Ý định tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện của người lao động tự do tại tỉnh bình dương

UBND TỈNH BÌNH DƯƠNG
TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ DẦU MỘT

NGUYỄN THẮT THỊ KIM THOA

Ý ĐỊNH THAM GIA BẢO HIỂM XÃ HỘI TỰ NGUYỆN
CỦA NGƯỜI LAO ĐỘNG TỰ DO
TẠI TỈNH BÌNH DƯƠNG

LUẬN VĂN THẠC SĨ
CHUYÊN NGÀNH: QUẢN TRỊ KINH DOANH
MÃ SỐ: 8340101

BÌNH DƯƠNG - 2019


UBND TỈNH BÌNH DƯƠNG
TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ DẦU MỘT

NGUYỄN THẮT THỊ KIM THOA

Ý ĐỊNH THAM GIA BẢO HIỂM XÃ HỘI TỰ NGUYỆN
CỦA NGƯỜI LAO ĐỘNG TỰ DO
TẠI TỈNH BÌNH DƯƠNG

LUẬN VĂN THẠC SĨ
CHUYÊN NGÀNH: QUẢN TRỊ KINH DOANH
MÃ SỐ: 8340101

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
PGS.TS HẠ THỊ THIỀU DAO

BÌNH DƯƠNG - 2019


LỜI CAM ĐOAN
Tôi cam đoan luận văn “Ý ĐỊNH THAM GIA BẢO HIỂM XÃ HỘI TỰ
NGUYỆN CỦA NGƯỜI LAO ĐỘNG TỰ DO TẠI TỈNH BÌNH DƯƠNG” là
cơng trình nghiên cứu của riêng tôi.
Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và chưa từng được
công bố trong bất kỳ cơng trình nào khác.
Bình Dương, ngày __ tháng __ năm 2019
Người thực hiện

Nguyễn Thắt Thị Kim Thoa

i


LỜI CẢM ƠN
Để có thể hồn thành luận văn này, bên cạnh sự nỗ lực của bản thân, tơi cịn
nhận được rất nhiều sự giúp đỡ quý báu từ các thầy cô giáo, các bạn học viên, Ban
lãnh đạo Bảo hiểm xã hội tỉnh Bình Dương.
Trước hết, Tơi xin chân thành gửi lời cảm ơn sâu sắc đến cô PGS.TS Hà
Thị Thiều Dao, người hướng dẫn khoa học của luận văn. Khi mới bắt tay vào việc
thực hiện đề tài này tơi đã gặp khơng ít khó khăn, tuy nhiên Cơ đã tận tình hướng
dẫn và giúp đỡ tơi trong tất cả các bước để tơi có thể hồn thành luận văn này. Xin
chân thành bày tỏ lòng biết ơn đến tồn thể q Thầy, Cơ giáo Khoa Kinh tế, Phòng
Đào Tạo Sau Đại Học Trường Đại học Thủ Dầu Một, các giảng viên đã tận tình
giúp đỡ và truyền đạt những kiến thức mới, bổ ích cho tơi trong suốt khóa học.
Trong q trình thực hiện đề tài tơi đã nhận được sự giúp đỡ tận tình của

Ban lãnh đạo và những người dân tại Bình Dương trong việc cung cấp số liệu, thảo
luận để hoàn thiện bảng câu hỏi và tham gia trả lời phiếu khảo sát. Xin gửi đến tất
cả mọi người lời cảm ơn sâu sắc.
Bên cạnh đó, tơi cũng xin cảm ơn gia đình tơi đã luôn quan tâm, động viên
và ủng hộ tôi về mọi mặt trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu.
Cuối cùng, tôi xin chân thành cảm ơn Quý thầy, cơ trong Hội đồng bảo vệ
luận văn đã đóng góp những ý kiến q báu để tơi hồn thành luận văn này.
Bình Dương, ngày __ tháng __ năm 2019
Người thực hiện

Nguyễn Thắt Thị Kim Thoa

ii


TÓM TẮT
Phát triển Bảo hiểm xã hội, đặc biệt là phát triển đối tượng tham gia
bảo hiểm xã hội tự nguyện là một xu hướng tất yếu nhằm thiết lập một hệ thống
an sinh xã hội bền vững. Bình Dương là một tỉnh nằm trong vùng kinh tế trọng
điểm phía Nam, qua 11 năm thực hiện chính sách bảo hiểm xã hội tự nguyện, số
lượng người lao động tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện tại Bình Dương mặc
dù năm sau cao hơn năm trước. Tuy nhiên số người tham gia bảo hiểm xã hội tự
nguyện vẫn còn rất hạn chế, kết quả thực hiện bảo hiểm xã hội tự nguyện trên địa
bàn tỉnh Bình Dương chưa tương xứng với tiềm năng về thu hút đối tượng tham
gia. Tác giả đã chọn đề tài: “Ý định tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện của người
lao động tự do tại tỉnh Bình Dương” làm đề tài nghiên cứu của mình để tìm ra
những nguyên nhân việc chưa thu hút người lao động tham gia BHXH tự nguyện,
từ đó đề xuất các hàm ý quản trị nhằm phát triển bảo hiểm xã hội tự nguyện đối
với người lao động trên địa bàn tỉnh Bình Dương và kiến nghị với cơ quan Bảo
hiểm xã hội việc mở rộng và khai thác đối tượng tham gia bảo hiểm xã hội tự

nguyện tại tỉnh Bình Dương.
Dựa trên những lý thuyết về bảo hiểm, nhu cầu, hành vi và thái độ, các mơ
hình nghiên cứu về thuyết hành động có lý do, thuyết hành vi có hoạch định cùng
với những nghiên cứu trước đây liên quan đến đề tài ở trong cũng như ngoài nước.
Tác giả đề xuất mơ hình nghiên cứu gồm 6 yếu tố: Nhận thức về tính an sinh xã
hội của bảo hiểm xã hội tự nguyện; Thái độ; Ảnh hưởng xã hội; Hiểu biết về
Bảo hiểm xã hội tự nguyện Thu nhập, Truyền thông nhằm đo lường mức độ ảnh
hưởng đến ý định tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện của người lao động tự do
tại Bình Dương.
Để giải quyết mục tiêu nghiên cứu, tác giả sử dụng phương pháp nghiên
cứu định tính và định lượng với các phép xử lý dữ liệu (thiết kế nghiên cứu, tổ
chức điều tra thu thập số liệu). Sau đó, tác giả tiến hành các bước xử lý số liệu qua
các phần kiểm định độ tin cậy thang đo Cronbach’s Alpha, Phân tích nhân tố khám
phá EFA, Phân tích mơ hình hồi quy đa biến. Mẫu nghiên cứu gồm 300 người lao
động tự do tại Bình Dương.

