Chính Sách Xoay Trục Của Mỹ Sang Khu Vực Châu Á Thái Bình Dương Và Tác Động Của Chính Sách Đó Tới Việt Nam Từ Năm 2009 Đến Nay

TRƢỜNG ĐẠI HỌC THỦ DẦU MỘT
KHOA SỬ

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC
NIÊN KHĨA 2011 - 2015

CHÍNH SÁCH XOAY TRỤC CỦA MỸ SANG
KHU VỰC CHÂU Á THÁI BÌNH DƢƠNG VÀ
TÁC ĐỘNG CỦA CHÍNH SÁCH ĐĨ TỚI VIỆT
NAM TỪ NĂM 2009 ĐẾN NAY
Chuyên ngành: SƢ PHẠM LỊCH SỬ
Giảng viên hƣớng dẫn: ThS. LÝ VĂN NGOAN
Sinh viên thực hiện: KHÚC THỊ THÙY LINH
Mã số sinh viên: 1156020016
Lớp: D11LS01
BÌNH DƢƠNG, 05/2015

1


LỜI CAM ĐOAN
Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên cứu của tơi, có sự hỗ trợ từ Giảng
viên hướng dẫn là Thạc sĩ Lý Văn Ngoan. Các nội dung nghiên cứu và kết quả
trong đề tài là trung thực và chưa được cơng bố trong cơng trình nghiên cứu nào
trước đây. Những số liệu trong khóa luận phục vụ cho việc phân tích, nhận xét,
đánh giá được tác giả thu thập từ các nguồn tài liệu khác nhau có ghi trong phần
tài liệu tham khảo. Ngồi ra, đề tài còn sử dụng một số nhận xét, đánh giá cũng như
số liệu của các tác giả, cơ quan tổ chức khác và được thể hiện trong phần tài liệu
tham khảo.
Nếu có bất kỳ sự gian lận nào, tơi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm trước Hội
đồng, cũng như kết quả luận văn của mình.

Bình Dương, tháng 5 năm 2015
Tác giả

Khúc Thị Thùy Linh

2


LỜI CẢM ƠN
Để hồn thành đề tài “Chính sách xoay trục của Mỹ sang khu vực Châu
Á- Thái Bình Dƣơng và tác động của chính sách đó tới Việt Nam từ năm 2009
đến nay”, tôi xin gửi lời cảm ơn đến người thân và gia đình đã ln động viên, ủng
hộ tôi, đến tất cả bạn bè đã giúp đỡ tơi trong việc tìm kiếm nguồn tài liệu tham khảo
và đưa ra những ý kiến đóng góp cho khóa luận của tơi được hồn thiện hơn.
Đồng thời, tơi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc đến tất cả quý thầy cô trong khoa
Sử và thầy cô trường Đại học Thủ Dầu Một đã giúp đỡ tôi rất nhiều trong quá trình
học tập và hồn thành khóa luận tốt nghiệp.
Đặc biệt, tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành đến Thạc sĩ Lý Văn Ngoanngười trực tiếp hướng dẫn tơi hồn thành khóa luận tốt nghiệp, thầy đã tận tình chỉ
bảo và từng bước hướng dẫn tơi trong suốt q trình từ soạn thảo đề cương cho đến
lúc hồn thiện khóa luận.
Tuy nhiên, do hạn chế về nguồn tư liệu và khả năng nghiên cứu của bản thân
cho nên khóa luận sẽ khơng tránh khỏi những khiếm khuyết cần được góp ý, sửa
chữa. Kính mong được sự đóng góp ý kiến của q thầy cơ để khóa luận được hồn
thiện hơn.
Một lần nữa xin trân trọng cảm ơn!

3


NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN HƯỚNG DẪN

...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
4

NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN PHẢN BIỆN

.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................

.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
5


MỤC LỤC
Trang
NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN HƢỚNG DẪN

1

NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN PHẢN BIỆN

2

MỤC LỤC

3

BẢNG CHỮ VIẾT TẮT

5

MỞ ĐẦU

6

1. Lý do chọn đề tài

6

2. Mục đích nghiên cứu

8

3. Lịch sử nghiên cứu của đề tài

8

4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu

10

5. Phƣơng pháp nghiên cứu

10

6. Đóng góp của đề tài

10

7. Bố cục của đề tài

10

NỘI DUNG

12

Chƣơng 1. NGUYÊN NHÂN CHÍNH SÁCH XOAY TRỤC CỦA MỸ

SANG CHÂU Á- THÁI BÌNH DƢƠNG TỪ NĂM 2009 ĐẾN NAY

12

1.1. Khái quát chính sách đối ngoại của Mỹ từ năm 1993 đến năm 2009

12

1.1.1. Chính sách đối ngoại của Mỹ dƣới thời Tổng thống Bill Clinton
(1993- 2001)

12

1.1.2. Chính sách đối ngoại của Mỹ dƣới thời Tổng thống George
Wallker Bush (2001- 2009)

14

1.1.3. Nhận xét

17

1.2. Nguyên nhân Mỹ thực hiện chính sách xoay trục sang khu vực Châu
Á- Thái Bình Dƣơng

17

1.2.1. Vai trị của khu vực Châu Á- Thái Bình Dƣơng

17

1.2.1.1. Khái quát về khu vực Châu Á- Thái Bình Dƣơng

18

1.2.1.2. Vai trị của khu vực Châu Á- Thái Bình Dƣơng

19

1.2.2. Sự nổi lên của Trung Quốc

21

1.2.3. Vấn đề Triều Tiên

23

1.2.4. Lợi ích của Mỹ ở Châu Á- Thái Bình Dƣơng

24

6


1.2.4.1. Lợi ích về kinh tế

24

1.2.4.2. Lợi ích về chính trị, quân sự

25

Chƣơng 2. NỘI DUNG CHÍNH SÁCH XOAY TRỤC CỦA MỸ SANG
KHU VỰC CHÂU Á- THÁI BÌNH DƢƠNG TỪ NĂM 2009 ĐẾN NAY

28

2.1. Nội dung chính sách xoay trục của Mỹ

28

2.2. Những hoạt động cụ thể trong chính sách xoay trục của Mỹ

30

2.2.1. Giai đoạn 2009- 2012

30

2.2.1.1. Trong lĩnh vực kinh tế

30

2.2.1.2. Về vấn đề thúc đẩy dân chủ và nhân quyền

32

2.2.1.3. Trong lĩnh vực chính trị, quân sự

33

2.2.2. Giai đoạn 2013- 2015

35

Chƣơng 3. ĐÁNH GIÁ SƠ BỘ VỀ TÁC ĐỘNG CHÍNH SÁCH XOAY
TRỤC CỦA MỸ SANG KHU VỰC CHÂU Á- THÁI BÌNH DƢƠNG
TỪ NĂM 2009 ĐẾN NAY

38

3.1. Đối với khu vực Châu Á- Thái Bình Dƣơng

38

3.1.1. Các nƣớc đồng minh của Mỹ

38

3.1.2. Trung Quốc

39

3.1.3. Các nƣớc Đông Nam Á- Tổ chức ASEAN

41

3.2. Đối với Mỹ

43

3.3. Việt Nam trong chính sách xoay trục của Mỹ

44

3.3.1. Vai trị của Việt Nam đối với Mỹ

44

3.3.1.1. Vai trò kinh tế

44

3.3.1.2. Vai trò chính trị

45

3.3.2. Tác động chính sách xoay trục của Mỹ đối với Việt Nam

47

3.3.2.1. Những mặt thuận lợi

47

3.3.2.2. Những khó khăn, thách thức

52

KẾT LUẬN

53

TÀI LIỆU THAM KHẢO

56

7


BẢNG CHỮ VIẾT TẮT

Tên Tiếng Anh

Viết tắt
APEC

ASEAN

Tên Tiếng Việt

Asia-Pacific

Economic Diễn đàn Hợp tác Kinh tế Châu

Cooperation

Á- Thái Bình Dƣơng

Association of Southeast Asian Hiệp hội các Quốc gia Đông

Nations

Nam Á

ARF

ASEAN Regional Forum

Diễn đàn khu vực ASEAN

ASEM

The Asia-Europe Meeting

Diễn đàn hợp tác Á-Âu

DOC

Declaration on Conduct of the Tuyên bố về ứng xử của các bên
Parties in the Bien Dong Sea

