nghiên cứu ảnh hưởng của lân (p2o5), MOLYPDEN (MO) và a NAA đến sinh trưởng phát triển, năng suất và chất lượng của giống đậu tương đt22 vụ xuân hè tại gia lâm hà nội

B GIÁO D C VÀ ðÀO T O
TRƯ NG ð I H C NÔNG NGHI P HÀ N I
----------

----------

BÙI VĂN DŨNG

NGHIÊN C U

NH HƯ NG C A LÂN (P2O5), MOLYPDEN (MO)

VÀ α - NAA ð N SINH TRƯ NG PHÁT TRI N, NĂNG SU T
VÀ CH T LƯ NG C A GI NG ð U TƯƠNG ðT22
V

XUÂN HÈ T I GIA LÂM - HÀ N I

LU N VĂN TH C SĨ NÔNG NGHI P
Chuyên ngành: TR NG TR T
Mã s : 60.62.01

Ngư i hư ng d n khoa h c: PGS.TS. VŨ QUANG SÁNG

HÀ N I – 2009


L I CAM ðOAN
Tơi xin cam đoan s li u và k t qu nghiên c u trong lu n văn này là
trung th c và chưa h ñư c s d ng ñ b o v m t h c v nào.
Tơi xin cam đoan m i s giúp ñ cho vi c th c hi n lu n văn này đã

đư c c m ơn và các thơng tin trích d n đã đư c ch rõ ngu n g c.

Tác gi lu n văn

Bùi Văn Dũng

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………i


L I C M ƠN
Tơi xin b y t lịng bi t ơn sâu s c t i:
PGS.TS Vũ Quang Sáng, ngư i hư ng d n khoa h c ñã t n tình giúp
ñ v i tinh th n trách nhi m cao và đóng góp nhi u ý ki n q báu giúp tơi
hồn thành lu n án này.
T p th Th y, Cô giáo khoa Nông h c, đ c bi t các Th y, Cơ giáo
trong B môn Sinh lý th c v t trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i ñã tr c
ti p gi ng d y và ñóng góp nhi u ý ki n q báu giúp tơi hồn thành lu n
văn này.
Tơi cũng xin chân thành c m ơn các b n bè, ñ ng nghi p, gia đình và
ngư i thân đã nhi t tình giúp đ tơi trong su t q trình ti n hành ñ tài.

Hà N i, ngày 15 tháng 08 năm 2009
Tác gi lu n văn

Bùi Văn Dũng

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………ii


M CL C

L i cam ñoan

i

L i c m ơn

ii

Danh m c các ch vi t t t

vii

Danh m c b ng

viii

Danh m c hình

xi

1.

M

ð U

1

1.1.

ð tv nđ

1

1.2.

M c đích, yêu c u

3

1.3.

Ý nghĩa khoa h c và th c ti n

3

1.4.

Gi i h n c a ñ tài

4

2.

T NG QUAN TÀI LI U

5

2.1.

Tình hình s n xu t đ u tương trên th gi i và Vi t Nam

5

2.2.

Phân bón v i cây đ u tương.

15

3.

V T LI U, N I DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U

36

3.1.

V t li u, ñ a ñi m và th i gian nghiên c u

36

3.2.

N i dung nghiên c u

37

3.3.

Phương pháp nghiên c u

37

4.

K T QU NGHIÊN C U VÀ TH O LU N

44

4.1.

Nghiên c u nh hư ng c a li u lư ng molypden (Mo) ñ n sinh
trư ng phát tri n, năng su t và ch t lư ng c a gi ng ñ u tương
ðT 22 tr ng v xuân hè 2009 t i Gia Lâm - Hà N i.

4.1.1.

nh hư ng c a li u lư ng Mo ñ n ñ ng thái tăng trư ng chi u
cao thân chính gi ng đ u tương ðT22.

4.1.2.

44

nh hư ng c a li u lư ng Mo ñ n ñ ng thái ra lá trên thân chính
gi ng ñ u tương ðT22.

4.1.3.

44

46

nh hư ng c a li u lư ng Mo ñ n kh năng phân cành gi ng ñ u
tương ðT22.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………iii

47


4.1.4.

nh hư ng c a li u lư ng Mo ñ n s hình thành n t s n gi ng
ñ u tương ðT22.

4.1.5.

nh hư ng c a li u lư ng Mo đ n ch s di n tích lá ñ u tương
ðT22.

4.1.6.

57

nh hư ng c a li u lư ng Mo ñ n năng su t gi ng ñ u tương
ðT22.

4.1.11. Hi u qu kinh t khi s d ng Mo cho gi ng ñ u tương ðT22.

4.2.

55

nh hư ng c a li u lư ng Mo ñ n các y u t c u thành năng
su t gi ng ñ u tương ðT22.

4.1.10.

53

nh hư ng c a li u lư ng Mo ñ n cư ng ñ quang h p gi ng
ñ u tương ðT22.

4.1.9.

52

nh hư ng c a li u lư ng Mo ñ n kh năng tích lu ch t khơ
gi ng đ u tương ðT22.

4.1.8.

50

nh hư ng c a li u lư ng Mo ñ n hàm lư ng di p l c trong lá
gi ng ñ u tương ðT22.

4.1.7.

48

59
61

nh hư ng li u lư ng lân k t h p v i molypden (Mo) ñ n sinh
trư ng phát tri n, năng su t và ch t lư ng c a gi ng ñ u tương
ðT22 tr ng v xuân hè 2009 t i Gia Lâm - Hà N i.

4.2.1.

nh hư ng c a li u lư ng lân k t h p v i Mo ñ n ñ ng thái tăng
trư ng chi u cao thân chính gi ng đ u tương ðT22.

4.2.2.

64

nh hư ng c a li u lư ng lân k t h p v i Mo ñ n s hình thành
n t s n gi ng đ u tương ðT22.

