Tài liệu THỨC ĂN VÀ NUÔI DƯỠNG BÒ SỮA - Chương 6 pptx

Chơng 6
Kỹ thuật chăm sóc v nuôi dỡng
i. chăm sóc v nuôi d|ỡng bê bú sữa
1. Bê sơ sinh (từ khi sinh đến 7 ngy tuổi)
Ngay sau khi bê sinh, nếu dây rốn không tự đứt
ngời đỡ đẻ dùng tay trái cầm rốn bê, cách cuống rốn
khoảng 10cm đồng thời dùng ngón trỏ v ngón cái của
tay phải vuốt mạnh rốn xuôi về cuống v cắt rốn ở
khoảng cách 5-6 cm, sau đó sát trùng chỗ cắt bằng cồn
iốt 5%.
Dùng tay móc nhớt bẩn trong miệng bê. Tắm rửa
cho bê bằng nớc ấm 35-40
0
C hoặc dùng khăn, bao tải,
rơm khô mềm lau ton bộ cơ thể. Cho bê ăn sữa đầu
cng sớm cng tốt (chậm nhất l 1-1,5 giờ sau khi sinh).
Sữa đầu rất quan trọng vì giúp tẩy sạch đờng tiêu hoá,
chứa nhiều kháng thể v các chất dinh dỡng khác, lm
tăng sức đề kháng của bê với bệnh tật v tạo thuận lợi
cho quá trình sinh trởng v phát triển sau ny.
Khi cho bê ăn sữa đầu cần lu ý :
- Phải lau rửa sạch bầu vú bò mẹ trớc khi vắt sữa
đầu.
- Vắt ra cho ăn ngay, cho ăn bằng xô hay bình, xô
v bình phải rất sạch sẽ.
- Sữa của bò mẹ no thì cho chính bê đó ăn.
Trờng hợp con mẹ bị chết hoặc mất sữa đột ngột, có
thể lấy sữa đầu của bò mẹ khác thay thế.
- Lợng sữa đầu cho bê ăn khoảng 4 kg/ngy v
chia lm 3-5 lần.
Lúc đầu bê cha quen ăn sữa trong xô, cần tập

cho bê nh sau: nhúng ngón trỏ vo xô sữa, cho bê mút
ngón tay đồng thời từ từ hạ tay xuống xô sữa v cứ lm
nh vậy cho đến khi bê quen ăn sữa trong xô.
Giai đoạn đầu mới sinh bê cha quen với điều
kiện bên ngoi môi trờng v rất nhạy cảm với bệnh tật,
do đó nên nuôi bê trong cũi cá nhân với kích thớc các
chiều: di 1,2m u rộng 0,45m u cao 1,0m. Cũi nuôi bê
cần lót rơm khô, sạch, mềm. Đặt cũi nơi thoáng, khô
ráo, tránh gió lùa v ẩm ớt. Thời gian nuôi trong cũi
nên từ 7 đến 10 ngy, sau khi sinh m không nên kéo
di hơn.
2. Bê sau sơ sinh đến khi cai sữa
Sau khi ăn hết sữa đầu, chuyển bê sang chế độ
chăm sóc, nuôi dỡng giai đoạn bú sữa. Giai đoạn ny
thờng kéo di khoảng 34 tháng. Trong giai đoạn ny
cần chú ý :
- Cho ăn mỗi ngy 5kg sữa (tháng thứ 1 v thứ 2),
4kg sữa (tháng thứ 3), v giảm xuống 3kg sữa (tháng thứ
4), chia lm hai lần cách nhau 12 giờ. Sữa vắt ra cho ăn
ngay nếu không phải hâm nóng lên 38-40
0
C. Dụng cụ
chứa sữa phải tuyệt đối sạch sẽ.
- Khi bê đợc 2 tuần tuổi tập cho ăn thức ăn tinh
v từ ngy thứ 20, tập cho bê ăn cỏ khô, cỏ non. Việc
sớm cho bê tập ăn rất quan trọng, giúp dạ cỏ phát triển
v tiêu thụ đợc lợng lớn thức ăn thô xanh sau ny.
Lợng thức ăn tinh lúc đầu khoảng 0,2kg sau tăng dần
lên 0,5 kg (từ tháng thứ 2 đến tháng thứ 5), rồi 1,0 kg (từ
tháng thứ 6). Điều quan trọng l thức ăn cho bê phải

