Thiet ke bai giang Dia li 11 tap 1

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (1017.7 KB, 160 trang )

(1)vò quèc lÞch. ThiÕt kÕ bμi gi¶ng. 11 TËp mét. Nhμ xuÊt b¶n Hμ néi 1.

(2) ThiÕt kÕ bµi gi¶ng. địa lí 11 − Tập một Vò quèc lÞch. Nhμ xuÊt b¶n Hμ néi. ChÞu tr¸ch nhiÖm xuÊt b¶n: NguyÔn kh¾c o¸nh Biªn tËp: Ph¹m quèc tuÊn VÏ b×a: Tμo thu huyÒn Tr×nh bµy: th¸i s¬n − s¬n l©m Söa b¶n in: ph¹m quèc tuÊn. In 2000 cuèn, khæ 17 x 24 cm, t¹i C«ng ti TNHH Bao b× vµ in H¶i Nam. GiÊy phÐp xuÊt b¶n sè: 208 − 2007/CXB/46 h TK − 47/HN. In xong vµ nép l−u chiÓu quý III/2007. 2.

(3) Lêi nãi ®Çu Nội dung ch−ơng trình Địa lí lớp 11 đề cập đến những vấn đề địa lí kinh tÕ − x· héi cña thÕ giíi vµ mét sè khu vùc vµ quèc gia tiªu biÓu. ViÖc nắm bắt đ−ợc các kiến thức này có ý nghĩa đặc biệt quan trọng, nhất là trong xu h−íng toµn cÇu ho¸ vµ quan hÖ gi÷a c¸c n−íc ®ang ngµy cµng ®i vµo chiÒu s©u nh− hiÖn nay. Những kiến thức địa lí kinh tế – xã hội nh− vậy rất rộng lớn, việc tổ chức dạy – học cho hiệu quả là không hề đơn giản. Dựa vào nội dung ch−ơng trình sách giáo khoa và thực tiễn giảng dạy, chúng tôi đã biên so¹n cuèn s¸ch ThiÕt kÕ bµi gi¶ng §Þa lÝ 11. S¸ch ThiÕt KÕ Bµi Gi¶ng §Þa LÝ 11 ®−îc viÕt theo tinh thÇn đổi mới. Trong đó chúng tôi đ−a ra các ph−ơng án dạy học khác nhau để giáo viên (GV) có thể lựa chọn, đ−a ra những câu hỏi dẫn dắt để GV có thể tổ chức h−ớng dẫn học sinh (HS) tích cực, chủ động khai thác các kªnh ch÷, kªnh h×nh vµ n¾m kiÕn thøc ®−îc tèt. Trong quá trình biên soạn sách, chúng tôi đã nhận đ−ợc rất nhiều ý kiến đóng góp của các chuyên gia là tác giả sách giáo khoa (SGK), của các thày cô giáo đồng nghiệp đang trực tiếp giảng dạy ở các tr−ờng trung học phổ thông trên cả n−ớc, đặc biệt là các thày cô ở các tr−ờng thực hiện dạy thí điểm ch−ơng trình địa lí 11. Chúng tôi xin chân thành cảm ơn sự hợp tác và những góp ý rất quan trọng và hiệu quả đó. Thiết thực phục vụ cho việc dạy và học ch−ơng trình địa lí lớp 11 vừa đ−ợc triển khai đại trà trên toàn quốc, chúng tôi xin trân trọng giới thiệu cuốn Thiết Kế Bài Giảng địa lí 11 cùng bạn đọc. Tác giả rất mong tiếp tục nhận đ−ợc nhiều ý kiến góp ý của các bạn đồng nghiệp, các bạn sinh viên và các em HS để nội dung cuốn sách ngày càng đ−ợc hoàn thiÖn h¬n. Xin ch©n thµnh c¶m ¬n! T¸c gi¶ 3.

(4) 4.

(5) A. Kh¸i qu¸t nÒn kinh tÕ − x· héi thÕ giíi. Bμi 1 Sự t−ơng phản về trình độ phát triển kinh tÕ − x· héi cña c¸c nhãm n−íc. Cuéc c¸ch m¹ng khoa häc vμ công nghệ hiện đại I. Môc tiªu Sau bµi häc, HS cÇn: 1. KiÕn thøc •. Biết đ−ợc sự t−ơng phản về trình độ phát triển kinh tế – xã hội của c¸c nhãm n−íc: ph¸t triÓn, ®ang ph¸t triÓn, n−íc vµ vïng l·nh thæ c«ng nghiÖp míi (NICs).. •. Trình bày đ−ợc đặc điểm nổi bật của cách mạng khoa học và công nghệ hiện đại.. •. Trình bày đ−ợc tác động của cuộc cách mạng khoa học và công nghệ hiện đại tới sự phát triển kinh tế: xuất hiện các ngành kinh tế mới, chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ, h×nh thµnh nÒn kinh tÕ tri thøc.. 2. KÜ n¨ng •. NhËn xÐt ®−îc sù ph©n bè c¸c nhãm n−íc trªn h×nh 1.. •. Ph©n tÝch ®−îc b¶ng sè liÖu vÒ kinh tÕ – x· héi cña tõng nhãm n−íc.. 3. Thái độ Xác định cho mình trách nhiệm học tập để thích ứng với cuộc cách mạng khoa học và công nghệ hiện đại. 5.

(6) II. C¸c thiÕt bÞ d¹y häc cÇn thiÕt • • • •. L−ợc đồ phân bố các n−ớc và lãnh thổ trên thế giới theo GDP bình qu©n ®Çu ng−êi (phãng to tõ h×nh 1 SGK). Phãng to c¸c b¶ng 1.1, 1.2 SGK. Bản đồ các n−ớc trên thế giới. B¶ng so s¸nh mét sè chØ sè hai nhãm n−íc ph¸t triÓn vµ ®ang ph¸t triÓn (PhiÕu häc tËp). C¸c chØ sè. Nhãm n−íc ph¸t triÓn. Nhãm n−íc ®ang ph¸t triÓn. ThÕ giíi. KV I =. KV I =. KV I =. KV II =. KV II =. KV II =. KV III =. KV III =. KV III =. TØ träng GDP (n¨m 2004) C¬ cÊu % GDP ph©n theo khu vùc (KV) kinh tÕ (n¨m 2004) Tuæi thä b×nh qu©n n¨m 2005 ChØ sè HDI (n¨m 2003). III. Hoạt động trên lớp Më bµi: Trªn thÕ giíi hiÖn cã trªn 200 n−íc vµ vïng l·nh thæ kh¸c nhau. Trong quá trình phát triển, số các n−ớc này đã phân hoá thành hai nhóm n−ớc: nhãm n−íc ph¸t triÓn vµ nhãm n−íc ®ang ph¸t triÓn cã sù t−¬ng ph¶n râ vÒ trình độ phát triển kinh tế − xã hội. Bài học hôm nay chúng ta sẽ nghiên cứu về sự khác biệt đó, đồng thời nghiên cứu về vai trò, ảnh h−ởng của cuộc cách mạng khoa học và công nghệ hiện đại đối với nền kinh tế – xã hội thế giới. Hoạt động của GV và HS. Néi dung chÝnh. Hoạt động 1: Tìm hiểu về sự phân I. Sự phân chia thành các chia thµnh c¸c nhãm n−íc nhãm n−íc GV: C¸c n−íc trªn thÕ giíi ®−îc xÕp vµo hai nhãm n−íc: ph¸t triÓn vµ ®ang ph¸t triÓn. 6. Cã hai nhãm n−íc:.

(7) Hoạt động của GV và HS. Néi dung chÝnh. CH: Hai nhóm n−ớc này có đặc 1. Nhóm n−ớc phát triển ®iÓm kh¸c nhau nh− thÕ nµo? Cã b×nh qu©n tæng s¶n phÈm trong n−íc theo ®Çu ng−êi (GDP/ng−êi) lín, ®Çu t− ra n−íc ngoµi (FDI) nhiÒu, vµ chØ sè ph¸t triÓn con ng−êi (HDI) cao. 2. Nhãm n−íc ®ang ph¸t triÓn Cã GDP/ng−êi nhá, nî n−íc ngoµi nhiÒu, vµ HDI thÊp. Trong nhãm n−íc ®ang ph¸t triÓn Mét sè trë thµnh c¸c n−íc vµ vïng có một số n−ớc và vùng lãnh thổ đã lãnh thổ công nghiệp mới (NICs) nh− tr¶i qua qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ Hµn Quèc, Xin-ga-po, §µi Loan, Bra-xin, và đạt đ−ợc trình độ phát triển nhất Ac-hen-ti-na,... định về công nghiệp đ−ợc gọi là các n−íc vµ vïng l·nh thæ c«ng nghiÖp míi. C©u hái: Quan s¸t h×nh 1, em cã nhËn xÐt g× vÒ sù ph©n bè c¸c n−íc vµ vïng l·nh thæ trªn thÕ giíi theo møc GDP/ng−êi? – GDP/ng−êi rÊt chªnh lÖch gi÷a c¸c n¬i. – Khu vùc cã GDP/ng−êi cao ®−îc ph©n bè tËp trung vµo mét sè khu vùc lµ T©y ¢u, B¾c MÜ, ¤-xtr©y-li-a, NhËt B¶n... – Khu vùc cã thu nhËp kh¸ lµ c¸c n−íc T©y Nam ¸ cã c«ng nghiÖp khai th¸c dÇu ph¸t triÓn, Bra-xin, Ac-hen-ti-na, A-rËp Xª-ut, Li-bi... – Khu vùc cã thu nhËp thÊp lµ c¸c n−íc Trung Phi, Trung ¸, Nam ¸ c¸c n−íc phÝa b¾c khu vùc An-®Ðt Nam MÜ... 7.

(8) Hoạt động của GV và HS. Néi dung chÝnh. Chuyển ý: Sự khác biệt về trình độ kinh tÕ – x· héi cña c¸c nhãm n−íc nh− thÕ nµo? Chóng ta sÏ nghiªn cøu ë môc II sau ®©y. Hoạt động 2: Nghiên cứu về sự II. Sự t−ơng phản về trình độ t−ơng phản trình độ phát triển phát triển kinh tế – x∙ hội kinh tÕ – x· héi cña c¸c nhãm cña c¸c nhãm n−íc n−íc Ph−¬ng ¸n 1: GV ph¸t phiÕu häc tËp vµ cho c¸c nhãm HS hoµn thµnh néi dung. §¹i diÖn HS lªn b¶ng ghi kÕt qu¶, GV chuÈn x¸c. C¸c chØ sè. Nhãm n−íc ph¸t triÓn. Nhãm n−íc ®ang ph¸t triÓn. ThÕ giíi. TØ träng GDP (n¨m 2004) *. 79,3. 20,7. 100,0. KV I = 2,0. KV I = 25,0. KV I = 4,0. KV II = 27,0. KV II = 32,0. KV II = 32,0. KV III = 71,0. KV III = 43,0. KV III = 64,0. Tuæi thä b×nh qu©n n¨m 2005. 76. 65. 67. ChØ sè HDI (n¨m 2003). 0,855. 0,694. 0,741. C¬ cÊu % GDP ph©n theo khu vùc (KV) kinh tÕ (n¨m 2004) *. * (Ghi chó: Sè liÖu vÒ c¬ cÊu % GDP ph©n theo khu vùc cña thÕ giíi vµ tØ träng GDP c¸c nhãm n−íc do GV cung cÊp) Ph−¬ng ¸n 2: GV h−íng dÉnHS phân biệt đặc điểm các nhóm n−ớc lÇn l−ît theo tr×nh tù SGK. CH: Dùa vµo b¶ng 1.1 em h·y nhËn xÐt vÒ GDP/ng−êi cña mét sè n−íc 8.

(9) Hoạt động của GV và HS. Néi dung chÝnh. thuéc nhãm n−íc ph¸t triÓn vµ ®ang ph¸t triÓn. – HS nªu sù chªnh lÖch vÒ GDP/ng−êi cña 2 nhãm n−íc, møc độ chênh lệch để thấy đ−ợc sự khác biÖt gi÷a 2 nhãm n−íc. VÝ dô: B×nh qu©n USD/ng−êi cña §an M¹ch lµ 45000, Thuþ §iÓn lµ 38489, trong khi Ên §é lµ 637, £ti«pia chØ lµ 112. 1. GDP/ng−êi cã sù chªnh lÖch lín gi÷a hai nhãm n−íc C¸c n−íc ph¸t triÓn cã GDP/ng−êi cao gÊp nhiÒu lÇn GDP/ng−êi cña c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn. CH: Dùa vµo b¶ng 1.2, h·y nhËn xÐt 2. C¬ cÊu GDP ph©n theo khu vùc tØ träng GDP ph©n theo khu vùc kinh kinh tÕ cã sù kh¸c biÖt tÕ cña c¸c nhãm n−íc n¨m 2004. N¨m 2004: HS nhËn xÐt trong tØ träng c¬ cÊu a) C¸c n−íc ph¸t triÓn: GDP cña c¸c nhãm n−íc, khu vùc + Khu vùc I chiÕm tØ lÖ thÊp (2%). nµo lín, khu vùc nµo nhá. Vµ ®iÒu + Khu vùc III chiÕm tØ lÖ cao (71%). đó thể hiện trình độ phát triển các ngµnh kinh tÕ nh− thÕ nµo. b) C¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn: + Khu vực I chiếm tỉ lệ còn t−ơng đối lín (25%) + Khu vực III, mới đạt 43% (d−ới 50%) Nh− vËy chøng tá: – Các n−ớc phát triển đã b−ớc sang giai ®o¹n hËu c«ng nghiÖp, trong c¬ cÊu thµnh phÇn kinh tÕ, khu vùc dÞch 9.

(10) Hoạt động của GV và HS. Néi dung chÝnh. vụ đã chiếm tỉ trọng lớn và ngày cµng cao. – Các n−ớc đang phát triển, trình độ ph¸t triÓn cßn thÊp, n«ng nghiÖp cßn đóng vai trò đáng kể trong nền kinh tÕ, c«ng nghiÖp cã gi¸ trÞ s¶n l−îng vµ chiÕm tØ träng trong nÒn kinh tÕ kh«ng cao, ngµnh dÞch vô ch−a tá râ −u thÕ trong c¬ cÊu nÒn kinh tÕ. 3. C¸c nhãm n−íc cã sù kh¸c biÖt vÒ c¸c chØ sè x· héi CH: Sù kh¸c biÖt c¸c chØ sè x· héi C¸c n−íc ph¸t triÓn cao h¬n c¸c n−íc cña c¸c nhãm n−íc thÓ hiÖn nh− thÕ ®ang ph¸t triÓn vÒ: nµo? N¨m 2005: – C¸c n−íc ph¸t triÓn: 76. a) Tuæi thä ng−êi d©n (76 so víi 65 tuæi – n¨m 2005). – C¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn: 65 – Trung b×nh thÕ giíi: 67 tuæi GV l−u ý: Tuæi thä b×nh qu©n cña ng−êi d©n ch©u Phi lµ 52, c¸c n−íc cã tuæi thä b×nh qu©n thÊp nhÊt thÕ giíi lµ c¸c n−íc §«ng Phi vµ T©y Phi (47 tuæi) – GV gi¶i thÝch chØ sè HDI lµ g×. b) ChØ sè HDI (xem phô lôc 4 vµ 5) (0,855 so víi 0,694 – n¨m 2003) CH: Chªnh lÖch chØ sè HDI gi÷a 2 nhãm n−íc ®−îc thÓ hiÖn trong b¶ng 1.3 nh− thÕ nµo? ChØ sè HDI: – C¸c n−íc ph¸t triÓn: 0,855 10.

(11) Hoạt động của GV và HS. Néi dung chÝnh. – C¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn: 0,694 – Trung b×nh thÕ giíi: 0,741 ChuyÓn ý: Trong qu¸ tr×nh ph¸t triển, nhân loại đã chứng kiến sự ứng dông cña c¸c thµnh tùu khoa häc − kÜ thuËt trong s¶n xuÊt vµ cuéc sèng, t¹o ra c¸c b−íc nh¶y vät rÊt quan träng. Cuéc c¸ch m¹ng khoa học và công nghệ hiện đại mà chúng ta nghiªn cøu sau ®©y lµ mét ®iÓn h×nh tiªu biÓu. Hoạt động 2: Nghiên cứu về tác III. Cuộc cách mạng khoa động và ảnh h−ởng của cuộc cách học và công nghệ hiện đại m¹ng khoa häc vµ c«ng nghÖ hiÖn đại CH: Cuộc cách mạng khoa học và 1. Thời điểm xuất hiện và đặc tr−ng công nghệ hiện đại diễn ra khi nào * Thời gian: Cuối thế kỉ XX đầu thế kỉ và có đặc tr−ng nổi bật gì? XXI. * §Æc tr−ng: §©y lµ c¸c c«ng nghÖ dùa vµo nh÷ng thµnh tùu khoa häc míi nhÊt víi hµm l−îng tri thøc cao nhÊt.. – XuÊt hiÖn, bïng næ c«ng nghÖ cao.. – Bèn c«ng nghÖ trô cét lµ: + C«ng nghÖ Sinh häc. + C«ng nghÖ VËt liÖu. + C«ng nghÖ N¨ng l−îng. + C«ng nghÖ Th«ng tin. CH: Cuéc c¸ch m¹ng khoa häc vµ 2. ¶nh h−ëng công nghệ hiện đại có ảnh h−ởng nh− thế nào đến nền kinh tế thế giới? 11.

(12) Hoạt động của GV và HS. Néi dung chÝnh. – XuÊt hiÖn nhiÒu ngµnh míi, nhÊt lµ trong lÜnh vùc c«ng nghÖ vµ dÞch vô, t¹o ra nh÷ng b−íc chuyÓn dÞch c¬ cÊu m¹nh mÏ. Kinh tÕ thÕ giíi chuyÓn dÇn tõ nÒn – XuÊt hiÖn nÒn kinh tÕ tri thøc. kinh tÕ c«ng nghiÖp sang mét lo¹i h×nh kinh tÕ míi dùa trªn tri thøc, kÜ thuËt, c«ng nghÖ cao, gäi lµ nÒn kinh tÕ tri thøc. CH: * Em h·y nªu mét sè thµnh tùu do 4 c«ng nghÖ trô cét t¹o ra trong nÒn kinh tÕ thÕ giíi hiÖn nay. – C«ng nghÖ sinh häc: t¹o ra nh÷ng gièng míi, t¹o ra nh÷ng b−íc tiÕn quan träng trong chuÈn ®o¸n vµ ®iÒu trÞ bÖnh... – C«ng nghÖ vËt liÖu: t¹o ra nh÷ng vËt liÖu chuyªn dông míi nh− vËt liÖu composit, vËt liÖu siªu dÉn... – C«ng nghÖ n¨ng l−îng: ph¸t triÓn theo h−íng t¨ng c−êng sö dông c¸c d¹ng n¨ng l−îng h¹t nh©n, mÆt trêi, sinh học, địa nhiệt, thuỷ triều và gió. – C«ng nghÖ th«ng tin: h−íng vµo nghiªn cøu sö dông c¸c vi m¹ch, chíp điện tử có tốc độ cao, kĩ thuật sè ho¸, c«ng nghÖ lade, c¸p sîi quang, truyÒn th«ng ®a ph−¬ng tiÖn, siªu lé cao tèc th«ng tin... – KÓ tªn mét sè ngµnh dÞch vô cÇn đến nhiều kiến thức (ví dụ bảo hiểm, thiÕt kÕ, gi¸m s¸t...) 12.

(13) IV. §¸nh gi¸ 1. Trình bày những điểm t−ơng phản về trình độ phát triển kinh tế − xã héi cña nhãm n−íc ph¸t triÓn vµ ®ang ph¸t triÓn. 2. Nêu đặc tr−ng và tác động của cuộc cách mạng khoa học và công nghệ hiện đại đến nền kinh tế – xã hội thế giới. 3. Dùa vµo b¶ng sè liÖu sau: Tæng nî n−íc ngoμi cña nhãm n−íc ®ang ph¸t triÓn (§¬n vÞ: tØ USD) N¨m. 1990. 1998. 2000. 2004. Tæng nî. 1310. 2465. 2498. 2724. Vẽ biểu đồ đ−ờng thể hiện tổng nợ n−ớc ngoài của các n−ớc đang phát triÓn trong giai ®o¹n 1990 – 2004. Rót ra nhËn xÐt. V. Hoạt động nối tiếp S−u tÇm tµi liÖu vÒ xu h−íng toµn cÇu ho¸, khu vùc ho¸ kinh tÕ. Vi. Phô lôc 1. Cuéc c¸ch m¹ng khoa häc, c«ng nghÖ. ThÕ giíi ph¼ng. NÒn kinh tÕ trÝ thøc Ngày nay kinh tế có xu h−ớng toàn cầu hóa, phá vỡ mọi ranh giới về địa lí để tiến tíi sù ph¸t triÓn cao h¬n. Cuéc c¸ch m¹ng khoa häc vµ c«ng nghÖ ph¸t triÓn víi mét tốc độ nhanh chóng đã làm cho thế giới ngày càng "phẳng" hơn. Sự làm phẳng thế giới nµy xuÊt ph¸t tõ nhËn thøc ®−îc tÝnh nguy h¹i cña sù bÕ quan trong ph¸t triÓn, vµ chiến tranh lạnh chấm dứt đã mở ra khả năng làm phẳng thế giới đ−ợc diễn ra mạnh mÏ h¬n. Ngoµi nguyªn nh©n trªn mang mµu s¾c chÝnh trÞ th× tÊt c¶ c¸c nguyªn nh©n cßn l¹i đều có yếu tố khoa học và công nghệ rất lớn. Sự xuất hiện của lí do tr−ớc sẽ làm nền tảng cho lí do sau. Các nguyên nhân có thể kể đến là sự xuất hiện của mạng trao đổi th«ng tin, c¸c phÇn mÒm xö lÝ c«ng viÖc, lµm thuª bªn ngoµi vµ thuª bªn ngoµi lµm còng nh− chuyÓn s¶n xuÊt ra n−íc ngoµi.... 13.

(14) N−íc cã vai trß lín nhÊt trong viÖc thóc ®Èy sù lµm ph¼ng thÕ giíi còng nh− tËn dông sù lµm ph¼ng thÕ giíi tèt nhÊt chÝnh lµ Hoa K×. B¹n h·y thö t−ëng t−îng vÒ qu¸ tr×nh lµm ph¼ng thÕ giíi hiÖn nay qua vÝ dô sau: Bangalore (Ên §é) vµ Minnessota (Hoa K×) lµ hai khu vùc lÖch nhau hoµn toµn vÒ mói giê. Khi Bangalore buæi s¸ng th× ë Minnesota l¹i lµ buæi tèi. MÆc dï vËy, t¹i sao rÊt nhiÒu c«ng ti cña Hoa K× l¹i thuª lµm ë Bangalore chø kh«ng thuª lµm ë trong n−íc (kÓ c¶ víi nh÷ng viÖc rÊt nhá bÐ nh− tr¶ lêi dÞch vô ®iÖn tho¹i, cung cÊp th«ng tin...)? Nếu bạn trả lời rằng do nhân công ở đây rẻ thì bạn chỉ mới đúng đ−ợc một phần. Điều quan trọng là những công việc đ−ợc chuyển đến chỉ nh− phần ngọn của cả một cái cây, đó mới chỉ là những công việc đòi hỏi thấp, còn những gì đ−ợc thực hiện ở Hoa Kì th× l¹i kh¸c. ë Hoa K× chØ tån t¹i nh÷ng c«ng viÖc nh− c¸i rÔ cña c¸i cây − những công việc đòi hỏi cao hơn. Bằng cách thuê làm bên ngoài, các công ti ở Hoa Kì đã có thể kiếm đ−ợc doanh thu lớn hơn rất nhiều so với tr−ớc mà lại hết sức hiÖu qu¶. NÕu kh«ng cã sù hç trî cña m¹ng l−íi th«ng tin tèt th× viÖc thùc hiÖn ®iÒu nµy lµ kh«ng t−ëng. Kh«ng chØ dõng ë ®©y, khi nh÷ng ng−êi Ên §é kia ®−îc tr¶ l−¬ng cao so víi thu nhËp b×nh qu©n ë n−íc hä th× sÏ xuÊt hiÖn nhu cÇu tiªu dïng. Vµo thêi điểm đó thì các sản phẩm tiêu dùng (thực phẩm, hàng điện tử...) chủ yếu có xuất xứ từ Hoa K× sÏ ®−îc tiªu thô m¹nh h¬n vµ nguån tiÒn kia sÏ l¹i quay vÒ Hoa K×. Ch−a hÕt, thÕ giíi trë nªn ph¼ng cßn g©y ra c¸c ¶nh h−ëng kh¸c nh− viÖc nh÷ng c− d©n Hoa K× muốn có một vị trí việc làm tốt thì cần luôn luôn phải cố gắng nắm bắt kịp thời đại, phải tù rÌn luyÖn... Từ ví dụ trên ta đã có thể thấy tầm ảnh h−ởng rộng lớn của cách mạng khoa học công nghệ đến thế giới ngày nay. Nh−ng chúng ta còn cần phải xét đến một yếu tố hết sức quan trọng nữa, đó là trí thức. Nền kinh tế trí thức sớm muộn sẽ thay thế nền kinh tế lao động cổ x−a. Nền kinh tế trí thức với sự giúp đỡ của máy móc, các công cụ lao động hiện đại sẽ thay đổi cả bộ mặt của thế giới. Đó cũng là lí do mà ngày nay chúng ta sèng trong h×nh th¸i x· héi hËu c«ng nghiÖp víi c¸c ngµnh dÞch vô, c«ng nghÖ thông tin... và sẽ không trở về hình thái xã hội tr−ớc đó là xã hội nông nghiệp hay xã héi c«ng nghiÖp víi c¸c ngµnh luyÖn kim, khai má... 2. Nguån gèc, néi dung vμ thμnh tùu cña cuéc c¸ch m¹ng khoa häc − kÜ thuËt lÇn thø hai vμ ý nghÜa của cuộc cách mạng đó với đời sống con ng−ời a. Nguån gèc − Do yªu cÇu cña cuéc sèng con ng−êi, cô thÓ lµ yªu cÇu cña kÜ thuËt vµ s¶n xuÊt, trở thành động lực và nguồn gốc sâu xa dẫn tới cuộc cách mạng công nghiệp thế kỉ XVIII − XIX vµ cuéc c¸ch m¹ng khoa häc − kÜ thuËt hiÖn nay.. 14.

(15) − Khi b−ớc sang nền sản xuất hiện đại, do bùng nổ về dân số vμ nhu cầu sinh hoạt của con ng−ời ngμy cμng cao, trong khi đó tài nguyên thiên nhiên đang vơi cạn dần, vì vËy, nh÷ng c«ng cô s¶n xuÊt míi cã kÜ thuËt cao, nh÷ng nguån n¨ng l−îng míi vµ nh÷ng vật liệu mới đang đ−ợc đặt ra ngày càng bức thiết đối với cuộc sống con ng−ời. − Do yªu cÇu cña c¸c cuéc chiÕn tranh, c¸c bªn tham chiÕn ph¶i ®i s©u nghiªn cøu khoa học − kĩ thuật để cải tiến vũ khí và sáng tạo ra loại vũ khí mới có sức mạnh hủy diÖt lín h¬n nh»m giµnh th¾ng lîi vÒ m×nh. − Những thμnh tựu về khoa học − kĩ thuật cuối thế kỉ XIX, đầu thế kỉ XX đã tạo tiền đề và thúc đẩy sự bùng nổ của cuộc cách mạng khoa học − kĩ thuật lần thứ hai của nh©n lo¹i. Cách mạng khoa học − kĩ thuật lần thứ hai mang đặc điểm: cách mạng khoa học vµ c¸ch m¹ng kÜ thuËt kh«ng t¸ch rêi nhau mµ kÕt hîp chÆt chÏ thµnh c¸ch m¹ng khoa học − kĩ thuật. Nhịp độ phát triển nhanh chóng với quy mô lớn, đạt nhiều thành tùu K× diÖu. b. Néi dung − Diễn ra trong lĩnh vực khoa học cơ bản gồm toán, lí, hóa, sinh học và đã tạo ra cơ së lÝ thuyÕt cho c¸c ngµnh khoa häc kh¸c, cho kÜ thuËt ph¸t triÓn vµ lµ nÒn mãng cña tri thøc. − Nghiªn cøu ph¸t minh ra nhiÒu ngµnh khoa häc míi, nh− khoa häc vò trô, ®iÒu khiÓn häc... − Tập trung nghiên cứu, giải quyết những yêu cầu bức thiết nhằm đáp ứng cuộc sống của con ng−ời trên các ph−ơng h−ớng tự động hóa nhằm tự động hóa và thay đổi điều kiện lao động của con ng−ời và nâng cao năng suất lao động. − T×m nh÷ng nguån n¨ng l−îng míi, nh÷ng vËt liÖu míi, nh÷ng c«ng cô míi, cuéc "cách mạng xanh" trong nông nghiệp; chinh phục vũ trụ để phục vụ cuộc sống trên Tr¸i §Êt... Thμnh tùu: − Trong lĩnh vực khoa học cơ bản: Con ng−ời đã thu đ−ợc những thành tựu hết sức to lớn, đánh dấu những b−ớc nhảy vọt ch−a từng có trong lịch sử ở các ngành Toán, LÝ, Hãa, Sinh vËt häc. C¸c nhµ khoa häc cã ph¸t minh quan träng nh− sãng ®iÖn tõ, tr−ờng điện từ, tia rơnghen, những định luật mới về toán học, lí học, hóa học. − Phát minh về công cụ sản xuất mới, trong đó có ý nghĩa to lớn nhất là sự ra đời của máy tính, máy tự động và hệ thống máy tự động.. 15.

(16) − §· t×m ra nh÷ng nguån n¨ng l−îng míi hÕt søc phong phó: n¨ng l−îng nguyªn tö, n¨ng l−îng nhiÖt h¹ch, n¨ng l−îng mÆt trêi ®ang dÇn dÇn ®−îc con ng−êi sö dông, vµ trong mét t−¬ng lai kh«ng xa nã sÏ thay thÕ ngµnh nhiÖt ®iÖn vµ thñy ®iÖn. − §· s¸ng chÕ ra nh÷ng vËt liÖu míi nh− P«lime trong t×nh h×nh vËt liÖu tù nhiªn ®ang c¹n kiÖt dÇn trong thiªn nhiªn. − Đã thành công trong cuộc "cách mạng xanh" trong nông nghiệp, nhờ đó con ng−ời đã tìm ra ph−ơng h−ớng để khắc phục đ−ợc nạn đói ăn, thiếu thực phẩm kéo dài tõ bao thÕ kØ. − §¹t ®−îc nh÷ng tiÕn bé thÇn K× trong c¸c lÜnh vùc giao th«ng vËn t¶i vµ th«ng tin liên lạc, nhờ đó loài ng−ời đã có những ph−ơng tiện thông tin liên lạc và phát sóng truyền hình hết sức hiện đại. − §¹t ®−îc thµnh tùu K× diÖu − thµnh tùu chinh phôc vò trô, khoa häc vò trô vµ du hành vũ trụ đã và đang phục vụ đắc lực trên nhiều ph−ơng diện cho cuộc sống của con ng−ời trên trái đất. c. VÞ trÝ vµ ý nghÜa − Đã làm thay đổi một cách cơ bản các nhân tố sản xuất nh− công cụ và công nghệ, nguyên liệu, năng l−ợng, thông tin, vận tải... nhờ đó con ng−ời đã tạo ra những lực l−ợng sản xuất nhiều hơn, đồ sộ hơn lực l−ợng sản xuất của tất cả các thế hệ tr−ớc céng l¹i. − §−a loµi ng−êi b−íc sang mét nÒn v¨n minh míi − "v¨n minh hËu c«ng nghiÖp" (hay cßn gäi lµ "v¨n minh trÝ tuÖ"). − NÒn kinh tÕ thÕ giíi ngµy cµng ®−îc quèc tÕ hãa cao, ®ang h×nh thµnh mét thÞ tr−ờng toàn thế giới bao gồm tất cả các n−ớc có chế độ xã hội khác nhau vừa đấu tranh, võa hîp t¸c víi nhau trong cïng tån t¹i hßa b×nh. − Nh÷ng hËu qu¶ mµ cuéc c¸ch m¹ng khoa häc − kÜ thuËt g©y nªn, hiÖn nay con ng−êi cßn ch−a kh¾c phôc ®−îc: vò khÝ hñy diÖt (bom nguyªn tö, bom hãa häc...), n¹n « nhiÔm m«i tr−êng, tai n¹n giao th«ng, bÖnh tËt do khoa häc − kÜ thuËt mang l¹i. Cơ hội vμ thách thức đối với Việt Nam tr−ớc sự phát triển của cuộc cách mạng khoa häc c«ng nghÖ hiÖn nay: − C¬ héi: Cã thÓ øng dông nh÷ng thµnh tùu cña cuéc c¸ch m¹ng khoa häc c«ng nghệ vào trong sản xuất, nâng cao năng suất lao động, nâng cao đời sống vật chất và tinh thÇn cho nh©n d©n. ViÖt Nam cã thÓ hßa nhËp vµo nÒn kinh tÕ thÕ giíi, tham gia vµo thÞ tr−êng chung toàn thế giới, có cơ hội để phát triển.. 16.