4.2.5.

63

nh hư ng c a li u lư ng lân k t h p v i Mo ñ n kh năng phân
cành gi ng ñ u tương ðT22.

4.2.4.

61

nh hư ng c a li u lư ng lân k t h p v i Mo ñ n ñ ng thái ra lá
trên thân chính gi ng đ u tương ðT22.

4.2.3.

61

65

nh hư ng c a li u lư ng lân k t h p v i Mo ñ n ch s di n
tích lá gi ng đ u tương ðT22.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………iv

66


4.2.6.

nh hư ng c a li u lư ng lân k t h p v i Mo ñ n hàm lư ng
di p l c gi ng ñ u tương ðT22.

4.2.7.

nh hư ng c a li u lư ng lân k t h p v i Mo ñ n kh năng tích
lu ch t khơ gi ng đ u tương ðT22.

4.2.8.

71

nh hư ng c a li u lư ng lân k t h p v i Mo ñ n các y u t c u
thành năng su t gi ng ñ u tương ðT22.

4.2.10.

69

nh hư ng c a li u lư ng lân k t h p v i Mo ñ n cư ng ñ
quang h p gi ng ñ u tương ðT22.

4.2.9.

68

72

nh hư ng c a li u lư ng lân k t h p v i Mo ñ n năng su t
gi ng ñ u tương ðT22.

74

4.2.11. Hi u qu kinh t khi s d ng lân và Mo cho gi ng ñ u tương
ðT22 tr ng v xuân hè 2009 trên ñ t Gia Lâm - Hà N i.
4.3.

75

nh hư ng th i kỳ x lý molypden (Mo) và α - NAA ñ n sinh
trư ng phát tri n, năng su t và ch t lư ng c a gi ng ñ u tương
ðT22 v xuân hè 2009 t i Gia Lâm - Hà N i.

4.3.1.

nh hư ng c a th i kỳ x lý Mo và α - NAA ñ n ñ ng thái tăng
trư ng chi u cao thân chính gi ng đ u tương ðT22.

4.3.2.

80

nh hư ng c a th i kỳ x lý Mo và α - NAA ñ n ch s di n
tích lá gi ng đ u tương ðT22.

4.3.6.

79

nh hư ng c a th i kỳ x lý Mo và α - NAA đ n s hình thành
n t s n gi ng ñ u tương ðT22.

4.3.5.

78

nh hư ng c a th i kỳ x lý Mo và α - NAA ñ n kh năng phân
cành gi ng ñ u tương ðT22.

4.3.4.

76

nh hư ng th i kỳ x lý Mo và α - NAA ñ n ñ ng thái ra lá trên
thân chính gi ng đ u tương ðT22.

4.3.3.

76

81

nh hư ng c a th i kỳ x lý Mo và α - NAA ñ n hàm lư ng
di p l c trong lá gi ng ñ u tương ðT22.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………v

82


4.3.7.

nh hư ng c a th i kỳ x lý Mo và α - NAA đ n kh năng tích
lu ch t khơ gi ng đ u tương ðT22.

4.3.8.

nh hư ng c a th i kỳ x lý Mo và α - NAA ñ n cư ng ñ
quang h p c a gi ng ñ u tương ðT22.

4.3.9.

85

nh hư ng c a th i kỳ x lý Mo và α - NAA ñ n các y u t c u
thành năng su t gi ng ñ u tương ðT22.

4.3.10.

84

87

nh hư ng c a th i kỳ x lý Mo và α - NAA ñ n năng su t
gi ng ñ u tương ðT22.

88

4.3.11. Hi u qu kinh t khi s d ng Mo và α - NAA cho gi ng ñ u
tương ðT22 tr ng v xuân hè 2009 trên ñ t Gia Lâm - Hà N i.
4.4.

90

nh hư ng c a Mo; lân k t h p v i Mo; Mo k t h p v i α NAA ñ n ch t lư ng h t gi ng ñ u tương ðT22 tr ng v xuân hè
2009.

91

5.

K T LU N VÀ KI N NGH

94

5.1.

K t lu n

94

5.2.

ð ngh

95

TÀI LI U THAM KH O
PH L C

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………vi

96


DANH M C CÁC CH

VI T T T

CT

:

Công th c

CSDTL

:

Ch s di n tích lá

CðQH

:

Cư ng đ quang h p

NSTS

:

N t s n t ng s

NSHH

:

N t s n h u hi u

TS

:

T ng s

HLDL

:

Hàm lư ng di p l c

Mo

:

Molypden

P1000 h t

:

Kh i lư ng 1000 h t

NSCT

:

Năng su t cá th

NSLT

:

Năng su t lý thuy t

NSTT

:

Năng su t th c thu

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………vii


DANH M C B NG
STT

Tên b ng

Trang

2.1.

Tình hình s n xu t ñ u tương th gi i t 1997 - 2007

2.2.

Di n tích, năng su t và s n lư ng ñ u tương c a m t s nư c trên
th gi i.

2.3.
4.1.

Tình hình s n xu t ñ u tương

6
Vi t Nam t 1997 - 2007

45

nh hư ng c a li u lư ng Mo ñ n ñ ng thái ra lá trên thân chính
gi ng ñ u tương ðT22.

4.3.

46

nh hư ng c a li u lư ng Mo ñ n kh năng phân cành gi ng ñ u
tương ðT22.

4.4.

48

nh hư ng c a li u lư ng Mo đ n s hình thành n t s n gi ng
ñ u tương ðT22.

4.5.

nh hư ng c a li u lư ng Mo ñ n ch s

49
di n tích lá đ u tương

ðT22.
4.6.

56

nh hư ng c a li u lư ng Mo ñ n các y u t c u thành năng su t
gi ng ñ u tương ðT22.

4.10.

54

nh hư ng c a li u lư ng Mo ñ n cư ng ñ quang h p gi ng ñ u
tương ðT22.