sạch sẽ, chất lợng tốt. Mỗi buổi sáng, thức ăn thừa phải
thu dọn bỏ đi v thay thế bằng thức ăn mới.
- Đảm bảo thờng xuyên có nớc uống sạch sẽ v
mỗi ngy phải thay nớc hai lần.
- Trong tháng đầu nên cho bê vận động trên sân
chơi mỗi ngy 2-5 giờ. Sau đó hng ngy nên chăn thả
bê tự do trên bãi chăn.
- Thờng xuyên tắm chải cho bê: mùa hè
2lần/ngy, mùa đông mỗi ngy 1 lần lúc tra nắng.
- Chuồng nuôi phải thông thoáng, sạch sẽ, ấm áp,
có diện tích 2,0-2,5m
2
. Thờng xuyên dọn v thay ổ lót
chuồng. Hng tháng tiến hnh khử trùng bằng crezyl,
vôi bột hoặc formol.
- Trớc khi cai sã cần tẩy giun sán cho bê (tẩy
sán lá gan, giun đũa ...).
Trong cả giai đoạn ny cần sử dụng từ 300 đến
500kg sữa tơi, 150kg cỏ khô v khoảng 100kg thức ăn
tinh. Để tiết kiệm sữa tơi hng hoá, có thể dùng các
loại thức ăn thay thế, ví dụ: dùng cám hỗn hợp chất
lợng tốt, nấu chín, sau đó dùng 1/2 khẩu phần sữa
(khoảng 2-3kg) ho lẫn cho bê ăn.
ii. chăm sóc v nuôi d|ỡng Bê cái từ cai sữa
đến động dục lần đầu
Trong thời kỳ ny bê cái có thể sử dụng đợc thức
ăn thô xanh nên tốt nhất l chăn thả trên bãi chăn, đồng
cỏ. Việc chăn thả nh vậy một mặt giúp khai thác tối u
đồng cỏ, mặt khác giúp bê có điều kiện tốt để vận động
v phát triển cơ thể. Khẩu phần cỏ xanh hng ngy của

bê cần bảo đảm đủ 15 kg (lúc đạt 6 tháng tuổi), 20kg
(khi 12 tháng tuổi) v 25-30kg (khi 18 tháng tuổi).
Lợng thức ăn tinh từ 1kg đến 2kg/con/ngy.
Với điều kiện nuôi dỡng nh vậy, nếu thấy bò
không tăng trọng hoặc tăng trọng chậm, lông xù xì thì
cần tiến hnh kiểm tra phân để tìm trứng giun sán.
Trờng hợp dơng tính thì phải tẩy, nếu ngợc lại thì
tăng thêm mỗi ngy 0,5-1,0kg rỉ mật đờng hoặc bột
sắn. Trong điều kiện chăm sóc v nuôi dỡng tốt bê 15-
20 tháng tuổi có thể đạt 65-70% khối lợng cơ thể gia
súc trởng thnh. Bò cái tơ có thể cho phối giống vo
lúc đạt khối lợng 300-320kg. Nh vậy, bò cái có thể đẻ
lứa đầu lúc 28 tháng tuổi hoặc thậm chí sớm hơn.
iii. Kỹ thuật chăm sóc v nuôi d|ỡng bò sữa
1. Bò sữa đẻ lứa đầu
Giai đoạn ny đợc tính kể từ khi bò cái tơ thụ
thai cho đến khi đẻ lứa đầu, bắt đầu tiết sữa v lại thụ
thai. Trong giai đoạn ny bò cái còn phát triển cơ thể. Vì
vậy khẩu phần ăn cho bò phải đáp ứng nhu cầu cho tăng
trởng cơ thể đồng thời cho phát triển bo thai. Sự phát
triển bo thai diễn ra mạnh nhất vo 3 tháng chửa cuối
cùng. Khi bò mới thụ thai, khẩu phần hng ngy tơng
tự nh bò tơ đang phát triển. Ba tháng có thai cuối cần
tính thêm cho nhu cầu phát triển của thai.
Nếu không tính toán khẩu phần chi tiết, khẩu
phần cho bò tơ có chửa giai đoạn cuối có thể áp dụng
nh sau:
Tháng chửa thứ 7 (từ ngy chửa thứ 190 đến 220):
35 kgcỏ + 0,35kg bột sắn
hoặc

