robbins đã đưa ra hai dẫn chứng sau đây:

29
Chương 3: MÔI TRƯỜNG PHÁT TRIỂN
Vào thập niên 1990 Hội đồng quản trị của Công ty Internationnal Harvester đã sa thải
Tổng Giám đốc là Archie Mc Cardell do công ty này đã thua lỗ hàng chục triệu đô la Mỹ
trong vòng một tháng. Nhưng theo ông - thì nguyên nhân chính là do nông dân bị thiệt thòi vì
giá nông sản giảm đã không đủ sức mua máy móc nông nghiệp và xe vận tải hạng nặng của
công ty International Harvester sản xuất. Dĩ nhiên là ông Mc Cardell đã không tạo ra tình hình
khó khăn cho nông dân, và việc sa thải ông ta cũng không có thể gia tăng được nhu cầu máy
móc và xe tải ph
ục vụ nông nghiệp được. Ông ta đã được đặt sai chỗ và không đúng lúc (in
the wrong place at the wrong time) và ông ta đã mất việc chỉ vì lý do đó thôi.
Còn trường hợp của Công ty Rolls Royce lại khác, công ty này đã làm ăn phát đạt vào

thập niên 1980 bởi vì trong thời kỳ đó toàn thế giới đều thịnh vượng và khách hàng tin tưởng
rằng nếu bạn có, hãy chưng diện đi xe Rolls Royce. Loại xe nầy lúc đó đã có mặt đúng chỗ,
đúng lúc. Nhưng vào đầu thậ
p niên 1990, sự suy thoái kéo dài, thuế xa xỉ gia tăng và quan
niệm xã hội thay đổi không chấp nhận kiểu tiêu thụ đó, tất cả đã đánh vào doanh số của Rolls
Royce. Doanh số giảm sút không phải do lỗi của nhà quản trị, mà là có rất ít người có đủ khả
năng mua được loại xe hơi này. Và trong số những người có đủ khả năng mua, thì nó không
còn là mốt thời thượng nữa. Vậy nhà quản trị chỉ là biểu t
ượng thôi. Đó là quan điểm của
nhiều học giả về quản trị ngày nay.
1.2. Phân loại
Tùy theo các góc độ tiếp cận khác nhau, người ta có thể phân môi trường quản trị ra
thành nhiều loại. Môi trường quản trị là sự vận động tổng hợp, tương tác lẫn nhau giữa các
yếu tố và lực lượng bên ngoài hệ thống quản trị nhưng lại có ảnh hưởng trực tiếp, hoặc gián
tiếp đến hoạt động quản trị của một tổ chức. Các yếu tố đ
ó được hình thành theo ba nhóm
dưới đây:
Nhóm yếu tố môi trường vĩ mô: nhóm này có tác động trên bình diện rộng và lâu
dài. Đối với một doanh nghiệp. Chẳng hạn, chúng tác động đến cả ngành sản xuất kinh doanh,
và do đó cũng có tác động đến doanh nghiệp và chiến lược quản trị kinh doanh của doanh
nghiệp. Nhóm này bao gồm:
- Các yếu tố kinh tế vĩ mô.
- Các yếu tố xã hội.
- Các yếu tố văn hóa.
- Các yếu tố v
ề nhân khẩu, dân số.
- Các yếu tố thuộc về hệ thống chính trị, về sự lãnh đạo và quản lý của Nhà nước.
- Các yếu tố công nghệ và tiến bộ khoa học kỹ thuật.
- Các yếu tố quốc tế.
- Các yếu tố thiên nhiên.

Nhóm yếu tố vi mô bên ngoài tổ chức: Nhóm này tác động trên bình diện hẹp và
trực tiếp đến hoạt động quản trị của nó. Đối với m
ột doanh nghiệp, chẳng hạn, chúng bao
gồm:
- Nhóm cạnh tranh trực diện.
- Nhóm các nhà cung ứng.
- Nhóm các khách hàng.
- Nhóm những người môi giới trung gian
- Nhóm các đối thủ tiềm ẩn.