iii


Kết quả phân tích hồi quy đa biến đã chỉ ra được mối liên hệ cùng chiều
giữa các nhân tố gồm: Nhận thức an sinh xã hội của bảo hiểm xã hội tự nguyện,
Hiểu biết về Bảo hiểm xã hội tự nguyện, Ảnh hưởng xã hội, Thái độ, Thu nhập và
Truyền thông với ý định tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện của người lao động
tự do tại Bình Dương. Trong đó mạnh nhất là: Thái độ (Hệ số Beta 4 là 0.459), thứ
hai là: Ảnh hưởng xã hội (Hệ số Beta 3 là 0.370), thứ ba là: Thu nhập (Hệ số Beta
5 là 0.233), thứ tư là: Hiểu biết về Bảo hiểm xã hội tự nguyện (Hệ số Beta 2 là
0.203), thứ năm là: Truyền thông (Hệ số Beta 6 là 0.197), cuối cùng là: Nhận thức
an sinh xã hội của bảo hiểm xã hội tự nguyện (Hệ số Beta 1 là 0.134). Kết quả
cũng cho thấy có sự khác biệt giữa trình độ học vấn, ngành nghề, biết đến và tham
gia bảo hiểm xã hội tự nguyện đến Ý định tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện của

người lao động tự do tại Bình Dương..
Dựa trên kết quả khảo sát, đề tài đề xuất một số hàm ý quản trị cần thiết
đối với Bảo hiểm xã hội tỉnh Bình Dương để phát triển bảo hiểm xã hội tự nguyện
của người lao động tự do dựa trên đánh giá của người lao động tự do và mức độ
ảnh hưởng của các yếu tố. Ngoài ra tác giả cũng đã đưa ra một số hạn chế của đề
tài và đề xuất hướng nghiên cứu tiếp theo trong tương lai.

iv


ABSTRACT
Development

of

Social

Insurance,

in particular development

of

participants joining Social insurance is an indispensable trend to establish a
sustainable social security system. Binh Duong is a province located in the
southern key economic region, after 11 years of implementing the social insurance
policy, the number of employees participating in social insurance in Binh
Duong is

increasing

year

by

year. However,

the

number

of

people

voluntarily participating in social insurance is still very limited. The results of
voluntary social insurance implementation in Binh Duong are not commensurate
with the potential of attracting participants. The author decided to research
on "Intention to participate in voluntary social insurance of freelance workers in
Binh Duong province" topic to find out the causes that have not
attracted freelance workers in this matter, then to propose feasible solutions to
develop voluntary social insurance for employees in Binh Duong province and
initiate several suggestions to the Social Insurance agency to promote and
encourage potential participants to participate in voluntary social insurance in
Binh Duong Province.
Based on the theories of insurance, demands, behavior and attitudes,
models of reasoned action theory, planned behavioral theory, and previous studies
related to the subject conducted in Vietnam as well as in other countries, the
author proposed a research model consisting of 6 elements: Awareness of social
security of voluntary social insurance; Attitude; Social influence; Understanding

of voluntary social insurance, Income, and Communication to measure the
influence on the intention to participate in the social insurance of freelance
workers in Binh Duong.
To solve the research objectives, the author used qualitative and
quantitative research methods with data processing operations (research design,
organizing of data collection). After that, the author conducted the steps of data
processing through the reliability tests of Cronbach’s Alpha scale, EFA discovery

v


factor analysis, Multivariate regression analysis. The sample consisted of 300
freelance workers in Binh Duong.
The results of multivariate regression analysis showed a positive
relationship between factors including: Awareness of social security of voluntary
social insurance; Attitude; Social influence; Understanding of voluntary social
insurance, Income, and Communication, with the intention to participate in
voluntary social insurance of freelance workers in Binh Duong. The levels of
influence of the factors are in the following others, from most influential to least:
Attitude (Beta coefficient 4 is 0.459), Social influence (Beta coefficient 3 is
0.370), Income (Beta coefficient 5 is 0.233), Understanding of voluntary social
insurance (Beta coefficient 2 is 0.203), Communications (Beta coefficient 6 is
0.197), and Awareness of social security of voluntary social insurance (Beta
coefficient 1 is 0.134). The results also showed that there are differences between
education level, industry, knowledge and participating in voluntary social
insurance, and the intention of participating in voluntary social insurance of
freelance workers in Binh Duong.
Based on the survey results, the author proposed some necessary
administrative implications for social insurance in Binh Duong province to
increase the participation in voluntary social insurance of free workers based on

the

assessment

of

freelance

workers

and

the

effect

level of

the influencing elements. In addition, the author has also indicated some
limitations of the topic and proposed further research directions in the future.

vi


MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................ i
LỜI CẢM ƠN ..................................................................................................... ii
TÓM TẮT .......................................................................................................... iii
ABSTRACT ....................................................................................................... iv
MỤC LỤC ......................................................................................................... vii