35kg cỏ + 0,5kg rỉ mật
Tháng chửa thứ 8 (từ ngy chửa thứ 220 đến 250):
35 kg cỏ + 0,8kg bột sắn
hoặc
35kg cỏ + 1,2kg rỉ mật
Tháng chửa thứ 9 (từ ngy 250 đến khi đẻ):
35kg cỏ + 1,7kg bột sắn
hoặc
35kg cỏ + 2,0kg rỉ mật + 0,3kg bột sắn
hoặc
35kg cỏ+ 1,2kg bột ngô + 0,5kg cám gạo
hoặc
35kg cỏ + 1,0kg bột sắn +0,6kg bột ngô
Chú ý theo dõi lịch đẻ. Khoảng 5-10 ngy trớc
ngy dự kiến đẻ cần đa bò về chuồng đẻ v cho vận
động ở sân chơi hoặc bãi chăn bằng phẳng cạnh chuồng.
Hng ngy kiểm tra sức khoẻ v bầu vú để điều chỉnh
khẩu phần. Nếu cần thiết thì giảm thức ăn củ quả v
thức ăn tinh. Cần hết sức tránh vắt sữa trớc khi đẻ, trừ
trờng hợp đã giảm khẩu phần m bầu vú vẫn căng v
sữa chảy ra thì có thể vắt cho bớt căng nhng không vắt
kiệt, để tránh viêm vú. Cần trực nhật v theo dõi bò đẻ
kể cả ban đêm.
Khi bò có hiện tợng sắp đẻ thì dùng nớc ấm rửa
sạch thân sau v bầu vú. Rải rơm khô, sạch lm đệm lót
chỗ đẻ. Chuẩn bị dụng cụ v bố trí ngời đỡ đẻ. Một hai
giờ sau khi vỡ nớc ối m thai cha ra, bò mẹ rặn nhiều,
tỏ ra lo lắng v đau đớn chứng tỏ có hiện tợng đẻ
khó, cần phải mời ngay cán bộ thú y đến can thiệp.
Sau khi bò đẻ cho uống nớc đầy đủ v trong

sạch. Dùng nớc muối 2% hoặc thuốc tím 0,1% để rửa
sạch thân sau, bầu vú v âm hộ. Sau đó vắt sữa đầu cho
bê ăn. Dọn sạch ổ đẻ, tẩy uế nền chuồng, nơi bò đẻ. Nếu
6-7 giờ m nhau cha ra thì đợc xem l sát nhau v mời
cán bộ thú y đến can thiệp. Trong vòng 6-7 ngy sau khi
đẻ cần thụt rửa đờng sinh dục bằng dung dịch Lugol
hoặc các dung dịch sát trùng nhẹ khác.
Sau khi bò đẻ một tuần không nên cho ăn ngay
các loại thức ăn củ quả v các loại thức ăn nhiều nớc
khác. Tốt nhất l cho ăn cỏ phơi tái, cỏ khô loại tốt. Hết
thời kỳ sữa đầu thì chuyển sang nuôi dỡng theo chế độ
bò vắt sữa.
2. Bò sữa đã đẻ nhiều lứa
Những ngy đầu sau khi đẻ khả năng thu nhận
thức ăn của bò kém, không phù hợp với diễn biến năng
suất sữa (Hình 6-1). Chính vì thế trong giai đoạn đầu sau
khi đẻ, khả năng thu nhận thức ăn của bò sữa không đáp
ứng đợc nhu cầu dinh dỡng tăng cao để tiết sữa. Bò
phải huy động chất dinh dỡng dự trữ trong cơ thể để
đáp ứng nhu cầu tiết sữa co ny v hậu quả l thể trọng
của bò bị giảm sút. Vì vậy, cần phải chú ý cho bò ăn
uống đầy đủ, với các loại thức ăn chất lợng tốt, nếu
không bò sẽ bị gầy mòn kéo di v chậm động dục trở
lại.