(17) − Th¸ch thøc: Cuéc c¸ch m¹ng khoa häc − c«ng nghÖ ®em l¹i nhiÒu t¸c dông nh−ng đồng thời nó cũng đem dến nhiều hậu quả nh− nạn ô nhiễm môi tr−ờng, tai nạn giao th«ng, bÖnh tËt... mµ ta cÇn ph¶i kh¾c phôc. Khi nÒn kinh tÕ thÕ giíi ngµy cµng ®−îc quèc tÕ hãa cao, mét thÞ tr−êng toµn thÕ giới đ−ợc hình thành bao gồm tất cả các n−ớc có chế độ xã hội khác nhau nên ta phải linh hoạt trong việc vừa đấu tranh vừa hợp tác trong cùng tồn tại hòa bình. 3. ChØ sè ph¸t triÓn con ng−êi HDI (Human Development Index) là chỉ số so sánh, định l−ợng về mức thu nhập, tỉ lÖ biÕt ch÷, tuæi thä vµ mét sè nh©n tè kh¸c cña c¸c quèc gia trªn thÕ giíi. HDI gióp t¹o ra mét một c¸i nh×n tổng qu¸t về sự ph¸t triển của một quốc gia. Chỉ số nµy được Mahbubul Haq − một nhµ kinh tế người Pakistan đưa ra vµo năm 1990. C¸ch tÝnh HDI HDI lµ một thước đo tổng qu¸t về ph¸t triển con người. Nã đo thµnh tựu trung b×nh của một quốc gia theo ba tiªu chÝ sau: Sức khỏe: Một cuộc sống dµi l©u vµ khỏe mạnh, đo bằng tuổi thọ trung b×nh. Tri thức: Được đo bằng tỉ lệ số người lớn biết chữ vµ tỉ lệ nhập học c¸c cấp gi¸o dục (tiểu học, trung học, đại học). Thu nhập: Mức sống đo bằng GDP b×nh qu©n đầu người. HDI lµ sè trung b×nh céng cña c¸c số sau: Chỉ số tuổi thọ trung b×nh Tuổi thọ trung b×nh − 25 Chỉ số tuổi thọ trung b×nh = ⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯ 85 − 25 Chỉ số học vấn 2/3 tỉ lệ số người lớn biết chữ cộng với 1/3 số học sinh tuyển vµo chia số học sinh trong cả nước. Chỉ số GDP b×nh qu©n đầu người (GDP tÝnh theo phương ph¸p sức mua tương đương qui ra USD MÜ): log(GDP/người) – log (100) Chỉ số thu nhập đầu người = ⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯ Log 40.000 – log 100 Chỉ số HDI của mét sè nước 1. Na Uy. 0,963. 2. Ireland. 0,956. 17.

(18) 3. ¤xtr©ylia. 0,955. 4. Luxembourg. 0,949. 5. Canada. 0,949. 6. Thụy Điển. 0,949. 7. Thụy Sĩ. 0,947. 8. Ireland. 0,946. 9. Bỉ. 0,945. 10. Hoa K×. 0,944. ... 109. Việt Nam. 0,704. ... 170. Burundi. 0,378. 171. Ethiopia. 0,367. 172. Cộng hoµ Trung Phi. 0,355. 173. GuinÐ − Bissau. 0,348. 174. Tchad. 0,341. 175. Mali. 0,333. 176. Burkina Faso. 0,317. 177. Sierra Leone. 0,298. 178. Niger. 0,281. Nguồn: Human Development Reports, Liªn hiệp quốc 2003 4. ViÖt Nam lμ mét vÝ dô thμnh c«ng vÒ ph¸t triÓn con ng−êi Với tiêu đề Trên cả sự khan hiếm: Quyền lực, nghèo vμ khủng hoảng n−ớc toμn cầu, Báo cáo Phát triển con ng−ời năm 2006 của UNDP đã nhắc tới Việt Nam nhiều lÇn nh− mét vÝ dô thµnh c«ng trong lÜnh vùc ph¸t triÓn con ng−êi, nªu bËt tiÕn bé cña ViÖt Nam trong ®Çu t− n−íc vµ vÖ sinh. Theo B¸o c¸o nµy, chØ sè ph¸t triÓn cña con ng−êi (HDI) cña ViÖt Nam lµ 0,709, đứng ở vị trí 109 trong tổng số 177 n−ớc đ−ợc xếp hạng. Nh− vậy HDI của Việt Nam đã liên tục tăng lên so với 0,618 vào năm 1990. HDI lµ th−íc ®o tæng hîp cña ba yÕu tè ph¸t triÓn con ng−êi: sèng kháe vµ sèng l©u (®o b»ng tuæi thä), ®−îc häc hµnh (®o b»ng tØ lÖ biÕt ch÷ ë ng−êi lín vµ tØ lÖ nhËp häc ë c¸c cÊp) vµ cã møc sèng tèt (thÓ hiÖn qua møc thu nhËp).. 18.

(19) Việt Nam đã có nhiều nỗ lực và việc làm tốt để cải thiện chỉ số phát triển của con ng−êi. Tuy nhiªn, h¹ng thø 109 trong tæng sè 177 n−íc vÉn lµ møc thÊp vµ tiÕn bé vÒ HDI thÊp h¬n so víi t¨ng tr−ëng kinh tÕ cña ViÖt Nam. Ch−a hÕt, so víi mÆt b»ng chung cña khu vùc §«ng ¸ th× c¶i thiÖn HDI cña ViÖt Nam l¹i chËm h¬n. Do vËy, ViÖt Nam cần phải phấn đấu v−ợt bậc nhiều hơn nữa để tiếp tục cải thiện chỉ số này. ¤ng John Hendra, §iÒu phèi viªn th−êng tró LHQ cã nhËn xÐt ®iÒu quan träng lµ Việt Nam tiếp tục đạt đ−ợc giá trị HDI cao hơn so với các n−ớc giàu hơn nhiều. Chẳng h¹n gi¸ trÞ HDI cña ViÖt Nam cao h¬n Angieri, Ai CËp, Nam Phi vµ Guatemala, mÆc dï thu nhập bình quân đầu ng−ời của Việt Nam thấp hơn so với những n−ớc này. Điều đó ph¶n ¸nh kÕt qu¶ rÊt Ên t−îng cña ViÖt Nam vÒ tuæi thä trung b×nh vµ gi¸o dôc. ¤ng cũng ca ngợi tiến bộ to lớn của Việt Nam trong việc đạt đ−ợc chỉ tiêu về n−ớc nh− mục tiêu phát triển thiên niên kỉ của LHQ đề ra. 5. Sù kh¸c biÖt c¬ b¶n gi÷a c¸c cuéc c¸ch m¹ng khoa häc vμ kÜ thuËt – Cuộc cách mạng công nghiệp diễn ra vào cuối thế kỉ XVIII là giai đoạn quá độ từ nền sản xuất thủ công sang nền sản xuất cơ khí. Quá trình đổi mới công nghệ là đặc tr−ng cña cuéc c¸ch m¹ng nµy. – Cuộc cách mạng khoa học và kĩ thuật diễn ra từ nửa sau của thế kỉ XIX đến giai ®o¹n ®Çu thÕ kØ XX. §Æc tr−ng cña cuéc c¸ch m¹ng nµy lµ ®−a lùc l−îng s¶n xuÊt tõ nền sản xuất cơ khí chuyển sang nền sản xuất đại cơ khí và tự động hoá cục bộ. Cuộc cách mạng này đã cho ra đời hệ thống công nghệ điện – cơ khí. – Cuộc cách mạng khoa học và công nghệ hiện đại diễn ra vào cuối thế kỉ XX, đầu thế kỉ XXI. Đặc tr−ng của cuộc cách mạng khoa học và công nghệ hiện đại là sự xuất hiÖn vµ ph¸t triÓn bïng næ c«ng nghÖ cao.. 19.

(20) Bμi 2 Xu h−íng toμn cÇu ho¸, khu vùc ho¸ kinh tÕ I. Môc tiªu Sau bµi häc, HS cÇn: 1. KiÕn thøc •. Tr×nh bµy ®−îc c¸c biÓu hiÖn cña toµn cÇu hãa, khu vùc hãa vµ hÖ qu¶ cña toµn cÇu hãa.. •. BiÕt lÝ do h×nh thµnh tæ chøc liªn kÕt kinh tÕ khu vùc vµ mét sè tæ chøc liªn kÕt kinh tÕ khu vùc.. 2. KÜ n¨ng •. Sử dụng bản đồ thế giới để nhận biết lãnh thổ của các liên kết kinh tế khu vùc.. •. Phân tích số liệu, t− liệu để nhận biết quy mô, vai trò đối với thị tr−êng quèc tÕ cña c¸c liªn kÕt kinh tÕ khu vùc.. 3. Thái độ Nhận thức đ−ợc tính tất yếu của toàn cầu hóa, khu vực hóa. Từ đó, xác định trách nhiệm bản thân trong việc đóng góp vào việc thực hiện các nhiệm vụ xã hội tại địa ph−ơng. II. C¸c thiÕt bÞ d¹y häc cÇn thiÕt. 20. •. Bản đồ Các n−ớc trên thế giới.. •. L−ợc đồ các tổ chức liên kết kinh tế thế giới (GV có thể dùng kí hiệu thể hiện trên l−ợc đồ hành chính thế giới vị trí của các n−ớc trong c¸c tæ chøc liªn kÕt kinh tÕ kh¸c nhau).. •. C¸c b¶ng kiÕn thøc vµ sè liÖu phãng to tõ SGK..

(21) III. Hoạt động trên lớp KiÓm tra bµi cò: 1. Trình bày những điểm t−ơng phản về trình độ phát triển kinh tế − xã héi cña nhãm n−íc ph¸t triÓn vµ ®ang ph¸t triÓn. 2. Nêu đặc tr−ng và tác động của cuộc cách mạng khoa học và công nghệ hiện đại đến nền kinh tế – xã hội thế giới. 3. Dùa vµo b¶ng sè liÖu sau: Tæng nî n−íc ngoμi cña nhãm n−íc ®ang ph¸t triÓn thêi k× 1990 – 2004 (§¬n vÞ: tØ USD) N¨m. 1990. 1998. 2000. 2004. Tæng nî. 1310. 2465. 2498. 2724. Vẽ biểu đồ đ−ờng thể hiện tổng nợ n−ớc ngoài của các n−ớc đang phát triÓn trong giai ®o¹n 1990 – 2004. Rót ra nhËn xÐt. Më bµi: Ph−¬ng ¸n 1: GV yªu cÇu HS nªu vÝ dô c¸c sù kiÖn cô thÓ vÒ kinh tÕ, v¨n hoá, xã hội, khoa học, chính trị có ảnh h−ởng đến khu vực và toàn thế giới ⇒ Kh¸i qu¸t cho HS hiÓu kh¸i niÖm khu vùc ho¸ vµ toµn cÇu ho¸ lµ qu¸ tr×nh liªn kết về rất nhiều mặt. Sau đó l−u ý trong các mặt đó thì khu vực hoá và toàn cầu hoá kinh tế có ý nghĩa quan trọng nhất, có tác động ảnh h−ởng mạnh mẽ đến c¸c mÆt kh¸c ⇒ vµo bµi. Ph−¬ng ¸n 2: Xu h−íng toµn cÇu ho¸ vµ khu vùc ho¸ lµ xu h−íng tÊt yÕu cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi, lµm cho c¸c nÒn kinh tÕ ngµy cµng phô thuéc lÉn nhau và tạo ra động lực quan trọng thúc đẩy sự tăng tr−ởng nền kinh tế thế giới. Để hiểu thêm vấn đề này, hôm nay chúng ta nghiên cứu bài "Xu h−ớng toàn cầu ho¸ vµ khu vùc ho¸ kinh tÕ". Hoạt động của GV và HS. Néi dung chÝnh. Hoạt động 1: Nghiên cứu xu h−ớng I. Xu h−ớng toàn cầu hoá toµn cÇu ho¸ kinh tÕ kinh tÕ Ph−¬ng ¸n 1: GV chia líp thµnh c¸c nhãm: 21.

(22) Hoạt động của GV và HS. Néi dung chÝnh. – Hai nhãm nghiªn cøu biÓu hiÖn toµn cầu hoá thể hiện ở sự gia tăng trao đổi th−¬ng m¹i vµ ®Çu t− n−íc ngoµi (ý 1a & 1b trong SGK). – Mét nhãm nghiªn cøu biÓu hiÖn toµn cÇu ho¸ thÓ hiÖn ë sù më réng thÞ tr−êng tµi chÝnh quèc tÕ vµ sù ho¹t động của các công ti xuyên quốc gia (ý 1c & 1d trong SGK). – Mét nhãm nghiªn cøu hËu qu¶ cña toµn cÇu ho¸ kinh tÕ. – §¹i diÖn c¸c nhãm tr×nh bµy, HS kh¸c gãp ý, GV chuÈn x¸c. Ph−¬ng ¸n 2: GV h−íng dÉn HS nghiªn cøu tuÇn tù theo tr×nh tù SGK. CH: Toµn cÇu ho¸ kinh tÕ biÓu hiÖn ë 1. BiÓu hiÖn cña toµn cÇu ho¸ kinh tÕ nh÷ng mÆt nµo? a) Th−¬ng m¹i thÕ giíi ph¸t triÓn m¹nh. * Tốc độ tăng tr−ởng của th−ơng mại Tốc độ gia tăng trao đổi hàng hoá thế giới luôn cao hơn tốc độ tăng trên thế giới nhanh hơn nhiều so với tr−ëng cña toµn bé nÒn kinh tÕ thÕ gia t¨ng GDP. giíi. * Trong đó nổi bật vai trò của tổ chức Th−¬ng m¹i thÕ giíi WTO: + Có 150 thành viên (đến 1− 2007) + Chi phối 95% hoạt động th−ơng mại thÕ giíi. + Thóc ®Èy tù do ho¸ th−¬ng m¹i thÕ giíi, lµm cho kinh tÕ thÕ giíi ph¸t triển năng động. 22.

(23) Hoạt động của GV và HS. Néi dung chÝnh. b) §Çu t− n−íc ngoµi t¨ng tr−ëng nhanh * Từ năm 1990 đến năm 2004 tổng ®Çu t− n−íc ngoµi t¨ng tõ 1774 tØ USD lªn 8895 tØ USD (t¨ng h¬n 5 lÇn) (Riªng c¸c n−íc ph¸t triÓn t¨ng 4,6 lÇn, tõ 1404 tØ USD lªn 6470 tØ USD). (Riªng c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn t¨ng 6,1 lÇn tõ 364 tØ USD lªn 2226 tØ USD). CH: Trong đầu t− n−ớc ngoài, lĩnh vực * Trong đó dịch vụ chiếm tỉ trọng nào ngày càng đóng vai trò quan trọng ngày càng lớn, nhất là tài chính – nhÊt? ng©n hµng, b¶o hiÓm... GV: NhiÒu ng©n hµng c¸c n−íc trªn c) ThÞ tr−êng tµi chÝnh quèc tÕ më thÕ giíi ®−îc liªn kÕt víi nhau, c¸c tæ réng chøc tµi chÝnh quèc tÕ ®−îc h×nh thµnh nh− IMF (Quü tiÒn tÖ quèc tÕ), WB (Ng©n hµng thÕ giíi), ADB (Ng©n hµng ph¸t triÓn ch©u ¸)..., cã vai trß quan trọng trong sự phát triển đời sèng kinh tÕ – x· héi cña c¸c quèc gia nãi riªng vµ c¶ toµn thÕ giíi. d) C¸c c«ng ti xuyªn quèc gia ®−îc h×nh thµnh vµ cã ¶nh h−ëng ngµy cµng lín CH: C¸c c«ng ti xuyªn quèc gia cã vai trß thÕ nµo? Nªu vÝ dô vÒ mét sè c«ng ti xuyªn quèc gia. (GV: HiÖn nay c¸c c«ng ti ®a quèc gia – Vai trß: nắm 70% giá trị xuất nhập khẩu thế + Hoạt động trên nhiều quốc gia. 23.

(24) Hoạt động của GV và HS. Néi dung chÝnh. giíi, chi phèi 90% s¸ng kiÕn kÜ thuËt + N¾m nguån cña c¶i vËt chÊt lín. vµ c«ng nghÖ míi) + Chi phèi nhiÒu ngµnh kinh tÕ quan träng. – VÝ dô: + Microsof (Hoa K×) + General Electric (Hoa K×) + NTT Mobile Communications (NhËt B¶n) CH: Toµn cÇu ho¸ kinh tÕ cã ¶nh 2. HÖ qu¶ cña viÖc toµn cÇu ho¸ kinh tÕ h−ëng nh− thÕ nµo? a) TÝch cùc – Thóc ®Èy s¶n xuÊt ph¸t triÓn vµ t¨ng tr−ëng kinh tÕ toµn cÇu. – §Èy nhanh ®Çu t− vµ khai th¸c triÖt để khoa học công nghệ, tăng c−ờng sù hîp t¸c quèc tÕ. b) Tiªu cùc CH: Em cã nhËn xÐt g× vÒ møc chªnh lệch giàu nghèo và tốc độ gia tăng kho¶ng c¸ch giµu nghÌo trªn thÕ giíi hiÖn nay? HS trả lời, sau đó GV khẳng định đó lµ mÆt tr¸i cña toµn cÇu ho¸. HiÖn nay: Gia t¨ng kho¶ng c¸ch giµu nghÌo... + C¸c n−íc cã GNI/ng−êi cao chiÕm 15% sè d©n thÕ giíi nh−ng chiÕm 79% GNI thÕ giíi. + 85% sè d©n cßn l¹i chØ chiÕm 21% tæng GNI thÕ giíi. + Ngay trong mét n−íc, chªnh lÖch giµu – nghÌo còng rÊt lín. 24.

(25) Hoạt động của GV và HS. Néi dung chÝnh. ChuyÓn ý: Kh«ng chØ cã xu h−íng toµn cÇu ho¸ kinh tÕ, xu h−íng khu vùc ho¸ kinh tÕ còng thÓ hiÖn râ trong giai ®o¹n hiÖn nay. Xu h−íng nµy thÓ hiÖn ra sao vµ cã hÖ qu¶ thÕ nµo? C©u hái nµy sÏ d−îc chóng ta lÝ gi¶i trong môc II sau ®©y. Hoạt động 2: Nghiên cứu xu h−ớng II. Xu h−ớng khu vực hoá khu vùc ho¸ kinh tÕ kinh tÕ GV: Do sự phát triển không đều và 1. Các tổ chức liên kết kinh tế khu søc Ðp c¹nh tranh trong c¸c khu vùc vùc ®−îc h×nh thµnh trªn thÕ giíi, nh÷ng quèc gia cã nÐt VÝ dô: t−ơng đồng về địa lí, văn hoá, xã hội APEC... hoÆc cã chung môc tiªu, lîi Ých ph¸t. NAFTA,. EU,. ASEAN,. triển đã liên kết với nhau hình thành c¸c tæ chøc liªn kÕt khu vùc. GV cho HS xác định trên bản đồ vị trí c¸c n−íc thuéc 1 − 2 tæ chøc trªn. CH: Dùa vµo b¶ng 2.2, h·y so s¸nh quy m« vÒ sè d©n vµ GDP cña c¸c tæ chøc liªn kÕt kinh tÕ, rót ra nhËn xÐt. – §a sè c¸c n−íc trong mçi khu vùc địa lí đều tham gia vào một tổ chức kinh tÕ khu vùc. – C¸c tæ chøc cã quy m« sè d©n vµ GDP rÊt kh¸c nhau. VÝ dô: + So víi ASEAN, NAFTA cã d©n sè Ýt h¬n 119,6 triÖu ng−êi nh−ng l¹i cã GDP lín h¬n gÇn 16,7 lÇn. 25.

(26) Hoạt động của GV và HS. Néi dung chÝnh. + So víi MERCOSUR, EU cã d©n sè lín h¬n 2 lÇn nh−ng l¹i cã GDP lín h¬n 16,3 lÇn... CH: Xu h−íng khu vùc ho¸ kinh tÕ 2. HÖ qu¶ cña khu vùc ho¸ kinh tÕ g©y nªn c¸c hÖ qu¶ g×? a) T¹o ra c¬ héi – Thóc ®Èy sù t¨ng tr−ëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ, tù do ho¸ th−¬ng m¹i. – Më réng thÞ tr−êng, ®Èy nhanh qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ kinh tÕ thÕ giíi. b) Tạo ra các thách thức về đảm bảo quyền độc lập, tự chủ về kinh tế và chÝnh trÞ... GV yªu cÇu HS liªn hÖ víi t×nh h×nh n−íc ta trong mèi quan hÖ víi c¸c n−íc ASEAN hiÖn nay. IV. §¸nh gi¸ 1. Tr×nh bµy c¸c biÓu hiÖn chñ yÕu cña toµn cÇu hãa kinh tÕ. Xu h−íng toàn cầu hóa kinh tế dẫn đến những hệ quả gì? 2. C¸c tæ chøc liªn kÕt kinh tÕ khu vùc ®−îc h×nh thµnh dùa trªn nh÷ng c¬ së nµo? 3. Xác định trên bản đồ Các n−ớc trên thế giới, các n−ớc thành viên của tæ chøc EU, ASEAN, NAFTA, MERCOSUR. V. Hoạt động nối tiếp HS s−u tầm tài liệu về một số vấn đề mang tính toàn cầu.. 26.

(27) Vi. Phô lôc 1. KØ nguyªn toμn cÇu hãa Toàn cầu hóa không đơn giản là một trào l−u thời th−ợng mà là một hệ thống quốc tế. Hệ thống này đã thay thế Chiến tranh lạnh. Và cũng giống nh− Chiến tranh lạnh, toàn cầu hóa có quy tắc và lôgíc riêng đang trực tiếp ảnh h−ởng đến chính trị, môi tr−êng vµ kinh tÕ cña hÇu hÕt quèc gia trªn thÕ giíi. LÞch sö toµn cÇu hãa Cã thÓ nãi kØ nguyªn toµn cÇu hãa sinh ra khi bøc t−êng Berlin − biÓu t−îng m¹nh mẽ nhất của Chiến tranh Lạnh sụp đổ ngày 9 − 11 − 1989. Nói "kỉ nguyên toàn cầu hóa" vì từ giữa những năm 1800 đến cuối thập niên 1920, thế giới cũng đã trải qua một kỉ nguyên t−ơng tự. Nếu so sánh khối l−ợng th−ơng mại và dòng chảy đồng vốn qua biên giới, t−ơng quan với GNP và dòng chảy lực l−ợng lao động qua biên giới, t−ơng quan với dân số thì giai đoạn toàn cầu hóa tr−ớc Thế chiến thø nhÊt rÊt gièng giai ®o¹n chóng ta ®ang sèng hiÖn nay. Lóc Êy, Anh Quèc lµ mét c−êng quèc toµn cÇu, lµ nhµ ®Çu t− lín vµo c¸c thÞ tr−êng míi næi vµ nh÷ng nhµ tµi phiÖt ë Anh, ch©u ¢u vµ MÜ th−êng bÞ kh¸nh kiÖt v× c¸c vô khñng ho¶ng tµi chÝnh bëi một sự cố nào đó tác động lên trái phiếu đ−ờng sắt Argentina, trái phiếu chính phủ Latvia hay Đức. Vào thời đó, ng−ời ta di dân nhiều hơn cả và trừ lúc có chiến tranh, các n−ớc không đòi hỏi hộ chiếu khi đi du lịch tr−ớc năm 1914... Hầu hết số ng−ời di c− đến Mĩ đều không có thị thực. Khi kết hợp các yếu tố này với nhau, cùng với phát minh tµu ch¹y b»ng h¬i n−íc, ®iÖn tÝn, ®−êng s¾t vµ sau cïng lµ ®iÖn tho¹i, cã thÓ nãi kỉ nguyên toàn cầu hóa tr−ớc đã thu nhỏ thế giới từ cỡ lớn thành cỡ trung. Tuy nhiên, kỉ nguyên này cùng với chủ nghĩa t− bản tài chính đã tan vỡ do Thế chiến thứ nhất n¨m 1914, C¸ch m¹ng Nga n¨m 1917 vµ cuéc §¹i suy tho¸i më ®Çu b»ng viÖc thÞ tr−êng chøng kho¸n MÜ ph¸ s¶n n¨m 1929. ThÕ giíi bÞ chia c¾t bëi ThÕ chiÕn thø II l¹i bị đông cứng bởi Chiến tranh lạnh. Và 75 năm sau Thế chiến thứ Nhất, một kỉ nguyên toµn cÇu hãa míi l¹i b¾t ®Çu. Trong khi đó có rất nhiều điểm t−ơng đồng giữa hai kỉ nguyên này thì điểm mới ngày nay là mức độ thế giới đang gắn kết với nhau thành một thị tr−ờng toàn cầu, một ng«i nhµ chung. Mét ®iÓm míi kh¸c lµ sè l−îng ng−êi d©n vµ quèc gia ®−îc tham gia vµo nÒn kinh tÕ toµn cÇu vµ m¹ng th«ng tin, còng nh− bÞ chóng chi phèi. KØ nguyªn tr−íc n¨m 1914 cã thÓ diÔn ra rÊt m·nh liÖt nh−ng nhiÒu n−íc ®ang ph¸t triÓn bÞ r¬i ngoài rìa. Kỉ nguyên ấy có thể lớn về quy mô xét trong thời điểm đó nh−ng lại thật nhỏ bé khi so với ngày nay. Giao dịch ngoại hối hàng ngày năm 1900 chỉ tính bằng triệu đô la. N¨m 1992, con sè nµy lµ 20 tØ mçi ngµy (theo Côc dù tr÷ Liªn bang Hoa K× t¹i New York) và đến tháng 4 − 1998, con số này lên đến 1500 tỉ đô la mỗi ngày và vẫn còn. 27.

(28) đang tăng lên. Vào năm 1900, dòng chảy đồng vốn t− nhân từ n−ớc phát triển sang n−ớc đang phát triển đo bằng số trăm triệu đô la và rất ít n−ớc liên quan. Đến năm 2000, dòng chảy này đã lên đến trăm tỉ đô la với hàng chục n−ớc tham gia. Nh−ng chúng không chỉ khác về mức độ mà còn về tính chất và kĩ thuật. Về kĩ thuËt, kh¸c biÖt lµ ë chç kØ nguyªn tr−íc ®©y x©y dùng trªn gi¸ vËn t¶i gi¶m. Nhê c¸c phát minh đ−ờng sắt, tàu chạy bằng hơi n−ớc và ô tô, con ng−ời có thể đến đ−ợc, giao th−¬ng víi nhiÒu n¬i mét c¸ch nhanh h¬n vµ rÎ h¬n. Nh−ng nh− tê The Economist nhËn xÐt, kØ nguyªn toµn cÇu hiÖn nay x©y dùng nhê vµo gi¸ viÔn th«ng ngµy cµng gi¶m − nhê bé vi xö lÝ, vÖ tinh, c¸p quang vµ Internet. C«ng nghÖ th«ng tin míi nµy kÕt nèi thÕ giíi ngµy cµng chÆt chÏ h¬n. C¸c kÜ thuËt nµy cã nghÜa lµ c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn kh«ng chØ b¸n nguyªn liÖu th« cho ph−¬ng t©y vµ nhËn vÒ s¶n phÈm hoµn chØnh mµ cã thÓ trë thµnh nhµ s¶n xuÊt lín. C¸c kÜ thuËt nµy còng cho phÐp nhiÒu c«ng ti đặt địa điểm sản xuất, nghiên cứu và marketing khác nhau ở các n−ớc khác nhau nh−ng vÉn kÕt nèi chóng qua m¸y tÝnh vµ héi nghÞ tõ xa nh− thÓ chóng ®ang ë cïng mét n¬i. T−¬ng tù, nhê sù kÕt hîp m¸y tÝnh vµ viÔn th«ng gi¸ rÎ, con ng−êi ngµy nay cã thÓ cung ứng trao đổi dịch vụ trên toàn cầu − từ t− vấn sức khoẻ đến viết phần mềm hay xử lí thông tin − những dịch vụ tr−ớc đây ch−a từng đ−ợc trao đổi. Năm 1996, một ng−êi ViÖt Nam cã hä hµng sèng t¹i MÜ hÇu nh− kh«ng bao giê d¸m gäi ®iÖn hay thËm chí là gửi th− cho ng−ời đó vì thời gian chờ đợi là quá lâu, c−ớc phí lại quá đắt. Thử t−ởng t−ợng, bạn chỉ kịp chào, hỏi thăm về cuộc sống của họ trong 10 phút, bạn đã tiêu mất hơn 100 ngàn đồng (tính theo mệnh giá thời đó). Ngày nay, hầu nh− không tốn phí nếu gọi qua Internet và bạn thậm chí còn có thể cho họ xem ảnh đứa cháu mới sinh vài giờ và chỉ cần chờ đợi 10 giây để bức ảnh đi nửa vòng Trái Đất. Cuéc c¸ch m¹ng th«ng tin næ ra vµo cuèi nh÷ng n¨m 1980 cho phÐp nhiÒu ng−êi hoạt động toàn cầu, liên lạc toàn cầu, du lịch toàn cầu và buôn bán toàn cầu. Nó đã thăng hoa thành một cấu trúc quyền lực đã khuyến khích và nâng cao những xu h−ớng này, làm cho n−ớc nào muốn lảng tránh phải trả giá đắt. Nãi tãm l¹i, sù kh¸c biÖt gi÷a hai kØ nguyªn nµy lµ: kØ nguyªn ®Çu tiªn thu nhá thÕ giíi tõ cì lín thµnh cì trung th× kØ nguyªn ngµy nay ®ang thu nhá thÕ giíi tõ cì trung thµnh cì nhá. Tác động của toàn cầu hóa: 1. Thế giới của chiến tranh lạnh chia rẽ thế giới thành những cánh đồng riêng lẻ, ®−îc bao bäc bëi nh÷ng bøc t−êng dµy, khã mµ xuyªn qua ®−îc. Lay chuyÓn vµ ph¸ sụp bức t−ờng đó là sự thay đổi lớn trong cung cách chúng ta liên lạc với nhau, trong lÒ lèi ®Çu t− vµ trong c¸ch thøc t×m hiÓu thÕ giíi. Ngµy nay, kh«ng cßn kh¸i niÖm thÕ. 28.

(29) giíi thø nhÊt, thø hai hay thø ba n÷a mµ chØ cßn thÕ giíi ph¸t triÓn nhanh vµ thÕ giíi phát triển chậm chạp. Sự thay đổi đó đ−ợc tóm gọn trong 3 khía cạnh: Dân chủ hóa c«ng nghÖ, d©n chñ hãa tµi chÝnh vµ d©n chñ hãa th«ng tin. 2. Nh−ng toµn cÇu hãa kh«ng ph¶i kh«ng cã mÆt h¹i. Sù toµn cÇu hãa vÒ kinh tÕ sÏ khiÕn sù kÐo theo toµn cÇu hãa vÒ v¨n hãa vµ chóng ta cÇn ph¶i ng¨n chÆn viÖc toµn cÇu hãa v¨n hãa nµy. Rõ ràng cách mạng khoa học công nghệ có tầm ảnh h−ởng rất rộng lớn đến thế giới ngày nay. Nh−ng chúng còn cần phải xét đến một yếu tố hết sức quan trọng nữa. Đó là tri thức. Nền kinh tế tri thức sớm muộn sẽ thay thế nền kinh tế lao động cổ x−a. Nền kinh tế tri thức với sự giúp đỡ của máy móc, các công cụ lao động hiện đại sẽ thay đổi cả bộ mặt của thế giới (đó là một điều tất yếu). Đó cũng là lí do mà ngày nay nh©n lo¹i b−íc vµo sèng trong h×nh th¸i x· héi sau c«ng nghiÖp (víi c¸c ngµnh dÞch vụ, công nghệ thông tin...) và sẽ không trở về hình thái xã hội tr−ớc đó là xã hội nông nghiÖp hay x· héi c«ng nghiÖp (víi c¸c ngµnh luyÖn kim, khai má...). 2. ViÖt Nam cã c¬ héi vμ th¸ch thøc g× khi gia nhËp WTO? a. C¬ héi: − Mở rộng thị tr−ờng, đ−ợc h−ởng quyền −u đãi tối huệ quốc (MFN) và hàng hoá ®−îc xuÊt khÈu thuËn lîi sang c¸c n−íc thµnh viªn kh¸c. − Thu hót nguån vèn ®Çu t− tõ n−íc ngoµi. − Tiếp nhận và đổi mới trang thiết bị, công nghệ. − T¹o ®iÒu kiÖn ph¸t huy néi lùc. − Tạo điều kiện hình thành sự phân công lao động và chuyển dịch cơ cấu kinh tế míi trªn nhiÒu lÜnh vùc... b) Th¸ch thøc: − NÒn kinh tÕ n−íc ta hiÖn nay cßn cã nhiÒu mÆt l¹c hËu so víi khu vùc vµ thÕ giíi. − Trình độ quản lí kinh tế còn thấp. − Sự chuyển đổi kinh tế còn chậm. − Sö dông c¸c nguån vèn cßn kÐm hiÖu qu¶.. 29.