ở Biển Đông

EU

European Union

Liên minh châu Âu

FED

Federal Reserve System- Fed

Cục dự trữ liên bang Mỹ

GDP

Gross Domestic Product

Tổng sản phẩm quốc nội

GE

General Electric

Công ty General Electric của Mỹ

IMF

International Monetary Fund

Quỹ tiền tệ quốc tế

NATO

North Atlantic Treaty Organization

Tổ chức Hiệp ƣớc Bắc Đại Tây
Dƣơng

TAC

Treaty of Amity and Cooperation in Hiệp ƣớc Thân thiện và Hợp tác
ở Đông Nam Á

Southeast Asia
TPP

Trans-Pacific Strategic Economic Hiệp định Đối tác Kinh tế Chiến
lƣợc xuyên Thái Bình Dƣơng

Partnership Agreement
UNCLOS

United Nations Convention on Law Công ƣớc Liên Hiệp Quốc về
of the Sea

USAID

Agency

Luật biển
for

International Cơ quan phát triển quốc tế của

Development of the United States chính phủ Mỹ
government
WB

World Bank

Ngân hàng Thế giới

WEF

World Economic Forum

Diễn đàn Kinh tế thế giới

WTO

World Trade Organization

Tổ chức Thƣơng mại Thế giới

8


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Nếu so với các quốc gia Anh, Pháp, Đức thì Mỹ là một quốc gia non trẻ ra đời
vào năm 1776, nhƣng với tinh thần tự lực tự cƣờng và những chính sách ngoại giao
khơn khéo, nƣớc Mỹ đã nhanh chóng vƣợt qua Anh, Pháp, Đức và trở thành quốc
gia số một thế giới về sức mạnh kinh tế, chính trị. Đặc biệt, trong hai cuộc chiến
tranh thế giới thứ nhất và thứ hai, khi mà tất cả các nƣớc trên thế giới đều chịu thiệt
hại bởi chiến tranh, chỉ riêng nƣớc Mỹ không bị thiệt hại sau chiến tranh mà thậm
chí cịn giàu lên nhanh chóng nhờ bn bán vũ khí và những chính sách ngoại giao
thơng minh. Tuy nhiên, sau chiến tranh thế giới thứ hai, thế giới bƣớc vào thời kỳ
chiến tranh lạnh, nhằm ngăn chặn sự ảnh hƣởng của Liên Xô và hệ thống xã hội chủ

nghĩa đang lan rộng, Mỹ và Liên Xô liên tục chạy đua vũ trang và viện trợ kinh tế
cho các nƣớc trong hai phe tƣ bản chủ nghĩa và xã hội chủ nghĩa. Chính điều này,
làm cho tiềm lực của nƣớc Mỹ ngày càng đi xuống, Liên Xô và hệ thống xã hội chủ
nghĩa bị tan rã. Năm 1991, chiến tranh lạnh kết thúc, thế giới bƣớc sang thời kỳ hịa
bình, ổn định, hợp tác và phát triển. Lúc này, nổi lên những trung tâm sức mạnh
thách thức vị trí số một của Mỹ nhƣ sự vƣơn lên mạnh mẽ của Tây Âu, Nhật Bản,
sự trỗi dậy của Trung quốc... Do mải mê chạy đua vũ trang trong chiến tranh lạnh
nên nền kinh tế của Mỹ đã giảm sút nặng nề. Năm 1993, Bill Clinton (B.Clinton)
nhậm chức Tổng thống Mỹ, nhằm đƣa nền kinh tế Mỹ phát triển trở lại, ông đã tập
trung phát triển kinh tế, quan tâm giải quyết những vấn đề trong nƣớc. Những chính
sách này của Tổng thống B.Clinton đã đƣa nƣớc Mỹ thoát khỏi khủng hoảng về
kinh tế sau hơn 40 năm chạy đua vũ trang, bƣớc đầu củng cố và khơi phục dần lại vị
trí số một của Mỹ.
Năm 2001, George Walker Bush (G.W.Bush) lên làm Tổng thống tình hình
nƣớc Mỹ hồn tồn thay đổi, nhất là sau sự kiện khủng bố ngày 11/9/2001, nƣớc
Mỹ- đại diện là chính quyền Tổng thống G.W.Bush đã có sự điều chỉnh về chiến
lƣợc, chính sách đối ngoại của mình và phát động cuộc chiến chống khủng bố. Sự
kiện ngày 11/9/2001 buộc Mỹ phải điều chỉnh chính sách đối nội và đối ngoại, tập
trung vào vấn đề an ninh quốc gia hơn là phát triển kinh tế. Điển hình là tiến hành

9


một loạt những cuộc chiến tranh chống khủng bố và áp đặt chính sách đơn phƣơng
trong các chiến lƣợc ngoại giao. Điều này đã làm cho vị trí số một của Mỹ bị thách
thức thêm một lần nữa. Trải qua tám năm cầm quyền (2001- 2009), Tổng thống
G.W.Bush đã để lại cho Tổng thống Barack Hussein Obama (Obama) một gia tài
không mấy khả quan, đặc biệt là cuộc khủng hoảng kinh tế năm 2008 bắt nguồn từ
nƣớc Mỹ, kéo theo là cuộc khủng hoảng trên tồn thế giới. Tình hình đó buộc chính
quyền Tổng thống Obama phải xem xét lại những chính sách đối nội, đối ngoại,

nhất là chính sách ngoại giao với các nƣớc, các tổ chức trong khu vực và thế giới,
giảm dần vai trò ở Châu Âu, từng đƣợc mệnh danh là trung tâm của thế giới với sự
tập trung chính sách đối ngoại của các đời Tổng thống Mỹ trƣớc đó và chuyển sang
một khu vực khác với những nền kinh tế phát triển hàng đầu thế giới, mức độ tăng
trƣởng kinh tế trong khu vực ngày càng cao, đó chính là khu vực Châu Á- Thái
Bình Dƣơng. Ở khu vực này, đang tồn tại những lợi ích chiến lƣợc đối với Mỹ mà
Mỹ khơng thể bỏ qua. Nhất là các vấn đề luôn là điểm nóng trong khu vực nói riêng
và trên thế giới nói chung nhƣ: Vấn đề hạt nhân trên bán đảo Triều Tiên, sự nổi lên
của Trung Quốc… Vì vậy, chiến lƣợc ngoại giao mới của Mỹ là “chính sách xoay
trục” sang Châu Á- Thái Bình Dƣơng. Để có sự điều chỉnh cho phù hợp với bối
cảnh mới theo hƣớng tăng cƣờng xem trọng Châu Á- Thái Bình Dƣơng và giảm dần
sự tập trung vào Châu Âu, Mỹ đã xác định khu vực này đang tồn tại những lợi ích
sống cịn của Mỹ về kinh tế, chính trị, quân sự, đối ngoại…
Hơn nữa, trong bối cảnh hiện nay với sự phát triển của các nƣớc, các khu vực,
các tổ chức… cần sự hợp tác để giảm thiểu xung đột, mâu thuẫn, coi hợp tác phát
triển kinh tế, ổn định chính trị, an ninh xã hội là trọng tâm. Lấy hợp tác đa phƣơng
thay thế hợp tác đơn phƣơng trên cơ sở xây dựng thế giới đa cực.
Chính vì vậy, Mỹ đã có những điều chỉnh chiến lƣợc nhƣ thế nào với khu vực
Châu Á- Thái Bình Dƣơng trong bối cảnh thế giới hiện nay? Nội dung chính sách
xoay trục ra sao? Thêm vào đó là tác động chính sách xoay trục của Mỹ đối với khu
vực Châu Á- Thái Bình Dƣơng nhƣ thế nào? Bên cạnh đó, là một cơng dân nƣớc
Cộng hịa xã hội chủ nghĩa Việt Nam tơi muốn tìm hiểu về vai trị của Việt Nam
trong chính sách đối ngoại mới của một nƣớc đƣợc gọi là cƣờng quốc số một thế
giới và những tác động của “Chiến lƣợc xoay trục” tới Việt Nam ra sao? Những vấn

