Sự hòa hợp giữa Thần đạo và Phật giáo tại Nhật Bản

SỰ HÒA HỢP GIỮA THẦN ĐẠO VÀ PHẬT GIÁO
TẠI NHẬT BẢN
Mai Thị Kim Chi, Lê Thị Hồng Lam,
Đặng Thanh Mai, Võ Lê Như Ngọc
Khoa Nhật Bản học, Trường Đại học Cơng nghệ TP. Hồ Chí Minh
GVHD: ThS. Võ Thị Kim Chi, CN. Võ Vương Ngọc Chân

TÓM TẮT
Nhật Bản – Đất nước mặt trời mọc không chỉ nổi tiếng với hoa Anh Đào, núi Phú Sĩ mà cịn là cái nơi
của một nền văn hóa đặc sắc và đa dạng. Nét đặc trưng của văn hố Nhật Bản chính là sự dung
hịa giữa nền văn hóa lâu đời, đậm đà bản sắc dân tộc với sự phát triển vượt trội tạo nên sự nổi bật
so với các nước trên thế giới. Ở Nhật có rất nhiều tơn giáo tồn tại như Shinto (Thần đạo), Phật giáo,
Thiên Chúa giáo,... Trong đó, Thần đạo và Phật giáo là hai tôn giáo phổ biến có ảnh hưởng nhiều
đến việc hình thành tính cách con người nơi đây. Chính điều đó đã khơi dậy trong lịng mỗi người
chúng ta sự tị mị thích thú mỗi khi nói về Nhật Bản. Việc nghiên cứu ảnh hưởng tư tưởng của Thần
đạo và Phật giáo trong đời sống xã hội Nhật Bản giai đoạn khởi đầu từ Duy Tân Minh Trị (1868) đến
nay giúp chúng ta hiểu biết sâu sắc hơn về những tác động của nó đối với đời sống xã hội Nhật
Bản hiện nay.
Từ khóa: Ảnh hưởng, Phật giáo, sự hịa hợp, Thần Đạo, tơn giáo tại Nhật Bản.

1 CÁC KHÁI NIỆM CHUNG
1.1 Phật giáo
Chữ "Phật Giáo" xuất phát từ chữ "Budhi", có nghĩa là "Giác ngộ". Phật giáo có nguồn gốc cách đây
khoảng 2.500 năm khi Đức Phật Thích Ca Mâu Ni đã tự mình giác ngộ ở tuổi 35. Trong suốt những
năm tại thế của mình, Đức Phật đã du hành khắp nơi và thuyết pháp độ sinh. Phật giáo được truyền
bá rộng khắp châu Á và trở thành một tơn giáo có sức ảnh hưởng ở lục địa này. Ngày nay, ước tính
số lượng Phật tử trên thế giới rất lớn, trong đó phải kể đến các nước châu Á, đạo Phật được xem
như là đạo chủ chốt. Ước tính số lượng Phật tử trên thế giới hiện nay có khoảng 350 triệu người.
Điều này đã làm cho Phật giáo trở thành một trong bốn tôn giáo lớn nhất trên thế giới.
Phật giáo Đại thừa (Bắc tông) đã du nhập Nhật Bản vào thế kỷ thứ 6 thông qua Trung Quốc và Hàn
Quốc, dưới hình thức một món q từ vương quốc Kudara (Paikche) thân thiện của Hàn Quốc.

1.1.1 Sự hình thành của Phật giáo Nhật Bản
Dưới ảnh hưởng của trào lưu học thuật sôi nổi trong giới Phật giáo thời kỳ Nara (710-794), những tư
tưởng mới của Saichou và Kuukai đã được hình thành. Về mặt giáo lý thì tư tưởng Nhất thừa của
Saichou có ảnh hưởng lớn nhất, về giới luật thì tư tưởng Đại thừa giới cũng do Saichou đề xướng là
căn bản nhất. Xét về quan hệ với chính quyền trung ương, Thiên Thai tông của Saichou và Chân
2533


Ngôn tông của Kuukai đều không phải là Phật giáo quốc gia được duy trì bởi chính quyền trung
ương như Nam Đô lục tông, mà vừa giương mục tiêu bảo hộ quốc gia lại vừa tăng cường thế lực để
có thể độc lập với chính quyền trung ương. Việc tìm kiếm và xây dựng các căn cứ như Hieizan (Tỷ
Duệ Sơn) và Kouyasan (Cao Dã Sơn) ở xa kinh đô cũng là vì mục đích đó. Bởi vậy, hai tơng phái này
đã có thể kết hợp một cách hữu cơ trên lĩnh vực nghiên cứu giáo lý và tu hành.