(30) Bμi 3 một số vấn đề mang tính toμn cầu I. Môc tiªu Sau bµi häc, HS cÇn: 1. KiÕn thøc •. BiÕt vµ gi¶i thÝch ®−îc t×nh tr¹ng bïng næ d©n sè ë c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn vµ giµ hãa d©n sè ë c¸c n−íc ph¸t triÓn.. •. Tr×nh bµy ®−îc mét sè biÓu hiÖn, nguyªn nh©n cña « nhiÔm m«i tr−êng; ph©n tÝch ®−îc hËu qu¶ cña « nhiÔm m«i tr−êng; nhËn thøc ®−îc sù cÇn thiÕt ph¶i b¶o vÖ m«i tr−êng.. 2. KÜ n¨ng Phân tích đ−ợc bảng số liệu, biểu đồ, liên hệ thực tế. 3. Thái độ Nhận thức đ−ợc: Để giải quyết các vấn đề toàn cầu cần phải có sự đoàn kÕt vµ hîp t¸c cña toµn nh©n lo¹i. II. C¸c thiÕt bÞ d¹y häc cÇn thiÕt. 30. •. Mét sè ¶nh vÒ « nhiÔm m«i tr−êng trªn thÕ giíi vµ ë ViÖt Nam.. •. Mét sè tin, ¶nh thêi sù vÒ chiÕn tranh khu vùc vµ n¹n khñng bè trªn thÕ giíi.. •. L−ợc đồ tổ chức liên kết kinh tế thế giới (GV dùng kí hiệu kẻ vạch thể hiện trên nền bản đồ chính trị thế giới các n−ớc theo khối liên kết kinh tÕ kh¸c nhau).. •. PhiÕu häc tËp..

(31) Một số vấn đề môi tr−ờng toμn cầu Vấn đề môi tr−ờng. HiÖn tr¹ng. Nguyªn nh©n. HËu qu¶. Gi¶i ph¸p. Biến đổi khí hậu toàn cầu Suy gi¶m tÇng «d«n ¤ nhiÔm nguån n−íc ngät Ô nhiễm biển và đại d−ơng Suy gi¶m ®a d¹ng sinh vËt. III. Hoạt động trên lớp KiÓm tra bµi cò: 1. Tr×nh bµy c¸c biÓu hiÖn chñ yÕu cña toµn cÇu hãa kinh tÕ. Xu h−íng toàn cầu hóa kinh tế dẫn đến những hệ quả gì? 2. C¸c tæ chøc liªn kÕt kinh tÕ khu vùc ®−îc h×nh thµnh dùa trªn nh÷ng c¬ së nµo? 3. Xác định trên bản đồ các n−ớc trên thế giới, các n−ớc thành viên của tổ chøc EU, ASEAN, NAFTA, MERCOSUR. Më bµi: Ph−ơng án 1: GV cho HS nêu ra một số vấn đề đang có ảnh h−ởng đến toàn thế giới, đòi hỏi sự nỗ lực của cả thế giới để giải quyết và nhấn mạnh đến các vấn đề đ−ợc đề cập đến trong SGK để vào bài. Ph−ơng án 2: Bên cạnh việc bảo vệ hoà bình, nhân loại đang phải đối mặt với nhiều thách thức mới cần phải phối hợp hoạt động, nỗ lực giải quyết nh− bïng næ d©n sè, giµ ho¸ d©n sè, « nhiÔm m«i tr−êng, nguy c¬ khñng bè quèc tÕ... Để hiểu rõ hơn vấn đề này, hôm nay chúng ta sẽ nghiên cứu bài "Một số vấn đề mang tính toàn cầu". Hoạt động của GV và HS. Néi dung chÝnh. Hoạt động 1: Tìm hiểu vấn đề mang I. Dân số tÝnh toµn cÇu trong d©n sè hiÖn nay 1. Bïng næ d©n sè GV h−ớng dẫn HS quan sát đồ thị để – Dân số thế giới tăng nhanh, nhất là ph©n tÝch: §Çu c«ng nguyªn d©n sè nöa sau thÕ kØ XX. 31.

(32) Hoạt động của GV và HS. Néi dung chÝnh. thế giới chỉ khoảng 300 triệu ng−ời, – Năm 2005 đã đạt 6477 triệu ng−ời. đến thế kỉ XVI mới tăng gấp đôi, cho tới năm 1804 mới đạt 1000 triệu ng−ời, nh−ng đến năm 2005 đã đạt 6477 triÖu ng−êi. CH: Nhãm n−íc nµo gi÷ vai trß quan – Chñ yÕu do c¸c n−íc ®ang ph¸t träng nhÊt trong viÖc bïng næ d©n sè triÓn, chiÕm: hiÖn nay? + 80% sè d©n. + 95% d©n sè t¨ng hµng n¨m cña thÕ giíi. GV: Nguyªn nh©n do c¸c n−íc thuéc địa ở châu á, châu Phi và Mĩ La tinh giành đ−ợc độc lập, đời sống đ−ợc cải thiÖn, céng víi nh÷ng tiÕn bé vÒ mÆt y tÕ lµm tØ lÖ tö vong gi¶m nhanh trong khi tØ lÖ sinh cßn cao. B»ng c¸c chÝnh s¸ch d©n sè vµ ph¸t triển kinh tế – xã hội, nhiều n−ớc đã đạt tỉ lệ gia tăng dân số hợp lí, sự gia t¨ng d©n sè thÕ giíi ®ang cã xu h−íng gi¶m dÇn song cßn cã sù chªnh lÖch gi÷a c¸c nhãm n−íc. CH: Dùa vµo b¶ng 3.1, h·y so s¸nh tØ – TØ suÊt gia t¨ng d©n sè cña c¸c n−íc suÊt gia t¨ng tù nhiªn cña c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn > møc trung b×nh thÕ ®ang ph¸t triÓn víi c¸c n−íc ph¸t triÓn giíi > c¸c n−íc ph¸t triÓn. vµ toµn thÕ giíi. CH: D©n sè t¨ng nhanh g©y ra nh÷ng – ¶nh h−ëng: hËu qu¶ g× vÒ mÆt kinh tÕ – x· héi. + Tích cực: Tạo ra nguồn lao động dåi dµo. + Tiêu cực: Gây sức ép nặng nề đối víi tµi nguyªn m«i tr−êng, ph¸t triÓn kinh tÕ vµ chÊt l−îng cuéc sèng... 32.

(33) Hoạt động của GV và HS. Néi dung chÝnh. 2. Giµ ho¸ d©n sè CH: T×nh tr¹ng giµ ho¸ d©n sè biÓu – BiÓu hiÖn: hiÖn nh− thÕ nµo? + Trong c¬ cÊu d©n sè tØ lÖ ng−êi d−íi 15 tuæi ngµy cµng thÊp, tØ lÖ ng−êi trªn 60 tuæi ngµy cµng nhiÒu. + Tuæi thä d©n sè thÕ giíi ngµy cµng t¨ng. CH: Dùa b¶ng 3.2, h·y so s¸nh c¬ cÊu d©n sè theo nhãm tuæi cña c¸c n−íc ph¸t triÓn vµ c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn. – So víi c¸c n−íc ph¸t triÓn, c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn cã tØ lÖ trÎ em lín h¬n song tỉ lệ ng−ời trong độ tuổi và trên độ tuổi lao động nhỏ hơn. Nh− vậy, c¸c n−íc ph¸t triÓn cã d©n sè giµ h¬n. – C¸c n−íc ph¸t triÓn cã d©n sè giµ h¬n. CH: D©n sè giµ g©y ra nh÷ng hËu qu¶ – HËu qu¶: g× vÒ mÆt kinh tÕ – x· héi? + Thiếu lao động. (quü nu«i d−ìng, ch¨m sãc ng−êi cao + Chi phÝ lín cho phóc lîi ng−êi giµ. tuæi, tr¶ l−¬ng h−u, c¸c phóc lîi x· héi, b¶o hiÓm y tÕ) ChuyÓn ý: Bªn c¹nh d©n sè, m«i tr−ờng cũng là vấn đề mang tính toàn cÇu rÊt râ nÐt. Chóng ta sÏ nghiªn cøu vấn đề này trong mục II sau đây. Hoạt động 2: Tìm hiểu vấn đề môi II. Môi tr−ờng tr−êng cña thÕ giíi hiÖn nay Ph−ơng án 1: GV kẻ bảng tổng hợp 1. Biến đổi khí hậu toàn cầu và suy một số vấn đề môi tr−ờng toàn cầu giảm tầng ôdôn (phiÕu häc tËp), chia líp thµnh 5 nhãm vµ ph©n c«ng mçi nhãm nghiªn cứu, hoàn chỉnh một nội dung vấn đề m«i tr−êng.. 33.

(34) Hoạt động của GV và HS. Néi dung chÝnh. Ph−¬ng ¸n 2: GV h−íng dÉn HS nghiªn cøu lÇn l−ît c¸c néi dung theo SGK. CH: KhÝ hËu toµn cÇu vµ tÇng «d«n bao quanh Trái Đất bị biến đổi theo chiÒu h−íng nh− thÕ nµo? Nguyªn nh©n do l−îng CO2 t¨ng trong – Tr¸i §Êt ®ang nãng dÇn lªn: NhiÖt khí quyển gây nên hiện t−ợng hiệu độ Trái Đất tăng 0,6oC trong 100 năm qua. øng nhµ kÝnh. + Dự báo năm 2100 nhiệt độ trái đất sÏ t¨ng tõ 1,4 → 5,80C. Do kh«ng khÝ bÞ « nhiÔm, trong thµnh – M−a axÝt phÇn chøa nhiÒu «xÝt l−u huúnh (SO2), «xÝt cacbon (CO2)... Khi gÆp m−a, c¸c ôxít này kết hợp với n−ớc để trở thành c¸c axÝt. Do tác động của khí thải CFC. GV h−íng dÉn HS quan s¸t h×nh 3.1 SGK vµ cho biÕt khi ph¸t triÓn nhÊt cã thÓ chiÕm 20 − 30% ë B¾c Cùc vµ 50% ë Nam Cùc. CH: Sự gia tăng nhiệt độ toàn cầu và thủng tầng ôdôn có ảnh h−ởng gì đến đời sống trên Trái Đất? – Nhiệt độ tăng: Làm tan băng các vïng cùc, t¨ng hiÖn t−îng óng ngËp, có thể làm xoá sổ nhiều quốc đảo trên bản đồ thế giới. Phạm vi phân bố của c¸c sinh vËt −a c¹n sÏ bÞ thu hÑp. 34. – TÇng «d«n ngµy cµng máng vµ lç thñng tÇng «d«n ngµy cµng réng..

(35) Hoạt động của GV và HS. Néi dung chÝnh. – TÇng «d«n bÞ thñng ¶nh h−ëng lín đến cuộc sống sinh vật, đặc biệt gia t¨ng c¸c bÖnh vÒ da nh− ung th− da. Bëi tÇng «d«n cã t¸c dông läc bít vµ gi÷ l¹i mét sè tia tö ngo¹i g©y nguy hiÓm cho c¬ thÓ sèng. 2. ¤ nhiÔm nguån n−íc ngät, biÓn và đại d−ơng CH: V× sao nguån n−íc ngät, biÓn vµ – Do chÊt th¶i sinh ho¹t & c«ng đại d−ơng lại bị ô nhiễm? nghiệp đổ ra sông hồ, biển. – Do sự cố đắm tàu, rửa tàu, tràn dÇu... GV cho HS th¶o luËn c©u hái trong SGK về nhận định "bảo vệ môi tr−ờng là vấn đề sống còn của nhân loại" (đúng hay sai, vì sao?) 3. Suy gi¶m ®a d¹ng sinh vËt Sù ®a d¹ng sinh vËt lµ g×? §−îc hiÓu lµ sù phong phó cña sù sèng tån t¹i trªn Tr¸i §Êt vÒ nguån gen, thµnh phÇn loµi vµ hÖ sinh th¸i tù nhiªn. CH: V× sao sù ®a d¹ng sinh vËt trªn – Do sù khai th¸c qu¸ møc cña con Tr¸i §Êt l¹i bÞ suy gi¶m? ng−êi. HËu qu¶: Lµm mÊt ®i nhiÒu loµi sinh – NhiÒu loµi sinh vËt bÞ tuyÖt chñng vật, các gen di truyền, nguồn thực hoặc đứng tr−ớc nguy cơ tuyệt chủng. phÈm, nguån thuèc ch÷a bÖnh vµ nguyªn liÖu cña nhiÒu ngµnh s¶n xuÊt. CH: Hãy nêu tên một số loài động vật ë n−íc ta ®ang cã nguy c¬ tuyÖt chñng, hoÆc cßn l¹i rÊt Ýt. 35.

(36) Hoạt động của GV và HS. Néi dung chÝnh. – Hổ, voi, tê giác, sếu đầu đỏ... Chuyển ý: Ngoài vấn đề dân số và môi tr−ờng, còn vấn đề nào khác ®ang th¸ch thøc nh©n lo¹i? Chóng ta sÏ t×m hiÓu trong môc III sau ®©y. Hoạt động 3: Tìm hiểu một số vấn III. Một số vấn đề khác đề khác đang thách thức nhân loại GV cho HS nêu một số biểu hiện của 1. Xung đột sắc tộc, xung đột tôn thực trạng xung đột sắc tộc, xung đột giáo và nạn khủng bố t«n gi¸o. Tổ chức đối thoại thay cho đối đầu, – Cần tăng c−ờng hoà giải các mâu lên án việc dùng vũ lực để giải quyết thuẫn sắc tộc, tôn giáo. xung đột. Trong nh÷ng thËp kØ cuèi thÕ kØ XX vµ nh÷ng n¨m ®Çu cña thÕ kØ XXI, nhân loại đứng tr−ớc một thực trạng nguy hiểm đó là chủ nghĩa khủng bố quèc tÕ ph¸t triÓn ®e do¹ an ninh toµn cÇu. Các hoạt động khủng bố: Thủ tiêu thủ lĩnh phe đối lập, bắt con tin, phá hoại c¸c c«ng tr×nh kinh tÕ... Chóng cßn lîi dông c¸c thµnh tùu cña khoa häc c«ng nghệ để thực hiện hoạt động khủng bố nh− tÊn c«ng b»ng vò khÝ sinh ho¸ häc, chÊt næ, ph¸ ho¹t m¹ng vi tÝnh... GV cho HS nªu mét sè vô khñng bè – Chèng chñ nghÜa khñng bè lµ tiªu biÓu ë Hoa K×, Nga, T©y Ban nhiÖm vô cña tõng c¸ nh©n. Nha... cho thÊy sù thiÖt h¹i tÝnh m¹ng và tài sản đến với tất cả mọi ng−ời. Vì vậy tất cả mọi ng−ời đều phải tham gia chèng khñng bè. 36.

(37) Hoạt động của GV và HS. Néi dung chÝnh. Để chống khủng bố, cộng đồng thế giới đã thành lập cơ quan cảnh sát quốc tế In− te− pôn để phối hợp bắt gi÷ téi ph¹m, ng¨n chÆn khñng bè, cam kÕt phèi hîp chèng khñng bè quèc tÕ vµ chñ nghÜa t«n gi¸o cùc ®oan... 2. Hoạt động kinh tế ngầm (nh− bu«n lËu vò khÝ, röa tiÒn...), téi ph¹m liên quan đến sản xuất, vận chuyển, bu«n b¸n ma tuý... CÇn cã sù hîp t¸c tÝch cùc gi÷a c¸c quốc gia và cộng đồng quốc tế để giải quyết các vấn đề trên. IV. §¸nh gi¸ 1. Chøng minh r»ng trªn thÕ giíi, sù bïng næ d©n sè diÔn ra chñ yÕu ë nhãm n−íc ®ang ph¸t triÓn, sù giµ hãa d©n sè diÔn ra chñ yÕu ë nhãm n−íc ph¸t triÓn. 2. Gi¶i thÝch c©u nãi: Trong b¶o vÖ m«i tr−êng, cÇn ph¶i "t− duy toµn cầu, hành động địa ph−ơng". 3. Hãy lập bảng trình bày về một số vấn đề môi tr−ờng toàn cầu theo gợi ý sau: Vấn đề môi tr−ờng. Nguyªn nh©n. HËu qu¶. Gi¶i ph¸p. Biến đổi khí hậu ¤ nhiÔm nguån n−íc ngät Suy gi¶m ®a d¹ng sinh vËt. 37.

(38) V. Hoạt động nối tiếp S−u tầm t− liệu về những cơ hội, và thách thức của toàn cầu hoá đối với c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn. Vi. Phô lôc 1. B¶ng d©n sè thÕ giíi (triÖu ng−êi) N¨m (thêi k×). D©n sè. N¨m. D©n sè. 300. 1960. 3.000. 1250. 400. 1974. 4.000. 1500. 500. 1987. 5.000. 1804. 1.000. 1999. 6.000. 1927. 2.000. 2005. 6.477. §Çu c«ng nguyªn. 2. WTO − Gi¸o dôc vμ sù th¾ng thua nh×n tõ viÖt nam D©n téc ta sÏ ®i lªn nh− thÕ nµo? VÞ thÕ chóng ta sÏ ë ®©u trong thÕ giíi nµy? §ã kh«ng chØ lµ c©u hái cña ViÖt Nam. §ã lµ c©u hái cña tÊt c¶ c¸c d©n téc trªn thÕ giíi. Ngµy nay, tÊt c¶ ®ang chung mét c©u tr¶ lêi: Tri thøc. Chỉ có điều câu trả lời đó, đối với mỗi dân tộc lại mang một sức nặng, một mức độ cấp thiết khác nhau. Có ng−ời dùng tri thức để bảo vệ vị thế hàng đầu. Có ng−ời dùng tri thức để v−ơn lên tranh đoạt vị thế cao hơn. Và có ng−ời nhất thiết phải dùng tri thức để không tụt lại sau cùng. Ngay c¶ trong mét quèc gia, ®ang cã nh÷ng nhãm v−ît lªn phÝa tr−íc, vµ nh÷ng nhóm tụt lại phía sau. Đâu là sự khác biệt? Câu trả lời là trình độ giáo dục. ThÕ giíi kh«ng c«ng b»ng Không phải mọi dân tộc đều đ−ợc tự nhiên ban tặng một cách công bằng. Có ng−ời ở xứ băng giá quanh năm. Có ng−ời ở vùng sa mạc khô cằn. Nh−ng lịch sử đã chứng minh đó không phải là rào cản để ngăn cản một dân tộc v−ơn lên. Giáo s− Philip Kotter của tr−ờng Kelogg nổi tiếng đã nhận xét: "Những quốc gia càng đ−ợc thiên nhiên −u đãi thì càng có nguy cơ tụt hậu". Lời lí giải đến từ chính. 38.

(39) những quốc gia không đ−ợc thiên nhiên −u đãi: Phải dùng nỗ lực của con ng−ời để v−ît qua nh÷ng bÊt c«ng cña thiªn nhiªn. Trung Đông là khu vực rất nhiều dầu lửa, nh−ng ch−a có quốc gia nào ở đó v−ợt lên để gia nhập nhóm "các n−ớc phát triển". Châu Phi, Nam Mĩ rất giàu tài nguyên nh−ng hầu hết các quốc gia ở đó vẫn đang ở mức "kém phát triển". Nhật Bản, Phần Lan, Ireland... là những n−ớc rất nghèo tài nguyên nh−ng đã v−ơn lªn thµnh nh÷ng quèc gia giµu cã hµng ®Çu. Hàng bao thế hệ qua, sách giáo khoa Nhật nói đều nói: n−ớc Nhật nghèo tài nguyên lắm, thiên nhiên bạc đãi lắm. Con đ−ờng duy nhất là các em phải cố gắng lên. Träng l−îng cña s¶n phÈm Vào WTO chúng ta sẽ bán cho thế giới cái gì? Đó là câu hỏi lớn đối với nền kinh tế Việt Nam hiện nay. Đứng thứ hai về xuất khẩu gạo và cà phê, đứng thứ nhất thế giới về xuất khẩu hạt tiêu và hạt điều. Nh−ng đó không phải là câu trả lời. Nhà báo Thomas Friedman của tờ báo New York Times đã đ−a ra khái niệm dùng trọng l−ợng của sản phẩm để so sánh trình độ quốc gia. Hãy xem một ví dụ: ng−ời ta có thể làm gì để thu đ−ợc 500 USD? − Tập đoàn Than và Khoáng sản Việt Nam bán 5 tấn than đá. − N«ng d©n ë §ång b»ng s«ng Cöu Long b¸n 2 tÊn g¹o. − Trung Quèc b¸n chiÕc xe g¾n m¸y träng l−îng 100 kg. − H·ng Sony b¸n chiÕc tivi träng l−îng 10 kg. − H·ng Nokia b¸n chiÕc ®iÖn tho¹i träng l−îng 0,1 kg. − H·ng Intel b¸n con chip m¸y tÝnh träng l−îng 0,01 kg. − H·ng Microsoft b¸n mét s¶n phÈm phÇn mÒm träng l−îng 0 kg. Còn nhiều nữa, những sản phẩm giá trị nhất nh−ng lại không có trọng l−ợng, đó là nh÷ng ph¸t minh s¸ng chÕ hay th−¬ng hiÖu... Hµm l−îng tri thøc cµng cao, träng l−ợng sản phẩm càng nhẹ. Đo l−ờng xuất khẩu bằng tấn hàng đã trở nên vô nghĩa. Bao nhiêu tiền mới là vấn đề. Quan trọng hơn nữa, đó là bao nhiêu giá trị gia tăng và bao nhiªu lîi nhuËn. Điều quyết định thắng thua ngày nay Kh«ng ng¹c nhiªn khi c¸c kh¶o s¸t trªn thÕ giíi vÒ sù ñng hé víi toµn cÇu hãa vµ tự do th−ơng mại, những ng−ời có trình độ giáo dục cao nhất th−ờng thuộc về nhóm ñng hé m¹nh nhÊt (vµ ng−îc l¹i). Hä tin ch¾c m×nh sÏ lµ ng−êi th¾ng cuéc trong c«ng cuéc héi nhËp toµn cÇu.. 39.

(40) Lịch sử thế giới đã chứng kiến những sức mạnh khác nhau để một quốc gia trở nên hïng m¹nh. Sức mạnh của vó ngựa đã từng giúp Mông Cổ hay đế chế Ottoman (Thổ Nhĩ Kì) bá chñ mét thêi. Tiếp đó, sức mạnh của cánh buồm rộng lớn đã giúp Tây Ban Nha hay Bồ Đào Nha thèng trÞ thÕ giíi. Rồi đến thời sức mạnh của những chiếc động cơ hơi n−ớc đã giúp n−ớc Anh chiếm lĩnh khắp nơi để họ có thể nói "Mặt trời không bao giờ lặn trên đất Anh". Giờ đây, tất cả đã lùi vào dĩ vãng! Ngày nay, tất cả những quốc gia trở nên hùng mạnh đều nhờ vào một yếu tố: trình độ giáo dục, và từ đó là trình độ công nghệ. Đó là kỉ nguyên của nền kinh tế tri thức. Nhìn lại Việt Nam, thiên nhiên đã không −u đãi cho nhiều đất đai hay tài nguyên, chúng ta cÇn nhËn thøc r»ng nguån lùc quan träng nhÊt cña chóng ta lµ con ng−êi. Vµ ph¶i lµ con ng−êi cã tri thøc. §· cã nh÷ng chuyÓn biÕn tÝch cùc trong nhËn thøc: tr−íc ®©y mong muốn cao nhất của nhiều nông dân là có đất, ngày nay mong muốn cao nhất của họ là con cái đ−ợc học hành tử tế. Trong cơ cấu dân số hiện nay: 56% dân số ở độ tuổi d−ới 30, gần 80% dân số ở độ tuổi d−ới 40. Đó là những độ tuổi khao khát học tập nhất, khả năng tiếp thu và thay đổi tốt nhất. Kh«ng cã nguån nh©n lùc, kh«ng thÓ v−¬n lªn. Nh−ng nguån nh©n lùc thiÕu tr×nh độ, cũng không thể v−ơn lên. Ch−a có bao giờ cơ hội cất cánh của Việt Nam lại lớn nh− ngày nay. Với WTO, đ−ờng băng đã sẵn sàng. Bay nhanh, cao bao nhiêu là tùy thuéc vµo c¸nh bay nµo vµ nhiªn liÖu nµo. C¸nh bay cña chóng ta lµ nguån nh©n lùc. Vµ nhiªn liÖu chÝnh lµ tri thøc. ThÕ hÖ trÎ ph¶i tiÕp thu thªm nhiªn liÖu, hÖ thèng gi¸o dôc ph¶i cung cÊp ®−îc nhiªn liÖu. §©y lµ c¬ héi vµ th¸ch thøc cña chóng ta.. 40.

(41) Bμi 4 Thùc hμnh T×m hiÓu Nh÷ng c¬ héi vμ th¸ch thøc của toμn cầu hoá đối với các n−ớc ®ang ph¸t triÓn I. Môc tiªu Sau bµi häc, HS cÇn: 1. KiÕn thøc Hiểu đ−ợc những cơ hội và thách thức của toàn cầu hóa đối với các n−ớc ®ang ph¸t triÓn. 2. KÜ n¨ng Thu thËp vµ xö lÝ th«ng tin, th¶o luËn nhãm vµ viÕt b¸o c¸o vÒ mét sè vÊn đề mang tính toàn cầu. II. C¸c thiÕt bÞ d¹y häc cÇn thiÕt •. Mét sè ¶nh vÒ viÖc ¸p dông thµnh tùu khoa häc vµ c«ng nghÖ hiÖn đại vào sản xuất, quản lí, kinh doanh.. •. §Ò c−¬ng b¸o c¸o (phãng to).. •. HS chuẩn bị các t− liệu s−u tầm theo chủ đề GV đ−a ra từ tr−ớc cho HS.. III. Hoạt động trên lớp KiÓm tra bµi cò: 1. Chøng minh r»ng trªn thÕ giíi, sù bïng næ d©n sè diÔn ra chñ yÕu ë nhãm n−íc ®ang ph¸t triÓn, sù giµ hãa d©n sè diÔn ra chñ yÕu ë nhãm n−íc ph¸t triÓn.. 41.

(42) 2. Gi¶i thÝch c©u nãi: Trong b¶o vÖ m«i tr−êng, cÇn ph¶i "t− duy toµn cầu, hành động địa ph−ơng". 3. Nguyên nhân của sự biến đổi khí hậu trên thế giới là gì? Tình trạng đó cã thÓ g©y ra c¸c hËu qu¶ tiªu cùc thÕ nµo? Tr×nh bµy mét sè gi¶i ph¸p cã thÓ giải quyết tình trạng đó. 4. Nguyªn nh©n g©y « nhiÔm nguån n−íc ngät vµ suy gi¶m ®a d¹ng n−íc ngọt trên thế giới là gì? tình trạng đó có thể gây ra các hậu quả tiêu cực thế nào? Nêu các giải pháp nào để giải quyết tình trạng đó? Mở bài: Toàn cầu hoá mở ra nhiều cơ hội nh−ng cũng đặt các n−ớc đang ph¸t triÓn tr−íc rÊt nhiÒu th¸ch thøc. Bµi thùc hµnh h«m nay sÏ gióp chóng ta hiểu hơn về các cơ hội và các thách thức đó. Hoạt động 1: Tìm hiểu những cơ hội và thách thức của toàn cầu hoá đối với các n−ớc đang phát triển Ph−ơng án 1: HS đọc các ô thông tin trong SGK, sắp xếp thành hai mảng "cơ hội" và "thách thức" của toàn cầu hoá đối với các n−ớc đang phát triển, tìm c¸c vÝ dô minh ho¹. Ph−¬ng ¸n 2: chia nhãm HS. Nhóm 1: HS đọc các ô kiến thức trong SGK và thảo luận về những cơ hội của toàn cầu hoá đối với các n−ớc đang phát triển, nêu các ví dụ minh hoạ. Nhóm 2: HS đọc các ô kiến thức trong SGK và thảo luận về những thách thức của toàn cầu hoá đối với các n−ớc đang phát triển, nêu các ví dụ minh hoạ. Hoạt động 2: Trình bày báo cáo Trªn c¬ së th¶o luËn nhãm vµ t×m hiÓu cña c¸c c¸ nh©n, HS lªn b¶ng tr×nh bày báo cáo về chủ đề "Những cơ hội và thách thức của toàn cầu hoá đối với c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn" C¸c HS kh¸c gãp ý bæ sung, GV tæng kÕt néi dung th¶o luËn. I. C¬ héi: 1. Khi thùc hiÖn toµn cÇu ho¸ hµng rµo thuÕ quan gi÷a c¸c n−íc bÞ b·i bá hoÆc gi¶m t¹o ®iÒu kiÖn më réng th−¬ng m¹i, hµng ho¸ cã ®iÒu kiÖn l−u th«ng réng r·i.. 42.

(43) 2. Trong bèi c¶nh toµn cÇu ho¸, c¸c quèc gia trªn thÕ giíi cã thÓ nhanh chóng đón đầu đ−ợc công nghệ hiện đại, áp dụng ngay vào quá trình phát triển kinh tÕ – x· héi. 3. Toµn cÇu ho¸ t¹o ®iÒu kiÖn chuyÓn giao nh÷ng thµnh tùu míi vÒ khoa học và công nghệ, về tổ chức và quản lí, về sản xuất và kinh doanh đến cho tất c¶ mäi ng−êi, mäi d©n téc. 4. Toàn cầu hoá tạo cơ hội để các n−ớc thực hiện chủ tr−ơng đa ph−ơng hoá quan hệ quốc tế, chủ động khai thác các thành tựu khoa học và công nghệ tiªn tiÕn cña c¸c n−íc kh¸c. II. Th¸ch thøc 1. Khoa học và công nghệ đã có tác động sâu sắc đến mọi mặt của đời sèng kinh tÕ thÕ giíi. Muèn cã søc c¹nh tranh kinh tÕ m¹nh ph¶i lµm chñ ®−îc c¸c ngµnh kinh tÕ mòi nhän nh− ®iÖn tö, n¨ng l−îng nguyªn tö, c«ng nghÖ ho¸ dÇu, c«ng nghÖ hµng kh«ng vò trô, c«ng nghÖ sinh häc, c«ng nghÖ th«ng tin,... 2. Các siêu c−ờng t− bản chủ nghĩa tìm cách áp đặt lối sống và nền văn hoá của mình vào các n−ớc khác. Các giá trị đạo đức của nhân loại đ−ợc xây dùng hµng chôc thÕ kØ nay ®ang cã nguy c¬ bÞ xãi mßn. 3. Toàn cầu hoá ngày càng gây áp lực nặng nề đối với tự nhiên, làm cho m«i tr−êng suy tho¸i trªn ph¹m vi toµn cÇu vµ trong mçi quèc gia. Trong qu¸ trình đổi mới công nghệ, các n−ớc phát triển đã chuyển các công nghệ lỗi thời, g©y « nhiÔm sang c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn. IV. §¸nh gi¸ 1. Qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ nÒn kinh tÕ thÕ giíi t¹o ra c¸c c¬ héi thuËn lîi g× cho c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn? 2. Các n−ớc đang phát triển đang đứng tr−ớc các thách thức to lớn nh− thÕ nµo trong qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ nÒn kinh tÕ thÕ giíi? V. Hoạt động nối tiếp – HS vÒ nhµ hoµn chØnh b¶n b¸o c¸o trªn giÊy (viÕt kho¶ng mét trang) h«m sau nép chÊm ®iÓm. – S−u tÇm tµi liÖu vÒ Ch©u Phi. 43.