4.9.

53

nh hư ng c a li u lư ng Mo đ n kh năng tích lu ch t khơ
gi ng đ u tương ðT22.

4.8.

51

nh hư ng c a li u lư ng Mo ñ n hàm lư ng di p l c trong lá
gi ng ñ u tương ðT22.

4.7.

10

nh hư ng c a li u lư ng Mo ñ n ñ ng thái tăng trư ng chi u
cao thân chính gi ng đ u tương ðT22.

4.2.

5

57

nh hư ng c a li u lư ng Mo ñ n năng su t gi ng ñ u tương
ðT22.

4.11. Hi u qu kinh t khi s d ng Mo cho gi ng ñ u tương ðT22.
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………viii

59
61


4.12.

nh hư ng c a li u lư ng lân k t h p v i Mo ñ n ñ ng thái tăng

trư ng chi u cao thân chính gi ng ñ u tương ðT22.

4.13.

nh hư ng c a li u lư ng lân k t h p v i Mo đ n đ ng thái ra lá
trên thân chính gi ng ñ u tương ðT22.

4.14.

67

nh hư ng c a li u lư ng lân k t h p v i Mo ñ n hàm lư ng di p
l c gi ng ñ u tương ðT22.

4.18.

66

nh hư ng c a li u lư ng lân k t h p v i Mo đ n ch s di n tích
lá gi ng ñ u tương ðT22.

4.17.

64

nh hư ng c a li u lư ng lân k t h p v i Mo đ n s hình thành
n t s n gi ng ñ u tương ðT22.

4.16.

63

nh hư ng c a li u lư ng lân k t h p v i Mo ñ n kh năng phân
cành gi ng ñ u tương ðT22.

4.15.

62

68

nh hư ng c a li u lư ng lân k t h p v i Mo ñ n kh năng tích
lu ch t khơ gi ng đ u tương ðT22.

69

4.19. nh hư ng c a li u lư ng lân k t h p v i Mo ñ n cư ng ñ quang
h p gi ng ñ u tương ðT22.
4.20.

71

nh hư ng c a li u lư ng lân k t h p v i Mo ñ n các y u t c u
thành năng su t gi ng ñ u tương ðT22.

72

4.21. nh hư ng c a li u lư ng lân k t h p v i Mo ñ n năng su t gi ng
ñ u tương ðT22.

74

4.22. Hi u qu kinh t khi s d ng lân và Mo cho gi ng ñ u tương ðT22
tr ng v xuân hè 2009 trên ñ t Gia Lâm - Hà N i.
4.23.

nh hư ng c a th i kỳ x lý Mo và α - NAA ñ n ñ ng thái tăng
trư ng chi u cao thân chính gi ng đ u tương ðT22.

4.24.

76
77

nh hư ng c a th i kỳ x lý Mo và α - NAA đ n đ ng thái ra lá
trên thân chính gi ng ñ u tương ðT22.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………ix

78


4.25.

nh hư ng c a th i kỳ x lý Mo và α - NAA ñ n kh năng phân
cành gi ng ñ u tương ðT22.

4.26.

nh hư ng c a th i kỳ x lý Mo và α - NAA ñ n s hình thành

n t s n gi ng ñ u tương ðT22.

4.27.

79
81

nh hư ng c a th i kỳ x lý Mo và α - NAA ñ n ch s di n tích
lá gi ng đ u tương ðT22.

82

4.28. nh hư ng c a th i kỳ x lý Mo và α - NAA ñ n hàm lư ng di p
l c trong lá gi ng ñ u tương ðT22.
4.29.

nh hư ng c a th i kỳ x lý Mo và α - NAA ñ n kh năng tích
lu ch t khơ gi ng đ u tương ðT22.

4.30.

84

nh hư ng c a th i kỳ x lý Mo và α - NAA ñ n cư ng ñ
quang h p gi ng ñ u tương ðT22.

4.31.

83

86

nh hư ng c a th i kỳ x lý Mo và α - NAA ñ n các y u t c u
thành năng su t gi ng ñ u tương ðT22.

87

4.32. nh hư ng c a th i kỳ x lý Mo và α - NAA ñ n năng su t gi ng
ñ u tương ðT22.

89

4.33. Hi u qu kinh t khi s d ng Mo và α - NAA cho gi ng ñ u tương
ðT22 tr ng v xuân hè 2009 trên ñ t Gia Lâm - Hà N i.

91

4.34. nh hư ng c a Mo; lân k t h p v i Mo; Mo k t h p v i α - NAA
ñ n ch t lư ng h t gi ng ñ u tương ðT22 tr ng v xuân hè 2009.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………x

92


DANH M C HÌNH
STT
4.1.

Tên hình

Trang

nh hư ng c a li u lư ng Mo đ n kh năng tích lu ch t khơ
gi ng đ u tương ðT22.

4.2.

nh hư ng c a li u lư ng Mo ñ n năng su t gi ng ñ u tương
ðT22.

4.3.

75

nh hư ng c a th i kỳ x lý Mo và α - NAA đ n kh năng tích
lu ch t khơ gi ng ñ u tương ðT22.

4.6.

70

nh hư ng c a li u lư ng lân k t h p v i Mo ñ n năng su t
gi ng ñ u tương ðT22.

4.5.

60

nh hư ng c a li u lư ng lân k t h p v i Mo ñ n kh năng tích

lu ch t khơ gi ng đ u tương ðT22.

4.4.