DANH MỤC HÌNH ........................................................................................... xi
DANH MỤC BẢNG BIỂU .............................................................................. xii
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT .......................................................................... xiii
Chương 1: MỞ ĐẦU .......................................................................................... 1
1.1 Lý do chọn đề tài ............................................................................................ 1
1.2 Mục tiêu nghiên cứu ....................................................................................... 2
1.2.1. Mục tiêu chung ........................................................................................... 2
1.2.2. Mục tiêu cụ thể ........................................................................................... 2
1.3 Câu hỏi nghiên cứu......................................................................................... 2
1.4 Đối tượng nghiên cứu ..................................................................................... 3
1.5 Phạm vi nghiên cứu và thời gian nghiên cứu .................................................. 3
1.6 Phương pháp nghiên cứu ................................................................................ 3
1.7 Ý nghĩa thực tiễn của nghiên cứu ................................................................... 4
1.8 Cấu trúc của luận văn ..................................................................................... 5
Chương 2: TỔNG QUAN LÝ THUYẾT VÀ CÁC NGHIÊN CỨU LIÊN..... 6
QUAN .................................................................................................................. 6
2.1 Cơ sở lý thuyết ............................................................................................... 6
2.2.1 Các khái niệm liên quan đến bảo hiểm xã hội tự nguyện............................. 6
2.2.1.1 Khái niệm bảo hiểm.................................................................................. 6
2.2.1.2 Khái niệm bảo hiểm xã hội ....................................................................... 6
2.2.1.3 Khái niệm bảo hiểm tự nguyện ................................................................. 7
2.2.1.4 Đối tượng tham gia BHXH tự nguyện ...................................................... 7
2.2.2. Các khái niệm liên quan đến người lao động tự do..................................... 8
2.2 Các lý thuyết nền ............................................................................................ 9

vii


2.2.1 Cơ sở khoa học của sự phát triển BHXN tự nguyện..................................... 9
2.2.2 Xu hướng thực hiện hành vi mua của người tiêu dùng ............................... 12

2.2.3 Quá trình đi đến một quyết định mua sắm.................................................. 12
2.2.3.1 Những người (chủ thể) tham gia vào một quyết định mua sắm ............... 13
2.2.3.2 Các bước của quá trình quyết định mua hàng ......................................... 13
2.2.4 Các mơ hình thái độ ................................................................................... 15
2.2.4.1 Mơ hình nghiên cứu hành vi người tiêu dùng.......................................... 16
2.2.4.2 Thuyết hành động có lý do (Theory of Reasoned Action – TRA) ........... 16
2.2.4.3 Thuyết hành vi có hoạch định (Theory of Planned Behavior - TPB) ...... 19
2.2.5 Các nghiên cứu trước về phát triển BHXH TN .......................................... 20
2.2.5.1 Một số nghiên cứu của các nhà nghiên cứu trong nước có liên quan ...... 20
2.2.5.1 Một số nghiên cứu của các nhà nghiên cứu ngồi nước có liên quan ...... 24
2.3 Mơ hình nghiên cứu đề xuất.......................................................................... 28
2.3.1 Các nhân tố ảnh hưởng đến BHXH TN và các giả thuyết nghiên cứu ....... 30
2.3.1.1. Nhận thức về tính an sinh xã hội của bảo hiểm xã hội tự nguyện .......... 30
2.3.1.2. Thái độ ................................................................................................... 31
2.3.1.3. Ảnh hưởng xã hội................................................................................... 31
2.3.1.4. Hiểu biết về Bảo hiểm xã hội tự nguyện ................................................ 32
2.3.1.5. Thu nhập ................................................................................................ 33
2.3.1.6. Truyền thơng .......................................................................................... 35
2.4 Tóm tắt chương 2 .......................................................................................... 35
Chương 3: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ................................................. 36
3.1 Phương pháp và thiết kế nghiên cứu ............................................................. 36
3.1.1. Nghiên cứu định tính................................................................................. 36
3.1.2. Nghiên cứu định lượng.............................................................................. 36
3.2 Quy trình nghiên cứu .................................................................................... 37
3.3 Diễn đạt và mã hóa thang đo ......................................................................... 38
3.4 Phương pháp chọn mẫu ................................................................................. 42
3.5 Phương pháp phân tích dữ liệu...................................................................... 43
3.5.1 Làm sạch và mã hóa dữ liệu ....................................................................... 43

viii

3.5.2 Thống kê mô tả ...........................................................................................45
3.5.3 Kiểm định độ tin cậy và đánh giá thang đo.................................................45
3.5.4 Phân tích nhân tố khám phá (EFA) .............................................................46
3.5.5 Phân tích hồi quy đa biến ...........................................................................48
3.5.6 Kiểm định ANOVA....................................................................................48
3.6 Tóm tắt chương 3 ..........................................................................................49
Chương 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN .............................50
4.1 Giới thiệu tổng quan về BHXH Bình Dương ................................................50
4.1.1 Quá trình hình thành và phát triển BHXH Bình Dương .............................50
4.1.2 Thực trạng tham gia BHXH tự nguyện tại Bình Dương .............................50
4.1.2.1 Số người tham gia BHXH Tự nguyện .....................................................50
4.1.2.2 Số thu BHXH Tự nguyện ........................................................................51
4.2 Kết quả nghiên cứu........................................................................................52
4.2.1. Mô tả dữ liệu thu thập được.......................................................................52
4.2.1.1 Cơ cấu giới tính của đối tượng khảo sát ..................................................53
4.2.1.2 Cơ cấu độ tuổi của đối tượng khảo sát .....................................................54
4.2.1.3 Cơ cấu trình độ học vấn của đối tượng khảo sát ......................................55
4.2.1.4 Cơ cấu ngành nghề của đối tượng khảo sát .............................................55
4.2.1.5 Cơ cấu thu nhập của đối tượng khảo sát ..................................................56
4.2.1.6 Cơ cấu biến đến BHXH TN kết hợp với cơ cấu tham gia BHXN TN .....57
4.2.2. Kiểm định độ tin cậy thang đo ...................................................................58
4.2.3. Phân tích nhân tố khám phá EFA ..............................................................59
4.2.3.1. Phân tích EFA các biến độc lập ..............................................................59
4.2.3.2. Phân tích nhân tố khám phá biến phụ thuộc ...........................................62
4.2.3.3. Điều chỉnh mơ hình và giả thuyết nghiên cứu ........................................63
4.2.4. Kiểm định mơ hình ....................................................................................64
4.2.4.1. Phân tích tương quan ..............................................................................64
4.2.4.2. Phân tích hồi quy ....................................................................................65