30
Chương 3: MÔI TRƯỜNG PHÁT TRIỂN
- Nhóm các giới chức địa phương và công chúng.
Nhóm yếu tố môi trường nội bộ: Đó là các yếu tố môi trường vi mô nhưng lại nằm
trong tổ chức, chúng có ảnh hưởng trực tiếp, thường xuyên và rất quan trọng tới các hoạt
động quản trị của chính ngay tổ chức đó. Các yếu tố này sẽ giúp cho một tổ chức xác định rõ
ưu nhược điểm của mình, đưa ra các biện pháp nh
ằm giảm bớt nhược điểm và phát huy ưu
điểm đạt được một cách tối đa. Nhóm này bao gồm:
- Các yếu tố thuộc về tài chín;.
- Các yếu tố thuộc về nhân sự;
- Các yếu tố thuộc về cơ sở vật chất;
- Các yếu tố thuộc về văn hóa tổ chức.
Các nhóm nói trên luôn tác động qua lại lẫn nhau, tạo ra môi trường quản trị của một
tổ chức. Quản trị gia phải nhận thức đầy đủ, chính xác các yếu tố môi trường để soạn thảo
chiến lược và sách lược quản trị cho đúng đắn, giúp tổ chức tồn tại và phát triển.

TỔ
CHỨC

Hình 3.1. Các yếu tố môi trường quản trị

II. Ảnh hưởng của môi trường đối với tổ chức
Phân tích ảnh hưởng của môi trường quản trị là một vấn đề hết sức rộng lớn và phức
tạp, ở đây chúng tôi chỉ đề cập và phân tích ảnh hưởng chủ yếu của một số yếu tố đến các
hoạt động quản trị của các tổ chức, doanh nghiệp.
2.1. Những yếu tố môi trường vĩ mô
2.1.1. Yếu tố môi trường kinh tế vĩ mô
Môi trường kinh tế vĩ mô bao gồm các yếu tố nằm bên ngoài doanh nghiệp, chúng
không chỉ định hướng và có ảnh hưởng trực tiếp đến các hoạt động quản trị của doanh nghiệp,
mà còn ảnh hưởng cả tới môi trường vi mô bên ngoài và môi trường nội bộ bên trong doanh

31
Chương 3: MÔI TRƯỜNG PHÁT TRIỂN
nghiệp. Các yếu tố này cũng là những nguyên nhân chính tạo ra cơ hội cũng như nguy cơ cho
các hoạt động của nó. Nghiên cứu kỹ lưỡng các yếu tố môi trường kinh tế vĩ mô có vai trò khá
quan trọng đối với các hoạt động quản trị cuả một doanh nghiệp. Nhìn chung chúng bao gồm
từ các yếu tố sau:
(1) Tổng sản phẩm quốc nội (GDP)
GDP tác động đến nhu cầu của gia đình, doanh nghiệ
p và Nhà nước. Một quốc gia có
GDP tăng lên sẽ kéo theo sự tăng lên về nhu cầu, về số lượng sản phẩm hàng hóa, dịch vụ,
tăng lên về chủng loại, chất lượng, thị hiếu ... dẫn đến tăng lên quy mô thị trường. Điều này
đến lượt nó lại đòi hỏi các doanh nghiệp phải đáp ứng trong từng thời kỳ, nghĩa là nó tác động
đến tất cả các mặt ho
ạt động quản trị như hoạch định, lãnh đạo, tổ chức, kiểm soát và ra các
quyết định không chỉ về chiến lược và chính sách kinh doanh, mà cả về các hoạt động cụ thể
như cần phải sản xuất hàng hóa, dịch vụ gì, cho ai, bao nhiêu và vào lúc nào.
Ở nước ta từ năm 1990 đến nay do sự tăng lên của GDP đã tác động mạnh mẽ đến cơ
cấu tiêu dùng và mở ra nhiều cơ hội cho các nhà qu