(44) VI. Phô lôc Từ GATT đến WTO − Những chuyển biến cña nÒn th−¬ng m¹i toμn cÇu C¸ch ®©y gÇn 60 n¨m, n¨m 1947, mét tæ chøc th−¬ng m¹i lín cña thÕ giíi ®−îc thành lập trên cơ sở Hiệp định chung về thuế quan và th−ơng mại (gọi tắt là GATT). Lúc đầu chỉ có 16 thành viên nh− Anh, Mĩ, Pháp, Canada, Brazil... Sau đó, số l−ợng các thành viên GATT tăng dần lên, đến năm 1994 thì GATT có 128 thành viên. Nh−ng các n−ớc thành viên của tổ chức này nhận thấy khuôn khổ hoạt động của GATT đã quá chật chội và cản trở buôn bán trong một thế giới luôn luôn vận động, biến đổi. Sau vòng đàm phán Urugoay kéo dài 8 năm, đến năm 1995, GATT đ−ợc thay thế bằng WTO − Tæ chøc Th−¬ng m¹i thÕ giíi. §ã lµ mét b−íc tiÕn dµi cña nÒn th−¬ng m¹i toµn cÇu. §Õn n¨m 2006, WTO cã 150 thµnh viªn chÝnh thøc, 29 quan s¸t viªn chiÕm kho¶ng 90% d©n sè thÕ giíi, 95% GDP vµ 95% gi¸ trÞ th−¬ng m¹i toµn cÇu. WTO lµ tæ chøc quèc tÕ lín thø hai thÕ giíi sau Liªn hîp quèc. WTO cã trô së t¹i Geneva (Thôy Sĩ), chính thức đi vào hoạt động từ ngày 1− 1− 1995. Tæ chøc Th−¬ng m¹i thÕ giíi ®−îc x©y dùng trªn 4 nguyªn t¾c ph¸p lÝ nÒn t¶ng lµ tối huệ quốc, đãi ngộ quốc gia, mở cửa thị tr−ờng và cạnh tranh công bằng. WTO hoạt động dựa trên định −ớc cuối cùng của vòng đàm phán Urugoay, các nguyên tắc pháp lÝ ®−îc c¸c n−íc thµnh viªn kÝ ngµy 15− 4− 1999 t¹i Marakesh. §©y lµ mét v¨n kiÖn ph¸p lÝ cã ph¹m vi ®iÒu chØnh réng lín nhÊt vµ cã tÝnh chÊt kÜ thuËt ph¸p lÝ phøc t¹p nhất trong lịch sử ngoại giao và luật pháp quốc tế. Về dung l−ợng, các hiệp định đ−ợc kí tại Marakesh và các phụ lục kèm theo gồm 50.000 trang, trong đó 500 trang quy định về nguyên tắc và nghĩa vụ pháp lí chung của các n−ớc thành viên. WTO h−íng tíi thùc hiÖn nh÷ng môc tiªu n©ng cao møc sèng cña nh©n d©n c¸c thành viên, đảm bảo việc làm, thúc đẩy tăng tr−ởng kinh tế và th−ơng mại, sử dụng có hiÖu qu¶ nhÊt c¸c nguån lùc cña thÕ giíi. WTO có cơ chế giải quyết tranh chấp giữa các n−ớc thành viên liên quan đến việc thực hiện và giải thích Hiệp định WTO và các hiệp định th−ơng mại song ph−ơng và đa ph−ơng, cơ chế kiểm điểm chính sách th−ơng mại của các n−ớc thành viên, bảo đảm thực hiện mục tiêu thúc đẩy tự do hóa th−ơng mại và tuân thủ các quy định của WTO... Cơ cấu tổ chức của WTO gồm 3 cấp: Các cơ quan lãnh đạo chính trị và có quyền ra quyết định (bao gồm Hội nghị Bộ tr−ởng, Đại hội đồng WTO, Cơ quan giải quyết tranh chÊp vµ C¬ quan kiÓm ®iÓm chÝnh s¸ch th−¬ng m¹i); c¸c c¬ quan thõa hµnh vµ gi¸m. 44.

(45) sát việc thực hiện các hiệp định th−ơng mại đa ph−ơng; Cơ quan thực hiện chức năng hành chÝnh mµ trùc tiÕp lµ Ban th− kÝ WTO. Kh¸c víi GATT 1947, WTO cã mét ban th− kÝ rÊt quy m«, bao gåm kho¶ng 500 viªn chøc vµ nh©n viªn thuéc biªn chÕ chÝnh thøc cña WTO. §øng ®Çu Ban th− kÝ WTO là Tổng giám đốc WTO. Tổng giám đốc WTO do Hội nghị Bộ tr−ởng bổ nhiệm với nhiệm Kì 4 năm. Ngoài vai trò điều hành, Tổng giám đốc của WTO còn có một vai trß chÝnh trÞ rÊt quan träng trong hÖ thèng th−¬ng m¹i ®a ph−¬ng. ChÝnh v× vËy mµ viÖc lùa chän c¸c øng cö viªn vµo chøc vô nµy lu«n lµ mét cuéc ch¹y ®ua ¸c liÖt gi÷a c¸c nh©n vËt chÝnh trÞ quan träng, cÊp Bé tr−ëng, Phã thñ t−íng hoÆc Tæng thèng. Tuy lµ mét tæ chøc quèc tÕ liªn chÝnh phñ nh−ng thµnh viªn cña WTO kh«ng chØ cã c¸c quèc gia cã chñ quyÒn mµ cã c¶ nh÷ng l·nh thæ riªng biÖt, vÝ dô nh− EU, Hång Công, Macao. Có 2 loại thành viên theo quy định của Hiệp định về WTO: thành viên s¸ng lËp vµ thµnh viªn gia nhËp. Thµnh viªn s¸ng lËp lµ nh÷ng n−íc tham gia kÝ kÕt GATT 1947, phê chuẩn về Hiệp định WTO tr−ớc ngày 31 − 12 − 1994 (có 128 thành viªn s¸ng lËp cña WTO). Thµnh viªn gia nhËp lµ c¸c n−íc hoÆc l·nh thæ gia nhËp Hiệp định WTO sau ngày 1 − 1 − 1995. Ngân sách hoạt động của WTO do tất cả các n−ớc thành viên đóng góp trên cơ sở t−ơng ứng với phần của mỗi n−ớc trong th−ơng m¹i quèc tÕ. Về nguyên tắc, các quyết định lớn và quan trọng nhất của WTO do Chính phủ tất c¶ c¸c n−íc thµnh viªn th«ng qua, hoÆc ë cÊp Bé tr−ëng t¹i Héi nghÞ Bé tr−ëng hoÆc ë cấp Đại sứ tại Đại hội đồng WTO. Tất cả các quyết định này thông th−ờng đ−ợc thông qua trên cơ sở đồng thuận. Những nguyên tắc và thủ tục giải quyết tranh chấp của GATT đã đ−ợc WTO kế thừa và phát triển. Cơ chế giải quyết tranh chấp của WTO ®−îc x©y dùng trªn 4 nguyªn t¾c: c«ng b»ng, nhanh chãng, hiÖu qu¶ vµ chÊp nhËn đ−ợc đối với các bên tranh chấp. Tuy nhiên, không phải tất cả mọi quy định của WTO đ−ợc triệt để tuân thủ. Lợi dụng sự không rõ ràng của một số quy định, một số n−ớc thành viên phát triển vẫn tiếp tục đơn ph−ơng áp dụng các đạo luật của riêng mình nh− điều khoản Super 301 trong Luật Th−ơng mại Mĩ hoặc Quy định 384/96 của Hội đồng châu Âu để "kết án" và trõng ph¹t c¸c n−íc thµnh viªn WTO khi lîi Ých cña hä bÞ ®e däa. V× vËy, c¸c n−íc đang phát triển đang đấu tranh mạnh mẽ để thực hiện nguyên tắc công bằng của WTO.. 45.

(46) Bμi 5 Một số vấn đề của châu lục vμ khu vực. Tiết 1. Một số vấn đề của châu Phi I. Môc tiªu Sau bµi häc, HS cÇn: 1. KiÕn thøc •. BiÕt ®−îc ch©u Phi kh¸ giµu kho¸ng s¶n, song cã nhiÒu khã kh¨n do khÝ hËu kh«, nãng.... •. Dân số tăng nhanh, nguồn lao động khá lớn song chất l−ợng cuộc sèng thÊp, bÖnh tËt, chiÕn tranh ®e däa.. •. Kinh tÕ tuy cã khëi s¾c song c¬ b¶n ph¸t triÓn chËm.. 2. KÜ n¨ng Phân tích l−ợc đồ, bảng số liệu và thông tin để nhận biết các vấn đề của ch©u Phi. 3. Thái độ Chia sÎ nh÷ng khã kh¨n mµ ng−êi d©n ch©u Phi ph¶i tr¶i qua. II. C¸c thiÕt bÞ d¹y häc cÇn thiÕt •. Bản đồ Địa lí tự nhiên châu Phi, bản đồ Kinh tế chung châu Phi.. •. Tranh ảnh về cảnh quan và con ng−ời, một số hoạt động kinh tế tiêu biÓu cña ng−êi d©n ch©u Phi (nÕu cã).. •. C¸c b¶ng sè liÖu phãng to tõ SGK.. III. Hoạt động trên lớp KiÓm tra bµi cò: GV thu chÊm bµi thùc hµnh cña mét sè HS. 46.

(47) KiÓm tra trªn líp: 1. Qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ nÒn kinh tÕ thÕ giíi t¹o ra c¸c c¬ héi thuËn lîi g× cho c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn? 2. Các n−ớc đang phát triển đang đứng tr−ớc các thách thức to lớn nh− thế nµo trong qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ nÒn kinh tÕ thÕ giíi? Mở bài: Nói đến châu Phi, ng−ời ta th−ờng hình dung ra một châu lục đen nghÌo nµn vµ l¹c hËu. Sù nghÌo nµn l¹c hËu nµy chÝnh lµ hËu qu¶ sù thèng trÞ cña thùc d©n ch©u ¢u trong suèt 4 thÕ kØ(thÕ kØ XVI – XX). T¹i sao l¹i cã thÓ khẳng định nh− vậy? Câu hỏi này sẽ đ−ợc lí giải qua bài học hôm nay. Hoạt động của GV và HS. Néi dung chÝnh. Hoạt động 1: Tìm hiểu một số vấn I. một số vấn đề tự nhiên đề về tự nhiên của châu Phi CH: Quan s¸t h×nh 5.1 vµ dùa vµo sù hiÓu biÕt cña b¶n th©n, em h·y nªu đặc điểm khí hậu và cảnh quan của ch©u Phi. GV nªu c¸c con sè minh ho¹: – Nhiệt độ trung bình năm: > 200C. – PhÇn lín l·nh thæ ch©u Phi lµ hoang m¹c vµ xa van, khÝ hËu kh« nãng.. – 40% diÖn tÝch ch©u Phi cã l−îng m−a < 200mm, vïng cã l−îng m−a trªn 1000mm chØ chiÕm 1/3 diÖn tÝch. (§©y lµ nh÷ng ®iÒu kiÖn kh«ng thuËn lîi cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi ch©u Phi) – Kho¸ng s¶n vµ rõng ®ang bÞ khai th¸c qu¸ møc lµm c¹n kiÖt tµi nguyªn, huû ho¹i m«i tr−êng. CH: VËy cÇn ph¶i thùc hiÖn gi¶i ph¸p nào để bảo vệ tài nguyên và môi tr−ờng đảm bảo sự phát triển bền v÷ng ë ch©u Phi?. – Gi¶i ph¸p quan träng: + Khai th¸c hîp lÝ tµi nguyªn thiªn nhiªn. + Ph¸t triÓn thuû lîi. 47.

(48) Hoạt động của GV và HS. Néi dung chÝnh. ChuyÓn ý: Cßn vÒ mÆt d©n c− vµ x· hội ở châu Phi có những vấn đề gì? Chóng ta sÏ t×m hiÓu ë môc II sau ®©y. Hoạt đông 2: Tìm hiểu về dân c− và II. Một số vấn đề về dân c− vµ x∙ héi x· héi ch©u Phi CH: Dùa vµo b¶ng 5.1 so s¸nh vµ nhËn xÐt t×nh h×nh sinh, tö vµ gia t¨ng d©n sè tù nhiªn, tuæi thä trung b×nh cña d©n c− ch©u Phi so víi thÕ giíi vµ c¸c ch©u lôc kh¸c. – Ch©u Phi dÉn ®Çu c¶ thÕ giíi vÒ tØ lÖ − Ch©u Phi dÉn ®Çu thÕ giíi vÒ tØ suÊt sinh, tö vµ tØ lÖ gia t¨ng tù nhiªn. sinh th« (38%), tØ suÊt tö th« (15%), vµ tØ suÊt gia t¨ng d©n sè tù nhiªn (2,3%). (Gia t¨ng nhanh nhÊt lµ ë c¸c n−íc khu vùc Trung Phi) CH: Sù gia t¨ng d©n sè qu¸ nhanh g©y nh÷ng bÊt lîi g× cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi cña ch©u Phi? HS nªu nh÷ng ¸p lùc vÒ gi¶i quyÕt việc làm, tăng thu nhập đảm bảo cuộc sèng, b¶o vÖ m«i tr−êng, lµm k×m h·m sù ph¸t triÓn kinh tÕ... CH: Ngoµi viÖc gia t¨ng d©n sè qu¸ nhanh, vấn đề dân c− – xã hội ở châu Phi cßn thÓ hiÖn c¸c mÆt næi cém nµo? (So víi møc trung b×nh thÕ giíi lµ 67 – Tuæi thä trung b×nh cña ng−êi d©n n¨m) châu Phi rất thấp, chỉ đạt 52 tuổi. (Chỉ số phát triển con ng−ời − HDI – Trình độ dân trí thấp, nhiều hủ tục cña ch©u Phi thÊp h¬n nhiÒu so víi ch−a ®−îc xo¸ bá, t×nh tr¹ng nghÌo mức trung bình của thế giới − HS lấy đói còn phổ biến. 48.

(49) Hoạt động của GV và HS. Néi dung chÝnh. dÉn chøng trong « kiÕn thøc vµ néi dung SGK trang 21) Các cuộc xung đột tại Bờ Biển Ngà, – Diễn ra nhiều xung đột sắc tộc. Công-gô, Xu-đăng... đã c−ớp đi sinh mạng của hàng triệu ng−ời. Xung đột cßn g©y nh÷ng bÊt æn vÒ chÝnh trÞ, x· héi, kinh tÕ... Việc phân định ranh giới các quốc gia dùa trªn ph¹m vi ¶nh h−ëng cña c¸c n−ớc thực dân, trình độ quản lí đất n−ớc kém, trình độ dân trí thấp... cũng lµ nguyªn nh©n lµm khoÐt s©u m©u thuẫn, thúc đẩy các xung đột sắc tộc, tạo ra các cuộc xung đột, chiến tranh biªn giíi... + T¹i Ni-giª-ri-a chiÕm tíi 20% sè – VÉn cßn nhiÒu bÖnh tËt ®e do¹. ng−êi bÞ bÖnh sèt rÐt cña thÕ giíi. + Ch©u Phi chØ chiÕm 14% d©n sè thÕ giíi nh−ng chiÕm h¬n 2/3 sè ng−êi m¾c HIV trªn toµn cÇu hiÖn nay. C¨n bÖnh thÕ kØ ®ang ®e do¹ tÝnh m¹ng hµng chôc triÖu ng−êi ch©u Phi (n¨m 2005 ch©u Phi cã 24,5 triÖu ng−ời nhiễm AISD trong đó phần lớn là những ng−ời trong tuổi lao động, cho tới nay đã có 22,9 triệu ng−ời Phi chÕt v× AISD, chiÕm 91% sè ng−êi chÕt v× AISD trªn thÕ giíi) CH: Thế giới, trong đó có Việt Nam đã có các hoạt động gì để giúp châu Phi tho¸t khái t×nh tr¹ng trªn. – C¸c tæ chøc y tÕ, gi¸o dôc, l−¬ng thực đã thực hiện các dự án chống đói nghÌo. 49.

(50) Hoạt động của GV và HS. Néi dung chÝnh. – Cö chuyªn gia sang gi¶ng d¹y, t− vÊn kÜ thuËt... ChuyÓn ý: Trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ – x· héi nh− vËy, nÒn kinh tÕ ch©u Phi có những đặc điểm gì? Vấn đề này sẽ ®−îc t×m hiÓu trong môc III sau ®©y. Hoạt động 3: Tìm hiểu vấn đề kinh III. Vấn đề kinh tế tÕ ë ch©u Phi 1. NÒn kinh tÕ hiÖn nay cña ch©u Phi cßn rÊt nghÌo nµn l¹c hËu Trong khi diện tích = 22%, dân số = – Châu Phi chỉ đóng góp 1,9% GDP 14% cña thÕ giíi. toµn cÇu (n¨m 2004). GV nªu kh¸i niÖm "n−íc kÐm ph¸t – Ch©u Phi cã 34/tæng sè 54 quèc gia triÓn": Cã thu nhËp b×nh qu©n ®Çu thuéc lo¹i kÐm ph¸t triÓn cña thÕ giíi. ng−êi < 875 USD, thu nhËp quèc d©n chñ yÕu tõ n«ng, l©m, ng− nghiÖp, năng suất lao động thấp, cơ cấu hạ tÇng kÐm, tØ lÖ tö vong trÎ s¬ sinh vµ tØ lÖ ng−êi mï ch÷ cao... VÝ dô, n¨m 2004 møc t¨ng tr−ëng – §a sè c¸c n−íc ch©u Phi cã møc GDP cña: t¨ng tr−ëng kinh tÕ thÊp. Cèt §i-voa = − 2,3% Kª-ni-a = 2,1% Ghi-nª = 2,6% Có một số n−ớc đạt 4 → trên 5% 2. GÇn ®©y, nÒn kinh tÕ ch©u Phi ®ang ph¸t triÓn theo chiÒu h−íng tÝch cùc CH: Dùa vµo b¶ng 5.2, em h·y nhËn xét tốc độ tăng tr−ởng kinh tế của một sè n−íc ch©u Phi so víi thÕ giíi? 50.

(51) Hoạt động của GV và HS. Néi dung chÝnh. – Mức tăng tr−ởng không đều. – Song nhìn chung đã bắt kịp tỉ lệ – Trong thập niên vừa qua, tỉ lệ tăng tăng tr−ởng của thế giới, một số n−ớc tr−ởng GDP của châu Phi t−ơng đối cã møc t¨ng tr−ëng cao h¬n nh− cao. An-giª-ri, Ga-na... Tuy nhiên cần chú ý rằng tốc độ lớn h¬n nµy cã ®−îc lµ do ch©u Phi cã ®iÓm xuÊt ph¸t t¨ng tr−ëng thÊp h¬n nhiÒu so víi c¸c ch©u lôc kh¸c. IV. §¸nh gi¸ 1. Ng−ời dân châu Phi cần có giải pháp gì để khắc phục khó khăn trong qu¸ tr×nh khai th¸c, b¶o vÖ tù nhiªn? 2. Dựa vào bảng d−ới đây, vẽ biểu đồ và nhận xét về sự thay đổi tỉ lệ dân sè ch©u Phi so víi c¸c ch©u lôc kh¸c. TØ lÖ d©n sè c¸c ch©u lôc trªn thÕ giíi qua mét sè n¨m (%) Ch©u. N¨m 1985. N¨m 2000. N¨m 2005. Phi. 11,5. 12,9. 13,8. MÜ. 13,4. 14,0. 13,7. Trong đó Mĩ La tinh. 8,6. 8,6. 8,6. ¸. 60,0. 60,6. 60,6. ¢u. 14,6. 12,0. 11,4. §¹i D−¬ng. 0,5. 0,5. 0,5. ThÕ giíi. 100,0. 100,0. 100,0. 3. Hãy phân tích tác động của các vấn đề dân c− xã hội châu Phi tới sự ph¸t triÓn kinh tÕ cña ch©u lôc nµy. 51.

(52) V. Hoạt động nối tiếp S−u tÇm tµi liÖu vÒ MÜ La tinh VI. Phô lôc 1. NÒn v¨n minh s«ng Nin − nÒn v¨n minh Ai CËp Trong quá khứ, châu Phi đã có thời kì phát triển rất rực rỡ mà tiêu biểu là nền văn minh s«ng Nin − nÒn v¨n minh Ai CËp, næi tiÕng trªn nhiÒu lÜnh vùc. a) KiÕn tróc vµ ®iªu kh¾c Nghệ thuật kiến trúc của Ai Cập cổ đại đã đạt đến trình độ rất cao. Các công trình kiến trúc tiêu biểu là cung điện, đền miếu, đặc biệt nhất là Kim tự tháp. Kim tù th¸p Kim tù th¸p lµ ng«i mé cña c¸c Vua Ai CËp thuéc v−¬ng triÒu III vµ v−¬ng triÒu IV thêi Cæ v−¬ng quèc. C¸c ng«i mé Êy ®−îc x©y ë vïng sa m¹c ë T©y Nam Cair« ngµy nay. Kim tù th¸p ®−îc b¾t ®Çu x©y dùng tõ thêi vua Giªde (Djeser), vua ®Çu tiªn cña v−¬ng triÒu III, v−¬ng triÒu ®Çu tiªn cña thêi Cæ v−¬ng quèc. §©y lµ mét ng«i th¸p cã bậc, cao 60m, đáy là một hình chữ nhật dài 120m, rộng 106m. Xung quanh tháp Giêde có đền thờ và mộ những thành viên trong một gia đình và những ng−ời thân cận. Toàn bộ khu lăng này đ−ợc bao bọc bởi một vòng t−ờng xây bằng đá vôi. Thời Kì Kim tự tháp đ−ợc xây dựng nhiều nhất và đồ sộ nhất là thời v−ơng triều IV. Vua đầu tiên của V−ơng triều này là Xnêphru, đã xây cho mình hai Kim tự tháp, cái thứ nhất cao 36,5m, cái thứ hai cao 99m. Các vua kế tiếp nh− Kêốp, Kêphren, Mikêrin đều xây dùng nh÷ng Kim tù th¸p rÊt lín: Kim tù th¸p Kªèp (tªn Ai CËp lµ Hufu) cao 146,5m. Kim tù th¸p Kªphren cao 137m, Kim tù th¸p Mikªrin cao 66m. Trong sè c¸c Kim tù th¸p ë Ai CËp, cao lín nhÊt, tiªu biÓu nhÊt lµ Kim tù th¸p cña Kêốp, con của Xnêphru. Kim tự tháp Kêốp xây thành hình tháp chóp, đáy là một hình vuông, mỗi cạnh 230m, bốn mặt là hình tam giác đ−ợc xây bằng những tảng đá vôi mµi nh½n, mçi t¶ng nÆng 2,5 tÊn, cã t¶ng nÆng tíi 30 tÊn. §Ó x©y Kim tù th¸p nµy, ng−ời ta đã dùng đến 2.300.000 tảng đá với một khối l−ợng là 2.408.000m3. Ph−ơng pháp xây Kim tự tháp là ghép các tảng đá đ−ợc mài nhẵn với nhau chứ không dùng vữa, thế mà các mạch đ−ợc ghép kín đến mức một lá kim loại mỏng cũng không thể lách qua đ−ợc. ở mặt phía Bắc của Kim tự tháp Kêốp, cách mặt đất hơn 13m, có một c¸i cöa th«ng víi hÇm mé, Kim tù th¸p Kªèp cã hai hÇm mé: mét hÇm mé n»m ë s©u 30m d−ới lòng đất và một hầm mộ ở giữa Kim tự tháp, cách mặt đất 40m. Ng−ời ta cho. 52.

(53) rằng theo thiết kế ban đầu, hầm mộ ở sâu d−ới đất, nh−ng khi đã làm xong thì Kêốp thay đổi ý kiến, bắt phải xây ở trên cao. Hơn 2000 năm sau, nhà sử học Hy Lạp Hêrôđôt đến Ai Cập còn đ−ợc nghe c− dân ở đây kể lại quá trình xây Kim tự tháp. Hêrôđôt cho biết, sau khi quyết định xây Kim tự tháp, Kêốp đã huy động toàn thể nhân dân lao động trong n−ớc đến công tr−ờng làm việc. Họ đ−ợc tổ chức thành từng đội gần 100.000 ng−ời, cứ 3 tháng thì thay phiên một lần. Kim tự tháp đ−ợc xây ở tả ngạn sông Nin, nh−ng nơi khai thác đá lại ở hữu ngạn. Vì vậy, ng−ời ta phải dùng thuyền chở đá từ nơi khai thác đến xây Kim tự tháp. Từ bến đá đến khu lăng mộ, ng−ời ta phải xây một con đ−ờng bằng những tảng đá mài nhẵn, dài hơn 900m, rộng 18m và chỗ cao nhất là 15m. Chỉ riêng việc xây con đ−ờng này đã mất 10 năm. Từ đây, ng−ời ta để đá lên xe tr−ợt rồi dùng ng−ời hoặc bò kéo để chở đá đến công tr−ờng. Không kể thời gian làm đ−ờng và hầm mộ d−ới đất, việc xây Kim tự tháp đã kéo dài hơn 20 năm mới hoàn thành. Việc xây dựng Kim tự tháp, nh− Hêrôđôt nói, "đã đem lại cho nhân dân Ai Cập cổ đại không biết bao nhiêu tai họa". Nh−ng nhân dân Ai Cập cổ đại, bằng bàn tay và khối óc của mình, đã để lại cho nền văn minh nhân loại những công trình kiến trúc vô giá. Trải qua gần 5000 năm, các Kim tự tháp hùng vĩ vẫn đứng sừng sững ở vùng sa m¹c Ai CËp bÊt chÊp thêi gian vµ m−a n¾ng. V× vËy, tõ l©u ng−êi Ai CËp cã c©u: "TÊt cả đều sợ thời gian, nh−ng thời gian sợ Kim tự tháp". Và cũng chính vì vậy, từ thời Cổ đại, ng−ời ta đã xếp Kim tự tháp Kêốp là Kì quan số một trong bảy Kì quan thế giới. §Õn nay, trong b¶y K× quan Êy, còng chØ cßn l¹i mçi Kim tù th¸p mµ th«i. T−îng Xphanh (Nh©n s−) Nghệ thuật điêu khắc của Ai Cập cổ đại cũng có những thành tựu rất lớn, biểu hiện ë hai mÆt: t−îng vµ phï ®iªu. Tõ thêi Cæ v−¬ng quèc vÒ sau, c¸c vua Ai CËp th−êng sai tạc t−ợng của mình và những ng−ời trong v−ơng thất. T−ợng th−ờng tạc trên đá, gỗ hoặc đúc bằng đồng. Trong số các t−ợng của Ai Cập cổ đại, đẹp nhất là t−ợng bán thân Hoàng hậu Nêféctiti, vợ của vua Ichnatôn. Tuy nhiên, độc đáo nhất trong nghệ thuật điêu khắc của Ai Cập cổ đại là t−ợng Xphanh (Sphynx). Xphanh, ng−êi ta th−êng dÞch lµ con nh©n s−, lµ nh÷ng bøc t−îng m×nh s− tö ®Çu ng−ời hoặc dê. Những t−ợng này th−ờng đ−ợc đặt tr−ớc cổng đền miếu. Cá biệt, có đền miếu có đến 500 t−ợng nh− vậy. Trong số các t−ợng Xphanh của Ai Cập cổ đại, tiêu biểu nhất là t−ợng Xphanh ở gần Kim tự tháp Kêphren ở Ghiđê. T−ợng Xphanh này dài 55m, cao 20m, chỉ riêng cái tai đã dài 2m. Đó chính là t−ợng của vua Kêphren. Thể hiện vua d−ới hình t−ợng đầu ng−êi m×nh s− tö lµ muèn ca ngîi vua kh«ng nh÷ng cã trÝ tuÖ cña loµi ng−êi mµ cßn cã søc m¹nh nh− s− tö. T−îng nµy ®−îc t¹c vµo thÕ kØ XXIX TCN theo lÖnh cña Kªphren. Từ đó về sau, t−ợng càng làm tăng thêm vẻ uy nghi và huyền bí của khu vực lăng mộ. 53.

(54) lµm cho con ng−êi khiÕp sî. D©n du môc ë sa m¹c nµy gäi t−îng Xphanh nµy lµ "vÞ thần khủng khiếp", mỗi lần đi qua vùng này họ phải đi đ−ờng vòng chứ không dám đến gần. Hàng ngàn năm nay, ng−ời ta cứ cho rằng trong đó có gian phòng dùng để tế thần, phía d−ới có con đ−ờng ngầm. Chính vì muốn tìm hiểu Xphanh, Bônapác đã cho n· ph¸o vµo ®Çu t−îng nµy lµm cho t−îng Xphanh bÞ háng mét phÇn. b) Khoa häc tù nhiªn Khoa học tự nhiên ở Ai Cập cổ đại cũng có nhiều thành tựu quan trọng nhất là về thiªn v¨n vµ sè häc. Thiªn v¨n Tõ rÊt sím, víi nh÷ng dông cô th« s¬ nh− sîi d©y däi, m¶nh v¸n cã khe hë, c¸c nhà thiên văn học Ai Cập cổ đại th−ờng ngồi trên nóc đền miếu để quan sát bầu trời. Mặc dầu những tài liệu về thiên văn học để lại đến ngày nay không nhiều, nh−ng chỉ qua mét sè chi tiÕt cßn l−u l¹i còng cã thÓ biÕt ®−îc r»ng nh÷ng ph¸t hiÖn vÒ lÜnh vùc này của ng−ời Ai Cập cổ đại là rất quan trọng. Họ đã vẽ hình thiên thể lên trên các đền miếu, đã biết đ−ợc 12 cung hoàng đạo, biết đ−ợc các hành tinh nh− sao Thủy, sao Kim, sao Háa, sao Méc, sao Thæ. Khi quan sát bầu trời, các nhà thiên văn học cứ một tiếng đồng hồ thì ghi vị trí các sao lên một tờ giấy có kẻ ô. Để đo thời gian, từ thời Cổ v−ơng quốc, ng−ời Ai Cập đã ph¸t minh ra c¸i nhËt khuª. §ã lµ mét thanh gç cã mét ®Çu cong. Muèn biÕt mÊy giê th× xem bãng MÆt Trêi cña c¸i ®Çu cong in lªn vÞ trÝ nµo trªn thanh gç. Nh−ng dông cô nµy chØ xem ®−îc thêi gian ban ngµy vµ khi ®ang cã n¾ng. §Õn thêi V−¬ng triÒu XVII, ng−ời Ai Cập lại phát minh ra đồng hồ n−ớc. Đó là một cái bình bằng đá hình chóp nhọn. Chỗ nhọn là đáy và ở đó có một lỗ nhỏ. Trong bình đổ đầy n−ớc, n−ớc theo lỗ nhỏ chảy ra ngoµi lµm cho mùc n−íc v¬i dÇn. Nh×n vµo mùc n−íc lµ ng−êi ta cã thÓ biÕt ®−îc thêi gian. Loại đồng hồ này đã khắc phục đ−ợc nh−ợc điểm của loại nhật khuê nói trên. Thành tựu quan trọng nhất trong lĩnh vực thiên văn của Ai Cập cổ đại là việc đặt ra lịch. Lịch Ai Cập đ−ợc đặt ra dựa trên kết quả quan sát tinh tú và quy luật dâng n−ớc cña s«ng Nin. Hä nhËn thÊy r»ng buæi s¸ng sím khi sao Lang (Sirus) b¾t ®Çu mäc còng lµ lóc n−íc s«ng Nin b¾t ®Çu d©ng. H¬n n÷a, kho¶ng c¸ch gi÷a hai lÇn mäc cña sao Lang lµ 365 ngµy. Hä lÊy kho¶ng c¸ch thêi gian Êy lµ mét n¨m. Mét n¨m ®−îc chia làm 12 tháng, mỗi tháng có 30 ngày, 5 ngày còn thừa để vào cuối năm để ăn tết. N¨m míi cña Ai CËp b¾t ®Çu tõ ngµy n−íc s«ng Nin b¾t ®Çu d©ng (vµo kho¶ng th¸ng 7 d−¬ng lÞch). Mét n¨m ®−îc chia lµm 3 mïa, mçi mïa 4 th¸ng. §ã lµ mïa N−íc d©ng, mïa Ngò cèc, mïa Thu ho¹ch. Nh− vậy lịch của Ai Cập cổ đại là một thứ lịch đ−ợc phát minh rất sớm (vào khoảng thiên kỉ IV TCN) và t−ơng đối chính xác và thuận tiện. Tuy nhiên, lịch sử Ai Cập cổ đại. 54.