10


đề trên đã thôi thúc tôi quyết định chọn đề tài “Chính sách xoay trục của Mỹ sang
khu vực Châu Á- Thái Bình Dƣơng và tác động của chính sách đó tới Việt

Nam từ năm 2009 đến nay)” làm đề tài nghiên cứu và bảo vệ khóa luận tốt nghiệp
của mình.
2. Mục đích nghiên cứu
Đề tài đƣợc thực hiện nhằm hƣớng tới các mục đích cốt lõi sau:
Thứ nhất, những nguyên nhân dẫn tới sự ra đời chính sách xoay trục của Mỹ
từ năm 2009 đến nay.
Thứ hai, nội dung cơ bản của chính sách xoay trục sang Châu Á- Thái Bình
Dƣơng của Mỹ.
Thứ ba, bƣớc đầu đƣa ra đánh giá sơ bộ về tác động chính sách xoay trục của
Mỹ từ năm 2009 đến năm 2015 đối với nƣớc Mỹ nói riêng và khu vực Châu ÁThái Bình Dƣơng nói chung. Ngồi ra, cịn đánh giá tác động của chính sách xoay
trục tới Việt Nam và vai trị của Việt Nam trong chính sách xoay trục của Mỹ.
3. Lịch sử nghiên cứu của đề tài
Xuất phát từ tính chất tác động nhanh chóng và sâu sắc, chiến lƣợc đối ngoại
của Mỹ đối với các nƣớc trên thế giới nói chung và các nƣớc trong khu vực Châu
Á- Thái Bình Dƣơng nói riêng trong thời kỳ mới đã và ln trở thành vấn đề đƣợc
các nhà nghiên cứu đặc biệt quan tâm. Đã có nhiều cơng trình nghiên cứu đề cập
đến vấn đề này nhƣ:
“Nước Mỹ cuộc chuyển giao quyền lực lịch sử” của Quốc Thiều- Hiến Lƣơng,
Nxb Quân đội nhân dân, năm 2009. Cơng trình này nêu rõ tình hình nƣớc Mỹ trƣớc
khi Tổng thống Obama lên nắm quyền suy thối về mọi mặt kinh tế, chính trị, qn
sự, vị thế nƣớc Mỹ trong mắt thế giới.
“Mỹ chủ chương chuyển trọng tâm chiến lược sang khu vực Châu Á- Thái
Bình Dương” của Lê Thế Mẫu đăng trong Tạp chí Cộng sản, trong đó nêu lên sự
phát triển của khu vực Châu Á- Thái Bình Dƣơng dẫn tới sự điều chỉnh trọng tâm
chiến lƣợc toàn cầu sang khu vực Châu Á- Thái Bình Dƣơng.
“Những yếu tố góp phần định hình chiến lược xoay trục sang Châu Á- Thái
Bình Dương của chính quyền Obama” của ThS.Nguyễn Thị Hồng Minh và Nguyễn

11

Đình Ngân trong Tạp chí Châu Mỹ ngày nay. Trong đó phân tích rõ những ngun
nhân chính sách xoay trục của Mỹ.
Đặc biệt là bài phát biểu của Ngoại trƣởng Hillary Clinton “Thế kỷ Thái Bình
Dương của Hoa Kỳ” đƣợc dịch sang Tiếng Việt và đăng trong Tạp chí Châu Mỹ
ngày nay. Trong đó nhấn mạnh rõ tầm quan trọng của khu vực Châu Á- Thái Bình
Dƣơng trong chính sách ngoại giao của Mỹ, đã vƣợt qua vị trí trung tâm của Châu
Âu trong các chính sách ngoại giao của Mỹ thời trƣớc đó.
Ngồi ra, cịn các cơng trình “Sự điều chỉnh chính sách Đơng Nam Á của
chính quyền B.Obama” của TS.Lê Khƣơng Thùy, Tạp chí Châu Mỹ ngày nay;
“Nhật Bản và chính sách Châu Á- Thái Bình Dương của Tổng thống Barack
Obama” của ThS.Nguyễn Ngọc Mạnh, Tạp chí Châu Mỹ ngày nay; “Obama và
chính sách Đơng Nam Á hiện nay” của Nguyễn Thiết Sơn, tạp chí Châu Mỹ ngày
nay…
Bên cạnh đó, có những tác phẩm liên quan tới đề tài nhƣ: “Quan hệ Hoa KỳASEAN 2001- 2020” của GS.TS.Nguyễn Thiết Sơn, Nxb Từ điển Bách khoa, năm
2012; “Quan hệ kinh tế Việt Nam- Hoa Kỳ vấn đề, chính sách và xu hướng” của
GS.TS.Nguyễn Thiết Sơn, Nxb Khoa học Xã hội, Hà Nội, năm 2011…
Nhìn chung, qua các cơng trình, đã nêu rõ sự chuyển hƣớng chính sách ngoại
giao của Mỹ sau khi Obama lên làm Tổng thống. Tuy nhiên, các bài viết, cơng trình
hầu hết đều nhấn mạnh vào chính sách ngoại giao của Mỹ sau năm 2009 hoặc nội
dung sự điều chỉnh chiến lƣợc ngoại giao của Mỹ mà khơng có sự kết nối giữa các
thời kỳ. Đề tài “Chính sách xoay trục của Mỹ sang khu vực Châu Á- Thái Bình
Dƣơng và tác động của chính sách đó tới Việt Nam từ năm 2009 đến nay)” của
tác giả khái quát những chính sách ngoại giao của Mỹ trƣớc năm 2009 để thấy rõ sự
khác biệt trong các chính sách ngoại giao của các đời Tổng thống Mỹ. Nội dung cốt
lõi của đề tài tập trung phân tích những nguyên nhân tác động đến chính sách ngoại
giao của Mỹ và nội dung của chính sách xoay trục. Sau đó, đề tài đƣa ra những đánh
giá sơ bộ về tác động của chính sách xoay trục đối với Mỹ nói riêng và khu vực
Châu Á- Thái Bình Dƣơng nói chung. Ngồi ra, tác giả cịn tìm hiểu một nhân tố
góp phần khơng nhỏ trong sự điều chỉnh chiến lƣợc ngoại giao của Mỹ đó là Việt

Nam, về vai trị của Việt Nam và những tác động của chính sách xoay trục tới Việt

12


Nam. Đề tài dựa trên cơ sở kế thừa những gì các nhà nghiên cứu đi trƣớc đã tìm
hiểu, có sự phát triển và làm rõ hơn vấn đề nghiên cứu.
4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
4.1. Đối tượng nghiên cứu
Nội dung trọng tâm đi vào phân tích chính sách xoay trục của Mỹ ở khu vực
Châu Á- Thái Bình Dƣơng trong giai đoạn cầm quyền của Tổng thống đƣơng nhiệm
B.Obama.
4.2. Phạm vi nghiên cứu
Đề tài tập trung phân tích chính sách xoay trục của Mỹ dƣới thời Tổng thống
Obama sang khu vực Châu Á- Thái Bình Dƣơng từ năm 2009 đến nay trên các lĩnh
vực kinh tế, chính trị, quân sự...
5. Phƣơng pháp nghiên cứu
Phƣơng pháp nghiên cứu chủ yếu là phƣơng pháp lịch sử kết hợp với phƣơng
pháp logic nhằm làm nổi bật nội dung cốt lõi của vấn đề. Ngồi ra, tác giả cịn kết
hợp các phƣơng pháp phân tích, tổng hợp, so sánh tài liệu… từ đó đƣa ra những
nhận xét riêng để làm rõ vấn đề và cho ngƣời đọc có cái nhìn tổng quan về chính
sách xoay trục của Mỹ giai đoạn từ năm 2009 đến nay.
6. Đóng góp của đề tài
Thơng qua việc phân tích và làm rõ chính sách xoay trục của Mỹ để thấy đƣợc
vai trị và vị trí của khu vực Châu Á- Thái Bình Dƣơng trong chiến lƣợc tồn cầu
mới của Mỹ. Qua đó khẳng định vai trị của Việt Nam trong chiến lƣợc ngoại giao
mới của Mỹ và những tác động của chính sách này đối với Việt Nam.
Qua những vấn đề mà tác giả tập trung làm rõ, khóa luận có thể trở thành tài
liệu tham khảo hữu ích cho những ai muốn tìm hiểu, nghiên cứu và quan tâm đến
vấn đề này.