4.2.4.3. Kiểm định mơ hình .................................................................................65
4.2.4.4. Dị tìm các vi phạm giả định cần thiết ....................................................66

ix


4.2.4.5. Kết quả phân tích hồi quy đa biến và đánh giá mức độ quan trọng của
từng nhân tố ........................................................................................................ 68
4.2.5. Kiểm định sự khác biệt giữa Ý định tham gia BHXH TN của người lao
động tự do tại Bình Dương theo các đặc điểm nhân khẩu học của người dân. .... 69
4.2.5.1. Kiểm định sự khác biệt giữa hai nhóm yếu tố ........................................ 69
4.2.5.2. Kiểm định sự khác biệt giữa ba nhóm yếu tố trở lên .............................. 70
4.3. Thảo luận kết quả nghiên cứu ...................................................................... 71
4.4. Tóm tắt chương 4 ......................................................................................... 76
Chương 5: KẾT LUẬN VÀ HÀM Ý QUẢN TRỊ ........................................... 77
5.1 Tóm tắt kết quả nghiên cứu ........................................................................... 77
5.2 Đề xuất hàm ý quản trị .................................................................................. 78
5.2.1. Hàm ý quản trị để người lao động tự do thay đổi Thái độ ......................... 78
5.2.2. Hàm ý quản trị để tăng cường sức ảnh hưởng của xã hội đến người lao
động tự do ........................................................................................................... 79
5.2.3. Hàm ý quản trị hỗ trợ để người lao động tự do thu nhập thấp có thể tham
gia BHXH TN ..................................................................................................... 80
5.2.4. Hàm ý quản trị để tăng cường hiểu biết của người lao động tự do về
BHXH TN........................................................................................................... 81
5.2.5. Hàm ý quản trị tăng cường truyền thông đến người lao động tự do .......... 81
5.2.6. Hàm ý quản trị nâng cao nhận thức ASXH của BHXH TN ...................... 83
5.3 Hạn chế và hướng nghiên cứu tiếp theo ........................................................ 83
TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................ 84
Phụ lục 01: Thống kê mô tả đặc điểm mẫu nghiên cứu .................................... i
Phụ lục 02: Thống kê mô tả trung bình các biến .............................................. v

Phụ lục 03: Độ tin cậy Cronbach alpha ........................................................... vii
Phụ lục 04: Nhân tố khám phá EFA ...............................................................xiii
Phụ lục 05: Tuong quan Pearson .................................................................. xxiv
Phụ lục 06: Mơ hình hồi quy .......................................................................... xxv
Phụ lục 07: T-Test và ANOVA ..................................................................... xxix
Phụ lục 08: Bảng khảo sát ........................................................................... xxxvi

x


DANH MỤC HÌNH
Hình 2.1: Phạm vi tính lao động tự do theo khu vực ........................................... 8
Hình 2.2: Tỷ lệ lao động chính thức và lao động phi chính thức theo nhóm nghề,
năm 2016. .......................................................................................... 9
Hình 2.3 Các cấp bậc của nhu cầu Maslow ...................................................... 11
Hình 2.4 Những yếu tố kìm hãm quyết định mua ............................................. 15
Hình 2.5. Mơ hình thuyết hành động hợp lý (TRA) .......................................... 18
Hình 2.6: Mơ hình lý thuyết hành vi có hoạch định – TPB ............................... 19
Hình 2.7: Mơ hình nghiên cứu Phạm Thị Lan Phương ..................................... 21
Hình 2.8: Mơ hình nghiên cứu Hồng Thu Thủy và Bùi Hồng Minh Thư ....... 22
Hình 2.9: Mơ hình nghiên cứu Nguyễn Xuân Cường, Nguyễn Xuân Thọ, Hồ
Huy Tựu .......................................................................................... 23
Hình 2.10: Mơ hình nghiên cứu Nguyễn Thị Ngọc Trinh ................................. 24
Hình 2.11: Mơ hình nghiên cứu đề xuất của tác giả .......................................... 30
Hình 3.1 Quy trình nghiên cứu ......................................................................... 37

xi


DANH MỤC BẢNG BIỂU

Bảng 2.1: Bảng tóm tắt những nghiên cứu trước ...............................................25
Bảng 3.1: Thang đo Nhận thức ASXH của BHXH TN .....................................38
Bảng 3.2: Thang đo Thái độ .............................................................................39
Bảng 3.3: Thang đo Ảnh hưởng xã hội .............................................................39
Bảng 3.4: Thang đo Hiểu biết về Bảo hiểm xã hội tự nguyện ...........................40
Bảng 3.6: Thang đo Truyền thông ....................................................................41
Bảng 3.7: Thang đo Ý định tham gia BHXH TN ..............................................42
Bảng 4.1: Biến động số người tham gia BHXH từ 2016 đến 2018 ....................51
Bảng 4.2: Biến động số thu BHXH từ 2016 đến 2018.......................................51
Bảng 4.3: Đặc điểm mẫu nghiên cứu ................................................................52
Bảng 4.4: Đặc điểm giới tính và ngành nghề ....................................................54
Bảng 4.5: Đặc điểm trình độ và ngành nghề .....................................................55
Bảng 4.6: Đặc điểm thu nhập và ngành nghề ....................................................57
Bảng 4.7: Đặc điểm trình độ và biết đến; tham gia BHXH TN .........................57
Bảng 4.8: Đặc điểm thu nhập và biết đến; tham gia BHXH TN ........................58
Bảng 4.9: Kết quả phân tích yếu tố cho biến phụ thuộc ....................................62
Bảng 4.10: Kết quả kiểm định Pearson’s mối tương quan giữa biến phụ thuộc và
các biến độc lập................................................................................64
Bảng 4.11: Phân tích hồi quy các nhân tố ảnh hưởng đến Ý định tham gia
BHXH TN của người lao động tự do tại Bình Dương .......................65
Bảng 4.12: Kết quả kiểm định sự phù hợp của mơ hình ....................................66
Bảng 4.13: Kiểm định hiện tượng đa cộng tuyến ..............................................67
Bảng 4.14: Kết quả phân tích hồi quy đa biến...................................................68
Bảng 4.15: Kết quả kiểm định t-test của nhóm hai yếu tố .................................69
Bảng 4.16 Kiểm định Levene và ANOVA cho các nhóm từ ba yếu tố trở lên ...70
Bảng 4.17: Tóm tắt kiểm định các giả thuyết nghiên cứu ..................................71