(55) so với lịch mặt trời còn thiếu mất 1/4 ngày, nh−ng lúc bấy giờ, họ ch−a biết đặt ra năm nhuËn. To¸n häc Do yêu cầu phải đo đạc lại ruộng đất bị n−ớc sông Nin làm ngập và do cần phải tính toán vật liệu trong các công trình xây dựng, từ sớm, ng−ời Ai Cập đã có khá nhiều hiểu biết đáng chú ý về toán học. Vấn đề đầu tiên của toán học là phép đếm. Ng−ời Ai Cập cổ đại ngay từ đầu đã biết dùng phép đếm lấy 10 làm cơ sở (thập tiến vị). Các chữ số cũng đ−ợc dùng chữ t−ợng hình để biểu thị nh−ng vì không có số 0 nên cách viết chữ số của họ t−ơng đối phøc t¹p. §¬n vÞ:. h×nh nhiÒu c¸i que. Chôc:. h×nh mét ®o¹n d©y thõng. Tr¨m:. h×nh mét vßng d©y thõng. Ngµn:. h×nh c©y sËy. 10 ngµn:. h×nh ngãn tay. 100 ngµn: h×nh con nßng näc TriÖu:. h×nh ng−êi gi¬ hai tay biÓu thÞ kinh ng¹c. VÒ c¸c phÐp tÝnh c¬ b¶n, ng−êi Ai CËp chØ míi biÕt phÐp céng vµ phÐp trõ. Cßn nh©n vµ chia, v× ch−a biÕt b¶ng nh©n nªn ph¶i dïng ph−¬ng ph¸p céng vµ trõ liªn tiÕp. Đến thời Trung v−ơng quốc, mầm mống của đại số học đã xuất hiện, ẩn số x đ−ợc gọi là aha nghĩa là "một đống", ví dụ một số ngũ cốc ch−a biết đ−ợc số l−ợng thì cũng gọi là "một đống ngũ cốc". Ng−ời Ai Cập đã biết đ−ợc cấp số cộng và có lẽ cũng biết ®−îc cÊp sè nh©n. Về hình học, ng−ời Ai Cập đã biết cách tính diện tích hình tam giác, diện tích hình cầu, biết đ−ợc số pi là 3,16, biết tính thể tích hình tháp đáy vuông. Khi giải những bài toán hình học không gian phục vụ cho việc xây dựng Kim tự tháp, họ đã biết vận dụng mÇm mèng cña l−îng gi¸c häc. Các vấn đề toán học th−ờng đ−ợc ghi trên giấy Papyrus, trong đó, tài liệu cổ nhất ®−îc viÕt tõ n¨m 1850 TCN (thêi Trung v−¬ng quèc). Tµi liÖu nµy viÕt trªn mét tê giÊy réng 8cm, dµi 544cm. Y häc Do tục −ớp xác thịnh hành, từ rất sớm, ng−ời Ai Cập đã hiểu biết t−ơng đối rõ về cấu tạo của cơ thể con ng−ời. Và điều ấy đã tạo điều kiện cho y học có thể phát triển sớm. Nhiều thành tựu của nền Y học Ai Cập cổ đại đ−ợc ghi trên giấy Papyrus và. 55.

(56) truyền lại đến ngày nay... Các tài liệu ấy đã đề cập đến các vấn đề nh− nguyên nhân cña bÖnh tËt, m« t¶ vÒ ãc, nãi vÒ quan hÖ gi÷a tim vµ m¹ch m¸u, c¸c lo¹i bÖnh, c¸ch kh¸m bÖnh, kh¶ n¨ng ch÷a trÞ... Về nguyên nhân chủ yếu của bệnh tật, ng−ời Ai Cập lúc bấy giờ đã nhận thức đ−ợc rằng đó không phải là do ma quỷ hoặc do các mụ phù thủy gây nên mà là do sự không bình th−ờng của mạch máu. Hơn nữa, từ thời Trung v−ơng quốc, ng−ời Ai Cập đã biết đ−ợc tầm quan trọng của óc và tim đối với sức khỏe của con ng−ời, nếu óc bị tổn hại th× toµn th©n sÏ bÞ bÖnh. Tuy ng−êi Ai CËp ch−a biÕt ®−îc sù tuÇn hoµn cña m¸u nh−ng họ cũng đã nhận biết đ−ợc sự liên quan giữa tim và mạch máu. Có tài liệu ghi rằng nhịp tim đang đập trong các mạch máu của cơ thể, do đó, "khi thầy thuốc để bàn tay hoÆc ngãn tay ë phÝa sau ®Çu, bµn tay, m¹ch, bµn ch©n cña ng−êi kh¸c th× «ng ta biÕt ®−îc tim". Các tài liệu để lại còn mô tả nhiều loại bệnh nh− bệnh đ−ờng ruột và dạ dày, bệnh ®−êng h« hÊp, bÖnh ngoµi da... §èi víi viÖc ch÷a trÞ c¸c bÖnh tËt, c¸c thÇy thuèc Ai CËp nªu ra 3 kh¶ n¨ng: − "§©y lµ lo¹i bÖnh t«i cÇn ch÷a trÞ"; nãi nh− thÕ cã nghÜa lµ: ®©y lµ lo¹i bÖnh cã thÓ ch÷a khái hoµn toµn. − "Đây là loại bệnh tôi cần đấu tranh với nó"; câu này có nghĩa là: đây là loại bệnh cã kh¶ n¨ng ch÷a khái. − "§©y lµ lo¹i bÖnh t«i kh«ng ch÷a" cã nghÜa lµ ®©y lµ lo¹i bÖnh kh«ng thÓ ch÷a đ−ợc. Ví dụ, có ng−ời bị ngã từ trên cao xuống, đầu bị đập xuống đất, x−ơng sống gãy làm 3 đoạn đến mức ấy thì hết cách cứu chữa. Các tài liệu cũng ghi lại nhiều bài thuốc và ph−ơng pháp chữa trị. Ví dụ, để chữa bệnh ®−êng ruét, ng−êi ta dïng ph−¬ng ph¸p röa ruét hoÆc cho n«n möa. C¸c thµy thuèc Ai CËp còn biết dùng phẫu thuật để chữa một số bệnh. Việc chữa bệnh đã đ−ợc chuyên môn hóa khá tỉ mỉ. Hêrôđôt cho biết rằng khi ông đến Ai Cập du lịch thì thấy rằng: "ở chỗ họ, y học chia thành nhiều chuyên môn, mỗi loại thuốc chỉ chữa một loại bệnh chứ không phải chữa rất nhiều bệnh. Khắp nơi đều cã rÊt nhiÒu thµy thuèc: "Ng−êi nµy chuyªn ch÷a m¾t, ng−êi kia ch÷a bÖnh ®au ®Çu, ng−êi thø ba ch÷a r¨ng, mét ng−êi n÷a ch÷a bÖnh ®au d¹ dµy, mét ng−êi kh¸c n÷a ch÷a c¸c bÖnh trong néi t¹ng". Ngoài ra, các lĩnh vực khác nh− vật lí học, hóa học... cũng có những hiểu biết đáng kÓ. Kh«ng thÓ t−ëng t−îng ®−îc r»ng trong viÖc thiÕt kÕ vµ x©y dùng c¸c Kim tù th¸p. 56.

(57) mà cho đến nay vẫn rất bền vững lại thiếu những kiến thức về vật lí học nhất là về lùc häc. Tóm lại, nền văn minh Ai Cập cổ đại đã để lại cho nhân loại nhiều thành tựu tuyệt vời và đã có nhiều đóng góp trực tiếp đối với sự phát triển của nhiều lĩnh vực trong nền v¨n hãa thÕ giíi. 2. Mòi H¶o väng cùc Nam Ch©u Phi Mũi Hảo Vọng (Cape of Good Hope) có vĩ độ 34049’58 nam và kinh độ 20000’12 đông. C¸ch thµnh phè c¶ng du lÞch Cape Town kho¶ng 48 km vÒ h−íng T©y Nam lµ mét trong hai mòi næi tiÕng nhÊt thÕ giíi (mòi thø hai lµ Cape Horn ë Patagonia, Nam MÜ, ®iÓm giao tiÕp gi÷a §¹i T©y D−¬ng vµ Th¸i B×nh D−¬ng). Hµnh tr×nh kh¸m ph¸ mòi H¶o Väng, më ®−êng hµng h¶i tõ §¹i T©y D−¬ng qua Ên §é D−¬ng, do nhµ th¸m hiÓm Bartolomeo Dias (hay Diaz) thùc hiÖn lÇn ®Çu tiªn. Theo lÖnh cña vua Bå §µo Nha Juan II, tõ Lisboa, Dias c¨ng buåm ra kh¬i vµo th¸ng 8/1487. Đến tháng 2/1488, thuyền của ông vòng đ−ợc qua mỏm cực Nam của "lục địa đen", nay gọi là Great Fish River (tạo nên từ dòng n−ớc lạnh của Đại Tây D−ơng đổ xuống và dòng n−ớc ấm từ ấn Độ D−ơng tràn qua, nơi không chỉ có cá ngừ đại d−ơng mà còn hàng đàn cá heo, cá mập và cá voi). Dias đã mở ra đ−ờng biển từ châu Âu đến Đông á. Khi trở về, Dias đã dừng lại ở đúng mũi Hảo Vọng. Thực ra, đây là nơi đầu sóng ngän giã nªn lóc Êy Dias gäi nã lµ Cabo Tormentoso, tøc mòi B·o Tè. Sau nµy, lo ngại thủy thủ sợ chết khi đi qua đây, Vua Juan II đã chính thức đổi tên nó thành Cabo da Boa Esperanca, tức mũi Hảo Vọng. Thủy thủ ng−ời Âu từ ấn Độ D−ơng đi đến thì biết mình sắp trở về nhà, còn thủy thủ từ Đại Tây D−ơng và Địa Trung Hải đến đây hiểu rằng mình đã qua đ−ợc nửa chặng hải trình. Dias sau này tử nạn tại Cabo Tormentoso, trong c¬n b·o lín vµo n¨m 1500. Ngµy nay, Cape Town víi Mòi H¶o väng mçi n¨m thu hót h¬n 5 triÖu l−ît du kh¸ch n−íc ngoµi. 3. B¶y K× quan thiªn nhiªn Ch©u Phi Trong khi nhân loại có 7 Kì quan thế giới thì châu Phi cũng có 7 địa danh nổi tiếng. Chúng bao gồm sông Nile, núi lửa Kilimanjaro, thung lũng Great Rift, cánh đồng Serengeti, sa m¹c Sahara, hå Victoria vµ nói Bµn. a) S«ng Nile S«ng Nile gåm 3 ®o¹n cã mµu n−íc kh¸c nhau, ®−îc gäi lµ s«ng Nile tr¾ng, Nile xanh vµ Nile chÝnh. Khëi nguån tõ Burundi (Rwanda − Trung Phi) s«ng nµy ch¶y vµo. 57.

(58) hå Victoria, t¹i biªn giíi Uganda − Tanzania vµ Kenya. Tõ hå nµy, mét nh¸nh kh¸c chảy qua xứ Ethiopia vòng đến Khartoum, gọi là Nile xanh. Và từ đây đ−ợc gọi là Nile chính, tiếp tục chảy qua Sudan, Ai Cập rồi đổ vào Địa Trung Hải. Tæng chiÒu dµi tõ ®Çu nguån lµ 6.671 km. Toµn bé l−u vùc s«ng réng 3.349.000km2. Từ thời xa x−a, dòng sông đã đem lại phù sa cho hai bên bờ, tạo nên vùng châu thổ lớn của Ai Cập. Hai bờ sông Nile, nhất là tại Ai Cập và Sudan, đã là mét trong nh÷ng c¸i n«i quan träng cña nÒn v¨n minh nh©n lo¹i. b) Nói löa Kilimanjaro Còn gọi là núi lửa cô đơn, vì không ở trong một quần thể nh− những vùng núi lửa kh¸c. Nói nµy cao 5.895 m, lµ mét trong nh÷ng ngän nói löa dÔ trÌo nhÊt thÕ giíi. Vùng chân núi là những cánh đồng bát ngát trồng chuối hoặc cà phê. S−ờn núi là rừng cây cao 7 − 10m. Từ 3.000 m trở lên là những đồng cỏ, bụi cây. Lác đác đó đây, ng−ời ta cã thÓ gÆp mét vµi con voi khoan thai kiÕm ¨n. Tõ 4.000 m lªn cao n÷a lµ vïng khÝ hËu kh¾c nghiÖt, chØ cã c¸c loµi rªu vµ d−¬ng xØ. §Ønh nói phñ b¨ng tuyÕt, cã 3 miÖng nói löa, miÖng réng nhÊt cã ®−êng kÝnh h¬n 2 km. Kilimanjaro là núi lửa lớn nhất châu Phi và cũng đứng trong nhóm những núi lửa lớn, đẹp nhất thế giới. c) Thung lòng lín do vÕt nøt Tr¸i §Êt (The Great Rift Valley) Cách đây 20 triệu năm, vỏ Trái Đất, đã tách ra một vết nứt từ Tây Nam châu á chạy dài đến Đông Phi. Trên lục địa châu Phi, vết nứt trải dài hàng nghìn cây số từ bờ tây nam Hồng Hải xuyên qua các quốc gia Ethiopia, Kenya, Tanzania, Malawi, đến hạ l−u s«ng Zambezi ë thung lòng Mozambique. Cã n¬i thung lòng nµy réng h¬n 100 km, nơi hẹp nhất là 45 km, hai bên là vách núi lởm chởm đá tai mèo. Có nơi vách núi cao gÇn 2.000 m, n¬i thÊp nhÊt còng gÇn 600 m. Trong suèt chiÒu dµi hµng ngh×n c©y sè, thung lòng nµy cã v« sè suèi n−íc nãng vµ rÊt nhiều hồ nhỏ có cá và các loại tảo. Hàng triệu loài chim họp đàn bay về đây tìm thức ăn. d) Cánh đồng linh d−ơng Serengeti Cánh đồng Serengeti còn đ−ợc gọi là đồng của linh d−ơng. Tuy cùng họ dê, nh−ng đầu của loài linh d−ơng này giống đầu bò, có con nặng cả tấn. Cánh đồng linh d−ơng ë phÝa b¾c Tanzania gi¸p víi Kenia vµ hå Victoria, næi tiÕng v× cã nhiÒu loµi thó d÷, s− tử, cá sấu, có cả ngựa vằn, nh−ng đông nhất là linh d−ơng đầu bò. Từng đàn linh d−ơng, ngựa vằn kéo dài có khi đến 50 km, trở đi trở lại trên quãng đ−ờng 800 km kéo theo chiều Bắc − Nam để kiếm ăn theo mùa. Linh d−ơng chậm, chạy không nhanh. Trên đ−ờng đi, chúng là mồi ngon cho cá sấu và s− tử. Để bù đắp. 58.

(59) d©n sè, linh d−¬ng cã søc sinh s¶n rÊt nhanh. Con c¸i chØ mang thai trong 3 th¸ng. Sau khi sinh ra đ−ợc 7 ngày, linh d−ơng con đã đứng vững và đi theo mẹ. Con nào yếu ớt không đứng vững thì bị bỏ rơi và cả đàn cứ tiếp tục đi. ®) Sa m¹c Sahara Đây là nơi nóng nhất trên Trái Đất, có nơi nóng đến 57,70C. Với diện tích 9 triệu km2, sa m¹c Sahara ch¹y dµi 5.000 km tõ §«ng sang T©y ch©u Phi, bao gåm l·nh thæ cña c¸c n−íc Mauritani, Morocco, Algeria, Tunisia, Ai CËp, Sudan, Niger vµ Mali. Trên sa mạc mênh mông này, chỉ có khoảng 200.000 km2 là những ốc đảo phì nhiêu có trồng chà là và một vài loài cây ăn trái. Những ốc đảo này ở d−ới mực n−ớc biÓn. NÕu kh«ng cã chóng, viÖc ®i qua Sahara sÏ gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n. Sahara chiÕm 1/3 diÖn tÝch ch©u Phi, gÇn b»ng diÖn tÝch n−íc MÜ, kh«ng cã biªn giới nhất định. Qua ảnh vệ tinh có thể nhận thấy có thời kì Sahara mở rộng vì nắng h¹n lín n¬i vïng ven, còng cã thêi k× vïng ven xanh t−¬i h¬n vµ Sahara cã phÇn thu hÑp l¹i. e) Hå Victoria Víi diÖn tÝch 69.000 km2, chu vi 3.440 km, Victoria lµ hå n−íc ngät lín nhÊt ch©u Phi vµ lín thø hai thÕ giíi. Hå n»m trong vïng thuéc biªn giíi c¸c quèc gia Uganda, Kenya vµ Tanzania. Nöa phÝa b¾c thuéc Uganda, nöa phÝa nam thuéc Tanzania, vµ một phần đông bắc thuộc Kenya. Nhiều đảo nhỏ trên hồ có thắng cảnh đẹp, là nơi du lịch và an d−ỡng. Quanh hồ có nhiều di tích tiền sử cho thấy vào thời Kì xa x−a nơi đây đã có sinh hoạt nông nghiệp. f) Nói Bµn §Ønh nói b»ng ph¼ng nh− mét c¸i bµn rÊt lín. Nói Bµn ë ngoµi kh¬i Cape Town (mỏm tận cùng của Nam Phi). Có rất nhiều con đ−ờng với nhiều cảnh đẹp dẫn lên mặt bàn khổng lồ trên cao 1.086 m, nh−ng du khách vẫn th−ờng đến đây bằng cáp treo. Mặt bằng đỉnh núi rất rộng, có nhiều nhà hàng. Trên đó rất lạnh, hiếm khi trời quang đãng, th−ờng có những màn mây phủ. Du khách lên đây nh− sống trong cảnh nửa thực nửa mơ. Quanh đỉnh núi, có loài chuột lang gần giống những chú voi tí hon nằm phơi mình trên các tảng đá chờ du khách cho ăn. 4. Ch©u Phi K× l¹ "Lục địa đen" là nơi luôn chứa đựng những điều huyền bí, những tập tục kì quái và man rợ, đôi khi còn quái gở. Trong đó nổi bật nhất là các tập tục của các bộ tộc, bộ lạc. Những điều huyền bí này vẫn đ−ợc l−u giữ cho đến nay.. 59.

(60) a) TËp tôc hµnh x¸c ë Nammibia Bộ tộc Lemba là một trong những bộ tộc kì bí và lâu đời nhất của Nammibia. Thổ dân xứ này đ−ợc gọi là "những đứa con bị đày đọa của trời" do sở thích hành xác. Tập tục ấn t−ợng nhất ở đây là xẻo môi và cho kiến đốt. Các cô gái đến tuổi 16 bắt buộc phải đ−ợc đánh dấu bằng những vết cắt xẻo ở môi. Ng−ời hành lễ là những già làng. Họ dùng một mảnh đá sắc để cắt môi d−ới của những cô gái. Vết th−ơng dài th−ờng bị nhiÔm trïng nÆng, cã khi cßn g©y tö vong. Nh÷ng ai may m¾n qua khái th× còng kh«ng ăn uống đ−ợc gì trong suốt cả tuần lễ. Kì quái hơn là những ng−ời đàn ông trong bộ tộc này chỉ thực sự đ−ợc coi là đàn ông khi đ−ợc bỏ vào tổ kiến rừng lúc 13 tuổi. Ng−ời này phải đứng trong tổ kiến hàng ngàn vạn con khoảng 5 phút mà không đ−ợc nhăn nhã hay kªu la. Khi v−ît qua thö th¸ch nµy anh ta míi cã quyÒn lÊy vî vµ ®i s¨n. Nh−ng cuéc hµnh x¸c nµy chØ mang tÝnh may rñi bëi kh«ng Ýt ng−êi chØ trong vµi phót đã bị kiến leo lên tận mặt đốt và khoét mắt. b) Thö th¸ch K× l¹ khi c−íi hái ë Sudan Bé téc Diaka ë Sudan cã tËp tôc hÕt søc qu¸i gë vµ... mÊt vÖ sinh. Trong mïa c−íi, nh÷ng chµng trai ph¶i qua thö th¸ch nµy míi lÊy ®−îc vî. Tr−íc khi hái vî, chàng trai phải đem đến nhà vợ ba con bò, anh ta phải thọc tay vào hậu môn con vật (ngập đến tận khuỷu tay) và lôi cho kì đ−ợc phân bò ra ngoài. Những ai sau ba lần thử thách mà không lôi ra đ−ợc "hiện vật" thì phải chờ đến mùa c−ới năm sau. Khi chµng trai thµnh c«ng th× c« g¸i sÏ tá ý chÊp thuËn b»ng c¸ch b«i ph©n bß lªn ng−êi vµ lªn mÆt. c) TËp tôc móa sËy t×m chång ë Kenya Bé téc Swazi ë B¾c Kenya cã phong tôc móa sËy t×m chång. Nh÷ng c« g¸i trinh n÷ sẽ hái thật nhiều lau sậy, nhuộm màu sắc sặc sỡ rồi cầm ở tay hoặc gắn lên ng−ời để nhảy múa. Mỗi cô gái sẽ chọn lựa một trong số những ng−ời đàn ông đang ngồi yên. Khi chän ®−îc ng−êi võa ý hä sÏ dïng d©y leo kifa (gai rÊt nhän) quÊt lªn ®Çu anh ta. Chµng trai sÏ vÒ nhµ vî cïng víi chiÕc ®Çu ®Çy m¸u cña m×nh. d) Chän vî theo h×nh d¸ng bé ngùc Những ng−ời đàn ông của bộ lạc Ndébéle chọn vợ theo hình dạng cặp vú mà kh«ng cÇn quan t©m tíi bÊt K× ®iÒu g×. H»ng n¨m ë bé téc nµy cã lÔ héi ph« bµy bé ngực để các chàng trai chọn vợ. Những cô gái quấn khố sặc sỡ hoặc mặc quần Jean đội mũ nồi, đeo nhiều đồ trang sức và để trần bộ ngực của mình. Đây quả là ngày hội cho đàn ông bản xứ và nhiều nơi khác.. 60.

(61) ®) T¹p h«n ë Ghana Bé téc Shai ë Ghana cã tËp tôc hÕt søc Ên t−îng, tÊt c¶ nh÷ng thiÕu n÷ khi 18 tuæi phải chung chạ với mọi ng−ời đàn ông trong bộ tộc để có kinh nghiệm "phục vụ chồng" về sau. Hình thức này đã tồn tại ở Ghana từ 2000 năm nay. Nếu cô gái nào tỏ ý chống cự thì ngay lập tức sẽ bị cách li vĩnh viễn khỏi cộng đồng và gia đình phải nộp vạ rất nặng. Để nhận biết những cô gái dậy thì phải chú ý đến cách trang điểm, họ th−ờng đeo rất nhiều đồ trang sức bằng đá quý. Cho đến tận ngày nay những tập tục kì quái này vẫn còn tồn tại, chứa đựng những ®iÒu huyÒn bÝ mµ ngay c¶ nh÷ng nhµ nh©n chñng häc còng ch−a thÓ gi¶i thÝch ®−îc. e) Tôc tr¹m, kh¾c h×nh lªn mÆt NÕu c¸c nhµ nghiªn cøu xem xÐt c¸c vÕt kh¾c trªn mÆt cña ng−êi ch©u Phi lµ những kí hiệu khó hiểu, thì đối với những nghệ sĩ thì đó lại là những biểu t−ợng về các huyÒn tho¹i vµ nh÷ng chuyÖn ngô ng«n thÇn bÝ. Nhµ nh©n chñng häc ng−êi Ph¸p MichÌle Coquet thuéc Trung t©m nghiªn cøu khoa học quốc gia Pháp (CNRS) cho rằng đối với tộc ng−ời Bwaha của hai n−ớc Burkina Faso vµ Mali thuéc ch©u Phi th× khi trÎ em míi sinh ra, chóng kh«ng cã ®−îc một "khuôn mặt phía tr−ớc" (tiếng địa ph−ơng là Jaho). Khuôn mặt của trẻ lúc đó chỉ là "mặt sau" của chúng mà thôi: một khuôn mặt "vô tri vô giác" đối với thế giới và tổ tiên của chúng. Do đó, những "thầy phù thủy" sẽ tiến hành việc ghi lại những biểu t−ợng linh thiêng của sắc tộc mình lên khuôn mặt của đứa bé sau khi nó ra đời khoảng ba, bèn ngµy. Vết sẹo để lại nhằm cụ thể hóa tiếng khóc chμo đời của đứa bé Ng−ời châu Phi quan niệm rằng, động tác cắt rốn cho đứa bé là một hành động tách nó ra khỏi thế giới âm phủ mà từ đó nó vừa đầu thai lên để đến với thế giới hiện tại và không bao giờ có thể quay về chốn cũ đ−ợc. Và sau đó các vết sẹo trên mặt các Jaho − sẽ là nhân chứng cho tiếng khóc chào đời, cho một sự từ giã cõi thần linh để đến với trần thế, với cộng đồng sắc tộc. Song song đó, việc chịu đau đớn cũng mang tính chất một nghi lễ. Bản thân đứa trẻ sau khi trải qua sự đau đớn sẽ có đủ khả năng v−ît qua c¸c nghÞch c¶nh s¾p tíi. Theo nhµ nh©n chñng häc Manuel Valentin thuéc Ban ch©u Phi cña ViÖn b¶o tµng con ng−ời Mĩ thì tại lục địa đen, các vết sẹo đ−ợc khắc trên da tại vùng bụng, vùng mặt hay trên trán t−ơng ứng với sự "thể hiện nhân thân" tr−ớc cộng đồng bản tộc. Đó chính là một hình thức mang tính văn hóa, qua đó một cá nhân đ−ợc định hình trong cộng đồng.. 61.

(62) Một dạng "chứng minh th−" vĩnh cửu đ−ợc đóng cả dấu chìm vμ dấu nổi Theo thuyÕt vËt linh th× mét khu«n mÆt víi nh÷ng kÝ hiÖu ®−îc kh¾c ch×m næi lµ mét thẻ thông hành của cá nhân đó, một sự phụ thuộc vào cộng đồng, một vị thế trong bộ téc vµ trong dßng dâi. Tuy nhiªn, viÖc hiÓu ®−îc c¸c h×nh t−îng mang tÝnh chÊt t«n giáo huyền bí đó không phải là điều dễ dàng. Việc thiếu hụt những nhân vật am hiểu chuyªn s©u vÒ lÜnh vùc nµy trong mét thÕ giíi mµ ng«n ng÷ nãi lµ chñ yÕu cµng lµm cho c«ng viÖc nghiªn cøu khã kh¨n h¬n. Còng theo nhµ nh©n chñng häc Valentin th× ý nghĩa của mỗi hình t−ợng thay đổi tùy theo vùng lãnh địa, nhóm bộ tộc và thời gian. Vì vËy, ngµy nay ng−êi ta kh«ng cßn cã thÓ biÕt ®−îc ý nghÜa ban ®Çu cña c¸c h×nh t−ợng đó là gì. Ví dụ, ng−ời Thiên chúa quan niệm con ng−ời là kết quả ban đầu của t×nh yªu gi÷a Adam vµ Eva, trong khi bé téc Bwaha l¹i cho r»ng vò trô ®−îc b¾t ®Çu b»ng sù kÕt hîp cña hai vÞ thÇn MÆt Trêi vµ MÆt Tr¨ng vµ con ng−êi lµ kÕt qu¶ cña cuộc hôn phối đó. Có ba hình t−ợng đ−ợc khắc rõ nét nhất trên mặt trẻ em mới chào đời là chiếc đàn thập lực, dòng n−ớc mắt và cái thìa gỗ. Có nhiều cách diễn giải khác nhau đối với những hình t−ợng này. Một trong những cách diễn giải đó là chiếc thìa gỗ, vốn còn ®−îc gäi lµ "mòi tªn cña phô n÷" lµ biÓu t−îng cho mét "téi lçi" khiÕn cho thÇn MÆt Trêi nổi giận đồng thời với việc biến mất của Thiên đ−ờng. Nh÷ng lêi lÝ gi¶i theo truyÒn thuyÕt "Cách đâu rất lâu, Kuoaho − vị tiền bối đã tạo lập ra ngôi làng Dossi thuộc n−ớc Burkina Faso ngày nay − đã bị những nhóm ăn thịt ng−ời chỉ có một mắt ngay giữa tr¸n tÊn c«ng khi «ng ®ang ®i trong rõng rËm. Kuoaho ho¶ng sî vµ bá ch¹y th× nghe một giọng nói dịu dàng từ phía sau: "Ng−ơi đừng hoảng sợ nh− thế. Ta sẽ giúp ng−ơi diệt trừ bọn ác quỷ đó". Thì ra đó là một con nhện to đang đong đ−a d−ới một sợi tơ. NhÖn nãi tiÕp: "Ta sÏ dïng t¬ cña m×nh vÏ lªn tr¸n ng−¬i mét m¾t thÇn vµ ng−¬i sÏ ®−îc mét con r¾n lùc l−ìng hé tèng. Con r¾n nµy cã thÓ biÕn thµnh mét trËn cuång phong dữ dội để bảo vệ ng−ơi". Kuoaho chấp nhận sự giúp đỡ đó của chú nhện và ung dung đi đến gặp một nhóm ng−ời một mắt. Bọn chúng tỏ vẻ nghi ngờ Kuoaho và ra lÖnh cho «ng ta ph¶i giao chiÕn mét lóc víi n¨m ng−êi trong sè hä. Thùc ra ®©y lµ một m−u mẹo để có thể giết chết Kuoaho. Nh−ng nhờ vào con mắt mà con nhện đã vẽ cho, Kuoaho biÕt ®−îc mäi ©m m−u vµ thñ thuËt cña bän ng−êi mét m¾t. Vµ còng nhê vào sự giúp đỡ của chú rắn và những trận cuồng phong mà Kuoaho đã tiêu diệt đ−ợc năm ng−ời một mắt bằng những đ−ờng giáo chính xác. Sau đó chính Kuoaho đã quay lại gặp tộc tr−ởng của bộ tộc ăn thịt ng−ời và nói: "Tôi mang đến cho ngài rất nhiều mu«ng thó. Ngµi cã thÓ cho tÊt c¶ c¸c thuéc h¹ cña ngµi theo gióp t«i mang chóng vÒ hay không?". Trong lúc đó, con nhện thần đã dệt sẵn những chiếc bẫy khắp nơi để bắt bän ng−êi ¨n thÞt. Cßn Kuoaho th× chØ cã mét viÖc lµ dÉn ®−êng cho chóng sËp bÉy mµ. 62.

(63) thôi. Từ đó về sau, bộ tộc Bwaha sống bình yên trong ngôi làng nơi mà bọn ng−ời ăn thịt ng−ời đã bị tiêu diệt hoàn toàn. Dossi có nghĩa là: "Không có gì phải lo sợ cả". Và cũng từ đó, tất cả đàn ông lẫn phụ nữ đều khắc lên trán mình một biểu t−ợng hình chữ thập t−ợng tr−ng cho con nhện thần đã giúp đỡ Kuoaho. Trên má họ có khắc hình một l−ìi gi¸o, vµ bªn th¸i d−¬ng lµ nh÷ng ®−êng r¹ch chÐo vµ däc biÓu t−îng cña con đ−ờng mà tổ tiên Kuoaho đã đi qua cũng nh− những chiếc bẫy của chú nhện đã giúp Kuoaho diÖt trõ bän mét m¾t". Còn anh Fabrice, gốc châu Phi, sinh sống tại Pháp cho biết anh đã thực hiện việc kh¾c h×nh trªn mÆt vµ ng−êi víi ý thøc t×m vÒ nguån gèc ch©u Phi cña m×nh. Anh nãi: "Cha t«i lµ ng−êi Sudan, thuéc bé téc Nouba, cßn mÑ t«i lµ ng−êi Madagascar. T«i kh¾c sÑo trªn da cña m×nh v× mét ý thøc th«i thóc t«i m¹nh mÏ, thÓ hiÖn mét t×nh yªu, một sự hứng khởi và một sự đơm hoa kết trái trên chính da thịt tôi. Đó cũng xuất phát từ lí do thẩm Mĩ và thể hiện các giá trị của ng−ời Nouba và để gắn kết một mối dây liên hÖ gi÷a b¶n th©n t«i hiÖn nay vµ tæ tiªn t«i ngµy x−a. Nh÷ng g× t«i kh¾c trªn da m×nh thể hiện đ−ợc những biến cố quan trọng trong cuộc đời tôi, khi tôi qua khỏi những cơn bÖnh trÇm träng. §ã chÝnh lµ biÓu t−îng cña ý chÝ, lßng gan d¹ vµ t×nh yªu cuéc sèng của tôi. Đó cũng là một cách để biểu hiện tối đa tính cách châu Phi của tôi. Tôi biết rằng tôi đã, đang và sẽ sống mãi với những biểu t−ợng này". §−îc biÕt, t¹i ch©u Phi, mét c¸ nh©n riªng biÖt kh«ng mang mét ý nghÜa g× mµ ph¶i gắn bó mật thiết với cộng đồng mà ng−ời đó đang chung sống. Ng−ời dân châu Phi kh¾c dÊu lªn c¬ së v× lo sî r»ng m×nh sÏ bÞ xem lµ mét c¸ thÓ biÖt lËp trong bé téc. Tính cộng đồng tại lục địa đen này rất rõ nét. Một cá nhân không là gì cả trong quan niÖm theo thuyÕt vËt linh. Trong mét vµi téc nhãm, c¸ nh©n lµ mét biÓu t−îng cho mét thực thể bị một sinh vật huyền bí nào đó giết hại, sau đó sống lại và mang trên mặt mình những vết răng của con vật đó. Do đó, việc khắc trên da thịt là một dấu ấn mà mọi thành viên muốn tr−ởng thành đều phải trải qua. Ngày lễ nhập hội là một giấy thông hành để cá nhân đó có thể đ−ợc gia nhập một cách chính thức vào cộng đồng. HiÖn nay, viÖc x¨m m×nh ®ang thÞnh hµnh t¹i ph−¬ng T©y tuy nã kh«ng mang mét mµu s¾c huyÒn bÝ nh− nh÷ng vÕt kh¾c trªn da cña c¸c d©n téc ch©u Phi. f) BÝ mËt l¨ng mé c¸c Phara«ng Ai CËp Khi tèn kÐm bao nhiªu vµng b¹c ch©u b¸u vµo viÖc x©y dùng c¸c l¨ng mé lµm n¬i yên nghỉ vĩnh hằng cho mình, các Pharaông Ai Cập ch−a nghĩ đến điều gì sẽ xảy ra sau đó: Rồi sẽ có lúc, lớp hậu sinh sẽ đào tới nơi các vị an nghỉ để xoáy của nả của c¸c vÞ. Vµ cã khã kh¨n g× ®©u cho viÖc t×m kiÕm nµy? Cho đến cuối thế kỉ XIX, đầu thế kỉ XX, gần nh− bọn ăn trộm đồ cổ đã đào xới hầu hết khu mộ cổ trên sa mạc Mimphis. Tuy vậy, xét các t− liệu đã thu đ−ợc, các nhà khoa häc biÕt r»ng vÉn cßn cã mét sè hÇm mé ch−a t×m ra, lÞch sö vÉn cã mét kho¶ng. 63.