1.1.2 Đặc điểm của Phật giáo
Thứ nhất là “sự thật”. Thật từ lý thuyết, phương pháp cũng như kết quả.
Thứ hai là “sự sống là trân quý”. Đạo Phật đặt sự sống lên trên tất cả.
Phật giáo cịn có đặc điểm “khơng có gì tự dưng mà thành”. Hết thảy những điều phát sinh
trong cuộc đời đều do mỗi cá nhân mà ra và hết thảy phát sinh chính vì người ấy.
Đặc điểm thứ tứ của Phật giáo chính là “bệnh là do tâm mà ra”. Con người là căn nguyên của xã
hội lồi người, vậy xã hội chính là sự phản ánh trung thực nhất của tâm trí con người.
Đặc điểm thứ năm và cũng là mục đích đạo Phật: “đào luyện con người thành bi, trí, dũng”.
Và đặc điểm cuối cùng là tính “hịa bình, hịa hợp”. Phật giáo khơng có sự chèn ép mà sẵn sàng
tiếp nhận và hịa vào các tơn giáo bản địa, mềm dẻo hướng con người về với cái thiện, cái chân lý
của cuộc đời.

1.1.3 Tính khoa học của Phật giáo
Đạo Phật có một hệ thống giáo lý khổng lồ, tám mươi bốn ngàn pháp mơn. Đức Thích Ca coi nó là
phương tiện dẫn dắt chúng sinh vượt thoát bể khổ trầm luân để đến bến bờ giác ngộ. Khoa học

cũng cùng song song tồn tại và phát triển với Phật giáo. Suốt một thời gian dài khoa học đã nhìn hệ
thống giáo lý Phật giáo bằng ánh mắt hồi nghi, xem nó là cái gì đó mơ hồ, huyễn hoặc, phi khoa
học. Tuy nhiên, ngày nay đã có một số nhà khoa học, trí thức, học giả chú ý, tìm tịi nghiên cứu nhiệt
tình và có cái nhìn tích cực, thân thiện hơn.
1.2 Thần đạo
Thần đạo (Shinto) xuất hiện từ trước Công Nguyên, nhưng hệ thống tín ngưỡng tơn giáo phát triển
khá chậm, các nghi lễ được thực hiện trong hang đá hoặc những địa điểm linh thiêng và hầu như
khơng có tên gọi.

1.2.1 Sự hình thành của Thần đạo Nhật Bản
Vào khoảng Thế kỉ thứ VI, một thuật ngữ được sử dụng sau khi văn hóa Trung Hoa qua ngã Triều
Tiên du nhập vào Nhật Bản. Người Nhật lấy chữ hán Trung Hoa 神道, nghĩa là “con đường của
Thần” (kami no michi) thành danh từ “shinto” tiếng Nhật để chỉ cho tín ngưỡng thờ các vị thần (kami)
bản địa, để phân biệt với các tôn giáo ngoại lai như Phật giáo, Khổng giáo, Lão giáo.

2534


1.2.2 Đặc điểm của Thần đạo
Thần đạo theo lối “đa thần giáo” những thần linh và linh hồn được con người tôn thờ và theo thống
kê của các nhà nghiên cứu, tại Nhật Bản có tám triệu đền thờ thần bản địa, được chia thành hai
loại Thiên Nhiên Thần và Nhân Thần. Thiên Nhiên Thần gồm Thần Mặt Trời (Amaterasu OmiKami),
Thần Mặt Trăng (Tsuki Yomi), Thần Núi (Yama Tsumi),… là những hiện tượng hùng vĩ có uy lực trong
vũ trụ. Nhân Thần liên hệ trực tiếp đến đời sống con người, đó là tổ tiên của các thị tộc hay dịng họ
gọi là Ujigami. Mỗi Ujigami được tồn thể thành viên trong thị tộc tôn thờ. Nhân Thần không chỉ là
những vị khai tổ của các thị tộc, các dòng họ mà còn là linh hồn của những anh hùng liệt sĩ.