7. Bố cục của đề tài
Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung đề tài
có kết cấu gồm 3 chƣơng:
Chƣơng 1. Nguyên nhân chính sách xoay trục của Mỹ sang khu vực Châu ÁThái Bình Dƣơng từ năm 2009 đến nay

13


Ở chƣơng này, trƣớc hết tác giả đi vào khái quát chính sách ngoại giao trƣớc
khi Tổng thống Obama lên cầm quyền để thấy đƣợc sự khác biệt trong chính sách
ngoại giao của các đời Tổng thống trƣớc khi đƣa ra chiến lƣợc xoay trục sang khu
vực Châu Á- Thái Bình Dƣơng. Sau đó, nêu rõ những ngun nhân chính khiến Mỹ
thực hiện chính sách xoay trục sang khu vực Châu Á- Thái Bình Dƣơng.
Chƣơng 2. Nội dung chính sách xoay trục của Mỹ sang khu vực Châu Á- Thái
Bình Dƣơng từ năm 2009 đến nay
Chƣơng này tác giả tập trung đi vào nghiên cứu nội dung và những hoạt động
trong chính sách xoay trục của Mỹ trong giai đoạn cầm quyền của Tổng thống
Obama (2009- 2015).
Chƣơng 3. Đánh giá sơ bộ về tác động chính sách xoay trục của Mỹ sang khu
vực Châu Á- Thái Bình Dƣơng từ năm 2009 đến nay
Bƣớc đầu đƣa ra đánh giá về tác động chính sách đối ngoại của chính quyền
Tổng thống Obama đối với Mỹ nói riêng và khu vực Châu Á- Thái Bình Dƣơng nói
chung. Đặc biệt là trƣờng hợp Việt Nam, vai trị của Việt Nam trong chính sách
xoay trục của Mỹ và tác động chính sách xoay trục tới Việt Nam.

14


NỘI DUNG
Chƣơng 1. NGUYÊN NHÂN CHÍNH SÁCH XOAY TRỤC CỦA MỸ

SANG KHU VỰC CHÂU Á- THÁI BÌNH DƢƠNG TỪ NĂM 2009 ĐẾN NAY

1.1. Khái quát chính sách đối ngoại của Mỹ từ năm 1993 đến năm 2009
1.1.1. Chính sách đối ngoại của Mỹ dưới thời Tổng thống Bill Clinton
(1993- 2001)
Năm 1993, Tổng thống Bill Clinton (B.Clinton) lên cầm quyền trong bối cảnh
chiến tranh lạnh kết thúc, nƣớc Mỹ với vai trò là ngƣời thắng trận, nhƣng do trải
qua hơn 40 năm với gánh nặng chạy đua vũ trang và “bao” về chi tiêu quân sự hầu
khắp thế giới (Mỹ phải gánh chịu từ 50 đến 55% chi tiêu quân sự của toàn thế giới)
nên nƣớc Mỹ đã bị “suy giảm thế mạnh” về nhiều mặt so với các nƣớc khác. Trong
thời gian Mỹ và Liên Xô ráo riết chạy đua vũ trang để khẳng định sức mạnh của
mình, đã tạo điều kiện cho các nƣớc khác phát triển kinh tế, nổi lên các trung tâm
kinh tế và tài chính lớn: Tây Âu và Nhật Bản trở thành trong hai trong ba trung tâm
kinh tế- tài chính lớn nhất thế giới (sau Mỹ). Cả Tây Âu và Nhật Bản trong thời
gian này đều trở thành những đối thủ cạnh tranh vai trị số một thế giới với Mỹ.
Nhận thức rõ tình hình, sau khi nên nắm quyền Tổng thống B.Clinton đã ngay
lập tức ƣu tiên thực hiện chính sách về kinh tế, xem đó là nhân tố hàng đầu của an
ninh quốc gia. Ông đề ra chiến lƣợc “phục hƣng nền kinh tế Mỹ”. Các chính sách
phát triển khoa học và cơng nghệ đƣợc chính phủ Mỹ hết sức chú trọng, nhằm tạo
nên ƣu thế tuyệt đối cho sự cạnh tranh kinh tế của Mỹ. Với chính sách đó B.Clinton
đã đƣa nƣớc Mỹ thốt khỏi tình trạng khủng hoảng về kinh tế sau chiến tranh lạnh
và đƣa nƣớc Mỹ phát triển trở lại: Tăng trƣởng kinh tế đạt mức trung bình
2,5%/năm và đang có chiều hƣớng tăng lên (cao hơn mức trung bình của 25 năm
qua); Thâm hụt ngân sách giảm từ 290 tỷ USD xuống còn 121 tỷ USD/năm; Tạo ra
đƣợc 10,5 triệu việc làm so với 1,7 triệu trong nhiệm kỳ Tổng thống Georgy
Herbert Walker Bush (G.H.Bush); Thu nhập bình qn đầu ngƣời sau khi tính thuế
tăng 6% (G.H.Bush 2,5%) [25; 431].

15

Song song với những chính sách phát triển kinh tế, chiến lƣợc đối ngoại của
Tổng thống B.Clinton đƣợc hình thành trên cơ sở duy trì vị trí số một của Mỹ.
Tháng 2 năm 1995, chính quyền B.Clinton đề ra chiến lƣợc toàn cầu mới “Chiến
lƣợc an ninh quốc gia cam kết và mở rộng” theo hƣớng Mỹ cam kết tiếp tục can dự
vào các công việc của thế giới với tƣ cách “ngƣời lãnh đạo thế giới”, nhƣng chú
trọng hơn vào vai trò “trọng tài” mà giảm dần vai trò “sen đầm”. Mở rộng cộng
đồng các quốc gia dân chủ, đề cao vai trò của các thể chế đa phƣơng, trong đó Mỹ
là hạt nhân. Chiến lƣợc mới đó đƣợc thể hiện qua ba mục tiêu cơ bản: Một là, phục
hƣng nền kinh tế Mỹ; Hai là, duy trì và phát triển ƣu thế quân sự của Mỹ trên thế
giới; Ba là, thúc đẩy dân chủ và thị trƣờng tự do ở bên ngồi.
Thứ tự ƣu tiên trong chính sách ngoại giao của Mỹ trong thời kỳ này cũng
không thay đổi: Châu Âu vẫn là khu vực quan trọng và đƣợc đƣa lên hàng đầu.
Trong bài phát biểu điều trần nhậm chức ngày 13/1/1993, Bộ trƣởng ngoại giao Mỹ
Warren Christopher đã sắp xếp thứ tự ƣu tiên trong chính sách đối ngoại của Mỹ lần
lƣợt là: Châu Âu, Châu Á, Trung Đông, Châu Mỹ la tinh, Châu Phi [19; 27].
Đối với Châu Âu: Mục tiêu xuyên suốt trong chiến lƣợc an ninh mới của Mỹ
là đặt trọng tâm vào Châu Âu. Châu Âu là “hạt nhân” lợi ích chiến lƣợc của Mỹ.
Tại Hội nghị cấp cao NATO, Tổng thống B.Clinton đã nhận định “an ninh của thế
hệ chúng ta đƣợc quyết định bằng công cuộc cải cách ở các miền Đông Châu Âu
thành công hay thất bại”. Mối quan tâm của Mỹ tới khu vực này đƣợc thể hiện rất rõ
thông qua các chuyến thăm cấp cao tới các nƣớc ở Châu Âu nhƣ; Cộng hịa Czech,
Nga, Hungary, Ukraine… Chính quyền B.Clinton luôn khẳng định khu vực Châu
Âu là “hạt nhân” và là “trung tâm” lợi ích an ninh của Mỹ. Mỹ tiếp tục củng cố và
tăng cƣờng quan hệ với các nƣớc đồng minh, đồng thời mở rộng NATO về hƣớng
đông, kết nạp thêm các nƣớc Đông Âu cũ vào NATO nhƣ Ba Lan, Hungary, Cộng
hòa Czech năm 1999. Chính sách Châu Âu của chính quyền B.Clinton theo đuổi hai
mục tiêu cơ bản: Xây dựng một Châu Âu thực sự liên kết, dân chủ, thịnh vƣợng và
hịa bình; Liên kết các đồng minh và đối tác ở bên kia Đại Tây Dƣơng để giải quyết
những thách thức toàn cầu. Mỹ đƣa ra sáng kiến “đối tác kinh tế xuyên Đại Tây