Thu nhận thức ăn
ì
30 36
Cân bằng âm về NL
Cân bằng NL
Cân bằng dơng về NL
Năng suất sữa
Thu nhận thức ăn
Đẻ tháng
Thể trọng
Hình 6-1: Diễn biến năng suất sữa, lợng thu nhận thức ăn
v thể trọng của bò trong chu kỳ vắt sữa

Đối với bò vắt sữa nên xây dựng một khẩu phần
thức ăn cơ sở, sau đó bổ sung thức ăn tinh. Các khẩu
phần cơ sở nh trong Bảng 6-1 có thể đáp ứng nhu cầu
duy trì cho một con bò có khối lợng cơ thể 400 kg,
đang mang thai giai đoạn đầu v có năng suất sữa
5kg/ngy. Những con bò có năng suất sữa cao hơn
5kg/ngy đợc ăn thêm thức ăn tinh, theo định mức cứ
1kg sữa từ kg thứ 6 trở lên cho ăn thêm 0,5kg thức ăn
tinh.

Bảng 6-1: Các khẩu phần cơ sở cho bò đang vắt sữa có thể
trọng 400 kg, đang mang thai giai đoạn đầu
Khẩu phần
Thnh phần
Khối lợng (kg)

1
Cỏ tự nhiên
Rơm lúa
Rỉ mật
Rỉ mật + urê
25
3
1
0,5
2
Ngô ủ chua
Rơm lúa
Rỉ mật
Rỉ mật + urê
15
2,5
1,5
0,5
3
Cỏ tự nhiên
Thân cây ngô
Rỉ mật
25
5
1
4
Cỏ tự nhiên
Thân cây ngô
Rỉ mật
Rỉ mật + urê

15
10
1
0,5
Thnh phần của sữa có trên 87% l nớc. Do vậy,
nớc uống đối với bò sữa rất quan trọng, giúp ổn định v
tăng khả năng cho sữa. Nhu cầu nớc uống của bò có
khác nhau tuỳ theo mùa. Trung bình vo mùa hè, cứ
100kg khối lợng cơ thể bò cần 10-15 lít nớc uống.
Trong thực tế, tốt nhất l có máng uống tự động để bò
có thể uống nớc tự do, không hạn chế. Nớc uống phải
sạch, không bị ô nhiễm. Trên bãi chăn cũng phải bố trí
máng uống để bò luôn luôn có đầy đủ nớc uống.
Trong điều kiện bình thờng, sau khi đẻ 40-50
ngy thì bò cái động dục trở lại. Tuy nhiên, cũng không
nên phối vo lúc ny vì cơ hội thnh công không cao.
Tốt nhất l phối vo khoảng 2-3 tháng sau khi đẻ. Sau
khi phối 18-22 ngy cần chú ý theo dõi, nếu bò động
dục thì phối lại.
3. Cạn sữa v nuôi bò cạn sữa
a. Cạn sữa
Trớc khi đẻ bò cần có một thời gian nghỉ không
vắt sữa, gọi l thời kỳ cạn sữa. Mục đích của nó l để
cho tuyến sữa đợc nghỉ ngơi v hồi phục, khôi phục hệ
thống điều ho thần kinh thể dịch sau một thời gian tiết
sữa đã có những mất cân bằng nhất định. Cạn sữa tạo
điều kiện cho cơ thể tích luỹ chất dinh dỡng chuẩn bị
cho chu kỳ tiết sữa sau v đặc biệt l để hình thnh sữa
đầu đợc tốt. Mặt khác cạn sữa còn nhằm mục đích tập

trung dinh dỡng cho sự phát triển của bo thai v ở giai
đoạn ny tốc độ phát triển của thai rất nhanh.
Trớc ngy dự kiến bò đẻ 2 tháng tiến hnh lm
cạn sữa cho bò bằng cách:
+ Giảm số lần vắt sữa trong một ngy (từ hai lần
xuống còn một lần), sau đó vắt sữa cách nhật.
+ Thay đổi thời gian vắt sữa, thời gian cho ăn,
thay đổi vị trí vắt sữa, ngời vắt sữa...