ản trị. Nhiều doanh nghiệp đã thành công
nhờ đưa ra các hàng hóa dịch vụ phù hợp nhu cầu, thẩm mỹ, thị hiếu đang gia tăng của người
tiêu dùng. Tuy nhiên một số doanh nghiệp không nhanh nhạy thích ứng với sự thay đổi này đã
dẫn tới thua lỗ, phá sản. Nguy cơ và rủi ro cho một số doanh nghiệp không chỉ bắt nguồn từ
sự thay đổi quá nhanh và mạnh mẽ mà còn cả từ sự không nă
ng động và linh hoạt của các nhà
quản trị trong việc không biết cách đáp ứng nhu cầu đã tăng lên và thay đổi nhanh chóng về
các loại sản phẩm hàng hóa dịch vụ trong thời kỳ này.
(2) Yếu tố lạm phát
Yếu tố lạm phát tiền tệ cũng ảnh hưởng rất lớn đến việc hoạch định chiến lược và sách
lược kinh doanh. Nếu lạm phát gia tăng sẽ làm tăng giá cả yế
u tố đầu vào kết quả dẫn tới sẽ là
tăng giá thành và tăng giá bán. Nhưng tăng giá bán lại khó cạnh tranh. Mặt khác, khi có yếu tố
lạm phát tăng cao, thì thu nhập thực tế của người dân lại giảm đáng kể và điều này lại dẫn tới
làm giảm sức mua và nhu cầu thực tế của người tiêu dùng. Nói cách khác khi có yếu tố lạm
phát tăng cao thì thường khó bán được hàng hóa dẫn tới thiếu h
ụt tài chính cho sản xuất kinh
doanh, việc tổ chức thực hiện chiến lược kinh doanh khó thực thi được. Vì vậy việc dự đoán
chính xác yếu tố lạm phát là rất quan trọng trong điều kiện nước ta hiện nay.
(3) Tỷ giá hối đoái và lãi suất cho vay
Cả hai yếu tố này cũng đều có tác động đến giá thành sản phẩm - dịch vụ của doanh
nghiệp. Thường thì doanh nghiệp nào cũng có mối quan hệ trên th
ương trường quốc tế, nếu
không là đầu tư với nước ngoài thì cũng phải mua nguyên vật liệu, hàng hóa hoặc máy móc từ
nước ngoài. Tỷ giá hối đoái chiếm vị trí trung tâm trong những tác động lên các hoạt động
này và nhất là nó ảnh hưởng trực tiếp đến giá thành và giá bán sản phẩm của doanh nghiệp. Vì
thế, việc dự báo tỷ giá hối đoái là rất quan trọng trong việc hoạch định và tổ chức thự
c hiện
các hoạt động quản trị kinh doanh nói chung và các chiến lược cùng sách lược quản trị kinh
doanh nói riêng.

Yếu tố lãi suất cho vay của ngân hàng cũng có ảnh hưởng đáng kể đến các hoạt động
quản trị ở mỗi doanh nghiệp. Trên thực tế các doanh nghiệp thường đi vay thêm vốn ở ngân
hàng để mở rộng sản xuất hoặc sử dụng trong việc mua bán, do đó lãi suất cho vay cao hay
thấp sẽ
ảnh hưởng trực tiếp đến các yếu tố đầu vào, đầu ra ở mỗi doanh nghiệp. Điều này
cũng có nghĩa là ảnh hưởng của lãi suất cho vay đến giá thành, giá bán và tác động đến sức
mua thực tế về hàng hóa cùng dịch vụ của doanh nghiệp, có tác động rất lớn đến việc hoạch
định và thực thi các chiến lược và chính sách quản trị kinh doanh. Chính vì vậy mà khi vạch
ra một chiến lược quản tr
ị kinh doanh, đặc biệt là chiến lược quản trị tài chính, doanh nghiệp
thường lưu ý đến yếu tố này.
(4) Tiền lương và thu nhập

32
Chương 3: MÔI TRƯỜNG PHÁT TRIỂN
Chi phí về tiền lương là một khoản chi phí rất lớn ở hầu hết mọi doanh nghiệp, nó ảnh
hưởng đến chi phí sản xuất, chi phí kinh doanh của các đơn vị này. Chi phí tiền lương càng
cao thì giá thành sẽ càng tăng, dẫn đến những bất lợi cho doanh nghiệp trong vấn đề cạnh
tranh. Mức lương quá thấp lại không khuyến khích người lao động nhiệt tình làm việc. Một
chính sách về tiền lương đúng
đắn có ảnh hưởng rất lớn đến thái độ, động cơ, tinh thần làm
việc của người lao động. Các hoạt động về quản trị trong mỗi tổ chức chỉ thực sự có hiệu lực
và hiệu quả khi quyền lợi vật chất của những người tham gia vào quá trình này được bảo đảm.
Điều này cũng giải thích vì sao Đảng và Nhà nước ta rất chăm lo giải quyết vấ
n đề chính sách
lương bổng nhằm vừa bảo đảm mức sống sự công bằng và đảm bảo khuyến khích các hoạt
động sản xuất kinh doanh phát triển.
So với mức lương của người lao động ở các nước phát triển thì mức lương ở nước ta
và các nước chưa phát triển khác là khá thấp. Các nhà đầu tư nước ngoài thường đầu tư ở các
nước mới phát triển, trong đó có nước ta, do giá nhân công