Dƣơng” nhằm làm sâu sắc hơn mối quan hệ kinh tế và củng cố quan hệ của Mỹ với
các nƣớc Châu Âu.

16


Đối với Châu Á: Bảo đảm vai trò và vị trí của Mỹ ở khu vực Châu Á- Thái
Bình Dƣơng. Mỹ cam kết ngày càng gắn bó chặt chẽ với các đồng minh của mình ở
khu vực này nhƣ: Hàn Quốc, Nhật Bản, Philippin, Thái Lan, Australia. Nhƣng vị trí
Châu Á- Thái Bình Dƣơng trong thời gian này đối với Mỹ không thể so sánh với
khu vực Châu Âu. Châu Âu vẫn giữ vị trí hàng đầu, là trung tâm trong các ƣu tiên
chính sách ngoại giao của Mỹ.
Đối với Trung Đơng: Mỹ tích cực tham gia giải quyết các xung đột ở khu vực
này nhƣ vấn đề hịa bình giữa nhà nƣớc Palestine và Isarel. Trong giai đoạn này,
Trung Đông chƣa thật sự nổi lên những vấn đề nổi bật để trở thành sự quan tâm đối
với Mỹ.
Đối với Châu Mỹ La tinh: Đã từ lâu Mỹ luôn coi khu vực Mỹ La tinh là “sân
sau”, thuộc quyền kiểm sốt của riêng mình, với khẩu hiệu “Châu Mỹ là của ngƣời
Mỹ”. Vì thế, Mỹ đã thi hành các chính sách đối với khu vực này về kinh tế nhƣ mở
rộng đầu tƣ buôn bán với các nƣớc Mỹ La tinh và thực hiện liên kết giữa Mỹ với
các nƣớc trong khu vực.
Đối với Châu Phi: Chính quyền B.Clinton có những động thái tích cực trong
việc tham gia thúc đẩy giải quyết các vấn đề ở khu vực Châu Phi nhƣ cuộc xung đột
ở khu vực Hồ lớn Châu Phi, thông qua tổ chức Liên Hợp Quốc; Tham gia giải quyết
xung đột ở Angola; Đồng thời Mỹ đẩy mạnh cuộc chiến chống khủng bố ở Sudan…
Nhìn chung, trong thời kỳ này, những chính sách ngoại giao của Mỹ khơng
thật sự nổi bật vì chính quyền Tổng thống B.Clinton chỉ thực sự quan tâm phát triển
kinh tế và khơi phục tình hình nƣớc Mỹ sau chiến tranh lạnh. Với chiến lƣợc “cam
kết và mở rộng” trọng tâm trong chính sách đối ngoại của Mỹ vẫn là Châu Âu. Vì
vậy, vai trị và vị trí của khu vực Châu Á- Thái Bình Dƣơng hầu nhƣ khơng đƣợc

nƣớc Mỹ quan tâm.
1.1.2. Chính sách đối ngoại của Mỹ dưới thời Tổng thống George Walker
Bush (2001- 2009)
Trong những năm đầu thế kỷ XXI, tình hình thế giới có nhiều biến đổi phức
tạp. Thế giới vẫn đang trong thời kỳ quá độ sang một trật tự mới theo xu hƣớng đa
cực. Quan hệ quốc tế phát triển theo xu hƣớng đan xen phức tạp, tác động đa chiều
đến mối quan hệ song phƣơng cũng nhƣ đa phƣơng của các quốc gia dân tộc. Các
17


mâu thuẫn của thời đại vẫn tiếp tục dƣới nhiều hình thức và nội dung mới nhƣ: xung
đột vũ trang, chiến tranh cục bộ, mâu thuẫn tôn giáo, dân tộc, hoạt động khủng bố
phát triển mạnh mẽ…
Ngày 20 tháng 1 năm 2001, G.W.Bush chính thức nhậm chức Tổng thống Mỹ
đời thứ 43. Ông đƣợc thừa hƣởng những thành quả về kinh tế đáng nể mà Chính
quyền B.Clinton để lại, trong đó có khoảng thặng dƣ liên bang 128 tỉ USD [31; 68].
Sau khi lên nắm chính quyền, Tổng thống G.W.Bush vẫn giữ khẩu hiệu duy trì vị trí
số một của Mỹ, nhƣng nếu chính quyền B.Clinton coi trọng sự phát triển kinh tế,
đầu tƣ cho phát triển kinh tế thì chính quyền của Tổng thống G.W.Bush lại coi
trọng vấn đề chính trị, quân sự hơn kinh tế. Nhất là sau sự kiện ngày 11/9/2001,
“Chiến lƣợc an ninh quốc gia trong thế kỷ mới” của Mỹ đƣợc đề ra. Chiến lƣợc đó
nhấn mạnh quyền tự do hành động của Mỹ, “ngăn chặn sự thống trị của kẻ thù đối
với những khu vực quan trọng nhƣ: Châu Âu, Trung Đông, Đông Nam Á. Chính
sách ngoại giao của chính quyền G.W.Bush nổi lên một số nội dung sau:
Thứ nhất, chống khủng bố trở thành ƣu tiên an ninh quốc gia hàng đầu. Ƣu
tiên chiến lƣợc này xuất phát từ sự xác định lại các mối đe dọa đối với Mỹ. Với việc
nhận thức lại về vấn đề này, chính quyền G.W.Bush đã xác định chủ nghĩa khủng
bố quốc tế trở thành kẻ thù số một của nƣớc Mỹ; Nƣớc Mỹ sẽ chiến đấu trong một
thời gian dài, không hạn định trên phạm vi toàn cầu để tiêu diệt các tổ chức khủng
bố [12; 110]. Ngân sách quốc phòng của Mỹ liên tục tăng mạnh: năm 2000 là 311,7

tỉ USD, năm 2001 là 307,8 tỉ USD đã tăng lên tới hơn 404 tỉ USD vào năm 2003
[20; 44]. Điều đó khẳng định mức độ quan trọng của cuộc chiến chống khủng bố
cũng nhƣ quyết tâm của Mỹ trong cuộc chiến này. Ƣu tiên chống khủng bố sẽ chi
phối và xác định những chính sách đối ngoại của Mỹ tới từng vấn đề, từng khu vực
và từng đối tƣợng cụ thể. Chiếm vai trò là trọng tâm cho cuộc chiến này đó là hai
khu vực Trung Đơng và Đơng Nam Á, nơi có rất nhiều ngƣời dân theo đạo Hồi sinh
sống. Trong đó, nổi bật là Mỹ đã tiến hành hai cuộc chiến tranh tại Afghanistan và
Iraq.
Thứ hai, thực hiện chiến lƣợc tấn công đánh địn phủ đầu. Chính quyền Tổng
thống G.W.Bush cho rằng: khơng thể cho phép mình chờ đợi bị đánh trƣớc rồi mới
đánh trả, nhất là khi các kẻ thù không hiện hữu và không tấn công trực diện. Học