(64) trống ch−a đủ t− liệu để minh họa. Bởi vậy, đầu thế kỉ này, nhiều nhà khảo cổ đã tìm đến Ai Cập đào bới hy vọng mình sẽ là ng−ời san lấp đ−ợc khoảng trống đó. Huân t−ớc ng−ời Anh là Kanaphông thuộc số ng−ời hiếm hoi đó. Năm 23 tuổi, ông đ−ợc thừa kế một gia sản khổng lồ của ng−ời cha để lại. Huân t−ớc đã dùng gia sản ấy vào việc tìm kiếm thăm dò các di tích cổ Ai Cập. Ông rời n−ớc Anh đến sống ở Ai Cập, cùng một số chiến hữu đào bới tìm kiếm. N¨m 1905, «ng kÝ víi nhµ ®−¬ng côc Ai CËp mét v¨n b¶n t×nh nguyÖn bá kinh phÝ vµo c«ng t¸c kh¶o cæ, hiÕn toµn bé c¸c hiÖn vËt t×m ®−îc vµo ViÖn b¶o tµng Ai CËp, đổi lấy quyền đ−ợc đào bới sa mạc Mimphis vì mục đích khoa học. Kanaphông hì hụi t×m kiÕm suèt 17 n¨m trêi kh«ng cã kÕt qu¶, tiªu t¸n gÇn nh− toµn bé gia s¶n. Song «ng kh«ng v× thÕ n¶n lßng. N¨m 1922, cã viÖc, «ng ph¶i vÒ Anh, trao l¹i c«ng viÖc cho ng−êi b¹n th©n thiÕt lµ H«víc, mét nhµ kh¶o cæ cã tiÕng. Một ngày nọ, trong khi đào bới gần nơi có lăng mộ cổ đã bị bọn trộm lục lọi chán, H«víc t×m thÊy mét ®−êng hÇm, gâ vµo t−êng cã tiÕng kªu chøng tá bªn trong cã khoang rỗng. Ông cho thợ đào ra, quả nhiên trong là một hầm mộ. Một mùi hôi phả ra. Dùng đèn bấm, Hôvớc nhìn thấy biết bao đồ vật lạ hiện ra tr−ớc mắt, ông lập tức cho lấp lại, chờ Huân t−ớc đến sẽ xử lí. Hôm sau, từ bên Anh, Huân t−ớc nhận đ−ợc điện báo: Đã tìm đ−ợc một hầm mộ rất lớn, hoàn toàn còn nguyên vẹn, đã lấp lại, chờ ngài đến xử lí. Tới Ai Cập Huân t−ớc cũng không ngờ rằng, ông đã đứng tr−ớc một kho báu lớn đến nh− vậy! Xuống đến 16 nấc thang vào lòng đất, xới lên lớp đất bạn ông đã lấp lại, Huân t−ớc đứng tr−ớc một hầm mộ gần nh− còn nguyên vẹn tất cả: Đủ mọi đồ vật, hòm xiểng, đèn, bình, lọ, chế tác hết sức tinh xảo bằng châu ngọc, và đều mang dấu ấn hoàng đế Tutakamông, chứng tỏ đều là tài sản riêng của vị Pharaông này. Tiếp đó, ba tuần sau, tìm ra hầm mộ số hai cách đó 10m. Hiện vật trong hầm thứ nhất do đá hoa c−¬ng, vµng, ngµ voi chÕ t¸c thµnh, léng lÉy ch−a tõng thÊy. Th¸ng 2 n¨m sau, l¹i phát hiện hầm mộ thứ ba, đó là một cung điện bằng gỗ quý dát vàng khảm ngọc bích, có quan tài hoàng đế. Hai nhµ kh¶o cæ gÇn nh− ngÊt ®i tr−íc nh÷ng ph¸t hiÖn Êy, toµn c«ng tr−êng còng nÝn lÆng tr−íc nh÷ng k× quan nh− thÕ. Kh«ng khÝ trong hÇm mé nh− rùc nãng lªn. Ng−ời ta phải vội vã rút lên mặt đất. Ra khỏi căn hầm, đột nhiên Kanaphông vuốt má nh− vừa bị một thứ côn trùng gì từ trong ngôi mộ bay ra đốt ông, nh−ng trong cảnh vui nh− hội này, không ai l−u ý đến sự việc đó. Ng−ời ta mở sâm banh ăn mừng thắng lợi. Huân t−ớc cho lập một phòng thí nghiệm để tiến hành xử lí hóa học các hiện vật thu đ−ợc. Trong rất nhiều hiện vật lấy đ−ợc, ng−ời ta đặc biệt chú ý chiếc quan tài của vua Pharaông. Quan tài đ−ợc quấn nhiều lớp vải bọc để giữ thi thể nhà vua. Lớp áo cuối cùng đ−ợc dệt bằng kim tuyến cực kì tinh xảo, đến nay đã trải hơn ba ngàn năm mà. 64.

(65) sợi vàng vẫn còn lóng lánh rực rỡ. Lúc đến b−ớc hệ trọng nhất là đ−a quan tài vào phòng thí nghiệm, thì huân t−ớc vì lí do sức khỏe không dự đ−ợc, đành phó mặc cho Hôvớc. ấn ch−ơng và các dòng chữ đã cho biết đây là chủ nhân chính của ngôi mộ: Pharaông 18 tuổi Tulankhamon. Thi hài ông và các hiện vật đã chôn vùi trong đất 35 thế kỉ nay. Khoảng trống bấy lâu nay thế là đã tìm ra. Những hiện vật tìm đ−ợc vừa nhiÒu võa tinh x¶o tuyÖt vêi, kh«ng ai kh«ng c¶m thÊy v« cïng th¸n phôc. Ng−ời ta cũng đọc thấy trong hầm mộ dòng chữ: Kẻ nào khuấy rối nơi an nghỉ của c¸c Phara«ng, kÎ dã sÏ bÞ thÇn chÕt gi¸ng tai häa lªn ®Çu! Ng−êi ta c¶ c−êi xem th−ờng lời cảnh cáo đó, xem chẳng qua chỉ là lời dọa nạt vô căn cứ của ng−ời x−a. Tuy nhiªn, víi hu©n t−íc Kanaph«ng, «ng c¶m thÊy trong ng−êi cã ®iÒu g× kh«ng æn. Tõ khi ph¸t hiÖn ra ng«i mé cæ, ng−êi «ng nh− réc h¼n ®i, vÕt c¾n cña con c«n trïng h«m nµo ngµy cµng s−ng tÊy, ®au nhøc kh«ng chÞu næi, nhiÒu ngµy kh«ng ngñ ®−îc, c¸c thÇy thuèc ch÷a m·i kh«ng chuyÓn. Ngµy 4 th¸ng 6, tøc 45 h«m sau khi khai quËt, Kanaphông qua đời. Bấy giờ ng−ời ta mới nhớ đến lời cảnh cáo ghi trong hầm mộ. H«víc tiÕp tôc tiÕn hµnh c¸c b−íc cßn l¹i. ¤ng thÊy chiÕc quan tµi rÊt lín cßn chøa bên trong ba cái quách nhỏ, khảm ngọc ngà, cái trong cùng bọc sợi kim tuyến, đó chÝnh lµ x¸c −íp cña Tulankhamon, dung m¹o t−¬i t¾n nh− ®−¬ng ngñ, l¹ lïng thay, trên mặt hoàng đế có một vết hệt nh− vết con côn trùng nọ đã đốt huân t−ớc. Ngẫu nhiªn hay tÊt nhiªn? Kh«ng ai gi¶i thÝch næi. Điều đáng ngạc nhiên nữa là: sau đó 1 năm, toàn bộ những ng−ời tham gia khai quật đều lần l−ợt qua đời, ch−a nói đến nhiều công nhân, nhiều nhân viên Bảo tàng Cairô. Mãi sau này mới có một vài lời giải thích hiện t−ợng lạ lùng đó. Ng−ời thì bảo: Ng−ời Ai Cập từ rất lâu đã biết tính năng nguyên tố Uranium. Họ chứa Uranium trong hầm mộ, dùng tia phóng xạ để trừ khử những ng−ời dám xâm phạm đến nơi an nghỉ của các Pharaông. Lại có ng−ời bảo: ng−ời cổ Ai Cập đã dự trữ một bộ độc tố sau nhiều thế kỉ mới phát bệnh để nghiêm trị những tên đào bới mộ cổ. Nh−ng cả hai cách gi¶i thÝch Êy, ch−a c¸ch nµo ®−îc nhiÒu ng−êi t¸n thµnh. Trong "Ngàn lẻ một đêm" có chuyện về một câu thần chú Kì diệu: Vừng ơi, mở cửa ra! Biết câu thần chú đó, cất lên, thì lập tức tảng đá khép kín tr−ớc cửa hang sẽ từ từ më ra, cho ta b−íc vµo c¸i hang chøa ®Çy ch©u b¸u. Ph¸t hiÖn cña Kanaph«ng xøng đáng là một khám phá ra hang châu báu cho toàn nhân loại, có điều là do ch−a nắm bắt đ−ợc câu thần chú nói trên, nên cái giá phải trả quả là quá đắt! Đ−ợc biết với khu đền Đế Thiên Đế Thích (Ăngko Thom và Ăngko Vát bên Campuchia) cũng có tình hình nh− vậy: Các nhà thám hiểm ng−ời Pháp đều bỏ mạng sau cuéc ph¸t hiÖn lÞch sö. D−êng nh− ng−êi x−a tá ra rÊt thiªng liªng trong sù b¶o vÖ nh÷ng c«ng tr×nh thÇn bÝ cña m×nh. HiÖn nay ng−êi ta ch−a lÝ gi¶i ®−îc hiÖn t−îng bÝ ẩn đó!. 65.

(66) g) BÝ mËt kim tù th¸p Khª èp Kim Tù Th¸p Khª èp chøa hµng lo¹t c¸c c©u hái khiÕn ta kh«ng thÓ kh«ng bµn tíi. − Thø nhÊt: Kim Tù Th¸p ®−îc kÕt cÊu vµ thiÕt kÕ víi c¸c sè liÖu v« cïng chÝnh x¸c. Th¸p cao 146,5 m, nÕu nh©n víi 1000 triÖu th× t−¬ng ®−¬ng víi kho¶ng c¸ch tõ Tr¸i §Êt tíi MÆt Trêi, nÕu lÊy 2 lÇn chiÒu cao th¸p chia cho diÖn tÝch th¸p th× sÏ lµ sè pi (3, 14159). Đ−ờng kinh tuyến đi qua tháp vừa đúng là đ−ờng phân chia hai nửa bằng nhau giữa lục địa và hải d−ơng của Quả đất. Còn bình ph−ơng chiều cao tháp thì bằng diện tích hình tam giác của một mặt tháp. Nếu kéo dài đ−ờng góc đối hình vuông góc đáy tháp thì vừa đúng bao gồm vùng Tam giác châu cửa sông Nile. Còn kéo dài đ−ờng chia đôi h−ớng dọc từ điểm đỉnh tam giác sẽ đi qua đ−ờng chia đôi của châu thổ này. − Thứ hai: Đo l−ờng kiến trúc vô cùng chính xác. Tất cả khối đá mặt tháp đều đ−ợc xếp chồng lên nhau và dựa vào trọng l−ợng của bản thân để liên kết mà không dùng bất cứ một chất kết dính nào. Các khe hở ở bề mặt thân tháp và đầu đá xếp khít với nhau đến mức một l−ỡi dao cực sắc, cực mỏng cũng không thể luồn vào đ−ợc. Chênh lệch độ cao ở góc Đông Nam và góc Tây Bắc chỉ có 1,27cm. Sai lệch chiều dài các cạnh đáy cũng không quá 20 cm, dung sai không quá 9/1000. − Thø ba: Cã nhiÒu lùc thÇn bÝ siªu tù nhiªn. Bªn trong Kim tù th¸p nh− mét chiÕc tủ lạnh lớn. Nếu đem sữa t−ơi, hoa quả, thịt t−ơi đặt vào trong đó vài ngày vẫn giữ ®−îc nh− míi. NÕu gieo mÇm c¸c lo¹i s¶n phÈm ë trong Kim tù th¸p th× thêi gian sinh tr−ëng ng¾n h¬n vµi lÇn so víi gieo trång ë ngoµi th¸p mµ s¶n l−îng l¹i cao, ch¾c h¹t. Các vật bằng kim loại có vết đốm gỉ nếu đặt trong Kim tự tháp một thời gian sẽ trở nên s¸ng bãng lÊp l¸nh. Ngoµi ra trong th¸p cßn cã hiÖu øng g©y tª vµ chèng thèi r÷a. Ng−êi nµo suy nh−îc thÇn kinh, nÕu n»m ngñ trong th¸p sÏ nhanh chãng ®i vµo giÊc méng. Ng−êi khã chÞu toµn th©n, bao gåm ®au ®Çu, ®au r¨ng, phong thÊp, viªm khớp... khi vào tháp sẽ cảm thấy dễ chịu, tinh thần sảng khoái, đau đớn tiêu tán. Những cây gỗ còn ở trong tháp đều đ−ợc thoát (bay) n−ớc tự nhiên và diệt khuẩn, có thể tồn trữ đã vài nghìn năm mà vẫn không bị mục. Điều các nhà khoa học kinh ngạc và khó hiểu nhất là không hiểu "sức mạnh" từ tr−ờng đó phát ra từ đâu. Nếu nh− chỉ chồng những khối đá lên nhau thì ngày nay, bằng công nghệ xây dựng hiện đại, nhiều nơi đã xây đ−ợc các mô hình kim tự tháp với các thông số kĩ thuật xây dựng y hệt những tòa kim tự tháp cổ đại. Nh−ng bí mật trên vẫn không phát lộ. Từ lực phát ra trong lòng kim tự tháp mạnh đến mức có thể làm sáng một thanh g−ơm bị cùn gỉ trong thêi gian ng¾n hay gi÷ rau qu¶ t−¬i trong nhiÒu tuÇn. Ban ®Çu c¸c nhµ khoa häc cho rằng các Pharaon đã chôn một l−ợng vũ khí khổng lồ trong lòng đất. Nh−ng các máy dß kim lo¹i kh«ng ph¸t hiÖn ®−îc bÊt cø mét dÊu hiÖu nµo. NhiÒu ng−êi mª tÝn th× coi từ lực đó chính là linh hồn bất tử của các Pharaon. Nếu những điều −ớc đoán trên không đúng thì phải chăng chính "tự thân" kết cấu của kim tự tháp đã tạo ra từ lực kì lạ. 66.

(67) đó. Nh−ng các nhà xây dựng hiện đại đã dập khuôn mô hình kim tự tháp và đã thÊt b¹i. Nh− vËy, cã thÓ bÝ mËt n»m trong mét ®iÒu chóng ta hÇu nh− kh«ng ngê tíi. §ã chính là không gian. Những kiến thức toán học, đặc biệt là hình học của ng−ời Ai Cập x−a vẫn còn rất nhiều điều mới mẻ và bổ ích với toán học hiện đại. Theo những hình vẽ trên các hang động cổ thì các nhà khoa học x−a tính toán rằng một vật thể tồn tại trên mặt đất có thể chịu tác động từ nhiều nguồn lực bên ngoài. Hơn nữa, bản chất của vật đó cũng tạo ra một vùng "từ tr−ờng" (thuật ngữ hiện đại). Trong một hình vẽ mô tả điều đó, một vật trên Trái Đất có thể chịu tác động bởi nguồn lực từ Mặt Trời, Trái Đất, Mặt Trăng, chòm sao Đại Hùng... Nó còn có thể chịu tác động bởi một số nguồn lực khác nh−ng không lớn lắm. Nói chung, những lực này luôn tác động lên vật đó và th−ờng "xô đẩy" vật theo một chiều h−ớng nào đó tùy theo khi đó lực của Mặt Trêi m¹nh h¬n hay cña c¸c nguån kh¸c m¹nh h¬n. Th−êng th−êng l−îng "tõ lùc" chênh lệch trên triệt tiêu gần nh− trọn vẹn những lực của vật đó và các vật t−ơng tác xung quanh. Thế cho nên, mọi vật mới luôn luôn "cố định trong đ−ờng biên" của chÝnh m×nh. Tõ gi¶ thuyÕt nµy, chóng ta quay l¹i nguån lùc bÝ Èn "tù nhiªn" trong lßng Kim tù tháp. Để có nguồn lực đó tồn tại tự nhiên, các nhà xây dựng d−ờng nh− phải tính toán sao cho l−ợng "từ lực" chênh lệch đó càng nhỏ càng tốt. Theo cách tính toán của giả thuyÕt trªn th× b¾t buéc trong kh«ng gian ph¶i tån t¹i nh÷ng "®iÓm chÕt" lÝ t−ëng. T¹i các điểm này, các nguồn lực tác động lên một vật gần nh− tự triệt tiêu nhau hoàn toàn. Sự triệt tiêu này không chỉ thoáng chốc mà nó d−ờng nh− là vĩnh viễn. Nơi điểm đó, các nguồn lực tự nhiên tự cân đối và hài hòa ở số 0 lí t−ởng. Đây có lẽ chính là "tiền đề" cần thiết nhất cho việc xây dựng kim tự tháp. Chúng ta thử t−ởng t−ợng trong kh«ng gian bao la cã tån t¹i nh÷ng ®iÓm 0 lÝ t−ëng nh− vËy hay kh«ng? C©u tr¶ lêi nµy có lẽ ng−ời Ai Cập đã trả lời. Còn các nhà khoa học hiện đại cũng mới chỉ đến gần đến câu trả lời khẳng định khi họ tìm ra những "lỗ đen" hay những khoảng "không gian lâm". Nh− vậy chúng ta đã có thể giải mã bí mật nguồn từ lực Kì lạ trong lòng Kim tự tháp. Mặc dù không phải là tất cả những khối đá khổng lồ đó nh−ng chắc chắn sẽ có một số khối đá tìm đ−ợc vị trí tuyệt diệu đó và chúng chính là nguồn gốc của từ tr−ờng kì lạ này. C¸c nhµ khoa häc ph¸t hiÖn trong Kim tù th¸p thùc tÕ cã mét lo¹i kho¶ng kh«ng dao động viba t−ơng đối tốt. Trong khoang này, hiệu ứng viba (kể cả hiệu ứng nhiệt) đ−ợc phát huy một cách đầy đủ. Điều này làm cho gỗ trong tháp đ−ợc bảo quản l©u dµi. C¸c nhµ khoa häc cßn ph¸t hiÖn trong th¸p cßn tån t¹i sãng vò trô rÊt lín, cã ¶nh h−ởng với mức độ khác nhau ở đầu và cơ thể ng−ời. Vậy sóng vũ trụ trong tháp từ đâu. 67.

(68) tíi. C¸c nhµ nghiªn cøu cho r»ng: trong quÇn thÓ Kim tù th¸p Ai CËp (gÇn trªn 70 th¸p n»m r¶i r¸c vïng Chi− t¸t, hai bªn bê h¹ l−u s«ng Nil vµ mét khu réng lín ë phÝa Nam) thì tháp nào cũng đều có h−ớng chính Nam − Bắc và không hề có sai lệch. Theo h−ớng này thì hoàn toàn đúng với đ−ờng sức từ của Trái Đất, nh− vậy sẽ làm cho đ−ờng sức từ đi qua tháp đ−ợc nhiều nhất. Bên trong tháp còn có đá hoa c−ơng thu nhận sóng vũ trụ và có khả năng tích điện. Bên ngoài tháp lại là đá vôi không thể thu nhận, tồn trữ các loại điện năng và sóng vũ trụ... Nh− vậy, đá hoa c−ơng trong tháp sau khi đã tiếp nhận, tồn trữ từ năng của Quả đất và sóng vũ trụ thì dùng đá vôi ở bên ngoài tháp đề phòng khuyếch tán. Chính vì vậy, trải qua trên 4000 năm, bên trong Kim tự tháp đã thu nhận và tồn trữ một l−ợng rất lớn sóng vũ trụ và năng l−ợng địa cầu. Từ những gợi ý về kết cấu Kim tự tháp Ai Cập, hiện nay đã có nhiều n−ớc xây dựng các vật kiến trúc theo kiểu Kim tự tháp với nhiều hình dáng khác nhau để tiến hành thử nghiệm. Có nơi thì xây kho theo đúng kiểu Kim tự tháp dùng để bảo quản lâu dài l−ơng thùc hoÆc lµ c¸c kho chøa vËt dù tr÷ chiÕn tranh. Theo c¸c b¸o c¸o gÇn ®©y, nhãm kh¶o cæ häc cña tiÕn sÜ Pon− gia− lu ph¸t hiÖn một động vật đóng băng trong một buồng kín ở Kim tự tháp. Họ đã dùng các máy móc thám trắc hiện đại để đo kiểm phát hiện thấy con vật này có nhịp tim và báo hiệu có huyÕt ¸p. TiÕn sÜ Gaba cho r»ng: Con vËt nµy vÉn lµ sinh vËt cã søc sèng, tin r»ng nã đã tồn tại 5000 năm tr−ớc. Ngoài ra, đ−ợc biết trong phòng kín (mật thất) này có một cuèn s¸ch ghi chÐp b»ng ch÷ t−îng h×nh. Cuèn s¸ch cã ghi c¸ch ®©y 500 n¨m vÒ tr−ớc có một cỗ xe "thiên mã" đi vào gần thành Cai− rô để lại một ng−ời "Sinh hoàn giả". Đây là một nhà thiết kế, khả năng ng−ời này đã thiết kế ra Kim tự tháp. Kim tự tháp này dùng làm tháp tín hiệu thông báo cho đồng loại ở bầu trời tới cứu viện. Nhà hóa học đ−ơng đại ng−ời Pháp là Daviđuuyt, lại có một cách giải thích khác. Ông cho rằng: Những khối đá lớn xây dựng Kim tự tháp là những khối đá nhân tạo đổ ép lại, không phải là đá thiên nhiên, ông đã lấy mẫu các viên đá nhỏ thu đ−ợc ở Kim tự tháp đem về hóa nghiệm. Kết quả cho thấy những viên đá này đ−ợc làm từ những mỏ đá vỏ sò. Vì thế, thời bấy giờ rất có khả năng sử dụng ph−ơng pháp "Hóa chỉnh vi linh" tức là tr−ớc hết cho bê tông đã trộn vào các khoang sọt rồi mới đ−a lên Kim tự tháp đang xây, từ đấy mới đúc từng khối một, từng tầng cao dần. Với giả thuyết này cũng có thể là lời giải đáp vì sao các mối ghép giữa các viên đá với nhau lại khít nh− vậy. Mặc khác, Đaviđuuyt còn dự đoán rằng: số nô lệ lao động trên công tr−ờng vào thời ấy kh«ng qu¸ 1500 ng−êi mµ kh«ng ph¶i 100.000 ng−êi nh− Heroestos nªu ra. Lêi gi¶i thích này hoàn toàn thống nhất với quan điểm của đại đa số ng−ời tr−ớc đây, cho rằng ng−ời Ai Cập cổ hoàn toàn có đủ khả năng tự thiết kế và hoàn thành việc xây dựng Kim tù th¸p.. 68.

(69) Bμi 5 Một số vấn đề của châu lục vμ khu vực (tiÕp theo). Tiết 2. Một số vấn đề của Mĩ la tinh I. Môc tiªu Sau bµi häc, HS cÇn: 1. KiÕn thøc •. •. BiÕt MÜ La tinh cã ®iÒu kiÖn tù nhiªn thuËn lîi cho ph¸t triÓn kinh tÕ song nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn ®−îc khai th¸c l¹i chØ phôc vô cho thiÓu sè d©n chóng, g©y t×nh tr¹ng kh«ng c«ng b»ng, møc sèng chªnh lÖch lín víi mét bé phËn kh«ng nhá d©n c− sèng d−íi møc nghÌo khæ. Phân tích đ−ợc tình trạng kinh tế phát triển thiếu ổn định của nền kinh tÕ c¸c n−íc MÜ La tinh, khã kh¨n do nî, phô thuéc n−íc ngoµi và những cố gắng để v−ợt qua khó khăn của các n−ớc này.. 2. KÜ n¨ng Phân tích l−ợc đồ (bản đồ), bảng số liệu và thông tin để nhận biết các vấn đề của Mĩ La tinh. 3. Thái độ Tán thành, đồng tình với những biện pháp mà các quốc gia Mĩ La tinh đang cố gắng thực hiện để v−ợt qua khó khăn trong giải quyết các vấn đề kinh tÕ − x· héi. II. C¸c thiÕt bÞ d¹y häc cÇn thiÕt • •. Bản đồ tự nhiên Mĩ La tinh (hoặc phóng to l−ợc đồ các cảnh quan và kho¸ng s¶n ë MÜ La tinh trong SGK). Phãng to h×nh 5.4 trong SGK.. •. Phóng to các biểu đồ, bảng kiến thức và số liệu trong SGK. 69.

(70) III. Hoạt động trên lớp KiÓm tra bµi cò: 1. Ng−ời dân châu Phi cần có giải pháp gì để khắc phục khó khăn trong qu¸ tr×nh khai th¸c, b¶o vÖ tù nhiªn? 2. Dựa vào các kiến thức đã học, em có nhận xét gì về dân c− châu Phi so víi d©n c− ch©u ¸ vµ ch©u ¢u? 3. Hãy phân tích tác động của các vấn đề dân c− xã hội châu Phi tới sự ph¸t triÓn kinh tÕ cña ch©u lôc nµy. Më bµi: Trung vµ Nam MÜ (MÜ La tinh) cã vÞ trÝ tr¶i dµi tõ kho¶ng chÝ tuyến Bắc đến chí tuyến Nam không chỉ nổi tiếng là một không gian địa lí khæng lå, thiªn nhiªn ph©n ho¸ ®a d¹ng vµ cã nguån tµi nguyªn phong phó mµ còn là vùng có nền văn hoá độc đáo – Nền văn hoá Mĩ La tinh. Thế nh−ng chính tại khu vực có nhiều tiềm năng đó, nền kinh tế – xã hội lại có nhiều mặt trái nh− số l−ợng ng−ời nghèo khổ chiếm tỉ lệ cao, xã hội bất ổn định... Để có thÓ hiÓu râ h¬n nh÷ng ®iÒu nµy, bµi häc h«m nay chóng ta sÏ nghiªn cøu "Mét số vấn đề của Mĩ La tinh". Hoạt động của GV và HS. Néi dung chÝnh. Hoạt động 1: Tìm hiểu một số vấn I. Một số vấn đề về tự nhiên, đề về tự nhiên, dân c− và xã hội d©n c− vµ x∙ héi CH: Dùa vµo h×nh 5.3, em h·y cho 1. Tù nhiªn biÕt MÜ La tinh cã nh÷ng c¶nh quan vµ tµi nguyªn kho¸ng s¶n g×? a) Cã nhiÒu m«i tr−êng tù nhiªn, ph©n ho¸ tõ B − N, tõ § − T, tõ thÊp (1) Rừng xích đạo xanh quanh năm ở lªn cao. đồng bằng Amadôn.. C¸c m«i tr−êng chÝnh. (2) Rừng rậm nhiệt đới ở phía đông eo đất Trung Mĩ và quần đảo Ăngti. (3) Rừng th−a và xavan ở đồng bằng Ôrinôcô; phía tây eo đất Trung Mĩ, quần đảo Ăngti, sơn nguyên Bra-xin. (4) Th¶o nguyªn Pampa. (5) Hoang m¹c vµ b¸n hoang m¹c 70.

(71) Hoạt động của GV và HS. Néi dung chÝnh. + Hoang m¹c Atacama ë duyªn h¶i tây Anđét (khoảng vĩ độ 5oB đến 32oN) + Bán hoang mạc ôn đới trên cao nguyªn Patag«nia. (6) Vïng nói cao: ë An®Ðt. b) NhiÒu tµi nguyªn CH: Tµi nguyªn cña MÜ La tinh phong phó nh− thÕ nµo? + §iÓn h×nh nh− rõng Amad«n. – Tµi nguyªn rõng, biÓn phong phó. + Vïng biÓn cã tiÒm n¨ng lín vÒ thuû s¶n, du lÞch, giao th«ng vËn t¶i. Quan träng nhÊt lµ hÖ thèng s«ng – S«ng ngßi cã gi¸ trÞ cao vÒ nhiÒu Amad«n, ¤rin«c«, Parana... mÆt: giao th«ng vËn t¶i, thñy lîi, thuû ®iÖn... + Các đồng bằng rộng lớn nh− Amad«n, ¤rin«c«, Laplata, Pampa; các sơn nguyên tập trung nhiều đất đỏ, nhất là sơn nguyên Bra-xin.... – §Êt trång ®a d¹ng.. ⇒ Thuận lợi phát triển chăn nuôi đại gia sóc, trång c©y c«ng nghiÖp vµ ¨n quả nhiệt đới, cung cấp khối l−ợng Cùng với khí hậu nhiệt đới đây là điều lớn nông sản cho thị tr−ờng thế giới. kiện để phát triển nền nông nghiệp nhiệt đới đa dạng cả về chăn nuôi và trång trät. − NhiÒu kho¸ng s¶n: + Các quặng kim loại màu nh− đồng, thiÕc, kÏm, b«-xÝt vµ c¸c kim lo¹i quý nh− vàng, bạc và đá quý. + C¸c kho¸ng s¶n chiÕn l−îc nh− dÇu mỏ, khí đốt, phốt phát. ⇒ ThuËn lîi ph¸t triÓn c«ng nghiÖp víi nhiÒu ngµnh.. 71.

(72) Hoạt động của GV và HS. Néi dung chÝnh. 2. D©n c− vµ x· héi CH: Dùa vµo néi dung SGK, b¶ng 5.3, vµ sù hiÓu biÕt cña m×nh, h·y nhËn xÐt vÒ møc sèng cña d©n c− mét sè n−íc MÜ La tinh. Cho tíi ®Çu thÕ kØ XXI, sè d©n sèng − TØ lÖ d©n nghÌo cao. d−íi møc nghÌo khæ cña MÜ La tinh chiÕm tíi 37 − 62% d©n sè. VÝ dô, theo b¶ng 5.3, t¹i c¸c n−íc − Sù chªnh lÖch giµu nghÌo rÊt lín. Chi-lª, Ha-mai-ca, Mª-hi-c«, Pa-na-ma: + 10% d©n sè giµu nhÊt chiÕm 30 → 47% GDP. + 10% d©n sè nghÌo nhÊt chØ chiÕm 0,7 → 2,7% GDP. Cải cách ruộng đất không triệt để đã t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c chñ trang tr¹i chiếm phần lớn đất đai, dân nghèo không có đất đã kéo ra thành phố tìm việc làm, gây nên tình trạng đô thị ho¸ tù ph¸t ë MÜ La tinh. Hiện t−ợng đô thị hoá không gắn liền víi ph¸t triÓn kinh tÕ g©y nªn nhiÒu hËu qu¶ nh− thÊt nghiÖp, ïn t¾c giao th«ng, « nhiÔm m«i tr−êng, thiÕu l−¬ng thùc, thùc phÈm, nhµ ë... T¹i Trung vµ Nam MÜ cã tíi 35 − 45% thÞ d©n ph¶i sèng trong c¸c khu nhµ æ chuét víi nh÷ng ®iÒu kiÖn rÊt khã kh¨n.. 72. – Hiện t−ợng đô thị hoá tự phát diễn ra rÊt trÇm träng: thÞ d©n chiÕm 75% dân số, nh−ng 1/3 số đó sống trong ®iÒu kiÖn khã kh¨n..