xii

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT
ASXH

An sinh xã hội

BHXH

Bảo hiểm xã hội

BHXH BB

Bảo hiểm xã hội bắt buộc

BHXH TN

Bảo hiểm xã hội tự nguyện

BHYT

Bảo hiểm y tế

EFA (Exploratory Factor Analysis)

Phân tích nhân tố khám phá

OLS (Ordinal Least Squares)

Phương pháp bình phương nhỏ nhất

TPB (Theory of Planned Behaviour)

Thuyết hành vi dự định

BHXH BD

Bảo hiểm xã hội tỉnh Bình Dương

NLĐ

Người lao động

KVPCT

Khu vực Phi chính thức

xiii



Chương 1: MỞ ĐẦU
1.1 Lý do chọn đề tài
Bảo hiểm xã hội tự nguyện (BHXH TN) là một chính sách lớn của Nhà
nước là một trong những trụ cột chính trong hệ thống an sinh xã hội (ASXH) của
mỗi quốc gia, nhằm đảm bảo cho những người lao động không hoặc chưa có cơ hội
tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc (BHXH BB) được tiếp cận với hệ thống BHXH.
Trong nền kinh tế hiện nay, có rất nhiều lao động khơng được tham gia BHXH
BB vì họ là những lao động tự do, tự hoạt động sản xuất kinh doanh, các đối tượng
có thể kể đến như: các lao động tự tạo việc làm, kinh doanh buôn bán nhỏ lẻ, nông
dân… người lao động trong các làng nghề tiểu thủ cơng nghiệp ở những nơi khơng
có quan hệ lao động, theo quy định của pháp luật, không thuộc đối tượng tham gia

BHXH BB.
Bình Dương là một trong những tỉnh phát triển nhanh và toàn diện về
kinh tế so với các tỉnh, thành phố trên cả nước. Cùng với việc phát triển kinh tế
chung của tỉnh, mức sống của những lao động lĩnh vực nông nghiệp và khu vực
lao động tự do đã dần được cải thiện, nhiều người có thu nhập khá, có tích lũy
nhất định và theo đó họ có khả năng tham gia BHXH tự nguyện.
Phát triển bảo hiểm xã hội, đặc biệt là phát triển đối tượng tham gia
BHXH TN là một xu hướng tất yếu nhằm thiết lập một hệ thống an sinh xã hội
bền vững. Bình Dương là một tỉnh nằm trong vùng kinh tế trọng điểm phía Nam,
qua 11 năm thực hiện chính sách BHXH TN, số lượng người lao động tham gia
BHXH TN tại Bình Dương mặc dù năm sau cao hơn năm trước (năm 2014 là
2.223 người, năm 2015 là 2.498 người tham gia). Tuy nhiên số người tham gia
BHXH TN vẫn còn rất hạn chế, cụ thể: lực lượng lao động năm 2016 tại Bình
Dương là: 1.280.100 người (Tổng Cục Thống kê, 2018), tham gia BHXH bắt buộc
834.448 người (Báo cáo BHXH tỉnh Bình Dương, 2016), số người chưa tham gia
bảo hiểm xã hội là 445.652 người, nhưng số người tham gia BHXH TN năm 2016
chỉ là 1.356 người (Báo cáo BHXH tỉnh Bình Dương, 2016), kết quả thực hiện
BHXH tự nguyện trên địa bàn tỉnh Bình Dương chưa tương xứng với tiềm năng
về thu hút đối tượng tham gia.

1


Vấn đề đặt ra là tại sao tiềm năng lớn nhưng số người tham gia BHXH TN
lại ít? Phải chăng trong quá trình thực hiện BHXH tự nguyện trên địa bàn tỉnh
Bình Dương cịn nhiều khó khăn, vướng mắc? Phải chăng cơ chế, chính sách
chung về BHXH tự nguyện chưa đủ sức “hút” đối với người lao động? Vậy làm
thế nào để tiếp tục phát triển, mở rộng phạm vi hoạt động của BHXH tự nguyện
trên địa bàn tỉnh Bình Dương? Tác giả tiến hành nghiên cứu tình hình thực hiện
chính sách BHXH tự nguyện và tìm ra những ngun nhân việc chưa thu hút người

