Tài liệu Chăn nuôi thú nhai lại - Bài 5 docx

38
Bài 5
CHĂN NUÔI BÒ SINH SẢN

U
A. CHĂN NUÔI BÒ ĐỰC SINH SẢN
U

Một con cái một đời chỉ đẻ được khoảng 5 – 10 con, nhưng một con đực
giống một đời bằng phương pháp phối giống có hướng dẫn có thể được 500 – 1000
con, nếu thụ tinh nhân tạo có thể đạt 5000 – 10000 con. Vì vậy đực giống xấu, tốt
có ảnh hưởng rất lớn.

I.
U
ĐẶC ĐIỂM CẤU TẠO CƠ QUAN SINH DỤC CỦA BÒ ĐỰC GIỐNG
U
:


1.
U
Bao dòch hoàn
U
(Saccus testicularis)
Bao dòch hoàn của bò đực giống, giống như cái túi đeo ở giữa hai đùi, trong
đó có dòch hoàn phụ, tinh hoàn, qua ống bẹn, ống dẫn tinh nối với ống niệu.
Cấu tạo bao dòch hoàn gồm ba lớp. Ngoài cùng là lớp da, giữa là lớp cơ và
trong giáp với dòch hoàn là lớp tương mạc.
Da mỏng, đa số mầu hồng, lông thưa, hai hòn cà cân đối, có nhiều tuyến mô

hôi và tuyến nhờn. Dưới da có lớp màng gân gắn chặt với da, khi sợ cơ của lớp này
co lại, lớp da cũng nheo lại.
Dưới lớp màng gân là lớp cơ gồm những sợi cơ vân gắn chặt với màng tương
mạc của tinh hoàn. Nếu những sợ cơ trên co lại thì cả dòch hoàn cũng co lên. Chính
Hình 2. Cơ quan sinh sản bò đực
Download»

39
do bao dòch hoàn có những tổ chức như vậy nên tác dụng điều tiết nhiệt độ của dòch
hoàn rất tốt, ôn độ của dòch hoàn bao giờ cũng thấp hơn ở xoang bụng 3 –4
P
0
P
C.

2.
U
Dòch hoàn
U
:
Dòch hoàn là nơi sản sinh ra tinh trùng và kích tố. Lớp ngoài cùng của dòch
hoàn là màng trắng. Mặt trong của nó phát ra các bức ngăn chia dòch hoàn thành
nhiều ô gọi là thể hyghmor.
Trong mỗi ngăn có khoảng 2 – 3 ống sinh tinh cong nhỏ, độ dài của nó
khoảng 50 – 60cm, độ dài tổng số ống sinh tinh khoảng 5km, đường kính của ống
khoảng 200 micronmet. Ống sinh tinh nhỏ từ ô nhỏ tập trung lại ở thể hyghmor, hình
thành lưới ống sinh tinh thẳng (Retetestis). Trong ống sinh tinh có hai loại tế bào :
tế bào sinh dục (tế bào tinh nguyên) để sản xuất ra tinh trùng, tế bào sertoli có tác
dụng dinh dưỡng. Xung quanh ống sinh tinh nhỏ là tổ chức gian chất gồm có nhiều
mạch máu, lâm ba và tế bào kẽ (tế bào Leidy).

Trong dòch hoàn của bò ống sinh tinh chiếm khoảng 80% trọng lượng. dòch
hoàn bò đực trưởng thành dài 8 – 12cm, rộng 4 – 6cm, năng khoảng 300 – 500g.
Dòch hoàn còn có nhiều mạch máu, thần kinh.
Động mạch của dòch hoàn rất đặc biệt, nó rất dài, quanh co uốn khúc, dài
khoảng 140 – 246cm, phân bố từ ngoài đi dần vào trong, phân bố như vậy có tác
dụng rất lớn trong việc điều tiết nhiệt.