(73) Hoạt động của GV và HS. Néi dung chÝnh. ChuyÓn ý: §iÒu kiÖn tù nhiªn vµ d©n c− – x· héi MÜ La tinh cho chóng ta mét Ên t−îng rÊt m¹nh mÏ bëi tÝnh ®a dạng và độc đáo của lãnh thổ này. Còn kinh tế thì sao? Vấn đề này sẽ đ−ợc giải đáp trong mục II sau đây. Hoạt động 2: Tìm hiểu một số vấn II. một số Vấn đề về kinh tế đề về kinh tế của Mĩ La tinh CH: Dùa vµo h×nh 5.4, em cã nhËn xÐt g× vÒ t×nh h×nh gia t¨ng cña nÒn kinh tÕ MÜ La tinh trong thêi k× 1985 − 2004? Cô thÓ: − N¨m 1985 GDP t¨ng tr−ëng 2,3% − N¨m 1990 − 1995 chØ cßn 0,5 – 0,4%. 1. Kinh tế phát triển không ổn định. − Năm 2000 đạt 2,9% − Năm 2002 lại chỉ đạt 0,5% (bằng møc t¨ng tr−ëng n¨m 1990) − Năm 2004 mức tăng đạt 6% song không có gì đảm bảo chắc chắn sẽ tăng tr−ởng ổn định. VÝ dô qua b¶ng 5.4: §iÓn h×nh nh− Nî n−íc ngoµi nhiÒu. Ac-hen-ti-na cã sè nî n−íc ngoµi lín h¬n c¶ GDP trong n−íc(104,3%); Ýt nh− Mª-hi-c« th× sè nî còng b»ng 22,2% GDP (Xem thªm phô lôc sè 3) GV l−u ý HS: theo quy chuÈn quèc tÕ để an toàn nền kinh tế thì: − Nî n−íc ngoµi (nÕu cã) ph¶i < 50% GDP. − Dµnh tr¶ nî kh«ng qu¸ 10% ng©n s¸ch. CH: Vì sao có hiện t−ợng đó?. 2. Nguyªn nh©n 73.

(74) Hoạt động của GV và HS. Néi dung chÝnh. − Nền chính trị thiếu ổn định. (Hoa K× vµ T©y Ban Nha chiÕm trªn − Møc t¨ng tr−ëng phô thuéc vµo ®Çu 50% nguån ®Çu t− vµo khu vùc MÜ La t− n−íc ngoµi. tinh) (Ngoµi ra lµ sù c¶n trë cña c¸c thÕ lùc ®ang n¾m nhiÒu quyÒn lîi tõ nguån tµi nguyªn giµu cã ë MÜ La tinh kh«ng muèn c¶i c¸ch kinh tÕ). Nguyên nhân nhờ một số n−ớc đã: − Cñng cè bé m¸y nhµ n−íc. − C¶i c¸ch kinh tÕ: quèc h÷u ho¸ mét sè ngµnh kinh tÕ, thùc hiÖn c«ng nghiệp hoá đất n−ớc, tăng c−ờng buôn b¸n víi n−íc ngoµi.... − BÞ c¶n trë bëi: + C¬ cÊu x· héi phong kiÕn ®−îc duy trì một thời gian dài sau độc lập. + Các chính phủ không đề ra đ−ợc đ−ờng lối phát triển kinh tế độc lập − tù chñ, s¸ng t¹o. 3. Gần đây tình hình kinh tế đã có nh÷ng chuyÓn biÕn tÝch cùc − XuÊt khÈu t¨ng nhanh: + 2003 đạt 10% + 2004 đạt 21% − Nhiều n−ớc đã khống chế đ−ợc lạm ph¸t. − TØ lÖ t¨ng gi¸ tiªu dïng gi¶m.... IV. §¸nh gi¸ 1. Vì sao các n−ớc Mĩ La tinh có điều kiện tự nhiên thuận lợi để phát triển kinh tÕ nh−ng tØ lÖ ng−êi nghÌo ë khu vùc nµy vÉn cao? 2. Nh÷ng nguyªn nh©n nµo lµm cho kinh tÕ c¸c n−íc MÜ La tinh ph¸t triÓn không ổn định? 3. Dựa vào hình 5.4, lập bảng tốc độ tăng GDP của Mĩ La tinh giai đoạn 1985 – 2004 vµ nhËn xÐt. V. Hoạt động nối tiếp S−u tÇm tµi liÖu vÒ T©y nam ¸ vµ Trung ¸. 74.

(75) VI. Phô lôc 1. Tãm l−îc lÞch sö h×nh thμnh d©n c− MÜ La tinh a) Tr−ớc thế kỉ XVI: Khu vực Trung và Nam Mĩ đã có ng−ời Anh điêng thuộc chủng téc M«ng«l«Ýt nguån gèc tõ ch©u ¸ di c− sang sinh sèng. Ng−êi Anh ®iªng: − Ph©n bè r¶i r¸c kh¾p ch©u lôc song tËp trung nhÊt ë vïng nói cao phÝa T©y nh− Cooc-®i-e, An-®et. − Sèng chñ yÕu b»ng nghÒ s¨n b¾n vµ trång trät. − §· tõng lËp nh÷ng quèc gia kh¸ hïng m¹nh vµ x©y dùng ®−îc nh÷ng nÒn v¨n minh ph¸t triÓn nh− Maia, Ax¬tÕch, Inca. b) Sau thÕ kØ XVI cã thªm: − Ng−êi ¢u thuéc chñng téc ¥r«pª«Ýt mµ chñ yÕu lµ nh÷ng ng−êi T©y Ban Nha vµ Bå §µo Nha, sö dông ng«n ng÷ Latinh nªn phÇn l·nh thæ nµy ®−îc gäi lµ MÜ La tinh. (§Ó ph©n biÖt víi B¾c MÜ chñ yÕu lµ nh÷ng ng−êi Anh vµ Ph¸p ®−îc gäi lµ ch©u MÜ ¡ngl« X¸cx«ng). − Ng−êi da ®en chuéc chñng téc Nªgr«Ýt tõ ch©u Phi sang. − Quá trình chung sống, hợp huyết đã tạo nên nhiều ng−ời lai ở Mĩ La tinh. ⇒ Trung và Nam Mĩ có nền văn hoá Mĩ La tinh độc đáo là sự kết hợp 3 nền văn hoá: Âu (Tây Ban Nha, Bồ Đào Nha thuộc nhóm ngôn ngữ Latinh) + Phi + Anhđiêng bản địa. 2. Cã thÓ tãm t¾t sù h×nh thμnh nÒn v¨n ho¸ Mĩ La tinh trong sơ đồ sau:. V¨n ho¸ ng−êi Anh ®iªng NÒn v¨n ho¸ V¨n ho¸ c¸c d©n téc ch©u Phi. mÜ la tinh. V¨n ho¸ T©y Ban Nha, Bå §µo Nha. 75.

(76) 3. Nî n−íc ngoμi so víi GDP cña mét sè n−íc MÜ La tinh n¨m 2004 N−íc. GDP (tØ USD). Nî n−íc ngoμi Tæng sè nî (tØ USD). TØ lÖ so víi GDP (%). ¸c-hen-ti-na. 151,5. 158,0. 104,3. Bra-xin. 605,0. 220,0. 36,4. Chi-lª. 94,1. 44,6. 47,4. £-cu-a-®o. 30,3. 16,8. 55,4. Ha-mai-ca. 8,0. 6,0. 75. Mª-hi-c«. 676,5. 149,9. 22,2. Pa-na-ma. 13,8. 8,8. 63,8. Pa-ra-goay. 7,1. 3,2. 45,1. Pª-ru. 68,6. 29,8. 43,4. Vª-nª-du-ª-la. 109,3. 33,3. 30,5. Bμi 5 Một số vấn đề của châu lục vμ khu vực (tiÕp theo). Tiết 3. Một số vấn đề của khu vực tây nam á vµ khu vùc trung ¸ I. Môc tiªu Sau bµi häc, HS cÇn: 1. KiÕn thøc. 76. •. BiÕt ®−îc tiÒm n¨ng ph¸t triÓn kinh tÕ cña khu vùc T©y Nam ¸ vµ khu vùc Trung ¸.. •. Hiểu đ−ợc các vấn đề chính của khu vực đều liên quan đến vai trò cung cấp dầu mỏ và các vấn đề dẫn tới xung đột sắc tộc, xung đột t«n gi¸o, n¹n khñng bè..

(77) 2. KÜ n¨ng •. Sử dụng bản đồ các n−ớc trên thế giới để phân tích ý nghĩa vị trí địa lÝ cña khu vùc T©y Nam ¸ vµ khu vùc Trung ¸.. •. Đọc trên l−ợc đồ Tây Nam á, Trung á để thấy vị trí các n−ớc trong khu vùc.. •. Phân tích bảng số liệu thống kê để rút ra nhận định.. •. Đọc và phân tích các thông tin địa lí từ các nguồn thông tin về chính trÞ, thêi sù quèc tÕ.. II. ThiÕt bÞ d¹y häc cÇn thiÕt •. Bản đồ Các n−ớc trên thế giới.. •. Bản đồ Địa lí tự nhiên châu á.. •. Phãng to h×nh 5.8 trong SGK.. •. Phãng to c¸c b¶ng kiÕn thøc vµ sè liÖu trong SGK.. III. Hoạt động trên lớp KiÓm tra bµi cò: 1. Vì sao các n−ớc Mĩ La tinh có điều kiện tự nhiên thuận lợi để phát triển kinh tÕ nh−ng tØ lÖ ng−êi nghÌo khæ ë khu vùc nµy l¹i cao? 2. Nh÷ng nguyªn nh©n nµo lµm cho kinh tÕ c¸c n−íc MÜ La tinh ph¸t triÓn không ổn định? 3. Nªu vµ gi¶i thÝch t×nh h×nh t¨ng tr−ëng GDP cña MÜ La tinh giai ®o¹n 1985 – 2004. Mở bài: Trong lịch sử, Tây Nam á và Trung á đ−ợc nhắc đến nh− những địa danh huyền thoại. ở Tây Nam á, đó là kì quan V−ờn treo Ba-bi-lon ghi dấu ấn một thời thịnh v−ợng, rồi truyền thuyết "Một nghìn lẻ một đêm" còn đó đ−a mçi chóng ta nh− l¹c vµo thÕ giíi A-rËp bÝ Èn, lung linh. Vµ mçi chóng ta, ai ch¼ng say víi c¸c vò ®iÖu, c¸c c©u chuyÖn nhuèm mµu thÇn bÝ cña ng−êi di− gan vïng Trung ¸... Nh−ng hiÖn t¹i, ®©y l¹i lµ c¸c khu vùc nãng báng nhÊt cña §Þa cÇu. §Ó hiÓu thªm vÒ c¸c khu vùc nµy, h«m nay chóng ta sÏ nghiªn cøu bài: Một số vấn đề của khu vực Tây Nam á và khu vực Trung á.. 77.

(78) Hoạt động của GV và HS. Néi dung chÝnh. Hoạt động 1: Tìm hiểu đặc điểm của I. Đặc điểm của khu vực khu vùc T©y Nam ¸ vµ Trung ¸ T©y nam ¸ vµ trung ¸ 1. T©y Nam ¸ CH: Dùa vµo h×nh 5.5, néi dung SGK vµ − DiÖn tÝch kho¶ng 7 triÖu km2. sù hiÓu biÕt cña m×nh, em h·y nªu mét sè ®iÓm kh¸i qu¸t vÒ T©y Nam ¸. – Cã vÞ trÝ chiÕn l−îc quan träng. CH: V× sao nãi T©y Nam ¸ cã vÞ trÝ chiÕn l−ợc đặc biệt quan trọng? TiÕp gi¸p víi nhiÒu biÓn, vÞnh nh− vÞnh Pecxich, biÓn ArËp, biÓn §á, biÓn §Þa Trung H¶i, biÓn §en, biÓn Caxpi, ¸n ng÷ kênh đào Xuyê, tiếp giáp nhiều khu vực lín nh− khu vùc Trung ¸, Nam ¸, ch©u Phi; lµ ng· 3 gi÷a 3 ch©u ¸ − ¢u − Phi... GV có thể giới thiệu một số nét về địa h×nh khu vùc: Chñ yÕu lµ nói vµ s¬n nguyên với 3 miền địa hình: − Phía đông bắc là sơn nguyên Thổ Nhĩ K× vµ s¬n nguyªn I Ran. − §ång b»ng L−ìng Hµ nhá hÑp ë gi÷a. − PhÝa t©y nam lµ s¬n nguyªn A-rËp CH: Dựa vào bản đồ thế giới và hình 5.4, hãy cho biết vị trí địa lí có ảnh h−ởng gì đến khí hậu và cảnh quan khu vực Tây Nam ¸? − KhÝ hËu nh×n chung rÊt kh« h¹n. Nguyªn nh©n: + Vĩ độ từ 12oB đến 42o30’B (không kể đảo). Đ−ờng chí tuyến đi qua gần giữa khu vực, chạy ngang bán đảo A-rập, làm 78.

(79) Hoạt động của GV và HS. Néi dung chÝnh. khu vùc chÞu ¶nh h−ëng cña khèi khÝ chÝ tuyÕn kh« nãng. + T©y Nam ¸ n»m kÑp gi÷a c¸c phÇn lôc địa Phi rộng lớn và lục địa á − Âu khổng lå. + §Þa h×nh cã nhiÒu nói cao bao bäc xung quanh. DÇu má ph©n bè nhiÒu quanh vÞnh – Cã nhiÒu dÇu má, chiÕm h¬n Pec-xich, c¸c n−íc ArËp Xªut, I Ran, I 50% tr÷ l−îng thÕ giíi, tËp trung R¨c, C«-ãet. quanh vÞnh Pec-xich. GV: Víi tµi nguyªn quan träng nµy, T©y Nam ¸ cµng næi bËt vÞ trÝ chiÕn l−îc trªn tr−êng quèc tÕ. − Cã 20 quèc gia vµ vïng l·nh thổ, có nền văn minh cổ đại sớm ph¸t triÓn. §ã chÝnh lµ nÒn v¨n minh L−ìng Hµ næi tiÕng víi k× quan v−ên treo Babilon vµ nh÷ng truyÒn thuyÕt A-rËp cæ... GV yêu cầu HS xác định trên bản đồ vị trÝ cña c¸c quèc gia cña khu vùc T©y Nam ¸. (Trừ I-xra-en có 80% theo đạo Do thái, − Số dân hơn 313 triệu ng−ời mét sè Ýt theo c¸c t«n gi¸o kh¸c) (2005), chủ yếu theo đạo Hồi. 2. Trung ¸ − DiÖn tÝch gÇn 5,6 triÖu km2 CH: Dùa vµo h×nh 5.7, néi dung SGK vµ sù hiÓu biÕt cña m×nh, em h·y nªu mét sè ®iÓm kh¸i qu¸t vÒ Trung ¸. (HS lên bảng xác định trên bản đồ vị trí – Nằm ở trung tâm lục địa á − Âu c¸c quèc gia cña khu vùc Trung ¸) Gåm: 79.

(80) Hoạt động của GV và HS. Néi dung chÝnh. + 5 n−íc thuéc Liªn X« tr−íc ®©y: Ka-d¾c-xtan, C−-r¬-g−-xtan, T¸t-gi-kixtan, Tuèc-mª-ni-xtan, Ud¬-bª-ki-xtan. + M«ng Cæ. Nguyên nhân do ảnh h−ởng của vị trí địa – Khí hậu lục địa sâu sắc. lí khu vực nằm sâu trong nội địa lại có nói cao bao bäc. (Hoang m¹c G«-bi cña M«ng Cæ). – C¶nh quan chñ yÕu lµ th¶o nguyªn kh« vµ hoang m¹c.. (Thuận lợi để trồng bông và chăn nuôi đại gia súc) C¸c kho¸ng s¶n nh−: + S¾t: Ka-d¾c-xtan.. − Giµu tµi nguyªn dÇu má, khÝ đốt, thuỷ điện, khoáng sản.... + Vµng vµ kim lo¹i hiÕm: C−-r¬-g−-xtan, Ud¬-bª-ki-xtan, T¸t-gi-ki-xtan, Ka-d¾cxtan, M«ng Cæ... + Muèi má: Tuèc-mª-ni-xtan. + §ång: M«ng Cæ. + Uranium: Ka-d¾c-xtan, T¸t-gi-ki-xtan Mật độ dân số khoảng 10,9 ng−ời/km2. − D©n sè 61,3 triÖu ng−êi (n¨m 2005), chủ yếu theo đạo Hồi (trừ M«ng Cæ). (Nguyªn nh©n do ¶nh h−ëng lÞch sö ph¸t − ChÞu nhiÒu ¶nh h−ëng v¨n hãa triÓn kinh tÕ – x· héi cña khu vùc) cña c¶ ph−¬ng §«ng vµ ph−¬ng T©y. ChuyÓn ý: Khu vùc T©y Nam ¸ vµ Trung á hiện nay nổi bật lên những vấn đề quan träng g×? Chóng ta sÏ nghiªn cøu ®iÒu nµy trong phÇn II sau ®©y.. 80.

(81) Hoạt động của GV và HS. Néi dung chÝnh. Hoạt động 2: Tìm hiểu một số vấn đề II. Một số vấn đề của khu cña khu vùc T©y Nam ¸ vµ khu vùc vùc T©y Nam ¸ vµ khu Trung ¸ vùc Trung ¸ Nói đến Tây Nam á và Trung á, ng−ời ta 1. Vai trò cung cấp dầu mỏ th−ờng nghĩ đến một khu vực có nguồn tµi nguyªn dÇu má phong phó. CH: Dùa vµo h×nh 5.8 em cã nhËn xÐt g× vÒ vÒ l−îng dÇu khai th¸c vµ l−îng dÇu tiªu dïng cña T©y Nam ¸ vµ Trung ¸ so víi c¸c khu vùc kh¸c trªn thÕ giíi? (víi s¶n l−îng 21.356,6 thïng/ngµy). − T©y Nam ¸ cã s¶n l−îng khai th¸c dÇu lín nhÊt thÕ giíi.. Ngoµi T©y Nam ¸ vµ Trung ¸, chØ cã − T©y Nam ¸ vµ Trung ¸ lµ 2 khu §«ng ¢u (vµ B¾c ¢u) lµ cã t×nh tr¹ng vùc cã s¶n l−îng khai th¸c lín t−¬ng tù. h¬n nhiÒu so víi l−îng dÇu tiªu Møc chªnh lÖch gi÷a s¶n l−îng khai th¸c dïng. vµ l−îng dÇu tiªu dïng cña c¸c khu vùc nµy nh− sau: + T©y Nam ¸: 3,5 lÇn → L−îng dÇu d− ra hµng ngµy lµ 15.239,4 thïng = h¬n 1,8 lÇn s¶n l−îng khai th¸c ë §«ng ¢u – khu vùc khai th¸c dÇu lín thø 2 trªn thÕ giíi. + Trung ¸: 2,3 lÇn. + §«ng ¢u: 1,8 lÇn. Ng−îc l¹i cã khu vùc khai th¸c Ýt song l−îng dÇu tiªu thô hµng ngµy l¹i rÊt lín. VÝ dô: + B¾c MÜ sè tiªu thô 22.226,8 thïng/ngµy) lín h¬n sè khai th¸c ®−îc (7.986,4 thïng/ngµy) tíi 2,8 lÇn. 81.

(82) Hoạt động của GV và HS. Néi dung chÝnh. + §«ng ¸ sè tiªu thô 14.520,5 thïng/ngµy) lín h¬n sè khai th¸c ®−îc (3.414,8 thïng/ngµy) tíi 4,2 lÇn. (chÝnh x¸c lµ 15.909,2 thïng. Bao gåm: T©y Nam ¸: 15.239,4 thïng Trung ¸: 669,8 thïng). Cã kh¶ n¨ng cung cÊp gÇn 16 ngh×n thïng/ngµy cho thÞ tr−êng thÕ giíi.. Qua c¸c ph−¬ng tiÖn th«ng tin, em biÕt g× vÒ t×nh h×nh an ninh chÝnh trÞ cña T©y Nam ¸ vµ Trung ¸ hiÖn nay? Tõ thùc tÕ tr¶ lêi cña HS, GV tæng kÕt. L−u ý c¾t nghÜa nguyªn nh©n t×nh h×nh bÊt æn hiÖn nay cña T©y Nam ¸ vµ Trung ¸ (Do vÞ trÝ chiÕn l−îc quan träng, tµi nguyªn thiªn nhiªn giµu cã, nªn tõ l©u với hai khu vực này, đặc biệt là Tây Nam á đã bị các thế lực thực dân đế quốc nhßm ngã, r×nh rËp, ©m m−u th«n tÝnh. Chúng luôn tìm cách kích động, khoét s©u nh÷ng m©u thuÉn d©n téc, t«n gi¸o trong khu vực để dễ bề lợi dụng) Chuyển ý: Để hiểu rõ hơn vấn đề này, 2. Xung đột sắc tộc, tôn giáo và n¹n khñng bè chóng ta nghiªn cøu môc 2 sau ®©y: Điển hình là mâu thuẫn về vấn đề lãnh − Xung đột giữa ng−ời A-rập và thæ gi÷a ng−êi d©n Pa-le-xtin vµ I-xra-en. ng−êi Do th¸i. ⇒ Cần phải chấm dứt bạo lực, đối thoại, thóc ®Èy tiÕn tr×nh hoµ b×nh. − Trung á hiện đang tồn tại vấn đề gì? − Sự hoạt động của các tổ chức Cần phải giải quyết vấn đề đó nh− thế chính trị, tôn giáo cực đoan; sự nµo? can thiÖp cña c¸c thÕ lùc bªn ngoµi vµ nh÷ng lùc l−îng khñng bè. 82.

(83) Hoạt động của GV và HS. Néi dung chÝnh. G©y nªn: − Sự mất ổn định của khu vực. − Gia tăng tình trạng đói nghèo. ⇒ Cần chống khủng bố, tạo ra sự ổn định an ninh để có điều kiện phát triển kinh tế. IV. §¸nh gi¸ 1. Trình bày một số đặc điểm chính về vị trí, tự nhiên của khu vực Tây Nam ¸ vµ Trung ¸. Nªu bËt vai trß cña khu vùc T©y Nam ¸ vµ Trung ¸ trong viÖc cung cÊp dÇu má – nhiªn liÖu chiÕn l−îc hiÖn nay. 2. Quan hÖ gi÷a I-xra-en vµ Pa-le-xtin cã ¶nh h−ëng nh− thÕ nµo tíi sù ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi cña c¶ hai quèc gia? §Ó cïng ph¸t triÓn, hai n−íc cÇn ph¶i lµm g×? V. Hoạt động tiếp nối HS lµm bµi tËp 1 trong SGK trang 33. S−u tÇm tµi liÖu vÒ tù nhiªn vµ d©n c− Hoa K×. VI. Phô lôc 1. C¸c bé luËt cæ L−ìng Hµ lµ khu vùc cã nh÷ng bé luËt sím nhÊt. Tõ thêi V−¬ng triÒu thø ba cña thành bang Ua (thế kỉ XXII − XXI TCN) ở L−ỡng Hà đã ban hành bộ luật cổ nhất thế giới nh−ng ngày nay chỉ còn lại đ−ợc một số đoạn. Những đoạn ấy nói đến các vấn đề kế thừa tài sản, nuôi con nuôi, địa tô, bảo vệ v−ờn quả. Trách nhiệm của ng−ời chăn nuôi đối với súc vật, sự trừng phạt đối với nô lệ b−ớng bỉnh và nô lệ chạy trốn. Vµo kho¶ng thÕ kØ XX TCN, n−íc Etnuna ë §«ng B¾c Babilon còng ban hµnh mét bé luật. Bộ luật này viết trên hai tấm đất sét, đ−ợc phát hiện ở Irắc, nay nguyên bản tr−ng bày ở viện bảo tàng Bátđa. Nội dung bộ luật đề cập đến các vấn đề nh− hệ thống đo l−ờng giá cả, quan hÖ n« lÖ, viÖc vay nî l·i.... 83.

(84) Bộ luật quan trọng nhất ở L−ỡng Hà cổ đại là luật Hammurabi. Bộ luật này khắc trên một bia đá, đội khảo cổ học Pháp phát hiện đ−ợc ở Xuda ở phía Đông L−ỡng Hà), nay tr−ng bày ë viÖn b¶o tµng Luvr¬ (Ph¸p). §©y lµ bé luËt cæ sím nhÊt hÇu nh− cßn nguyªn vÑn mµ ngµy nay đã phát hiện đ−ợc. Bé luËt Hammurabi chia lµm ba phÇn: Më ®Çu, c¸c ®iÒu luËt vµ kÕt luËn. PhÇn më đầu nói về sứ mạng thiêng liêng, uy quyền của Hammurabi và mục đích ban hành bộ luật: "Vì hạnh phúc của loài ng−ời, thần Anu và thần Enlin đã ra lệnh cho trẫm − Hammurabi, một vị quốc v−ơng quang vinh và ngoan đạo, phát huy chính nghĩa ở đời, diệt trừ những kẻ gian ác không tuân theo pháp luật, làm cho kẻ mạnh không hà hiÕp kÎ yÕu, lµm cho trÉm gièng nh− thÇn Sam¸t sai xuèng d©n ®en, táa ¸nh s¸ng kh¾p mặt đất". Phần nội dung chính gồm 282 điều luật, đề cập đến các vấn đề nh− thủ tục kiện tụng các tội hình sự nh− trộm cắp, gây th−ơng tích, hoặc làm chết ng−ời, các vấn đề d©n sù nh− h«n nh©n, quyÒn së h÷u tµi s¶n, thuª ng−êi lµm, quyÒn lîi vµ nghÜa vô cña binh lính, chế độ ruộng đất, tô thuế, nô lệ... Phần kết luận nhắc lại uy quyền, công đức của vua và tính hiệu lực của bộ luật: "Đây là pháp luật do đức vua Hammurabi bách thắng đặt ra để đem lại hạnh phúc chân chính và đặt nền thống trị nhân từ trong n−ớc". "Để cho ng−ời mạnh không hà hiếp kẻ yếu; để cho những ng−ời cô quả có thể n−ơng tựa ở thành Babilon...; để cho sự tuyên án trong n−ớc tiện việc quyết định; để cho nh÷ng kÎ bÞ thiÖt thßi ®−îc tr×nh bµy lÏ ph¶i, trÉm kh¾c nh÷ng lêi vµng ngäc cña trẫm lên cột đá của trẫm, bức t−ợng của trẫm cũng là bức t−ợng của một vị vua công b»ng". "Từ nay cho đến ngàn vạn đời sau, các vua trong n−ớc phải tuân theo những lời chính nghĩa của trẫm đã khắc trên cột đá của trẫm, không đ−ợc thay đổi việc xét xử do trẫm đã quyết định...". "Nếu kẻ nào thi hành triệt để bộ luật này thì sẽ đ−ợc các thần phù hộ, trái lại nếu ng−ời nào không nghiêm chỉnh thi hành hoặc sửa đổi bộ luật thì sẽ bị thần linh trừng phạt". 2. KiÕn tróc vμ ®iªu kh¾c Nghệ thuật tạo hình của L−ỡng Hà cổ đại bao gồm hai mặt chính là kiến trúc và điêu khắc, trong đó đặc biệt là kiến trúc. Các công trình kiến trúc chủ yếu là tháp, đền miếu, cung điện, thành, v−ờn hoa. Vì thiếu đá, gỗ, các công trình kiến trúc của L−ỡng Hà đều xây dựng bằng gạch nh−ng cũng rất to lớn và hùng vĩ. Công trình tiêu biểu vào loại sớm là tháp đền của thành bang Ua xây dựng vào kho¶ng thÕ kØ XXII TCN.. 84.

(85) NÒn th¸p lµ mét h×nh ch÷ nhËt dµi 62,5m réng 43m. Th¸p gåm 4 tÇng, phÝa trong lµ lõi đất, phía ngoài xây gạch, mỗi tầng một màu: − Tầng 1: màu đen, đại biểu cho thế giới d−ới đất. − Tầng 2: màu đỏ, đại biểu cho thế giới của con ng−ời. − Tầng 3: màu xanh, đại biểu cho thiên đ−ờng. − Tầng 4: màu trắng, đại biểu cho mặt trời. Tầng này đồng thời là một cái đền nhỏ. Cả tháp có bậc cấp ở bên ngoài để đi lên đến đỉnh. Ngọn tháp này là nơi cúng thần đồng thời là nơi quan sát thiên văn. Thµnh tùu kiÕn tróc næi bËt nhÊt cña L−ìng Hµ lµ hÖ thèng c«ng tr×nh gåm: Thµnh qu¸ch, cung ®iÖn, th¸p, v−ên hoa cña T©n Babilon. Thành của Tân Babilon ở phía Nam thủ đô Bátđa của Irắc ngày nay. Toàn bộ tòa thµnh nµy mµu vµng, dµi 13,2 km, cø 44m cã mét th¸p canh, tæng céng cã h¬n 300 th¸p canh. Thµnh cã 3 líp, chç dµy nhÊt 7,8m, chç máng nhÊt 3,3m. Gi÷a c¸c líp thành có hào sâu và t−ờng đất. Thành còn có một công trình phòng ngự bằng n−ớc rất phức tạp. Nếu có địch tấn công thì có thể tháo n−ớc làm ngập vùng xung quanh để quân địch không đến gần thành đ−ợc. Cöa phÝa B¾c cña thµnh lµ n¬i thê thÇn Ixta nªn gäi lµ cöa Ixta. Cöa cã 2 líp cao 12m. Trªn cöa èp g¹ch men xanh, trªn g¹ch cã nhiÒu phï ®iªu h×nh bß rõng, rång víi màu sắc rực rỡ. Từ cửa Ixta có một con đ−ờng rất thẳng đi đến phía Nam của thành. Đây là con đ−ờng để đám r−ớc đi qua trong các dịp tế lễ vì vậy gọi là "đ−ờng thánh". Con đ−ờng này đ−ợc lát bằng những tấm đá vôi vuông mỗi cạnh 1,05m, ở giữa lát đá màu trắng và màu hồng, hai bên lát màu đỏ. Trên đá có khắc chữ tiết hình. Hai bên ®−êng thµnh cã hai bøc t−êng cã t−îng s− tö mµu tr¾ng vµ mµu vµng. Cuèi con ®−êng thành là đền thờ thần Mácđúc. Tr−ớc đền có một cái hồ xây bằng đá cẩm thạc t−ợng tr−ng cho cái vực thẳm đã sinh ra thế giới. Bên cạnh đền có một tháp cao. Phía Bắc đền và tháp là cung điện và v−ờn hoa trên không. Ngọn tháp gần đền Mácđúc cao 90m, đáy hình vuông, mỗi cạnh 91m. Tháp gồm b¶y tÇng, mçi tÇng cã mét mµu riªng t−îng tr−ng cho b¶y ng«i sao. TÇng trªn cïng của tháp là một ngôi đền nhỏ xây bằng gạch men xanh nhạt, bốn góc có mạ vàng. Trong đền có t−ợng thần Mácđúc và các đồ dùng nh− gi−ờng, bàn, ghế bằng vàng. Có một bà cốt th−ờng xuyên ở trong đền vì mọi ng−ời tin rằng thần Mácđúc cứ đến đêm lại về ở trong đền. Bà cốt ấy cũng đ−ợc coi nh− một vị thần. Cung điện Tân Babilon rất tráng lệ nh−ng ngày nay đã không còn nữa. Chỉ biết rằng riêng phòng đặt ngai vàng đã rộng đến 1200m2 (60m x 200m), qua đó có thể thÊy ®−îc quy m« cña tßa cung ®iÖn nµy.. 85.