1.2.3 Tính khoa học của Thần đạo
Thần Đạo phản ảnh ý thức dân tộc là động cơ liên kết các thành phần dân tộc, có một vị trí đặc biệt
trong đời sống văn hóa và tơn giáo Nhật Bản tạo nên những đặc điểm nổi bật như đặc tính đa thần,

tư tưởng hiện thế kỳ quan, đề cao sự thuần khiết tộc chủng và nổi bật nhất là ý thức cộng đồng.
1.3 Khái niệm về “hòa hợp”
Sự hòa hợp giữa Thần đạo và Phật giáo tại Nhật Bản là sự tiếp biến giữa hai văn hóa, góp phần
thúc đẩy sự phát triển của đời sống, tạo nên hình hài mới với cách nhìn mới về văn hố được lan
rộng trong đời sống xã hội Nhật Bản.

2 Q TRÌNH HỊA HỢP CỦA THẦN ĐẠO VÀ PHẬT GIÁO
2.1 Thần đạo đã thay đổi thế nào sau khi Phật giáo du nhập vào Nhật Bản?
Nhật Bản vốn dĩ là một quốc gia khơng có nhiều lợi thế về mặt tài ngun, bên cạnh đó thiên tai
hàng năm càng làm cho con người nơi đây gặp nhiều khó khăn. Những điều ấy tuy vậy lại làm cho
tình yêu thiên nhiên của người dân nơi đây ngày càng sâu sắc hơn, khiến họ ngày càng tôn sùng
các vị thần là hiện thân của các hiện tượng thiên nhiên. Chính vì tình u thiên nhiên nồng nhiệt đó
mà người Nhật sẵn sàng tiếp thu các tôn giáo khác, bởi đối với họ Thần hay Phật đều hóa thân từ
tin hoa vạn vật của đất trời. Chính nhờ quan niệm ấy đã giúp cho đạo Phật gần gũi, ăn sâu vào đời
sống tâm linh của người Nhật. Thần đạo nhờ tiếp nhận quan niệm của đạo Phật đã ngày càng trở
nên hoàn thiện, triết lý sâu sắc phong phú hơn. Từ nền tảng tín ngưỡng tự nhiên đó tín ngưỡng
Thần Phật tập hợp ngày càng phát triển và tồn tại cho đến ngày nay.
2.2 Sự khác biệt giữa Phật giáo Nhật Bản và Phật giáo nguyên thủy
Phật giáo khi đến Nhật Bản đã phải thay hình đổi dạng để hợp với thổ ngơi của mảnh đất nó đặt
chân lên, song cũng nhờ kết hợp với tín ngưỡng dân gian nguyên thủy như thế mà đã bắt rễ được
sâu xa đến tận những cổ tầng văn hóa của đảo quốc. Sự hiện diện của Phật giáo Đại thừa không
dừng lại ở vẻ nguy nga của những ngôi chùa và con số đơng đảo tín hữu, nhưng bàng bạc khắp
nơi qua cách suy nghĩ và dạng thức hành động của từng người Nhật.

2535


2.3 Bằng chứng về sự hòa hợp của Thần đạo và Phật giáo tại Nhật Bản

2.3.1 Kiến trúc

Đền Itsukushima (厳島神社):
Đền Itsukushima là một đền thờ Thần đạo nằm trên đảo
Itsukushima (còn được gọi với tên phổ biến là Miyajima) nổi
tiếng với cổng Torii "nổi", thuộc thành phố Hatsukaichi, tỉnh
Hiroshima, Nhật Bản. Quần thể này được UNESCO công
nhận là Di sản thế giới, một số tịa nhà của nó cũng được
Chính phủ Nhật Bản xếp hạng là các Báu vật Quốc gia.

H nh

Đền Itsukushima

Đền chùa Nikko (日光の社寺):
Đây là tên gọi chung của quần thể đền, chùa ở thành phố
Nikko thuộc tỉnh Tochigi. Tên gọi này có từ khi quần thể
các đền chùa ở đây được UNESCO công nhận là di sản
thế giới vào năm 1999.