18


thuyết quân sự mới này cho phép thực hiện các hành động quân sự thậm chí ngay cả
khi chƣa chắc chắn về thời điểm và vị trí tấn cơng của kẻ thù. Điều này chứng tỏ
chính quyền Tổng thống G.W.Bush rất lo sợ trƣớc sự tấn công của chủ nghĩa khủng
bố sau sự kiện 11/9/2001.
Thứ ba, chủ nghĩa đơn phƣơng là một trong những xu hƣớng đối ngoại nổi trội
của chính quyền G.W.Bush với phƣơng châm “Nếu các nƣớc đi theo Mỹ thì tiến
hành chủ nghĩa đa phƣơng, nếu khơng đi theo thì Mỹ làm riêng”. Minh chứng cụ
thể cho chủ nghĩa đơn phƣơng ở Mỹ là tiến hành cuộc chiến ở Afghanistan bác bỏ
sự phản đối của dƣ luận và Liên Hợp Quốc; Thêm nữa, tháng 12/2001, chính quyền
G.W.Bush tuyên bố đơn phƣơng từ bỏ Hiệp ƣớc chống tên lửa đạn đạo ABM; quyết
định triển khai Hệ thống phòng thủ tên lửa quốc gia (NMD) và Hệ thống phòng thủ
tên lửa chiến trƣờng (TMD) [20; 45]. Quan điểm của Mỹ là trong khi tìm kiếm sự
ủng hộ của cộng đồng quốc tế, Mỹ cũng sẽ không ngần ngại đơn phƣơng hành động
một mình khi cần thiết. Việc Mỹ theo đuổi chủ nghĩa đơn phƣơng trong điều kiện
khơng có đối trọng để kiềm chế trong tình hình này là mối lo ngại lớn đối với sự ổn

định quốc tế.
Trong tám năm cầm quyền của mình (2001- 2009), chiến lƣợc ngoại giao bao
trùm lên các hoạt động của Tổng thống G.W.Bush là tiến hành những cuộc chiến
tranh chống khủng bố, bỏ quên đi nhiệm vụ phát triển kinh tế. Tổng thống
G.W.Bush lãng quên một chân lý: Tất cả những bƣớc đi ngoại giao của các Tổng
thống Mỹ đều phải phục vụ một lợi ích đó là lợi ích về kinh tế, ngoại giao là bƣớc
dọn đƣờng cho kinh tế phát triển. Tổng thống G.W.Bush cho rằng chỉ có giữ vững
an ninh chính trị mới có thể giữ vững đƣợc vị trí số một của Mỹ trên thế giới. Điều
này thật sự sai lầm, ơng đã làm cho tình hình nƣớc Mỹ một lần nữa đi xuống khi
ông rời khỏi nhà Trắng, điển hình là cuộc khủng hoảng tài chính ở Mỹ năm 2008
bắt đầu từ ngành ngân hàng, sau đó lan ra tất cả các ngành khác, cuối cùng bùng nổ
thành cuộc đại khủng hoảng lan ra toàn thế giới. Ngƣời ta cho rằng mức độ tồi tệ
của cuộc suy thoái kinh tế lần này có thể cịn vƣợt cả cuộc đại suy thoái lịch sử ở
nƣớc Mỹ trong những năm 1929- 1933.

19


1.1.3. Nhận xét
Chiến tranh lạnh kết thúc, tình hình nƣớc Mỹ bị suy giảm, với chính sách
“cam kết và mở rộng” chính quyền B.Clinton ƣu tiên phát triển kinh tế hơn các
chính sách ngoại giao để vực dậy nền kinh tế. Bên cạnh đó, những chính sách ngoại
giao của chính quyền B.Clinton vẫn khơng đề cao vai trị của Châu Á- Thái Bình
Dƣơng, mà ƣu tiên cho khu vực Châu Âu- đây vẫn là khu vực có vị trí trung tâm và
cốt lõi trong những chính sách ngoại giao của B.Clinton.
Sang thời Tổng thống G.W.Bush, đặc biệt sau sự kiện 11/9/2001 các chính
sách ngoại giao của chính quyền Tổng thống G.W.Bush thay đổi, chủ yếu tập trung
vào vấn đề chống khủng bố và những hành động đơn phƣơng, trọng tâm là khu vực
Trung Đơng và Đơng Nam Á. Vai trị của khu vực Châu Á- Thái Bình Dƣơng vẫn
chƣa đƣợc các vị Tổng thống Mỹ quan tâm.

Cả hai đời Tổng thống Mỹ: B.Clinton và G.W.Bush (từ năm 1993 đến năm
2009) đều khơng đặt nặng vai trị của khu vực Châu Á- Thái Bình Dƣơng trong các
chính sách đối ngoại của Mỹ. Chính vì vậy, sau khi lên nắm chính quyền Mỹ, Tổng
thống Obama đã nhìn nhận lại lịch sử nƣớc Mỹ, tình hình thế giới một cách cẩn
trọng và có những bƣớc đi dè dặt trong quan hệ quốc tế. Rút ra đƣợc bài học quý
báu từ những ngƣời đồng cấp của mình, Tổng thống Obama khơng cịn duy trì sức
mạnh cứng nhƣ chính quyền của Tổng thống G.W.Bush trong các vấn đề ngoại
giao. Mà thay vào đó là việc sử dụng sức mạnh thông minh (kết hợp cả quyền lực
cứng và quyền lực mềm) trong giải quyết các vấn đề quốc tế. Thực hiện chiến lƣợc
tái cân bằng, hay còn gọi là “chiến lƣợc xoay trục” sang khu vực Châu Á- Thái
Bình Dƣơng. Vì giờ đây, cuộc chiến chống khủng bố phải đƣợc đặt qua một bên,
hơn nữa Châu Âu khơng cịn đƣợc coi là trung tâm của thế giới bởi sự vƣơn lên
mạnh mẽ và khẳng định vị trí của các nƣớc trong khu vực Châu Á- Thái Bình
Dƣơng. Chính vì những lý do đó buộc Mỹ phải điều chỉnh chiến lƣợc ngoại giao
của mình để phù hợp với tình hình mới.
1.2. Ngun nhân Mỹ thực hiện chính sách xoay trục sang khu vực Châu
Á- Thái Bình Dƣơng
1.2.1. Vai trị của khu vực Châu Á- Thái Bình Dương

20


1.2.1.1. Khái quát về khu vực Châu Á- Thái Bình Dương
Thuật ngữ Châu Á- Thái Bình Dƣơng mới đƣợc sử dụng rộng rãi từ sau chiến
tranh thế giới thứ hai, để chỉ một khu vực bao gồm các nƣớc thuộc vành đai Thái
Bình Dƣơng. Tuy nhiên, cũng có ý kiến cho rằng Châu Á- Thái Bình Dƣơng là khu
vực gồm tất cả các nƣớc Châu Á và các quốc gia thuộc lịng chảo Thái Bình Dƣơng
với tổng số 80 nƣớc và vùng lãnh thổ. Nhƣ vậy, trên thực tế khái niệm Châu ÁThái Bình Dƣơng gắn với những biến động về kinh tế, chính trị nên có phạm vi
rộng hẹp khác nhau tùy theo góc độ xem xét trên các lĩnh vực địa- tự nhiên, địakinh tế, địa- chính trị. Ở đây tác giả đồng ý với quan điểm cho rằng Châu Á- Thái
Bình Dƣơng bao gồm các quốc gia và vùng lãnh thổ thuộc vùng vành đai và vùng