3.
U
Phó dòch hoàn
U
(Epididymis)
Phó dòch hoàn là nơi hình thành cuối cùng và nơi tích trữ tinh trùng. Ngoài có
lớp vỏ, trong gồm rất nhiều ống của dòch hoàn và của phó dòch hoàn để tích trữ ở đó
và dẫn tinh trùng đến ống dẫn tinh. Cũng giối tinh hoàn, màng vỏ phụ dòch hoàn
cũng phân ra những bức ngăn chia thành 6 – 20 ngăn nhỏ. Phó dòch hoàn chia ra
thành 3 phần : đầu, mình và đuôi. Trong những ống dẫn tinh của phó dòch hoàn có 2
lớp tế bào hình trụ, phân tiết niêm dòch đặc cung cấp dinh dưỡng cho tinh trùng. Một
số tài liệu gần đây cho rằng, ở phụ dòch hoàn cũng có khả năng tiết ra kích tố đực
(androgen).

4.
U
Ống bẹn
U
(Funiculus permaticus)
Ống bẹn tức là cửa thông giữa xoang bụng dưới và p hó dòch hoàn để cho
thần kinh, mạch máu, ống dẫn tinh thông qua mà người ta gọi chung là thừng tinh
hoàn.

5.
U
Tuyến phụ
U
:
Tuyến sinh dục phụ tiết ra tinh thanh trong khi giao phối.
a) Túi tinh : Tuyến này phân tiết sau cùng sau khi giao phối. Nếu độ Acid
trong âm đạo cao, dòch túi tinh sẽ biến thành keo đặc lại ở cổ tử cung thành nút ngăn
tinh trùng không chảy ra ngoài.
Download»

40
b) Tuyến tiền liệt : Tuyến này không phát triển lắm, bao quanh đầu niệu đạo,
tác dụng hoạt hóa tinh trùng.
c) Tuyến niệu đạo : Còn gọi là tuyến caperer. Tuyến này phân tiết đầu tiên,
dòch trong suốt, tác dụng rửa và trung hòa Acid ở âm đạo.
6.
U
Dương vật
U
: Dương vật là đường niệu đạo, đồng thời cũng là cơ quan giao
phối, gồm 3 bộ phận : phần đầu, mình và gốc. Gốc có 2 chân nối liền với xương
ngồi, phần giữa hình chữ S khi giao phối thẳng ra, phần đầu hình soắn.

7.
U
Bao quy đầu
U
: Bao bì là bộ phận chót của cơ quan sinh dục, dài và hẹp, sau
rốn, chung quanh có lông. Giống bò Sind bìu dái rất to, trễ xuống nên bao bì cũng

trễ xuống. Nó có tác dụng bảo vệ quy đầu, phân tiết dòch nhờn và đưa dương vật
vào âm đạo.
Ngoài cơ quan sinh dục ra còn các bộ phận tổ chức khác cũng rất quan hệ đến
hoạt đồng sinh dục : thần kinh, tuyến yên, tuyến thượng thận và tuyến giáp trạng.

II.
U
THẦN KINH VÀ THỂ DỊCH TRONG QUÁ TRÌNH HOẠT ĐỘNG SINH
DỤC CỦA ĐỰC GIỐNG
U
:

Khi đực giống đến tuổi trưởng thành về sinh dục, cơ năng các tuyến nột tiết,
tuyến sinh dục hoàn thiện. Dưới tác dụng của ngoại cảnh như : ánh sáng, thức ăn,
hành vi, mùi con cái, kích thích của con người (xoa bóp) v.v... thông qua thò giác,
khứu giác, thính giác, xúc giác truyền vào trung khu thần kinh sinh dục
hypothalamus. Từ trung khu thần kinh sinh dục truyền xuống tuến yên, tuyến yên lá
trước (tiền yên) sẽ tiết ra các chất kích sinh dục tố. Người ta căn cứ vào tác dụng
của nó trên con cái mà gọi tên. Chất thứ nhất là kích noãn bào tố, gọi tắt là FSH.
Chất này có tác dụng kích thích noãn bào phát triển, gây động dục ở con cái và giả
thiết đối với con đực FSH có tác dụng xúc tiến quá trình hình thành tinh trùng.
Chất thứ hai là kích hoàng thể tố, ở con cái chất này có tác dụng xúc tiến
trứng đã chín rụng và hình thành hoàng thể. Ở con đực xúc tiến tế bào kẽ tiết ra kích
tố đực, nên người ta còn gọi là chất kích tế bào gian chất, gọi tắt là ICSH do chữ
interstitial cellstimuleting hormone.
Theo lý luận cổ điển ICSH tác động lên tế bào kẽ tiết ra testosteron;
testosteron hoạt hóa tế bào thượng bì ống sinh tinh, mẫn cán với kích thích của FSH
sản sinh ra tinh trùng.
Testosteron còn có tác dụng xúc tiến sự phát triển tổ chức cơ năng của các
tuyến phụ, duy trì sức sống của tinh trùng và khả năng thụ thai của tinh trùng ở bò