ở các nước này rẻ, làm giảm chi
phí sản xuất, dẫn đến giá thành giảm, nâng cao khả năng tăng lợi nhuận của họ. Các hoạt động
về đầu tư đến lượt nó lại tạo ra một môi trường kinh doanh cũng như quản trị kinh doanh
thuận lợi và mở ra nhiều cơ hội cho các doanh nghiệp trong và ngoài nước.
2.1.2. Yếu tố môi trường văn hóa - xã hội
(a) Dân số
Để sản xuất hay kinh doanh, các nhà quản trị cần phải sử dụng đến nguồn nhân lực, để
bán được hàng họ cần đến khách hàng. Để hoạch định chiến lược phát triển của mỗi công ty,
người ta phải xuất phát từ cả hai yếu tố ảnh hường này. Nói một cách khác, dân số và mức gia
tăng dân số ở mỗi thị trường, ở mỗi quốc gia luôn luôn là lực l
ượng có ảnh hưởng rất lớn đến
tất cả mọi hoạt động về quản trị sản xuất và quản trị kinh doanh ở mỗi doanh nghiệp.
Thông thường các nhà quản trị phải phân tích cơ cấu dân số trên cơ sở giới tính, tuổi tác
để phân khúc và xác định thị trường mục tiêu, phải xác định được nhu cầu thực tế về sản
phẩm hàng hoá của mình và dựa vào đó
để quyết định kế hoạch sản xuất và tiêu thụ sản phẩm
của doanh nghiệp.
Sự dịch chuyển dân số từ vùng này sang vùng khác; từ địa phương này sang địa phương
khác cũng là những yếu tố tác động đến các hoạt động hoạch định về các chiến lược và chính
sách quản lý nguồn nhân lực, chiến lược thị trường và các chiến lược sản xuất kinh doanh hỗ
trợ khác trong vùng không gian kinh doanh hi
ện có. Chẳng hạn sự di chuyển dân cư từ nông
thôn ra thành thị nhanh đã làm bùng nổ các nhu cầu nhà ớ, mở rộng đường xá, các hàng hóa
tiêu dùng v.v... Chính những điều này đến lượt nó lại buộc các nhà hoạch định chiến lược và
chính sách kinh doanh phải có những chủ trương và chính sách kinh doanh cho phù hợp.
(2) Văn hóa
Văn hóa là một phạm trù phức tạp với nhiều định nghĩa khác nhau. Ở đây, chúng ta
xem văn hóa như một hiện tượ
ng tồn tại khách quan trong xã hội loài người. Mỗi con người,
mỗi nhà quản trị, mỗi tổ chức đều thuộc về một nền văn hóa cụ thể. Dưới ảnh hưởng của mỗi

nền văn hoá, nhân cách, đạo đức, niềm tin, thái độ, hệ thống các giá trị.v.v. ở mỗi người được
hình thành và phát triển. Như vậy văn hóa quản trị nói chung và phong cách cùng phương
pháp quản trị ở m
ỗi doanh nghiệp nói riêng sẽ bị ảnh hưởng trực tiếp bởi những nền văn hóa
mà những nhà quản trị của họ thuộc về các nền văn hóa đó. Qua nghiên cứu, người ta cũng
thấy rằng, văn hóa là một trong những yếu tố chủ yếu tác động, chi phối hành vi ứng xứ của
người tiêu dùng, chi phối hành vi mua hàng của khách hàng. Thêm vào đó, tình cảm gia đình,
sự hiểu biết xã hộ
i, trình độ học vấn ... vẫn là điều xuất phát khi mua sắm hàng hóa - dịch vụ,
nghĩa là chi phối việc soạn thảo chiến lược và sách lược kinh doanh ở mỗi doanh nghiệp cụ
thể.