lòng chảo Thái Bình Dƣơng. Theo quan niệm này thì Châu Á- Thái Bình Dƣơng
đƣợc hợp thành bởi 21 quốc gia ven biển Thái Bình Dƣơng với khoảng 20 triệu
km2 (chiếm 1/3 diện tích thế giới); Dân số gần 3 tỷ ngƣời (chiếm gần 1/2 dân số thế
giới) [14; 36].
Về mặt địa lý, Châu Á- Thái Bình Dƣơng là một khu vực rộng lớn với nguồn
tài nguyên thiên nhiên phong phú về khoáng sản và hải sản, đặc biệt là trữ lƣợng
dầu mỏ và khí đốt rất lớn. Biển Đơng nằm trong khu vực Châu Á- Thái Bình Dƣơng
có trữ lƣợng dầu mỏ lớn chƣa đƣợc thăm dò và khai thác nhiều. Đây là khu vực sinh
sống của nhiều loài cá và có nhiều ngƣ trƣờng nƣớc nóng (chiếm một nửa số ngƣ
trƣờng nƣớc nóng trên thế giới). Khu vực này có Biển Đơng nối liền Thái Bình
Dƣơng, Ấn Độ Dƣơng, Châu Phi, Trung Đông và các khu vực khác với Đông Á.
Đây là tuyến hàng hải quan trọng về kinh tế, chiến lƣợc không chỉ đối với các nƣớc
trong khu vực mà cả thế giới. Hàng năm, một số lƣợng lớn dầu mỏ đƣợc chuyên
chở qua tuyến đƣờng biển này, cung ứng cho các nƣớc thiếu năng lƣợng nhƣ Nhật
Bản, Trung Quốc.
Về văn hóa, khu vực Châu Á- Thái Bình Dƣơng có một số quốc gia thuộc
Châu Á nằm trong vành đai Thái Bình Dƣơng chịu ảnh hƣởng sâu sắc của những
nền văn minh lớn nhƣ: Trung Hoa, Ấn Độ cổ đại. Nơi đây sớm có mặt các tơn giáo
lớn nhƣ: Phật giáo, Ấn Độ giáo sau đó là Đạo Hồi, Thiên Chúa giáo. Các tôn giáo
này đã trở thành quốc giáo ở một số nƣớc nhƣ: Thái Lan (Phật giáo), Brunei (Đạo
Hồi), Philippin (Thiên Chúa giáo). Sự tác động mạnh mẽ của các tôn giáo đã để lại
21


ấn tƣợng sâu đậm trong đời sống cƣ dân và cũng góp phần tạo nên sự thống nhất
trong đa dạng về văn hóa khu vực.
Về lịch sử, trƣớc chiến tranh thế giới lần thứ hai, đa số các quốc gia trong khu
vực đều bị xâm lƣợc bởi chủ nghĩa thực dân Phƣơng Tây. Sau chiến tranh, phong
trào đấu tranh giải phóng dân tộc phát triển mạnh mẽ dẫn đến nhiều quốc gia độc
lập ra đời nhƣ: Việt Nam, Singapo, Indonexia…

Về thể chế chính trị, hầu hết các nƣớc theo hệ thống tƣ bản chủ nghĩa nhƣ:
Mỹ, Canada… Chỉ có hai quốc gia theo chủ nghĩa xã hội là Việt Nam và Trung
Quốc.
Về kinh tế, trình độ phát triển kinh tế giữa các nƣớc hết sức đa dạng. Có
những nƣớc cơng nghiệp phát triển hàng đầu thế giới nhƣ: Mỹ, Nhật Bản, Canada.
Các nƣớc và vùng lãnh thổ công nghiệp mới nhƣ: Hồng Cơng, Hàn Quốc,
Singapo… Những nƣớc có trình độ phát triển thấp nhƣ ba nƣớc Đông Dƣơng.
Khu vực Châu Á- Thái Bình Dƣơng trong những năm đầu thế kỷ XXI đang
tồn tại những bất đồng, trở ngại… Do đó, cần phải có sự can thiệp của các nƣớc lớn,
đặc biệt trong đó có nƣớc Mỹ. Từ quan hệ giữa hai miền Nam- Bắc Triều Tiên, vấn
đề Biển Đông, chủ nghĩa khủng bố ở khu vực… và từ những lợi ích của Mỹ ở khu
vực này nên chính quyền của Tổng thống Obama đã thực hiện chính sách xoay trục
hay nói cách khác là tái cân bằng về khu vực Châu Á- Thái Bình Dƣơng. Trong các
bài phát biểu của Ngoại trƣởng Hillary Clinton, của Bộ trƣởng Quốc phòng Leon
Panetta và đặc biệt là của Tổng thống Obama trong chuyến công du lịch sử đến
Châu Á và Australia hồi tháng 11/2011 đã liên tục khẳng định rằng, nhiệm vụ quan
trọng nhất trong thập niên tới của Mỹ là tăng cƣờng đầu tƣ bền vững về ngoại giao,
kinh tế, chiến lƣợc và những vấn đề khác tại Châu Á- Thái Bình Dƣơng. Đây là
những minh chứng cụ thể cho việc Mỹ thực hiện chiến lƣợc xoay trục sang khu vực
Châu Á- Thái Bình Dƣơng.
1.2.1.2. Vai trị của khu vực Châu Á- Thái Bình Dương
Ngƣời ta biết đến sự phát triển của khu vực Châu Á- Thái Bình Dƣơng đang
thật sự nổi bật với những nền kinh tế đƣợc coi là năng động nhất thế giới. Nếu nhƣ
ở thế kỷ trƣớc khu vực Châu Á- Thái Bình Dƣơng khơng có gì là nổi bật để các
nƣớc lớn quan tâm tới khu vực này thì bƣớc sang thế kỷ XXI khu vực Châu Á- Thái

22


Bình Dƣơng có những thay đổi quan trọng. Tại khu vực này có bốn trung tâm sức

mạnh và kinh tế của thế giới: Mỹ, Nga, Nhật Bản và Trung Quốc; Các nƣớc công
nghiệp mới NICS: Hàn Quốc, Đài Loan, Singapo… Sức mạnh chính trị và tốc độ
phát triển kinh tế của khu vực này tăng lên nhanh chóng so với các khu vực khác
trên thế giới. Hiện nay xuất khẩu của khu vực Châu Á- Thái Bình Dƣơng chiếm
30% tổng lƣợng xuất khẩu của thế giới, kim ngạch thƣơng mại mỗi năm giữa khu
vực Châu Á- Thái Bình Dƣơng và Mỹ vƣợt 1.000 tỉ USD, dự trữ ngoại hối chiếm
2/3 tổng lƣợng của thế giới [34]; Trong khu vực còn có sự trỗi dậy của Trung Quốc
một mặt đã đem đến cơ hội để phát triển kinh tế các nƣớc xung quanh, mặt khác lại
làm cho họ cảm thấy e ngại và lo lắng trƣớc sự cạnh tranh gay gắt thậm chí là sự lấn
át trên nhiều phƣơng diện (ở mục sau tác giả sẽ đề cập rõ hơn về vấn đề này).
Khu vực Châu Á- Thái Bình Dƣơng đang khẳng định là nơi có mức sống cao
nhất trên thế giới. Số triệu phú đô la (USD) ở Châu Á- Thái Bình Dƣơng đang gia
tăng với tốc độ nhanh hơn so với các nƣớc phát triển. Số triệu phú ở Châu Á- Thái
Bình Dƣơng đã lên tới 3 triệu ngƣời trong năm 2009, tăng 25,8% so với năm trƣớc
đó và lần đầu tiên vƣợt Châu Âu. Cá nhân có tài sản rịng cao HNWI (đủ để đầu tƣ
ít nhất 1 triệu USD) của Trung Quốc và Ấn Độ tiếp tục vƣợt xa các nền kinh tế phát
triển. Theo đại diện Thƣơng mại Mỹ, khu vực Châu Á- Thái Bình Dƣơng chiếm gần
60% GDP toàn cầu, gần 50% giá trị thƣơng mại quốc tế. Theo IMF, Châu Á- Thái
Bình Dƣơng là khu vực có tốc độ tăng trƣởng kinh tế nhanh nhất thế giới hiện nay,
với tốc độ tăng GDP thực tế ở các quốc gia Châu Á đang phát triển ở mức 6,3%
trong năm 2013. Các quốc gia thành viên APEC chiếm khoảng 44% thƣơng mại thế
giới [16; 104]. Năm 2010, theo đánh giá của tạp chí Wall Street Journal và Quỹ
Heritage, khu vực Châu Á- Thái Bình Dƣơng đã chiếm 4 vị trí dẫn đầu trong top 10
quốc gia và vùng lãnh thổ tại cuộc khảo sát thƣờng niên về tự do kinh tế, bao gồm:
Hongkong, Singapo, Australia và New Zealand. Đánh giá dựa trên các chính sách
trong những lĩnh vực gồm có kinh doanh, thƣơng mại, quyền sở hữu tài sản, khơng
có tham nhũng và quyền tự do lao động [16; 36]. Châu Á- Thái Bình Dƣơng là khu
vực phục hồi nhanh nhất và đạt tốc độ tăng trƣởng cao nhất sau những tác động sâu
sắc của cuộc khủng hoảng tài chính- kinh tế tồn cầu năm 2008. Sự tăng trƣởng
chung của khu vực này dự báo vƣợt tốc độ tăng trƣởng của nền kinh tế thế giới nhờ