55

85

nh hư ng c a th i kỳ x lý Mo và α - NAA ñ n năng su t
gi ng ñ u tương ðT22.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………xi

90


1. M
1.1.

ð U

ð tv nñ
Cây ñ u tương (Glycine max (L.) Merrill) là m t trong nh ng cây tr ng

c xưa nh t. Trư c ñây cây ñ u tương ñư c m nh danh là "Vàng m c trên
ñ t" ñ n nay ñ u tương v n là cây "chi n lư c c a th i ñ i" là cây tr ng ñư c
m i ngư i quan tâm nh t trong s 2000 lo i ñ u ñ khác nhau.
ð u tương ñư c tr ng ph bi n

ðông Nam Á, B c và Nam M . Q

hương c a đ u tương là ðơng Nam châu Á, nhưng di n tích và s n lư ng ñ u
tương c a th gi i l i n m ch y u
tương

l n

khác

là

Brazil,

M . Ngoài ra, các nư c s n xu t ñ u

Argentina,

Trung

Qu c

và

n

ð

() [52]. H t ñ u tương là ngu n cung c p protein và
d u th c v t cho con ngư i, ngồi ra cịn là ngu n th c ăn quan tr ng trong
chăn nuôi. Ngày nay v i s gia tăng nhanh chóng c a dân s , nhu c u dinh

dư ng c a con ngư i, ñ c bi t nhu c u v protein ñang tr thành m t v n ñ
c p bách trong phát tri n kinh t , xã h i c a nhi u qu c gia ñang và kém phát
tri n c a th gi i. Theo Wijeratne và Welson (1987), kho ng 90% Calo và trên
80% protein có trong b a ăn hàng ngày c a ngư i dân các nư c Châu Á ñư c
cung c p t ngu n th c v t. Vì v y v i hàm lư ng protein trong h t t 38% 42%, d u t 18% - 24%, Hydratcacbon 30% - 40%, ch t khống 4% - 5%, đ u
tương chi m v trí hàng đ u trong vi c cung c p protein, d u th c v t và ch t
khống cho con ngư i thơng qua các s n ph m ch bi n khác nhau (Ngô Th
Dân và c ng s , 1999) [7].
Vi t Nam cây ñ u tương ñư c tr ng t

hàng ngàn năm, nhưng

trư c kia chưa ñư c coi tr ng. Trong nh ng năm g n đây đã có nh ng ti n
b ñáng k , t vài ch c ngàn ha trong nh ng năm 1980 ñ n nay di n tích
đ u tương c a c nư c ñã ñ t 185 ngàn ha, v i s n lư ng 245 ngàn t n,
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………1


năng su t bình qn đ t 13,2 t /ha (Niên giám th ng kê Vi t Nam năm
2005)[25]. S n ph m ngoài vi c s d ng làm th c ph m cho ngư i, th c ăn
cho gia súc, ngun li u cho cơng nghi p, cịn góp ph n c i t o đ t trong
h th ng luân canh cây tr ng.
Hi n nay nhu c u ñ u tương tiêu dùng trong nư c r t cao, ch riêng
dùng làm th c ăn cho gia súc ñã c n trên 600.000 t n, d ki n k ho ch năm
2010 di n tích đ u tương s tăng lên 400.000 ha. Tuy nhiên giá thành s n xu t
1kg ñ u tương t i Vi t Nam r t cao (g p 1,3 - 1,5 l n so v i giá c a th gi i).
Nguyên nhân do năng su t ñ u tương c a ta quá th p ch ñ t trên dư i 1
t n/ha. Vì v y c n ph i có b gi ng đ u tương có năng su t cao và quy trình
thâm canh h p lý, ñ c bi t là b trí th i v phù h p đ khai thác ti m năng khí
h u, ñ t ñai là yêu c u b c thi t (Ngô Th Dân và c ng s , 1999) [7].

Trư c nh ng ngu n l i to l n do cây ñ u tương mang l i, t nhi u năm
qua Nhà nư c ñã chú tr ng phát tri n, m r ng di n tích tr ng ñ u tương, ñ u
tư nghiên c u, ng d ng các ti n b k thu t nh m tăng năng su t và s n
lư ng ñ u tương. Tuy nhiên, k t qu còn h n ch , ch t lư ng h t chưa cao,
do ph n l n gi ng chưa ñ tiêu chu n xu t kh u. Vì v y, nh ng năm g n
ñây ñ u tương ñư c phát tri n theo hư ng chuyên canh. Hi n nay, ñã có
nhi u gi i pháp nh m tăng năng su t ch t lư ng trong đó s d ng phân bón
là hư ng r t đư c coi tr ng.
Vi c s d ng phân lân, nguyên t vi lư ng và ch t kích thích sinh
trư ng là hư ng có nhi u tri n v ng ñ nâng cao năng su t và ch t lư ng
ñ u tương. Xu t phát t v n ñ đó, chúng tơi ti n hành nghiên c u đ tài:
“ Nghiên c u nh hư ng c a lân (P2O5), molypden (Mo) và α NAA ñ n sinh trư ng phát tri n, năng su t và ch t lư ng c a gi ng ñ u
tương ðT22 v xuân hè t i Gia Lâm - Hà N i”.
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………2


1.2.

M c đích, u c u

1.1.1 M c đích
Trên cơ s tìm hi u nh hư ng c a li u lư ng lân và các th i kỳ x lý
molypden k t h p v i α - NAA ñ n sinh trư ng phát tri n và năng su t, ch t
lư ng ñ u tương gi ng ðT22 tr ng trên ñ t Gia Lâm - Hà N i, t đó đ xu t
k thu t s d ng lân và th i kỳ x lý molypden k t h p v i α - NAA thích
h p góp ph n xây d ng quy trình thâm canh ñ u tương ñ t hi u qu cao.
1.2.2. Yêu c u
- Xác ñ nh ñư c nh hư ng c a li u lư ng lân (P2O5) ñ n sinh trư ng
phát tri n, năng su t và ch t lư ng ñ u tương gi ng ðT22.
- Xác ñ nh ñư c th i kỳ x lý Mo k t h p v i α - NAA cho cây ñ u

tương gi ng ðT22 sinh trư ng phát tri n t t và cho năng su t ch t lư ng
cao nh t.
- Sơ b ho ch toán kinh t khi s d ng lân, Mo và α - NAA
1.3.