cái. Testosteron còn có tác dụng nhất đònh đối với sự phát triển cơ thể, giữ đạm
trong cơ thể, xúc tiến tuyến nhờn phát dục phân tiết, thể hiện đặc trưng thứ hai. Duy
trì sự hoạt động cân bằng của tuyến yên trong quá trình sinh dục.
Chung quanh vấn đề trên còn rất nhiều vấn đề cần phải nghiên cứu thêm.
Thí dụ : Tác dụng của FSH và LH trong quá trình hình thành tinh trùng,
nguồn gốc của testosteron v.v...
Download»

41
Theo nghiên cứu của Simpson và Eoans trên chuột bạch (1946) liều lượng
ICSH của tuyến yên (bao gồm cả những chất không phải của tuyến yên như : kích
sinh dục tố B trong nước tiểu phụ nữ có thai và huyết thanh máu ngựa chửa). Biểu
hiện tác dụng ở sự sinh trưởng trên ống sinh tinh thấp hơn ở tuyến sinh dục phụ.
Liều lượng testosteron propionat biểu hiện tác dụng trên ống sinh tinh và trên tuyến
sinh dục phụ đại thể gần giống nhau.
Mặt khác khi dùng FSH thuần khiết của tuyến yên lại không có tác dụng gì
đối với tuyến sinh dục phụ và ống sinh tinh, trừ khi dùng với liều rất cao và bắt đầu
có chút pha tạp với ICSH.
Qua đó người ta dần dần chú ý đến tác dụng của ICSH trong quá trình hình
thành tinh trùng và sản sinh ra kích tố đực.
Nguồn gốc testosteron ở đây cũng là một vấn đề còn tranh luận nhiều. Họ
cho rằng ở cừu, dê có rất ít tế bào kẽ, con vật ngủ đông tế bào kẽ rất phát triển
nhưng kông phải là mùa sinh sản. Dùng quang tuyến X giết tế bào thượng bì ống
sinh tinh, kết quả cũng như thiến vậy.
Do đó họ cho rằng ống sinh tinh là nơi tiết ra testosteron. Cũng có giả thiết
cho rằng dòch hoàn là một thể thống nhất, các bộ phận đều có tác dụng tạo ra kích tố
đực. Theo Hemilốp cho rằng trong ống sinh tinh có 2 quá trình : xây dựng tạo ra tinh
trùng, phá hoại tạo ra kích tố.
Trong thực tế khi thiến bằng phương pháp mới bóp hết tổ chức của tinh hoàn,
để lại vỏ bọc và phụ tinh hoàn, kết quả đặc trưng thứ hai vẫn thể hiện, phụ dòch

hoàn và tuyến phụ vẫn phát triển.
Qua đó chúng tôi thấy nguồn gốc của testosteron còn là vấn đề rất phức tạp
chưa thể khẳng đònh được. Nhưng rõ ràng dòch hoàn là thể thống nhất với nhau, đều
tham gia vào quá trình hình thành kích tố, một khi bộ phận nào yếu, hay mất đi, bộ
phận khác có thể được tăng cường.
Qua thực nghiệm chúng ta thấy thể dòch đóng vai trò quan trọng trong quá
trình sinh dục, nhưng không thể coi nhẹ vai trò chỉ đạo của thần kinh.