lao động tham gia BHXH tự nguyện, từ đó đề xuất các hàm ý quản trị nhằm phát
triển BHXH TN đối với người lao động trên địa bàn tỉnh Bình Dương. Với những
lý do nêu trên, vì thế tác giả đã chọn đề tài: “Ý định tham gia bảo hiểm xã hội tự
nguyện của người lao động tự do tại tỉnh Bình Dương” làm đề tài nghiên cứu của
mình. Trên cơ sở nghiên cứu của đề tài, luận văn kiến nghị với cơ quan bảo hiểm
xã hội việc mở rộng và khai thác đối tượng tham gia BHXH TN tại tỉnh Bình
Dương.
1.2 Mục tiêu nghiên cứu
1.2.1. Mục tiêu chung
Đề tài nghiên cứu nhằm xác định các yếu tố ảnh hưởng và mức độ ảnh
hưởng của các yếu tố này đến ý định tham gia BHXH TN đối với người lao động
tự do tại tỉnh Bình Dương, đồng thời đề ra hàm ý quản trị nhằm thu hút và nâng
cao ý định tham gia BHXH TN của người lao động tự do tại Bình Dương.
1.2.2. Mục tiêu cụ thể
Các yếu tố ảnh hưởng và mức độ ảnh hưởng đến ý định tham gia BHXH
TN của người lao động tự do tại Bình Dương.
Từ kết quả thu được đề ra hàm ý quản trị nhằm nâng cao ý định tham gia
BHXH TN đối với người lao động tự do tại tỉnh Bình Dương.
1.3 Câu hỏi nghiên cứu
Dựa trên những mục tiêu nghiên cứu và để giải quyết những vấn đề có liên
quan đến đề tài tác giả xác định được những câu hỏi nghiên cứu chủ yếu sau:
Các yếu tố nào tác động đến ý định tham gia BHXH TN của người lao động
tự do tại tỉnh Bình Dương?

2


Mức độ ảnh hưởng của từng yếu tố đến ý định tham gia BHXH TN của
người lao động tự do tại tỉnh Bình Dương là như thế nào?
1.4 Đối tượng nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu: các thành phần, yếu tố ảnh hưởng đến ý định tham
gia BHXH TN của người lao động tự do tại Bình Dương.
Khách thể nghiên cứu: Người lao động tại Bình Dương đang tham gia và
có nhu cầu tham gia BHXH tự nguyện.
1.5 Phạm vi nghiên cứu và thời gian nghiên cứu
Không gian: Tại một số địa điểm tập trung nhiều người lao động tự do ở
Bình Dương như chợ Bình Mỹ, chợ Tân Bình trên địa bàn huyện Bắc Tân Uyên;
Chợ Phú Chánh, Chợ Phú Mỹ trên địa bàn thị xã Tân Uyên; Chợ Phước Hòa, chợ
Bàu Bàng trên địa bàn huyện Bàu Bàng; Chợ Phú Giáo, bệnh viện huyện Phú
Giáo, bệnh viện thị xã Tân Uyên; Các nhà trọ lân cận các Khu công nghiệp ở Tân
Uyên, Thuận An và Dĩ An…
Dữ liệu thứ cấp: được sử dụng trong 4 năm 2016 – 2019. Những số liệu
này được lấy từ các báo cáo thống kê và các báo cáo công bố thông tin tài chính
của Tổng cục thống kê.
Dữ liệu sơ cấp: Tác giả tiến hành khảo sát Người lao động tự do 1 tháng từ
tháng 04/2019 đến tháng 05/2019 bằng bảng hỏi được thiết kế sẵn để thu thập ý
kiến của người lao động, sau đó tổng hợp và xử lý bằng phần mềm SPSS 22.0
Đối thượng khảo sát: Người lao động tự do có nhu cầu tham gia BHXH tự
nguyện tại tại Bình Dương. Đề tài khơng khảo sát các đối tượng tham gia BHXH
tự nguyện đóng một lần cho những năm còn thiếu để đủ 20 năm tham gia BXHH
nhằm mục đích hưởng chế độ hưu trí.
1.6 Phương pháp nghiên cứu
Đề tài sử dụng phương pháp nghiên cứu định tính thơng qua tổng hợp, phân
tích, so sánh và phỏng vấn nhằm phát hiện hiệu chỉnh mơ hình nghiên cứu sao cho
phù hợp trước khi đưa vào nghiên cứu định lượng chính thức.

3


Đề tài sử dụng phương pháp nghiên cứu định lượng để tìm hiểu, xác định

mức độ ảnh hưởng của các yếu tố đến ý định tham gia BHXH TN đối với người
lao động tự do tại tỉnh Bình Dương.
1.7 Ý nghĩa thực tiễn của nghiên cứu
Về mặt khoa học, các yếu tố ảnh hưởng đến việc tham gia bảo hiểm đã có
nhiều cơng trình nghiên cứu ở nước ngồi như của Horng và Chang (2007),
Hayakawa, Fischbeck và Fischhoff (2000), Goto (2003), Lin và Zhu (2006),
Castel (2008), Amin (2012), Shafie và Hassali (2013). Các nghiên cứu này nghiên
cứu về bảo hiểm thương mại như bảo hiểm phi nhân thọ, bảo hiểm cháy nổ...chứ
khơng nói riêng về BHXH đặc biệt là BHXH TN. Ở trong nước cũng có các cơng
trình nghiên cứu về BHXH TN như nghiên cứu của Nguyễn Xuân Cường, Nguyễn
Xuân Thọ, Hồ Huy Tựu (2014), Phạm Thị Lan Phương (2015), Nguyễn Thị Ngọc
Trinh (2016), Hoàng Thu Thủy và Bùi Hoàng Minh Thư (2018) các nghiên cứu
này chỉ nghiên cứu trên một nhóm đối tượng nhỏ là những người bn bán nhỏ,
lẻ, nông dân, người lao động ở các địa phương. Trong đề tài này, tác giả mở rộng
đối tượng nghiên cứu là những người lao động tự do được phân loại theo ILO bao
gồm cả những tiểu thương, người cung cấp dịch vụ tự do chưa được đề cập đến
trong các nghiên cứu trước.
Nghiên cứu được tác giả thực hiện trên tinh thần kế thừa từ những báo cáo
và nghiên cứu trước có liên quan, bổ sung thêm bằng chứng thực nghiệm tại Bình
Dương liên quan đến các yếu tố ảnh hưởng đến việc tham gia BHXH TN của
người lao động tự do từ đó xác định và đo lường mức độ tác động của các yếu tố
đến ý định tham gia BHXH TN đối với người lao động tự do tại tỉnh Bình Dương.
Ngồi ra, về mặt thực tiễn, kết quả của đề tài nghiên cứu sẽ chỉ ra các yếu
tố tác động mạnh đến ý định tham gia BHXH TN đối với người lao động tự do tại
tỉnh Bình Dương, là tiền đề để các cấp quản lý hoạch định chính sách và xây dựng
các hàm ý quản trị khả thi trong việc khai thác đối tượng tham gia BHXH TN nhằm
đạt hiệu quả cao trong tương lai, giúp các cơ quan, tổ chức nhà nước trên lĩnh vực
xã hội, bảo hiểm xã hội có cái nhìn toàn diện hơn, nắm bắt, hiểu rõ nhu cầu và thực
tế việc phát triển BHXH TN. Bên cạnh đó, đưa ra các hàm ý quản trị nhằm tuyên