33
Chương 3: MÔI TRƯỜNG PHÁT TRIỂN
Trong mỗi nền văn hóa lại có các nhánh văn hóa.Ví dụ trong nền văn hóa của người
Việt Nam chúng ta thấy có nhánh văn hóa của người dân tộc thiểu số, nhánh văn hóa của
người miền Nam, nhánh văn hóa của người miền Trung và nhánh văn hóa của người miền
Bắc.v.v. Sự hiện diện của các nhánh văn hóa cũng có những ảnh hưởng khá sâu sắc tới các
hoạt động về quản trị trên c
ả ba phương diện nhà quản trị, đối tượng quản trị và môi trường
quản trị.
Thí dụ Việt Nam có 7 vùng (nhánh ) văn hóa và 25 tiểu vùng. Mỗi vùng có một tập quán
riêng, cảm nhận cái đẹp khác nhau, dẫn đến thị hiếu tiêu dùng khác nhau. Đây là một vấn đề
cần lưu ý đối với các quản trị gia khi tuyển và sử dụng nhân viên cũng như khi việc hoạch
định và thực hiện các chính sách kinh doanh trong các vùng và tiểu vùng văn hóa đ
ó.
(3) Nghề nghíệp
Chuyên môn hóa và hợp tác hóa lao động xã hội là một qui luật tất yếu trong quá trình
phát triển của mỗi nước, mỗi khu vực và trên toàn thế giới. Ở nơi nào nền kinh tế xã hội phát
triển mạnh mẽ thì trình độ chuyên môn hóa lao động và hợp tác hóa lao động càng cao và

ngược lại.Điều này cũng có nghĩa là xã hội ngày càng phát triển thì tính chuyên môn hóa và
đa dạng hóa về nghề nghiệp ngày càng mạnh. Nghề nghiệp khác nhau sẽ dẫn đế
n những đòi
hỏi về phương tiện và công cụ lao động chuyên biệt khác nhau Ngoài ra do ngành nghề khác
nhau mà những nhu cầu tiêu dùng về ăn ở đi lại vui chơi giải trí.v.v. cũng khác nhau. Để đáp
ứng các nhu cầu khác nhau về nghề nghiệp trong xã hội, các nhà quản trị ở mỗi doanh nghiệp
phải tính đến toàn bộ những ảnh hưởng của các yếu tố vừa nêu đến việc hoạch định và thực
hi
ện các chiến lược và sách lược kinh doanh của mình.
(4) Tâm lý dân tộc
Tình cảm quê hương, tình yêu đất nước, lòng tự hào dân tộc, ý chí ngoan cường, tính
hiếu học, lòng nhân nghĩa vị tha... luôn luôn là những yếu tố tinh thần thuộc về tâm lý dân tộc.
Chúng có ảnh hưởng rất lớn không chỉ đến cách suy nghĩ và hành động của mỗi nhà quản trị
cũng như của mỗi con người bị quản trị, mà nó còn có ảnh hưởng sâu sắc đến phong cách tiêu
dùng, ảnh hưởng đến sự hình thành các khúc thị trường khác nhau và chính những điều này
buộc các nhà quản trị phải cân nhắc, tính toán trong các quyết định quản trị kinh doanh của
mình.
Thí dụ nước ta có 54 dân tộc, qui mô dân số mỗi dân tộc khác nhau, quan điểm tiêu
dùng của mỗi dân tộc cũng khác nhau và nhu cầu tiêu dùng cũng có những điểm khác nhau.
Tất cả những yếu tố này đòi hỏi các doanh nghiệp phải soạn thảo các chiế
n lược sản xuất kinh
doanh khác nhau cho phù hợp với tâm lý, thị hiếu của các dân tộc anh em đó.
(5) Phong cách và lối sống
Xã hội là bức tranh muôn màu do các cá thể với các phong cách và lối sống khác nhau
tạo nên. Dẫu không có hai người cùng giống nhau tuyệt đối về một phong cách hay lối sống,
nhưng nhìn chung, ở bất cứ đâu, bất cứ thời điểm nào cũng tồn tại những phong cách và lối
sống tiêu biểu cho nơi đó hay th
ời điểm đó. Mỗi phong cách và lối sống lại có những đặc
trưng riêng của mình về cách mỗi cá thể suy nghĩ, hành động và thể hiện ra thế giới bên
ngoài. Chính điều này đến lượt nó lại chi phối rất mạnh đến việc hình thành những nhu cầu về

chủng loại, chất lượng, số lượng, hình dáng, mẫu mã... của hàng hóa, dịch vụ đặc trưng cho
các phong cách và lối sống đ
ó. Như vậy muốn kinh doanh có hiệu quả, các nhà quản trị không
thể không điều chỉnh các hoạt động của mình phong cách và lối sống của xã hội đương thời
và xã hội tương lai sắp đến.
Thí dụ phong cách sống của phụ nữ phương Tây khác phụ nữ Việt Nam đã dẫn đến sự
tiêu dùng hàng hóa dịch vụ khác nhau và điều này lại buộc các nhà quản trị phải hoạch định
và thực hiện các chiến lược về hàng hóa và dịch vụ khác nhau cho hai loại đối tượng đó.
(6) Hôn nhân và gia đình

34