Ý nghĩa khoa h c và th c ti n

1.3.1. Ý nghĩa khoa h c
- K t qu nghiên c u c a ñ tài s cung c p các d n li u khoa h c v
nh hư ng c a li u lư ng lân, th i kỳ x lý Mo k t h p v i α - NAA ñ n
hi u qu s n xu t ñ u tương gi ng ðT22.
- K t qu nghiên c u c a ñ tài là tài li u tham kh o ph c v công
tác gi ng d y và nghiên c u v cây ñ u tương dư i tác ñ ng c a lân, Mo
và α - NAA.
1.3.2. Ý nghĩa th c ti n
Gi ng ñ u tương ðT22 v a ñư c kh o nghi m và công nh n gi ng vào
tháng 04/2006, do đó nh ng k t qu nghiên c u v phân bón s góp ph n
hồn thi n quy trình k thu t thâm canh cây đ u tương ðT22 cho năng su t
và ñ t hi u qu kinh t cao.
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………3


1.4.

Gi i h n c a ñ tài
ð tài ch gi i h n nghiên c u nh hư ng c a phân lân, nguyên t vi

lư ng (Mo) và ch t kích thích sinh trư ng α - NAA ñ n sinh trư ng, phát
tri n, năng su t và ch t lư ng c a ñ u tương ðT22 v xuân hè 2009 tr ng
trên ñ t phù sa c c a Gia Lâm - Hà N i.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………4


2. T NG QUAN TÀI LI U
2.1.

Tình hình s n xu t ñ u tương trên th gi i và Vi t Nam

2.1.1. Tình hình s n xu t đ u tương trên th gi i
ð u tương là m t cây tr ng có kh năng thích ng r ng nên ñư c
phân b
trung

kh p các châu l c và ñư c tr ng

nhi u nư c trên th gi i, t p

các nư c có vĩ đ t 480 vĩ ñ B c ñ n 300 vĩ ñ Nam. (Nguy n

Xuân Hi n, 2000) [14].
ð u tương là m t trong 8 cây tr ng quan tr ng, chi m 97% s n lư ng
cây l y d u trên th gi i, có giá tr dinh dư ng và giá tr kinh t cao. Trong
nh ng năm 70, di n tích tr ng đ u tương trên th gi i tăng ít nh t 2 l n so v i
nh ng cây l y d u khác.
B ng 2.1. Tình hình s n xu t đ u tương th gi i t 1997 - 2007

1997

Di n tích

(Tri u ha)
66,94

Năng su t
(T /ha)
21,57

S n lư ng
(Tri u t n)
144,42

1998

70,98

22,56

160,11

1999

72,05

21,90

157,81

2000

74,33

21,71

161,41

2001

76,74

23,18

177,93

2002

78,98

23,03

181,91

2003

83,65

22,80

190,77

2004

91,61

22,43

205,48

2005

92,43

23,18

214,24

2006

94,93

23,43

222,40

2007

94,90

22,78

216,14

Năm

Ngu n: FAOSTAT |© FAO Statistics Division 2009 | 01 June 2009
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………5


Trong các cây l y d u c a th gi i s n lư ng ñ u tương tăng t 32%
năm 1965 t i 50% vào nh ng năm 1980. Ngư c l i s n lư ng c a l c l i
gi m t 18% xu ng cịn 11% trong cùng th i kỳ (Ngơ Th Dân và c ng s ,
1999) [7].
Qua s li u

b ng 2.1 di n tích tr ng đ u tương trên th gi i nh ng

năm qua liên t c tăng, năm 2007 di n tích đ t 94,90 tri u ha so v i năm 1997
là 66,94 tri u ha (tăng g n 1,42 l n). ð t t c ñ tăng trư ng 4,18%/ năm v
di n tích và 0,56%/ năm v năng su t.
ðây là s đóng góp to l n c a các nhà ch n t o gi ng đ u tương th
gi i góp ph n vào s phát tri n c a ngành nông nghi p toàn c u. Th hi n
t m quan tr ng c a cây ñ u tương ñ i v i m i qu c gia.
B ng 2.2. Di n tích, năng su t và s n lư ng ñ u tương c a m t s nư c
trên th gi i.
Năm 2005

Năm 2006

Năm 2007

Di n

Sn

Di n

Năng

Sn

Di n

Năng

Sn

tích

su t

lư ng

tích

su t

lư ng

tích

su t

lư ng

(tri u

Tên nư c

Năng

(t /ha)

(tri u

(tri u

(t /ha)

(tri u

(tri u

(t /ha)

(tri u

t n)

ha)

t n)

ha)

ha)

t n)

Th gi i

92.43

23.18

214.24

94.93

23.43

222.40

94.90

22.78

216.14

Achentina

14.04

27.29

38.30

15.10

26.80

40.47

16.10

28.26

45.50

Braxin

22.95

22.30

51.18

22.05

23.80

52.46

20.64

28.20

58.20

9.59

17.04

16.35

9.10

17.03

15.50

8.90

17.53

15.60

28.83

28.91

83.37

30.19

29.04

87.67

30.56

23.14

70.71

Trung
Qu c
M

Ngu n: FAOSTAT |© FAO Statistics Division 2009 | 01 June 2009.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………6