H nh : Đền chùa Nikko

Đền Jinguji (神宮寺) :
Đền Jingujji là những ngôi chùa Phật giáo được xây dựng kết hợp với một ngôi đền ở Nhật Bản dựa
trên Thần đạo - Phật giáo. Jingujji là nơi thờ cúng bao gồm một ngôi đền Phật giáo và một ngôi đền
dành riêng cho một Thần bản địa.

2.3.2 Đời sống văn hóa
+ Quy luật vịng đời
– Đám cưới: Để chính thức hóa cuộc hơn nhân phải đăng ký với chính quyền địa phương
nhưng sự thừa nhận của xã hội và mọi người lại là ở các buổi tiệc cưới với những y phục
trang trọng. Có rất nhiều kiểu để cử hành lễ cưới khác nhau tại Nhật, nhưng với quan niệm

“Sinh theo thần” thì Lễ cưới theo nghi thức Thần đạo là cung cách cử hành hôn lễ phổ biến
nhất tại Nhật Bản.

2536


– Đám tang: Hữu tử ắt hữu sinh, hữu sinh ắt hữu tử. Cái chết chính là giai đoạn "nhất định phải
đến" của mỗi đời người. Hầu hết tang lễ ở Nhật Bản tiến hành theo nghi thức Phật giáo nếu
như khơng có u cầu đặc biệt về tơn giáo của người đã khuất.
+ Thờ cúng
Nơi thể hiện sự hòa hợp của Thần đạo và Phật giáo rõ nét nhất chính là gian Butsudan - 仏壇 (Phật
đàn) của mỗi gia đình. Gian phịng này là nơi vừa được dùng để thờ Phật, vừa là nơi thờ cúng tổ
tiên. Tại đây, trước mặt cả Thần Phật và tổ tiên, người Nhật sẽ cầu mong những phước lành và sự
phù hộ độ trì cho cả dịng tộc.
+ Lễ hội
– Lễ mừng năm mới: Joya no Kane – 108 tiếng chuông giao thừa từ các ngôi chùa Phật giáo sẽ
vang lên vào 23 giờ ngày 31 cho tới 0 giờ ngày hôm sau để tiễn đưa năm cũ, chào đón năm
mới sang. Viếng thăm Thần điện là một hoạt động không thể thiếu vào dịp năm mới. Tại đây
họ sẽ dân hương bằng những đồng 5 yên để cầu mong sự bình an và hạnh phúc cho năm
mới.
– Điệu múa Bugaku: Điệu múa Bugaku là một nghi lễ nổi tiếng tại đền Itsukushima. Đây là điệu
nhảy mô tả các trận chiến huyền thoại đã từng xảy ra, hoặc kể lại những cuộc gặp gỡ với
thánh thần và sinh vật thần thoại. Điệu nhảy này tận dụng những động tác đối xứng nhau và
được lặp đi lặp lại, để thể hiện quan niệm vòng xoay bất tận của vũ trụ trong Hindu Giáo –
Phật Giáo.

3 KẾT LUẬN
Theo số liệu thống kê từ Cục Văn hóa Nhật Bản - 文化庁, tính tới năm 2019 tại Nhật Bản có 70%
dân số theo Thần đạo và 69% dân số theo Phật giáo, trong đó người dân phần lớn là theo cả hai
tôn giáo trên. Từ số liệu ấy ta có thể thấy rằng cả Thần đạo và Phật giáo đểu có sức ảnh hưởng to

lớn tới đời sống người dân Nhật Bản. Chính sự hịa hợp giữa hai tơn giáo ấy đã góp phần hình
thành và điều chỉnh ý thức về quan hệ giao tiếp trong đời sống.

TÀI LIỆU THAM KHẢO
[1]

Bitou Masahide (2000), Lịch sử văn hóa Nhật Bản (日本文化の歴史), Iwanami Shoten, Tokyo.

[2]

Cung Hữu Khánh (2002), Người Nhật với các tôn giáo, Nhà xuất bản Đại học Quốc gia, Hà Nội.

[3]

Kitagawa và Joseph Mitsuo (1987), On Understanding Japanese Religion, Princeton University
Press, New Jersey.

2537