III.
U
TUỔI THÀNH THỤC VỀ TÍNH CỦA BÒ ĐỰC GIỐNG
U
:

Thời gian sử dụng bò đực giống nói chung không dài (5 – 8 năm), lại còn
phải căn cứ đời sau để giám đònh phẩm chất của đực giống. Vì vậy phải biết được
tuổi thành thục của nó để xác đònh thời gian phối giống lần đầu, sớm đưa nó vào
việc nhân giống và sản xuất, để tăng thêm thời gian sử dụng và xác đònh phẩm chất.
Thành thục về tính của bò là tính từ lúc trong dòch hoàn xuất hiện tinh trùng.
Giống, tuổi, trọng lượng, dinh dưỡng và nhiều nhân tố khác đều có ảnh hưởng đến
tuổi thành thục của đực giống.
Bê đực giống sinh trưởng tốt, 15 tuần tuổi ở trong ống sinh tinh đã có Cyte I,
26 tuần tuổi có Cyte II, 32 – 36 tuần tuổi thì có tinh trùng ở trong ống sinh tinh, 39
tuần tuổi có tính hăng và 39 tuần tuổi có thể xuất tinh lần đầu.
Download»

42
Nói chung tuổi thành thục của bò đực giống phạm vi từ 6 – 11 tháng. Giống
tr
R

ưởng thành
R
sớm, mức độ dinh dưỡng tốt, có sự tác động kích thích nhất đònh v.v...
sẽ thành thục sớm và lấy tinh lần đầu tiên sớm.
Tuổi sử dụng lần đầu ở Liên xô qui đònh từ 14 – 18 tháng, như vậy là sớm
hơn bò cái 2 tháng. Trọng lượng khi phối giống cần đạt từ 60 – 70% trọng lượng khi
trưởng thành. Trong điều kiện ở nước ta có thể 18 – 24 tháng cho phối giống.

IV.
U
PHẨM CHẤT TINH DỊCH CỦA BÒ ĐỰC GIỐNG
U
:

Tinh dịch màu trắng sữa nhưng có khoảng 10% là màu hơi vàng.
Lượng tinh dòch tùy từng giống, từng điều kiện của từng nơi mà có chênh lệch
nhau. Nói chung loại đực non mỗi lần xuất khoảng 1 – 2ml; khi 3 – 5 tuổi, những
con trọng lượng 800 - 900kg có thể đạt 10 – 15ml, nhưng sau thì giảm dần, bình
quân khoảng 5 – 6ml.
Mật độ tinh trùng có thể từ 0 – 3 x 10
P
9
P
, bình thường là 2 – 2,2 x 10
P
9
P
. Mùa hè
khi trời nóng bức, nuôi dưỡng kém, nồng độ tinh trùng giảm xuống nhiều.
Tỷ trọng của tinh dòch khoảng 1,036

U
+
U
0,008; độ dính 1,7 – 10,52, bình quân
là 3,74; pH thường là 6,6 – 6,9, phạm vi có thể từ 6 – 8. Thức ăn, sức khỏe, cách lấy
tinh, cách bảo quản v.v... đều có ảnh hưởng đến độ pH.
Chất khô trong tinh dòch cũng biến đổi theo giống, tuổi và điều kiện nuôi
dưỡng, phạm vi từ 3 – 10% chất khô. Hệ số tương quan giữa số lượng tinh trùng và
hàm lượng chất khô là 0,84.
Lượng đường fructoza ở trong tinh dòch rất cao. Theo Man có thể từ 376 –
1062mg/100ml, bình quân là 683mg/100ml
Acid lactic nhiều ít là tùy thuộc sự hoạt động của tinh trùng sau khi lấy. Nếu
dùng biện pháp ức chế tốt sự hoạt động của tinh trùng thì hàm lượng Acid lactic
giảm thấp.
Acid lactic thường từ khoảng 510 – 1100mg/100ml
Trong tinh dòch cũng như tinh trùng còn có rất nhiều Acid amin cần thiết :
arginine, lysine, methionine cystine, phenylalanine, tyrosine, histidine, proline,
tryptophan, glysine, serine, valien, leucine, isoleucine, threonine, Acid paraginic và
Acid glutamine.
Trong đó hàm lượng arginine cao nhất, thứ đến lysine, glycine, glutamine.
Trong tinh dòch có tới 90% đạm tổng số là đạm protein, gồm anbumin,
globnline, nucleoprotein và mycine v.v...
Hàm lượng P trong tinh dòch bò tương đối cao 128,9mg/100ml, trong đó có
17mg/100ml là P vô cơ.
Hàm lượng tinh trùng càng cao thì hàm lượng P càng lớn (r = 0,88)
Ngoài những chất trên còn có nhiều chất khác như sinh tố, men và một số
chất nội tiết khác.