Hi n nay, s n xu t ñ u tương ñã ñư c m r ng và phát tri n trên
tồn th gi i, tuy nhiên di n tích ch y u v n t p trung

m t s nư c châu

M (73,03%) và châu Á. (Ph m Văn Thi u, 2002) [32]. Các nư c có trình
đ thâm canh cao và di n tích tr ng đ u tương l n c a th gi i là M , Braxin,
Achentina và Trung Qu c, chi m kho ng 90 - 95% t ng s n lư ng ñ u tương

tồn th gi i. (Ngơ Th Dân và cs, 1999) [7].
+ M v n là qu c gia ñ ng ñ u v di n tích, năng su t và s n lư ng ñ u
tương th gi i. Năm 2007, di n tích tr ng đ u tương c a M ñ t 30,56 tri u ha
(chi m 32,2%), s n lư ng ñ t 70,71 tri u t n (chi m g n 32,71%), năng su t
ñ t 23,14 t /ha (cao g n 1,02 l n) so v i di n tích và năng su t chung c a th
gi i (năng su t ñ u tương bình quân c a th gi i là 22,78 t /ha), riêng năm
2006 s n lư ng ñ u tương c a tồn nư c M đ t 87,67 tri u t n, chi m 60,7%
so v i s n lư ng toàn th gi i năm 1997 là 144,42 tri u t n.
Hi n nay M v n là nư c xu t kh u ñ u tương l n nh t th gi i, chi m
60% th trư ng xu t kh u th gi i.
+ Brazil là nư c s n xu t ñ u tương l n th hai trên th gi i. S n lư ng
ñ u tương tăng nhanh sau khi ñ t nư c này chú tr ng phát tri n (1960). Tù
năm 1980 - 1994, di n tích đ u tương tăng t 8,5 - 11,5 tri u ha, s n lư ng
tăng t 13 - 25 tri u t n, năng su t x p x 20 t /ha. (ðoàn Th Thanh Nhàn,
1996) [23]. ð n năm 2007, di n tích ñ u tương c a Brazil có xu th gi m hơn
so v i năm 2005 và 2006 ñ t di n tích là 20,64 tri u ha (chi m 21,75% t ng
di n tích đ u tương th gi i); ñ t s n lư ng là 58,20 tri u t n (chi m 26,93%
t ng s n lư ng ñ u tương th gi i).
+ Argentina là nư c s n xu t ñ u tương l n th ba trên th gi i. Nh ng
năm 60, năng su t bình qn c a đ u tương kho ng 1,1t /ha, vào ñ u nh ng
năm 70 năng su t ñ u tương ñ t k l c là 2,3 t /ha. (Ngô Th Dân và c ng s ,
1999)[7]. Giai ño n g n ñây, di n tích, năng su t và s n lư ng đ u tương c a
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………7


nư c này tăng lên rõ r t. T năm 2002 - 2007, di n tích tăng t 11,40 - 16,10
tri u ha; s n lư ng tăng t 30,0 - 45,5 tri u t n. ð c bi t, năng su t ñ u tương
năm 2007 ñ t 28,26 t /ha cao hơn so v i năng su t bình quân c a th gi i
(22,78 t /ha) là 5,48 t /ha.
+ Trung Qu c ñ ng ñ u Châu Á và ñ ng th tư th gi i v s n xu t

ñ u tương. Trư c chi n tranh th gi i th hai, Trung Qu c là nư c ñ ng ñ u
th gi i v di n tích và s n lư ng đ u tương, nhưng t năm 1999 ñ n nay
Trung Qu c ch cịn đ ng th tư trên th gi i. Năm 2007, di n tích đ u tương
c a Trung Qu c là 8,90 tri u ha; s n lư ng ñ t 15,60 tri u t n so v i năng
su t bình quân là 17,53 t /ha.
Năm 2007, di n tích c a 4 nư c (M , Braxin, Achentina, Trung Qu c)
ñ t 76,2 tri u ha, chi m 80,3% và s n lư ng ñ t 190,01 tri u t n, chi m
87,91% c th gi i năm 2007.
Ngồi 4 nư c nói trên thì Pháp, Úc,

n ð , Nh t B n cũng là nh ng

nư c s n xu t ñ u tương lâu ñ i. T i Nh t B n, cây ñ u tương tuy ñã ñư c
ñưa vào kho ng 200 năm trư c và sau công nguyên, nhưng ph i ñ n năm
1960 cây ñ u tương m i ñư c chú ý phát tri n (Nogata, 2000) [46]. Di n
tích đ u tương c a Nh t B n năm 1960 là 340 nghìn ha, năng su t 78,5
t /ha cao nh t th gi i v i gi ng Miyagishironma, năm 1997 di n tích đ t
t i 832 nghìn ha (Nguy n Văn Lu t, 2005) [18].
n ð , ñ u tương là cây tr ng ñư c chú ý phát tri n khá m nh. Năm
1979, di n tích đ u tương c a n ð m i đ t kho ng 500 nghìn ha; s n lư ng
đ t là 280 nghìn t n. (Bhatnagar, 1990)[37] ð n năm 2007, di n tích tăng lên
8,55 tri u ha; s n lư ng ñ t 9,43 tri u t n, chi m 4,36% s n lư ng đ u tương
th gi i. Thành cơng đáng k trong nh ng năm g n ñây c a n ð là áp d ng
gi ng m i và k thu t thâm canh nên năng su t bình quân ñã tăng g p 2,5 l n
ñ t 26,7 t /ha (Saleh, N. and Sumarno, 2002) [48].
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………8