4


truyền, vận động, tổ chức các hội thảo nhằm khuyến khích, nâng cao ý thức tham
gia BHXH TN đối với người lao động tự do, bảo vệ quyền và lợi ích cho mỗi cá
nhân, gia đình và xã hội, giúp nâng cao, cải thiện cuộc sống của từng người dân và
nhằm tăng nhanh diện bao phủ đối tượng tham gia BHXH, nhất là BHXH TN; Kết
quả nghiên cứu này có thể khơng chỉ áp dụng ở các địa phương có điều kiện tương
tự như tỉnh Bình Dương mà cịn có thể sử dụng làm tài liệu nghiên cứu trong nhà
trường và cho các đối tượng khác muốn quan tâm.
1.8 Cấu trúc của luận văn
Kết cấu của luận văn được xây dựng như sau:
Chương 1: Chương này sẽ giới thiệu lý do chọn đề tài, mục tiêu nghiên cứu,
đối tượng và phạm vi nghiên cứu, ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài.
Chương 2: Tổng quan lý thuyết và các nghiên cứu liên quan. Chương này
trình bày các khái niệm liên quan đến sự gắn kết của người lao động, các lý thuyết
và nghiên cứu trước đây có liên quan, từ đó đề xuất mơ hình nghiên cứu.
Chương 3: Phương pháp nghiên cứu: Chương này sẽ giới thiệu về việc xây
dựng thang đo, cách chọn mẫu, công cụ thu thập dữ liệu, q trình thu thập thơng
tin được tiến hành như thế nào và các kỹ thuật phân tích dữ liệu thống kê được sử
dụng trong nghiên cứu này.
Chương 4: Kết quả nghiên cứu và thảo luận. Chương này sẽ phân tích,
diễn giải các dữ liệu đã thu được từ cuộc khảo sát bao gồm các kết quả kiểm định
độ tin cậy và độ phù hợp của thang đo.
Chương 5: Kết luận và hàm ý quản trị. Chương này sẽ đưa ra một số kết
luận từ kết quả thu được và một số hàm ý quản trị đề xuất đối với BHXH tỉnh Bình
Dương và những hạn chế trong nghiên cứu.

5

Chương 2: TỔNG QUAN LÝ THUYẾT VÀ CÁC NGHIÊN CỨU LIÊN
QUAN
2.1 Cơ sở lý thuyết
2.2.1 Các khái niệm liên quan đến bảo hiểm xã hội tự nguyện
2.2.1.1 Khái niệm bảo hiểm
Có rất nhiều khái niệm khác nhau về bảo hiểm được xây dựng dựa trên từng
góc độ nghiên cứu xã hội, pháp lý, kinh tế, kỹ thuật, nghiệp vụ….
Hồ Sĩ Sà (2000, trang 12) định nghĩa: “Bảo hiểm là hoạt động thể hiện người
bảo hiểm cam kết bồi thường (theo quy luật thống kê) cho người tham gia bảo
hiểm trong từng trường hợp xảy ra rủi ro thuộc phạm vi bảo hiểm với điều kiện
người tham gia nộp một khoản phí cho chính anh ta hoặc người thứ ba; Điều này
có nghĩa là người tham gia chuyển giao rủi ro cho người bảo hiểm bằng cách nộp
một khoản phí để hình thành quỹ dự trữ. Khi người tham gia gặp rủi ro dẫn đến
tổn thất, người bảo hiểm lấy quỹ dự trữ trợ cấp hoặc bồi thường thiệt hại thuộc
phạm vi bảo hiểm cho người tham gia. Phạm vi bảo hiểm là những rủi ro mà người
tham gia đăng ký với người bảo hiểm”
Bảo hiểm là một hoạt động dịch vụ tài chính, thơng qua đó một cá nhân hay
một tổ chức có quyền được hưởng bồi thường hoặc chi trả tiền bảo hiểm nếu rủi
ro hay sự kiện bảo hiểm xảy ra nhờ vào khoản đóng góp phí bảo hiểm cho mình
hay cho người thứ ba. Khoản tiền bồi thường hoặc chi trả này do một tổ chức đảm
nhận, tổ chức này có trách nhiệm trước rủi ro hay sự kiện bảo hiểm và bù trừ chúng
theo quy luật thống kê (Nguyễn Văn Định, 2008).
Nguyễn Thị Ngọc Trinh (2016) chỉ ra rằng “Bảo hiểm là những quan hệ
kinh tế gắn liền với quá trình hình thành, phân phối và sử dụng các quỹ bảo hiểm
tập trung nhằm giải quyết các rủi ro bảo hiểm cho các đối tượng tham gia bảo hiểm,
đảm bảo cho quá trình tái sản xuất và đời sống của xã hội được diễn ra bình
thường.”
2.2.1.2 Khái niệm bảo hiểm xã hội
Trên bình diện quốc tế, khái niệm chung của ILO về ASXH cũng được sử