Download»

43
V.
U
NHỮNG NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN PHẨM CHẤT TINH DỊCH
U
:

1.
U
Giống
U
: Tùy từng giống, tầm vóc to hay nhỏ, cường độ trao đổi chất mạnh
hay yếu, khả năng thích nghi với thời tiết, khí hậu mà có chất lượng tinh dòch khác
nhau. Theo tài liệu nước ngoài, bò đực giống khoảng 800 – 900 kg mỗi lần lấy tinh
được 8 – 9ml, cao có thể đạt 10 – 15ml; nhưng bò của ta thì ít hơn, khoảng 3 – 5ml,
trâu thì lại thấp hơn.
Bò ôn đới nhập nội vào nước ta do thích nghi với khí hậu mùa hè kém nên
lượng tinh dòch giảm, tính hăng cũng kém.
2.
U
Thức ăn
U
: Thức ăn là một trong những nhân tố cơ bản ảnh hưởng trực tiếp
và gián tiếp đến chất lượng tinh dòch. Trao đổi chất của bò đực giống ca hơn bò
thường từ 10 – 12%, khi giao phối cường độ trao đổi cũng tăng từ 10 – 12% thành
phần tinh dòch cũng đặc biết hơn các sản phẩm khác. Vì vậy nhu cầu thức ăn không
những đòi hỏi về số lượng mà cả về chất lượng.
Qua theo dõi ở nông trường Ba Vì, chúng ta thấy thức ăn ảnh hưởng rất rõ.

Bảng 1. Ảnh hưởng của thức ăn đến chất lượng tinh dòch của bò
Thời Thức ăn Lượng Chất lượng tinh dòch
kỳ Đơn vò Protein tiêu
hóa (kg)
tinh dòch
(ml)
Mật độ
(triệu)
Sức
kháng
Sức hoạt
động
Kỳ hình
(%)
1 10 900 – 1050 5 – 6 1300 5000 3 1,5
2 3 – 5 500 – 600 3 600 3.000 3 2,5 – 3
3 8 900 7 – 9 9 – 1500 7000 3 – 4 1 – 1,5

Thời kỳ đầu số lượng đơn vò đạm đều cao, nhưng phối hợp khẩu phần đơn
điệu nên chất lượng tinh dòch vẫn không bằng giai đoạn 3 do sự phối hợp khẩu phần
được tốt.
Giá trò sinh vật của đạm trong thức ăn có ảnh hưởng rõ rệt đến chất lượng tinh
dòch Smirơnốp và Udơrumốp đã thí nghiệm trên 3 khẩu phần theo 3 giai đoạn. Giai
đoạn I chủ yếu là cỏ khô, yến mạch và củ cải. Giai đoạn II đạm thực vật hỗn hợp
nhiều thứ. Giai đoạn III có thêm đạm động vật (bảng 1).
3.
U
Chăm sóc
U
: Thức ăn, giống tốt nhưng nếu chăm sóc như : cách cho ăn, tắm

chải, vận động, thái độ của người chăm sóc và lấy tinh ... không tốt sẽ ảnh hưởng rất
lớn. Có thể kh6ng lấy được một tý tinh dòch nào, mà trong một thời gian ngắn có thể
làm hỏng bò đực giống.
Một con bò đực giống có thể sống được 15 – 20 năm trở lên, nhưng thời gian
lợi dụng được của nó hiện nay nói chung trên thế giới còn thấp, thường chỉ 5 – 8
năm, thậm chí 2 – 3 năm đã phải đào thải. Theo Berker đã nghiên cứu trên 2254
con bò bò đào thải, chỉ có 10% là do khả năng di truyền cho đời sau kém bò đào thải,
còn lại do nhiều nguyên nhân khác.
4.
U
Thể trọng và số lượng tinh trùng
U
: Lúc còn nhỏ thì không có tinh trùng, khi
thành thục về tinh, số lượng tinh trùng chòu ảnh hưởng của nhiều loại nguyên nhân
Download»