M t s nư c ðơng Âu cũng có nhu c u nh p ñ u tương l n ch y u t
M và Braxin như Hà Lan: 5,06 tri u t n; ð c: 3,9 tri u t n; Tây Ban Nha:

trên 3 tri u t n (Ngô Th Dân và cs, 1999) [7].
Khu v c châu Á có di n tích đ u tương th hai th gi i sau châu M
nhưng năng su t bình quân so v i th gi i v n còn r t th p t ng di n tích tr ng
đ u tương ch tương ñương v i c a Brazil, s n lư ng ñ t x p x 50% c a nư c
này. Nguyên nhân ch y u là do ñ u tương ñư c tr ng nhi u

nh ng vùng ñ t

x u, chưa ñư c ñ u tư thâm canh và tr ng ch y u v i m c đích c i t o đ t do
v y năng su t r t th p như

n ð 7 - 10 t /ha, Vi t Nam 11 - 12 t /ha,

Indonesia 8 - 12 t /ha... S n lư ng ñ u tương

Châu Á m i ch ñáp ng ñư c

kho ng 1/2 nhu c u trong khu v c còn l i v n ph i nh p kh u. Nh ng nư c
nh p kh u ñ u tương nhi u là: Trung Qu c, Nh t B n, Tri u Tiên, Indonesia,
Malaysia, Phillipines...Sau Trung Qu c,

n ð thì Thái Lan, Nh t B n, Tri u

Tiên, Indonesia, Malaysia,... cũng góp ph n thúc đ y m nh s n xu t ñ u tương
khu v c châu Á, đ c bi t Thái Lan cịn có đ u tương xu t kh u.
2.1.2. Tình hình s n xu t ñ u tương Vi t Nam
Vi t Nam, ñ u tương là cây tr ng c truy n đã thích ng cao v i các
vùng sinh thái trong nư c. Trư c cách m ng tháng 8/1945 di n tích tr ng đ u
tương ít, kho ng 32.200 ha (năm 1944), năng su t th p 4,1 t /ha. Sau khi ñ t
nư c th ng nh t di n tích đ u tương c nư c là 39.954 ha, năng su t ñ t 5,2

t /ha. (Ngô Th Dân và c ng s , 1999) [7]. Di n tích tr ng đ u tương c a
nư c ta m i ch chi m m t ph n r t nh trong t ng di n tích gieo tr ng,
kho ng 1,5-1,6% (Ph n Văn Thi u, 2002) [32].
Hi n t i c nư c ñã hình thành 6 vùng s n xu t đ u tương, vùng ðơng
Nam B có di n tích l n nh t c nư c (chi m 26,2%), mi n núi B c b
24,7%, ð ng b ng sông H ng 17,5%, ð ng b ng sông C u Long 12,4%.
T ng di n tích 4 vùng này chi m 66,6%. Cịn l i là đ ng b ng ven bi n, mi n

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………9


Trung và Tây Nguyên, ñ u tương ñư c tr ng trong v xuân (chi m 14,2%
di n tích), v hè thu 31,3%, v mùa 2,68%, v thu đơng 22,1%, v đơng xn
29,7% (Ngơ Th Dân và c ng s , 1999) [7].
Hi n nay, Vi t Nam ñư c x p th 6 trong các nư c châu Á v s n xu t
ñ u tương, sau Trung Qu c, n ð , Indonesia, Tri u Tiên và Thái Lan.
S li u b ng 2.3 cho th y di n tích, năng su t và s n lư ng ñ u
tương c a Vi t Nam liên t c tăng trong các năm qua. Trong vòng 10 năm
l i đây t năm 1997-2007 thì di n tích tăng 2,63 l n, năng su t tăng 1,38
l n và s n lư ng tăng 3,63 l n. ð t ñư c thành t u này có s đóng góp tích
c c c a nhi u nhà nghiên c u và các cơ quan ch c năng t trung ương ñ n
đ a phương.
B ng 2.3. Tình hình s n xu t ñ u tương

Vi t Nam t 1997 - 2007
Ch s phát tri n v s n

Di n tích

Năng su t

S n lư ng

(1000 ha)

(T /ha)

(1000 t n)

1997

106.4

10.6

113

100.00

1998

129.4

11.3

146.7

129.82

1999

129.1

11.4

147.2

100.34

2000

124.1

12.0

149.3

101.43

2001

140.3

12.4

173.7

116.34

2002

158.6

13.0

205.6

118.36

2003

165.6

13.3

219.7

106.86

2004

183.8

13.4

245.9

111.93

2005

204.1

14.3

292.7

119.03

2006

185.8

13.9

258.2

88.21

2007

280

14.6

410

158.79

Năm

lư ng (%)
(Năm trư c = 100%)

Ngu n: FAOSTAT | FAO Statistics Division 2009 | 01 June 2009.
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………10


Trong nh ng năm qua, công tác ch n t o gi ng ñ u tương ñã ñư c ti n
hành

các cơ s nghiên c u theo các hư ng khác nhau. M c dù m i hư ng

ñ u có nh ng thành cơng riêng, nhưng thành cơng l n nh t ph i k ñ n là
phương pháp lai h u tính, đây là hư ng nghiên c u cơ b n ñ t o ra các ñ t
bi n, bi n d t h p ph c v cho ch n l c. Nh đó có th ph i h p đư c các
đ c tính và tính tr ng có l i c a các d ng b m và con lai.
Nư c ta trư c ñây, trên ñ t tr ng 2 v lúa thư ng khơng tr ng ho c có
tr ng r t ít cây v đơng, m t s năm g n ñây nh

ng d ng các ti n b k

thu t: Tr ng đ u tương ðơng trên n n đ t ư t, tr ng theo phương pháp làm
ñ t t i thi u… ñã làm cho ru ng 2 v lúa thành tr ng ñư c 3 v trong năm
(Tr n ðình Long, 1998) [20].
Hi n nay

mi n B c đã hình thành cơ c u 3 v /năm (Nguy n Ng c

Thành, 1996) [30], bao g m:

+ V ñ u tương xuân gieo 10/2 - 10/3
+ V ñ u tương hè gieo 20/5 - 15/6
+ V ñ u tương đơng gieo 05/9 - 05/10
ð tranh th th i v trên ñ t sau lúa mùa s m, m t s t nh ñ ng b ng
B c B như Hà Tây, Vĩnh Phúc, Phú Th … nông dân tr ng ñ u tương
b ng phương th c làm ñ t t i thi u ho c gieo vãi khơng làm đ t nh đó ti t
ki m nhân l c, ti t ki m chi phí và cho thu nh p khá, m ra kh năng khai
thác m r ng di n tích đ u tương v đơng. ði n hình t i t nh Hà Tây v
đơng 2004 tr ng 24 nghìn ha đ u tương thì có 10 nghìn ha gieo vãi, năm
2005 tr ng 28.830 ha thì ch y u là gieo vãi và làm ñ t t i thi u (C c Nông
nghi p, 2005) [5].
các t nh phía Nam: thư ng ch có 2 v ñ u tương/năm và tuỳ t ng
vùng ñ a lý c th có th i v tr ng thích h p. Vùng Tây Ngun và ðơng
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………11