dụng trong lĩnh vực BHXH. Theo cơng ước 102 (1952) thì BHXH có thể được

6


hiểu khái quát là sự bảo vệ của xã hội đối với các thành viên của mình thơng qua
các biện pháp cộng đồng, nhằm chống lại các khó khăn về kinh tế, xã hội do bị
ngừng hoặc giảm thu nhập, gây ra bởi ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, thất
nghiệp, thương tật, tuổi già và chết; đồng thời đảm bảo các chăm sóc y tế và trợ
cấp cho các gia đình đơng con.
BHXH là loại hình dịch vụ công trong nền kinh tế thị trường, hoạt động
không nhằm mục đích kiếm lời. BHXH có vai trị kinh tế xã hội hết sức quan trọng
vì nó hướng tới diện bảo vệ là người lao động, lực lượng quan trọng đang trực tiếp
tạo ra của cải vật chất cho xã hội. BHXH có tính cộng đồng, tính nhân đạo, nhân
văn sâu sắc và là trụ cột chính của hệ thống ASXH của mỗi nước (Phạm Thị Định
và Nguyễn Văn Định, 2011).
2.2.1.3 Khái niệm bảo hiểm tự nguyện
Theo quy định tại điều 3 Luật Bảo hiểm xã hội thì bảo hiểm xã hội bao gồm
BHXH BB và BHXH TN.
BHXH BB: là loại hình BHXH mà người lao động và người sử dụng lao
động bắt buộc phải tham gia.
BHXH TN: là loại hình BHXH mà người lao động tự nguyện tham gia,
được lựa chọn mức đóng và phương thức đóng phù hợp với thu nhập của mình để
hưởng bảo hiểm xã hội. BHXH TN được triển khai thực hiện từ năm 2008 với 2
chế độ bảo hiểm là hưu trí và tử tuất.
Theo Nguyễn Thị Ngọc Trinh (2016) BHXH là chính sách an sinh xã hội
của Nhà nước nhằm mục đích chi trả một phần thu nhập cho người lao động khi
gặp sự cố trong cuộc sống như ốm đau, thai sản, tuổi già khơng cịn khả năng lao
động hoặc tử tuất trên cơ sở đóng góp của người lao động và người sử dụng lao
động dưới sự quản lý của Nhà nước.

2.2.1.4 Đối tượng tham gia BHXH tự nguyện
Theo quy định tại điều 2 Luật Bảo hiểm xã hội thì người tham gia BHXH
tự nguyện là công dân Việt Nam từ đủ 15 tuổi trở lên, không thuộc đối tượng tham
gia BHXH bắt buộc. Người hoạt động không chuyên trách ở thôn, ấp, bản, làng,
tổ dân phố, khu phố; Người lao động giúp việc gia đình; người tham gia các hoạt

7


động sản xuất, kinh doanh, dịch vụ không hưởng tiền lương, xã viên không hưởng
tiền lương, tiền công làm việc trong hợp tác xã, liên hiệp hợp tác xã; Người nông
dân, người lao động tự tạo việc làm bao gồm những người tự tổ chức hoạt động
lao động để có thu nhập cho bản thân và gia đình; Người lao động đã đủ điều kiện
về tuổi đời nhưng chưa đủ điều kiện về thời gian đóng để hưởng lương hưu theo
quy định của pháp luật về BHXH.
2.2.2. Các khái niệm liên quan đến người lao động tự do
Người lao động tự do (người lao động tự làm) là những người lao động có
việc làm phi chính thức hay có thể gọi là lao động phi chính thức. Theo báo cáo
thống kê đầu tiên của Việt Nam về việc làm phi chính thức được Tổng Cục Thống
kê và Viện Khoa học Lao động – Xã hội công bố ấn phẩm ngày 14 tháng 8 năm
2018, việc làm phi chính thức được định nghĩa là việc làm khơng có bảo hiểm xã
hội (đặc biệt là bảo hiểm xã hội bắt buộc) và khơng có hợp đồng lao động từ 3
tháng trở lên. Phạm vi tính lao động tự do của báo cáo được thể hiện theo hình 2.1:

Hình 2.1: Phạm vi tính lao động tự do theo khu vực
Nguồn: Báo cáo lao động phi chính thức 2016 (2018)
Cũng theo báo cáo báo cáo thống kê đầu tiên của Việt Nam về việc làm phi
chính thức, đặc trưng của người lao động phi chính thức có một số đặc điểm dễ
nhận thấy như: “việc làm bấp bênh, thiếu ổn định, thu nhập thấp, thời gian làm

8


việc dài; khơng có hợp đồng lao động hoặc có nhưng khơng được đóng bảo hiểm
xã hội, bảo hiểm y tế, không được chi trả các chế độ phụ cấp và các khoản phúc
lợi xã hội khác. Những người lao động này thường luẩn quẩn trong đói nghèo, hạn
chế về năng lực, kiến thức và điều kiện kinh tế, do đó khơng có nhiều cơ hội để
hịa nhập xã hội.”
Tỷ lệ lao động tự do theo ngành nghề được công bố là:

Hình 2.2: Tỷ lệ lao động chính thức và lao động phi chính thức theo
nhóm nghề, năm 2016.
Nguồn: Báo cáo lao động phi chính thức 2016 (2018)
Trong phạm vi đề tài này, người lao động tự do được khảo sát chủ yếu liên
quan đến nhóm thợ thủ cơng và các thợ khác có liên quan, nhóm dịch vụ cá nhân,
bảo vệ và bán hàng.
2.2 Các lý thuyết nền
2.2.1 Cơ sở khoa học của sự phát triển BHXN tự nguyện
Phạm Thị Lan Phương (2015) đã trình bày về cơ sở khoa học của sự phát
triển BHXH như sau “nhu cầu BHXH (theo nghĩa hẹp) là nhu cầu được bảo đảm
và duy trì cuộc sống của NLĐ và gia đình họ ở mức độ nào đó. Nhu cầu này là nhu

9