23


nhu cầu nội địa và thƣơng mại nội khối tăng giúp bù đắp sự suy giảm xuất khẩu
sang các nền kinh tế phát triển.
Tuy nhiên, những thách thức mới trên lĩnh vực an ninh đối với khu vực này
đang rất đáng lo ngại, bởi Châu Á- Thái Bình Dƣơng là khu vực hết sức quan trọng
về chính trị, kinh tế, văn hóa, an ninh... trên thế giới. Những vụ tranh chấp về biển,
đảo giữa các nƣớc ở khu vực Đông Bắc Á vẫn tiềm ẩn nguy cơ căng thẳng trong các
mối quan hệ song phƣơng hoặc đa phƣơng về an ninh ở Châu Á- Thái Bình Dƣơng.
Mỹ, Nhật Bản, Hàn Quốc ln đặt qn đội trong tình trạng báo động cao, sẵn sàng
cho một cuộc chiến tranh. Những động thái đó đã làm bật lên những thách thức lớn
về an ninh đối với khu vực Châu Á- Thái Bình Dƣơng.
Đồng thời, khu vực này còn là một trong những khu vực có lực lƣợng quân sự
dày đặc nhất, tiềm lực phát triển quân sự lớn nhất và vấn đề phổ biến vũ khí hạt
nhân nghiêm trọng nhất thế giới. Các quốc gia sở hữu hạt nhân ở khu vực Châu ÁThái Bình Dƣơng khơng ngừng tăng lên, sự theo đuổi của các tổ chức phi chính phủ
đối với vũ khí hủy diệt hàng loạt và việc triển khai hệ thống phòng thủ tên lửa đạn
đạo của Mỹ ở khu vực này, đều có khả năng dẫn đến cuộc chạy đua vũ trang ở khu
vực Châu Á- Thái Bình Dƣơng.
Chính những tình hình này đã làm bật lên vai trị của Mỹ đối với khu vực,
buộc các nhà lãnh đạo Mỹ phải điều chỉnh chiến lƣợc của mình tới khu vực Châu
Á- Thái Bình Dƣơng.
1.2.2. Sự nổi lên của Trung Quốc
Năm 221 Tần Thủy Hoàng thống nhất Trung Quốc, đặt tên nƣớc là Trung Hoa
có nghĩa là “trung tâm của vũ trụ”. Ngay từ những ngày đầu thành lập nhà nƣớc đầu
tiên, ngƣời Trung Quốc ln muốn mình trở thành bá chủ của thế giới có sức mạnh
tổng hợp về tất cả các lĩnh vực nhƣ kinh tế, chính trị, quân sự, văn hóa, xã hội.
Trung Quốc tiến hành cải cách và mở cửa từ năm 1978, họ luôn đặt nhiệm vụ
phát triển kinh tế lên hàng đầu, tập trung mọi nguồn lực vào mục tiêu tăng trƣởng

và nâng cao thu nhập quốc dân. Trong khi đó, hai cƣờng quốc lúc bấy giờ là Mỹ và
Liên Xô lại mải mê trong cuộc chạy đua vũ trang. Để trống khoảng thời gian dài
cho các nƣớc tập trung phát triển kinh tế nhất là Trung Quốc.

24


Nhƣ vậy, mơ ƣớc của Trung Quốc đã thực sự đạt đƣợc. Trung Quốc đang
dần trở thành một trong những nền kinh tế có tốc độ tăng trƣởng hàng đầu trên thế
giới, chỉ xếp sau Mỹ. Trong giai đoạn 2001- 2010 tăng trƣởng bình quân của Trung
Quốc đạt 10,39%, cao hơn nhiều so với các nƣớc, khu vực phát triển nhƣ Mỹ, EU,
Nhật Bản. Năm 2010, tổng lƣợng kinh tế của Trung Quốc đạt 5.879 tỷ USD, vƣợt
qua Nhật Bản và trở thành nền kinh tế lớn thứ hai trên thế giới sau Mỹ. Trung Quốc
đã trở thành nƣớc đứng đầu thế giới về công nghiệp, đứng thứ hai về thu hút vốn
đầu tƣ nƣớc ngoài, đứng thứ ba về mậu dịch. Trung Quốc chiếm 5 trong tổng số 20
cảng hàng đầu thế giới. Tính đến tháng 7 năm 2006, dự trữ ngoại tệ của Trung Quốc
đạt 954,5 tỷ USD, đứng đầu thế giới. Hơn nữa, Trung Quốc còn là chủ nợ lớn nhất
của Mỹ. Tính đến tháng 12/2013 Trung Quốc đã mua tổng cộng 1.300 tỷ USD trái
phiếu chính phủ của Mỹ [17; 36]. GDP bình quân đầu ngƣời của Trung Quốc cũng
không ngừng tăng lên trong 10 năm đầu của thế kỷ XXI: Năm 2000, GDP của
Trung Quốc đạt 949 USD; đến năm 2011 tăng lên 5.414 USD [3; 20]. Xét về tổng
thể sức mạnh, Trung Quốc là nƣớc có tổng thể sức mạnh lớn thứ hai thế giới.
Khoảng cách sức mạnh tổng thể của Trung Quốc và Mỹ đã giảm từ 5 lần vào năm
1980 xuống còn 2,5 lần vào năm 2000.
Cùng với sức mạnh kinh tế đang tăng lên nhanh chóng, uy tín của Trung
Quốc trên thế giới nói chung và Châu Á- Thái Bình Dƣơng nói riêng khơng ngừng
đƣợc nâng cao. Một cuộc thăm dị ý kiến của cơ quan nghiên cứu Bộ Ngoại giao
Mỹ tiến hành vào tháng 7 và tháng 8 năm 2003 cho kết quả là: 54% số ngƣời đƣợc
hỏi ở Nhật Bản, 68% số ngƣời đƣợc hỏi ở Hàn Quốc, 67% số ngƣời đƣợc hỏi ở
Australia có thiện cảm với Trung Quốc. Ngƣời Nhật Bản và Hàn Quốc coi Trung

Quốc là nƣớc có ảnh hƣởng nhất trong vịng từ 5 đến 10 năm nữa. Trong khi đó,
thiện cảm của Châu Á với Mỹ giảm xuống. Mỹ bị coi là nƣớc gây thêm căng thẳng
ở khu vực. Số ngƣời ủng hộ Mỹ ở Nhật Bản giảm từ 75% năm 2005 xuống còn 25%
năm 2007.
Bên cạnh sự phát triển về kinh tế, Trung Quốc cũng chú trọng tới phát triển xã
hội, tăng cƣờng đầu tƣ cho phát triển xã hội. Đầu tƣ cho an ninh xã hội tăng từ
3,93%/GDP lên 5,96%/GDP trong 10 năm đầu thế kỷ XXI. Đầu tƣ cho giáo dục từ

25