Nam B : v 1 gieo tháng 4, 5 thu ho ch tháng 7, 8 hay g p mưa, ch t lư ng
h t kém; v 2 gieo tháng 7, 8 và thu ho ch tháng 10, 11.
Vùng ð ng b ng sông C u Long: v 1 gieo tháng 12, thu ho ch tháng
2, 3; v 2 gieo cu i tháng 2 ñ u tháng 3, thu ho ch tháng 5.
Khi nghiên c u v th i v tr ng đ u tương ðơng tác gi (Ngơ Quang
Th ng và Cao Phư ng Ch t, 1979) [31] nh n xét: ð i v i cây ñ u tương c n
ph i ñư c gieo s m t 20/9 ñ n 15/10 ñ cây ñ u tương phát tri n thân cành lá
và ra hoa r trong ñi u ki n th i ti t m áp m i có th cho năng su t cao và n
đ nh. Cịn Lê Song D và Ngô ð c Dương (1988) [9] nghiên c u v th i v
đ u tương ðơng

đ ng b ng và trung du B c B cho r ng: Khi ra hoa do nhi t

ñ th p và lư ng mưa gi m nên th i gian ra hoa r t ng n 10 - 15 ngày.

Trong nh ng năm qua các nhà khoa h c ñã t p trung nghiên c u lai t o
thành công m t s gi ng đ u tương thích nghi cho v ðông

ð ng b ng

sông H ng và các v khác như xuân, hè.
Theo tác gi Tr n ðình Long, (1991) [19], mu n tăng hi u qu ch n
l c gi ng ph i căn c vào các tính tr ng ít b

nh hư ng b i đi u ki n ngo i

c nh, vì v y đ ng th i v i vi c xác ñ nh h s bi n d cịn ph i xác đ nh
ngu n g c gây ra bi n d

y (do ñi u ki n ngo i c nh hay do ñ c tính c a

gi ng), tác gi cho bi t mu n có dịng, gi ng đ u tương năng su t cao ph i
căn c vào các ch tiêu: S qu /ñ t, s h t/qu , kh i lư ng 1000 h t ñ phân
l p và ch n l c. B ng phương pháp lai h u tính, các nhà khoa h c có th t o
ra các t h p lai có kh năng thích ng r ng, ch u rét (tr ng trong v ñông)
như gi ng VX 93, ðT92, DN42... gi ng DT84 có kh năng ch u nóng, ch u
h n (tr ng trong v hè). T nh ng thành cơng đó, các nhà khoa h c đã hình
thành ý tư ng có th t p h p nh ng ki u gen t t v a có kh năng ch u rét, v a
có kh năng ch u nóng c a các b m vào cùng m t con lai t o ra gi ng đ u
tương có năng su t cao tr ng ñư c 3 v trong năm như ðT 93.
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………12


Theo s li u th ng kê c a Tr n ðình Long, (2003) [22]: Giai đo n
1991 - 1995 các cơ quan nghiên c u ñã c i ti n đư c nhi u gi ng đ u tương

thích h p cho nhi u vùng sinh thái, 6 gi ng đã đư c cơng nh n qu c gia:
M103, ðT80, VX92, AK05, DT84, HL2, năng su t trung bình ñ t 2,4 - 2,5
t n/ha. Cùng v i nhi u gi ng đư c khu v c hố như: G87 - 1, 87- 5, G87 - 8,
VX 9 - 1, L1, L2, DT90, DT2, VN1, AK04, ðT93 và V47. Giai đo n các năm
1997 - 2002 có thêm 19 gi ng đ u tương đư c cơng nh n trong s 324 gi ng
cây tr ng m i. Tuy nhiên năng su t so v i th gi i và các nư c trong khu v c
thì đ u tương

Vi t Nam m i ch b ng 65% (17 t /ha).

Hi n nay công tác ch n t o gi ng và phát tri n s n xu t ñ u tương
Vi t Nam ñang t p trung vào các hư ng chính sau đây:
+ Ti p t c nh p n i các ngu n gen quý hi m

trên th gi i

+ S d ng các phương pháp ch n t o gi ng truy n th ng (ch n l c, lai
t o, x lý ñ t bi n).
+ ð i v i d u, c n t p trung ch n t o gi ng có hàm lư ng d u cao 22 27% kh i lư ng h t (Tr n ðình Long, 2000)[21].
K t qu đánh giá m t s đ c tính sinh trư ng và năng su t c a t p
đồn gi ng ñ u tương v hè, các tác gi Vũ ðình Chính, Tr n ðình Long,
ðồn Th Thanh Nhàn (1994) [4] ñã phân l p ñư c t p ñoàn gi ng ñ u
tương nghiên c u v hè thành 4 nhóm: Chín r t s m (71 - 80 ngày), chín
s m (81 - 90 ngày), chín trung bình s m (91 - 100 ngày), chín trung bình
(101 - 110 ngày). Các dịng, gi ng có năng su t cao đi n hình cho nhóm chín
r t s m là 356, 329, các dòng, gi ng h t to có th làm v t li u lai t o là
M103, DT16, 913.
Theo Nguy n Danh ðông (1993) [11] t i Vi n nghiên c u cây Công
nghi p cũng b ng phương pháp thu th p

trong và ngoài nư c, Vi n ñã thu

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………13