(86) V−ờn hoa trên không (còn gọi là v−ờn treo) là một công trình rất độc đáo. Toàn bộ v−ờn treo thực chất là một v−ờn hoa đ−ợc tạo dựng trên một cái đài lớn cao 25m. Cái đài này có 4 lớp, lớp d−ới cùng là đá, lớp thứ hai là gạch, lớp thứ ba là những tấm chì và lớp trên cùng là đất. Chính trên lớp đất với độ cao 25m này, ng−ời ta trồng hoa th¬m cá l¹ t¹o thµnh mét v−ên th−îng uyÓn. T−ơng truyền rằng v−ờn hoa này do vua Nabusôđônôxo ra lệnh kiến tạo để chiều lßng v−¬ng hËu cña «ng vèn lµ mét c«ng chóa n−íc Mª®i chØ quen víi phong c¶nh của đất n−ớc nhiều rừng núi, chứ không thích cảnh đồng bằng ở Babilon. Vì vậy, nhà vua phải tạo ra khu rừng nhân tạo cách biệt với khu vực xung quanh để v−ơng hậu d¹o ch¬i gi¶i buån. V−ên hoa trªn kh«ng vµ thµnh Babilon vÒ sau ®−îc ng−êi Hy L¹p coi lµ mét trong b¶y K× quan cña thÕ giíi. Toàn bộ các công trình này đã đổ nát, nay chỉ còn lại những di tích mà giới khảo cổ học đã khai quật đ−ợc. 3. To¸n häc Thành tựu toán học đầu tiên của c− dân L−ỡng Hà cần nói đến là phép đếm độc đáo của họ. Từ thời Xume, c− dân L−ỡng Hà lấy số 5 làm cơ sở của phép đếm. Việc đó bắt nguồn từ cách đếm số ngón tay của một bàn tay. Muốn đếm số lớn hơn thì gọi lµ 5 + 1, 5 + 2. VÒ sau ng−êi ta l¹i lÊy 60 lµm c¬ së. Cã lÏ v× 60 = 5 x 12, cã thÓ 5 lµ 5 ngón tay còn 12 là 12 tháng. Đồng thời phép đếm thập tiến vị (lấy 10 làm cơ sở) cũng đã đ−ợc sử dụng. Cách đếm của c− dân L−ỡng Hà cổ đại còn giữ lại đến ngày nay trong cách tính độ (một vòng tròn có 3600, 10 có 60 phút, 1 phút có 60 giây) và cách tính phót gi©y thêi gian. Về số học, ng−ời L−ỡng Hà cổ đại đã biết cách làm 4 phép tính, họ còn biết lập các bảng cộng trừ nhân chia để giúp các nhân viên hành chính tính toán đ−ợc nhanh. Họ còn biết phân số, lũy thừa, căn số bậc hai và căn số bậc 3; đồng thời còn biết lập bảng căn số. Họ cũng đã biết giải ph−ơng trình có 3 ẩn số. Về hình học, xuất phát từ yêu cầu đo đạc ruộng đất, ng−ời L−ỡng Hà cổ đại đã biết tÝnh diÖn tÝch c¸c h×nh ch÷ nhËt, h×nh tam gi¸c, h×nh thang, h×nh trßn, nh−ng khi tÝnh diện tích và chu vi hình tròn họ chỉ mới biết số π = 3. Họ cũng đã biết tính thể tích hình chóp cụt. Ngoài ra, tr−ớc Pitago rất lâu, họ đã biết quan hệ giữa ba cạnh của tam giác vu«ng. Ngày nay đã phát hiện đ−ợc một số tác phẩm toán học sao chép trên 44 tấm đất sÐt. Cã thÓ coi ®©y lµ mét b¶ng tæng hîp c¸c kiÕn thøc to¸n häc cña c− d©n L−ìng Hµ cổ đại.. 86.

(87) 4. Thiªn v¨n Về thiên văn học, ng−ời L−ỡng Hà cổ đại cũng đạt đ−ợc những thành tựu quan trọng. Các tăng lữ th−ờng ngồi trên các tháp cao để quan sát thiên văn. Trong một năm, bầu trời L−ỡng Hà th−ờng trong sáng đ−ợc 8 tháng đã giúp cho các nhà thiên v¨n víi m¾t th−êng còng cã thÓ quan s¸t c¸c tinh tó. Qua mét thêi gian dµi tÝch lòy kinh nghiÖm, ng−êi L−ìng Hµ cho r»ng trong vò trô có 7 hành tinh là mặt trời, mặt trăng và 5 hành tinh khác. Họ cũng đã xác định đ−ợc đ−ờng hoàng đạo và chia đ−ờng hoàng đạo làm 12 cung, mỗi cung có một chòm sao t−ơng ứng. Hä cßn biÕt ®−îc chu k× cña mét sè hµnh tinh, vÝ dô: MÆt tr¨ng cø h¬n 18 n¨m l¹i quay vÒ vị trí đối diện với Mặt Trời; sao Kim cứ 8 năm lại quay về vị trí cũ; sao Thủy: 46 năm; sao Thổ: 59 năm; sao Hỏa: 79 năm; sao Mộc: 83 năm. Do vậy, họ đã tính đ−ợc khoảng thời gian giữa hai lần nhật thực, nguyệt thực. Ngoài ra, trong tài liệu để lại còn ghi chép về sao chổi, sao băng, thời gian và địa điểm động đất và bão. Dựa vào sự quan sát từ thiên văn, từ thời Xume, ng−ời L−ỡng Hà đã đặt ra Âm lịch. Âm lịch của ng−ời Xume chia một năm làm 12 tháng, trong đó có 6 tháng đủ và 6 tháng thiếu. Tháng đủ có 30 ngày, tháng thiếu có 29 ngày, nh− vậy một năm có 354 ngày, so với năm mặt trời còn thiếu hơn 11 ngày. Để khắc phục nh−ợc điểm đó, họ đã biết thêm tháng nhuận. Thời Hammurabi, tháng nhuận do vua quy định, về sau mới có chu Kì cố định. Đến thời Tân Babilon, cứ 8 năm thì nhuận 3 lần, sau đổi thành 27 năm nhuận 10 lần. Còng vµo thêi T©n Babilon, mçi th¸ng ®−îc chia thµnh 4 tuÇn, mçi tuÇn cã 7 ngµy, t−¬ng øng víi 7 hµnh tinh vµ mçi ngµy cã mét vÞ thÇn lµm chñ: ThÇn MÆt Trêi qu¶n ngµy chñ nhËt, thÇn MÆt Tr¨ng qu¶n ngµy thø hai, thÇn Sao Háa qu¶n ngµy thø ba, thÇn Sao Thñy qu¶n ngµy thø t−, thÇn Sao Méc qu¶n ngµy thø n¨m, thÇn Sao Kim qu¶n ngµy thø sau, thÇn Sao Thæ qu¶n ngµy thø b¶y. C¸ch dïng tªn mÆt trêi, mÆt tr¨ng vµ c¸c hành tinh để gọi các ngày trong tuần vẫn đ−ợc dùng ở ph−ơng Tây cho đến ngày nay. Ngµy cña ng−êi L−ìng Hµ b¾t ®Çu tõ lóc mÆt trêi lÆn. Mçi ngµy chia lµm 12 giê, mỗi giờ có 30 phút. Nh− vậy, mỗi phút của ng−ời L−ỡng Hà cổ đại bằng 4 phút ngày nay. Lịch của ng−ời Babilon cổ đại tuy là âm lịch nh−ng rõ ràng đã t−ơng đối chính xác. 5. ViÖc ¨n, mÆc cu¶ ng−êi Håi gi¸o Ng−êi Håi gi¸o hiÖn chiÕm 25% d©n sè toµn cÇu, tøc kho¶ng 1,8 tØ ng−êi ë 112 quốc gia trên thế giới. Đây là cộng đồng có tốc độ tăng tr−ởng dân số nhanh nhất thế giíi, víi tØ lÖ gÇn 3%/n¨m, trong khi tØ lÖ t¨ng tr−ëng trung b×nh trªn thÕ giíi chØ h¬n 2%. Dự đoán đến năm 2010, cộng đồng này sẽ có hơn 2 tỉ ng−ời, đông nhất là các n−ớc Trung §«ng − 295 triÖu ng−êi, tiÕp theo lµ khèi ASEAN − 288 triÖu. Søc tiªu thô hµng hãa cña thÞ. 87.

(88) tr−êng nµy kh«ng ph¶i lµ thÊp. NÕu nh− doanh sè th−¬ng m¹i toµn cÇu vÒ thùc phÈm mçi năm là 442 tỉ đô la Mĩ, thì thị tr−ờng thực phẩm Halal (dành riêng cho ng−ời Hồi giáo) đã chiếm đến 150 tỉ đô la Mĩ. Thị tr−ờng này vào năm 2010 −ớc tính sẽ tăng doanh số lên hơn ba lần − 500 tỉ đô la Mĩ. Thùc phÈm Halal Ng−ời Hồi giáo khi đến Việt Nam th−ờng gặp nhiều khó khăn khi tìm nguồn thực phẩm có chứng nhận Halal, và họ phải mua với giá đắt gấp đôi so với thực phẩm thông th−ờng. Theo giáo lí đạo Hồi, mọi thực phẩm đều có thể đ−ợc chứng nhận Halal trõ thÞt lîn vµ c¸c s¶n phÈm tõ thÞt lîn; r−îu bia vµ c¸c chÊt g©y say; con vËt ¨n thÞt sèng hoÆc ¨n t¹p nh− chã, mÌo, chuét; m¸u vµ c¸c s¶n phÈm tõ m¸u. Hä còng kh«ng ăn thịt con vật đ−ợc giết mổ không đúng cách, hoặc đã chết tr−ớc khi giết mổ. Tr−ớc lóc giÕt mæ, ph¶i cÇu nguyÖn. D©y chuyÒn s¶n xuÊt thÞt kh«ng ®−îc dïng chung víi các quy trình khác, để đảm bảo thực phẩm chế biến thuần khiết Halal. Trong các kì hội nghị (ví dụ kì APEC ở Việt Nam), những đoàn khách Hồi giáo đòi hỏi khách sạn phải có bộ đồ nấu n−ớng, ăn uống riêng, đầu bếp cũng phải là ng−ời Hồi giáo. Thậm chí, trong khi nÊu n−íng cho ng−êi Håi gi¸o, khu bÕp kh«ng ®−îc cã ng−êi l¹ vµo. Cã vÞ nguyên thủ quốc gia theo đạo Hồi còn yêu cầu đầu bếp phải chế biến thức ăn ngay tr−íc mÆt. Doanh nghiÖp ë ViÖt Nam muèn cã chøng nhËn Halal ph¶i ®−îc B§D Håi gi¸o ®i khảo sát thực tế tình hình sản xuất, nhằm xác định sản phẩm có đạt tiêu chuẩn Halal không. Nếu đạt yêu cầu, BĐD Hồi giáo sẽ cấp chứng chỉ Halal, có giá trị một năm cho mỗi lần cấp. Thời gian từ khảo sát thực tế đến lúc cấp chứng chỉ này là bảy ngày làm viÖc. Sau khi cÊp vµ trong thêi h¹n chøng chØ cßn gi¸ trÞ, B§D Håi gi¸o sÏ cã c¸c cuéc kiểm tra định kì hoặc đột xuất để xem doanh nghiệp có tuân thủ tiêu chuẩn Halal kh«ng. NÕu vi ph¹m, doanh nghiÖp sÏ bÞ thu håi chøng chØ. Khi chøng chØ s¾p hÕt h¹n, doanh nghiÖp cã thÓ xin cÊp tiÕp. S¶n phÈm ®−îc cÊp Halal ë ViÖt Nam vÉn ®−îc l−u th«ng trªn thÞ tr−êng c¸c n−íc Håi gi¸o. Thùc phÈm Halal giê ®©y kh«ng cßn dµnh riªng cho ng−êi Håi gi¸o. "DÞch bÖnh x¶y ra liên tục trên thế giới đã khiến ng−ời không theo đạo Hồi bắt đầu nhìn nhận Halal nh− mét th−¬ng hiÖu thùc phÈm an toµn h¬n lµ mét thñ tôc t«n gi¸o". ë §«ng Nam ¸, Indonesia là n−ớc có dân số Hồi giáo đông nhất trên thế giới, trên 200 triệu ng−ời. Thị tr−ờng Trung Đông có gần 100% ng−ời theo đạo Hồi. Dân số ở đây đang phát triển, thu nhập đầu ng−ời ngµy cµng cao. C¸c TiÓu v−¬ng quèc ¶rËp thèng nhÊt nhËp khÈu 90% thùc phÈm víi thuÕ nhËp khÈu thÊp tõ 0− 4%. Trung Quèc còng cã h¬n 20 triÖu ng−êi Håi gi¸o, dïng thùc phÈm Halal đông lạnh.. 88.

(89) Trang phôc ng−êi Håi gi¸o Ng−êi Håi gi¸o mÆc còng cÇu k× kh«ng kÐm ¨n! Mét bé trang phôc Håi gi¸o nãi chung ph¶i bao gåm ¸o, quÇn vµ kh¨n choµng. Tuy nhiªn, ba mãn trang phôc nµy l¹i cã nh÷ng chi tiÕt, kÝch cì, mµu s¾c... rÊt ®a d¹ng, kh¸c biÖt gi÷a c¸c ph¸i Håi gi¸o. Chẳng hạn khăn choàng chỉ che tóc và gáy (cho nam), hoặc che cả mặt (đối với nữ); mµu kh¨n cña ng−êi ph¸i Sunni còng kh¸c mµu kh¨n cña ng−êi ph¸i Shiite... ChÊt liÖu v¶i vµ kiÓu thiÕt kÕ trang phôc còng cã sù kh¸c biÖt rÊt lín gi÷a giíi b×nh d©n vµ ng−êi quý tộc, vì thế mà giá có thể dao động từ vài trăm đến vài nghìn đô la Mĩ một bộ. Tại Trung Đông, chiếc áo Thoub của đàn ông Hồi giáo dài đến mắt cá chân, (trung bình mçi chiÕc cÇn 3,5 mÐt v¶i) nh−ng ra khái khu vùc nµy cã khi l¹i ®−îc "c¸ch t©n", chØ ngắn đến đầu gối. Tr−ớc đây, ng−ời dân Trung Đông vì ở sa mạc nhiều nên chọn áo màu trắng mặc cho mát, nay khá giả hơn họ chuộng áo màu. Màu áo cũng nói lên đặc ®iÓm thæ nh−ìng, ®iÒu kiÖn sèng vµ lµm viÖc cña ng−êi mÆc. Ng−êi d©n thµnh thÞ, giíi v¨n phßng th−êng chän mµu tr¾ng vµ kem. Ng−êi sèng ë vïng cao nguyªn chän ¸o mµu ®Ëm h¬n... T¹i ¶ rËp Saudi, quèc gia 20 triÖu d©n cã kho¶ng 10 triÖu ng−êi thuéc nam giíi, trong đó có 90% dân số theo đạo Hồi, bé trai từ hai tuổi trở lên buộc phải mặc áo Thoub. Thị tr−ờng tuy rộng nh−ng để đáp ứng đ−ợc nhu cầu không phải là chuyện đơn giản. Thoub phải đảm bảo may thật vừa vặn, không nh− áo sơ mi nam có thể may réng hoÆc chËt h¬n kÝch cì ®ang mÆc. Vµ phøc t¹p lµ ë chç lo¹i ¸o nµy cã tíi... 150 kích cỡ khác nhau. Bên cạnh đó, việc đóng gói bao bì sản phẩm cũng phải tuân theo những quy định khắt khe, chẳng hạn từng chiếc áo phải đ−ợc đóng vào hộp da, có khãa cµi rÊt cÇu k×. áo đ−ợc xuất theo lô 12 chiếc, giá tiền là 70 đô la Mĩ/lô, tức khoảng 6 đô la Mĩ/chiếc nh−ng đến Trung Đông thì giá đã đ−ợc nâng lên 30 − 35 đô la Mĩ/chiếc. Nguyên liÖu v¶i may ¸o Thoub chñ yÕu ®−îc nhËp tõ Trung ¸ vµ B¾c Phi.. 89.

(90) B. §Þa lÝ khu vùc vμ quèc gia. Bμi 6 Hîp chóng quèc Hoa K×. TiÕt 1. Tù nhiªn vµ d©n c− I. Môc tiªu Sau bµi häc, HS cÇn: 1. KiÕn thøc •. Biết đ−ợc các đặc điểm về vị trí địa lí, phạm vi lãnh thổ.. •. Trình bày đ−ợc đặc điểm tự nhiên, tài nguyên thiên nhiên của từng vïng.. •. Đặc điểm dân c− của Hoa Kì và ảnh h−ởng của chúng đối với phát triÓn kinh tÕ.. 2. KÜ n¨ng •. Rèn luyện kĩ năng phân tích bản đồ (l−ợc đồ) để thấy đ−ợc đặc điểm địa hình, sự phân bố khoáng sản, dân c− của Hoa Kì.. •. KÜ n¨ng ph©n tÝch sè liÖu, t− liÖu vÒ tù nhiªn, d©n c− Hoa K×.. •. Ph©n tÝch ®−îc mèi quan hÖ gi÷a d©n sè vµ ph¸t triÓn kinh tÕ.. II. c¸c ThiÕt bÞ d¹y häc cÇn thiÕt. 90. •. Bản đồ hành chính hoặc bản đồ tự nhiên châu Mĩ.. •. Bản đồ tự nhiên Hoa Kì.. •. Biểu đồ tình hình phát triển dân số Hoa Kì và kết cấu dân số (xây dùng dùa vµo b¶ng 6.1 vµ 6.2 trong bµi häc).. •. Bản đồ mật độ dân số Hoa Kì..

(91) III. Hoạt động trên lớp KiÓm tra bµi cò: 1. Trình bày một số đặc điểm chính về vị trí, tự nhiên của khu vực Tây Nam ¸ vµ Trung ¸. Nªu bËt vai trß cña khu vùc T©y Nam ¸ vµ Trung ¸ trong viÖc cung cÊp dÇu má – nhiªn liÖu chiÕn l−îc hiÖn nay. 2. Quan hÖ gi÷a I-xra-en vµ Pa-le-xtin cã ¶nh h−ëng nh− thÕ nµo tíi sù ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi cña c¶ hai quèc gia? §Ó cïng ph¸t triÓn, hai n−íc cÇn ph¶i lµm g×? Më bµi: Hoa K× − Mét quèc gia trÎ víi lÞch sö chØ trªn 200 n¨m, nh−ng trong một thời gian ngắn đã trở thành một c−ờng quốc về kinh tế và quân sự. Những điều kiện nào đã đ−a Hoa Kì lên ngôi vị này? Và phải chăng trên con đ−ờng phát triển, Hoa Kì chỉ có thuận lợi? B−ớc đầu tìm hiểu về vấn đề này, chóng ta sÏ nghiªn cøu vÒ tù nhiªn vµ d©n c− cña Hoa K× trong bµi häc h«m nay. Hoạt động của GV và HS. Néi dung chÝnh. Hoạt động 1: Tìm hiểu về lãnh thổ và vị trí I. L∙nh thổ và vị trí địa lí của Hoa Kì địa lí 1. L·nh thæ DiÖn tÝch lín thø ba thÕ giíi (sau LB Nga vµ − DiÖn tÝch 9.629.000 km2 Ca-na-®a) CH: L·nh thæ Hoa K× gåm c¸c bé phËn nµo?. − Gåm 3 bé phËn:. (Bán đảo Ala-xca nằm ở phía tây bắc lục địa). + Bán đảo A-la-xca. (Quần đảo Ha-oai nằm giữa Thái Bình + Quần đảo Ha-oai. D−¬ng) Phần trung tâm là khu vực rộng lớn nhất của + Trung tâm lục địa Bắc Mĩ lãnh thổ Hoa Kì. Chiều dài từ đông sang tây là (hơn 8 triệu km2). 4500 km, tõ b¾c xuèng nam lµ 2500 km. CH: Lãnh thổ hình khối của trung tâm lục địa B¾c MÜ cã ¶nh h−ëng g× tíi tù nhiªn vµ kinh tÕ cña Hoa K×? 91.

(92) Hoạt động của GV và HS. Néi dung chÝnh. Lµm cho: – KhÝ hËu cã sù ph©n hãa s©u s¾c gi÷a B¾c vµ Nam, gi÷a §«ng vµ T©y. ⇒ N«ng nghiÖp cã thÓ SX ®−îc nhiÒu lo¹i n«ng s¶n. 2. Vị trí địa lí a) §Æc ®iÓm: − N»m ë b¸n cÇu T©y. − Giữa hai đại d−ơng lớn là §¹i T©y D−¬ng vµ Th¸i B×nh D−¬ng. − TiÕp gi¸p Ca-na-®a vµ gÇn víi c¸c n−íc MÜ La tinh. CH: VÞ trÝ cña Hoa K× cã thuËn lîi g× cho ph¸t b) ThuËn lîi: triÓn kinh tÕ? − Giao l−u thuËn lîi b»ng ®−êng bé, ®−êng thuû víi c¸c n−íc trong khu vùc vµ quèc tÕ. + ThÞ tr−êng lµ Ca-na-®a, c¸c n−íc MÜ La − Cã thÞ tr−êng vµ nguån tinh. cung cÊp tµi nguyªn réng lín. + C¸c n−íc MÜ La tinh lµ nguån cung cÊp tµi nguyªn khæng lå. + Do vị trí cách biệt với các cựu lục địa bởi 2 đại d−ơng lớn là Thái Bình D−ơng và Đại Tây D−¬ng, Hoa K× cã thuËn lîi vÒ c¹nh tranh víi các n−ớc t− bản khác, đặc biệt trên thị tr−ờng MÜ La tinh. − Tr¸nh ®−îc sù tµn ph¸ cña 2 cuộc đại chiến thế giới, kh«ng nh÷ng thÕ cßn lµm giµu nhê chiÕn tranh.. 92.

(93) Hoạt động của GV và HS. Néi dung chÝnh. (Víi MÜ, chiÕn tranh lµ mét c¬ héi, nhê viÖc MÜ bu«n b¸n vò khÝ, nhu yÕu phÈm cho c¸c bªn tham chiÕn. HiÖn MÜ còng lµ n−íc xuÊt khÈu vò khÝ lín nhÊt thÕ giíi) ChuyÓn ý: Trªn l·nh thæ réng lín cña Hoa K×, c¸c ®iÒu kiÖn tù nhiªn ®a d¹ng thÓ hiÖn nh− thÕ nµo? Chóng ta sÏ t×m hiÓu trong môc II sau ®©y. Hoạt động 2: Tìm hiểu về điều kiện tự II. Điều kiện tự nhiên nhiªn Hoa K× 1. Phần trung tâm lục địa B¾c MÜ thuéc Hoa K× 2.Bán đảo A-la-xca và quần đảo Ha-oai CH: Quan s¸t h×nh 6.1, dùa vµo néi dung SGK vµ sù hiÓu biÕt cña m×nh, em h·y tr×nh bµy đặc điểm tự nhiên các bộ phận lãnh thổ của Hoa K×. Ph−¬ng ¸n 1: GV cã thÓ gîi ý cho HS t×m hiểu lần l−ợt đặc điểm tự nhiên các vùng lãnh thæ Hoa K× theo tr×nh tù nh− SGK. Ph−¬ng ¸n 2: GV kÎ b¶ng tæng hîp, ph©n c«ng nhiÖm vô nghiªn cøu cho c¸c nhãm vµ cho đại diện nhóm lên ghi đặc điểm chính của c¸c vïng. C¸c nhãm kh¸c gãp ý bæ sung, GV chuÈn x¸c kiÕn thøc.. 93.

(94) 2. B¶ng tæng hîp vÒ c¸c bé phËn l·nh thæ Hoa K× Phần trung tâm lục địa Bắc Mĩ. VÞ trÝ. Vïng phÝa T©y. Vïng Trung t©m. Vïng phÝa §«ng. Lµ hÖ thèng nói Cooc-®i-e ë phÝa t©y l·nh thæ, gi¸p Th¸i b×nh d−¬ng.. Gi÷a A- pa-l¸t vµ Cooc-®i-e (Rèc-ki). Gåm d·y nói giµ A-pa-lát và các đồng b»ng ven §¹i T©y D−¬ng.. B§ A-la-xca & Q§ Ha-oai + A-la-xca ë t©y b¾c lôc địa. + Ha-oai gi÷a TBD.. §Þa h×nh, khÝ hËu. − Núi trẻ, cao, đồ sộ với nhiÒu d·y nói h−íng b¾c – nam cao 2000 − 4000m xen kÏ lµ c¸c cao nguyên & bồn địa lín; cã khÝ hËu hoang m¹c vµ b¸n hoang m¹c. − NhiÒu thung réng, ph× nhiªu ë nói ven Th¸i D−¬ng, thuËn lîi nuôi đại gia súc.. lòng vïng B×nh ch¨n. − Ven Th¸i B×nh D−¬ng có một số đồng bằng nhỏ, đất tốt, khí hậu cận nhiệt và ôn đới hải d−¬ng. Tµi nguyªn, thÕ m¹nh. − NhiÒu kho¸ng s¶n + Kim lo¹i mµu, vµ kim lo¹i hiÕm nh− vµng, đồng, bô− xít, chì. + NhiÒu tµi nguyªn n¨ng l−îng: dÇu má, than, uran, thuû ®iÖn. − NhiÒu rõng. − Ch¨n nu«i gia sóc lín.. 94. − Nh− mét lßng m¸ng khæng lå dèc vÒ phÝa vÞnh Mª-hi-c« . − PhÝa t©y vµ b¾c cã nhiều gò đồi thấp. − Phía nam là đồng b»ng phï sa s«ng Mixi-xi-pi réng lín. − PhÝa b¾c cã khÝ hậu ôn đới. Ven vịnh Mª-hi-c« cã khÝ hËu cËn nhiÖt vµ nhiÖt đới.. − §Êt ®ai mµu mì (phÝa b¾c kÐm h¬n do ¶nh h−ëng b¨ng hµ và địa hình dốc). Là vïng SX l−¬ng thùc chñ yÕu cña Hoa K×. − NhiÒu s¾t (phÝa t©y Hå Th−îng), dÇu má (ven vÞnh Mª-hi-c« ). − Lµ d·y nói cæ kÐo dµi kho¶ng 2000 km. + Cao trung b×nh 1000 m. Kh«ng liªn tôc, cã c¸c thung lòng c¾t qua. + NhiÒu m¹ch nói vµ cao nguyªn s¸t biÓn. − Dải đồng bằng ven §¹i T©y D−¬ng kh¸ lín vµ ph× nhiªu, nhiÒu vòng vÞnh.. − Giµu kho¸ng s¶n & n¨ng l−îng (s¾t, than, b« xÝt, thuû ®iÖn) − Nhiều vịnh để xây dùng h¶i c¶ng. − Trång nhiÒu lo¹i c©y l−¬ng thùc, c©y ¨n qu¶.... + A-la-xca ë phÝa b¾c, Cooc-®i-e ë phÝa t©y, cã địa hình chủ yếu là đồi núi, nhiÒu b¨ng tuyÕt. + Q® Ha-oai cã nhiÒu nói löa; b·i biÓn đẹp.. − Q® Ha-oai: Du lÞch, thuû sản, đất đỏ. − A-la-xca + Kho¸ng s¶n: vµng, dÇu má. + C¸ håi..

(95) Phần trung tâm lục địa Bắc Mĩ. Khã kh¨n. Vïng phÝa T©y. Vïng Trung t©m. Vïng phÝa §«ng. − Kh« h¹n, nguy c¬ hoang m¹c ho¸ ë c¸c bang miÒn T©y trong hÖ thống Rốc− ki; động đất, nói löa.. − Xãi mßn ë phÝa B¾c do địa hình dốc về phÝa Nam, ¶nh h−ëng b¨ng hµ vµ qu¸ tr×nh canh t¸c qu¶ng canh.. Bão lụt: ở phía đông nam.. − §Þa h×nh hiÓm trë ¶nh h−ëng tíi GTVT. − Lò lôt (S«ng Mi-xixi-pi). Hoạt động của GV và HS. B§ A-la-xca & Q§ Ha-oai − §Þa h×nh hiÓm trë ¶nh h−ëng tíi GTVT. − A-la-xca cã thêi tiÕt qu¸ l¹nh.. Néi dung chÝnh. Chuyển ý: Dân c− Hoa Kì có nhiều đặc điểm độc đáo và cũng là nguyên nhân quan trọng để tạo ra sự phát triển kinh tế Hoa Kì. Chúng ta sẽ thấy rõ điều đó trong mục III sau đây. Hoạt động 3: Tìm hiểu đặc điểm dân c− III. Dân c− Hoa K× 1. D©n sè vµ sù gia t¨ng d©n sè a) Dân số đông và tăng nhanh (sau Trung Quèc vµ Ên §é). − Số dân đông: 296,5 triệu ng−ời (năm 2005), đứng thứ 3 thÕ giíi.. CH: Dùa vµo b¶ng 6.1 vµ 6.2 em h·y nhËn xÐt vµ nªu nguyªn nh©n sù t¨ng d©n sè cña Hoa K×. Dân nhập c− đa số là ng−ời châu Âu, tiếp đến − Gia tăng dân số nhanh, chủ lµ MÜ La tinh, ch©u ¸, Cana®a vµ ch©u Phi yÕu do nhËp c−. CH: NhËp c− ®em l¹i cho Hoa K× nh÷ng thuËn lîi c¬ b¶n g×? GV l−u ý HS: D©n nhËp c− tr−íc ®©y vµo Hoa − ThuËn lîi: ®em l¹i cho Hoa K× næi tiÕng víi nh÷ng tªn gäi "ng−êi mét K× tri thøc, nguån vèn vµ lùc 95.

(96) Hoạt động của GV và HS. Néi dung chÝnh. phút", "tự thân lập thân" rất ý chí, năng động l−ợng lao động lớn mà không và sáng tạo. Ng−ời lao động châu Âu vốn có phải mất chi phí đầu t− ban kÜ thuËt di c− sang Hoa K× víi mong muèn ®Çu. thoát khỏi sự kìm hãm của chế độ ph−ờng hội phong kiến, khát khao làm giàu để khẳng định mình ⇒ trở thành động lực cho sự phát triển kinh tÕ Hoa K×. b) D©n sè Hoa K× ®ang giµ ®i CH: Dùa vµo b¶ng 6.2, h·y nªu nh÷ng biÓu hiÖn cña xu h−íng giµ ho¸ d©n sè Hoa K×. Thể hiện: từ 1950 đến 2004: – Gi¶m râ rÖt:. + TØ lÖ gia t¨ng d©n sè vµ trÎ em d−íi 15 tuæi gi¶m râ rÖt.. + TØ lÖ gia t¨ng d©n sè tù nhiªn (%): gi¶m tõ 1,5 xuèng 0,6. + Nhãm trÎ em d−íi 15 tuæi (%): gi¶m tõ 27 xuèng 20. – T¨ng râ rÖt: + Tuæi thä trung b×nh vµ tØ lÖ ng−êi trªn 65 tuæi t¨ng râ rÖt. + Tuæi thä trung b×nh: 70,8 lªn 78,0 + Nhãm ng−êi cao tuæi trªn 65 tuæi (%): tõ 8 lªn 12. 2. Thµnh phÇn d©n c− CH: Hiện t−ợng nhập c− ở Hoa Kì tạo nên đặc ®iÓm g× næi bËt vÒ thµnh phÇn d©n c−? − Thµnh phÇn d©n c− phøc TØ lÖ: t¹p nguyªn nh©n do nhËp c−. − Ng−êi da tr¾ng gèc ¢u = 83% − Ng−êi da ®en h¬n 11% (kho¶ng 33 triÖu ng−êi). − Ng−êi Anh ®iªng 1% (kho¶ng h¬n 3 triÖu ng−êi). − Ng−êi gèc ¸ vµ MÜ La tinh chiÕm kho¶ng 5% xa ®ang cã xu h−íng t¨ng nhanh. 96.

(97) Hoạt động của GV và HS. Néi dung chÝnh. ThÓ hiÖn:. – Cßn t×nh tr¹ng ph©n biÖt, bất bình đẳng giữa các nhóm + Ng−êi da mµu khã t×m viÖc h¬n. + Nạn bạo hành có nguy cơ cao hơn đối với dân c−. ng−êi da ®en. + HiÖn chØ cã 20% ng−êi da ®en cã møc sèng đạt mức trung bình của n−ớc Mĩ. ⇒ G©y khã kh¨n cho ph¸t triển kinh tế và ổn định xã héi. 3. Ph©n bè d©n c− CH: Quan sát hình 6.3 và dựa vào nội dung – Mật độ trung bình 31,7 SGK, các kiến thức đã học, em hãy nhận xét ng−ời/km2 (năm 2005). vÒ sù ph©n bè d©n c− Hoa K×. – D©n c− chñ yÕu tËp trung ë phía đông kinh tuyến 1000T. – PhÇn lín d©n c− tËp trung ë các đô thị. Tỉ lệ thị dân năm 2004 = 79% Trong đó 91,8% thị dân sống trong các thành phè võa vµ nhá (Ýt h¬n 500.000 d©n) ⇒ h¹n chế đ−ợc các mặt tiêu cực của đô thị. CH: Phân bố dân c− có sự thay đổi theo xu − Xu h−ớng: h−íng nµo? + Giảm dần mật độ ở khu vực §«ng B¾c. + Tăng dần mật độ ở khu vực miÒn Nam vµ ven bê Th¸i B×nh D−¬ng. IV. §¸nh gi¸ 1. Phân tích những thuận lợi của vị trí và tài nguyên thiên nhiên đối với ph¸t triÓn n«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp ë Hoa K×. 97.

(98) 2. Dựa vào bảng 6.1, hãy vẽ biểu đồ thể hiện số dân của Hoa Kì qua các năm. Giải thích nguyên nhân và phân tích ảnh h−ởng của sự gia tăng dân số đối víi ph¸t triÓn kinh tÕ. V. Hoạt động nối tiếp S−u tÇm tµi liÖu vÒ kinh tÕ Hoa K×. VI. Phô lôc 1. Tªn gäi Tªn gäi "United States of America" ®−îc dÞch theo ©m H¸n ViÖt lµ MÜ Lîi Kiªn Hîp Chóng Quèc. Ch÷ Chóng dÇn dÇn ®−îc viÕt thµnh Chñng v× nhiÒu ng−êi nghÜ r»ng tõ đó có nghĩa là "chủng tộc", vì n−ớc này nổi tiếng là một quốc gia đa chủng. Hiện nay tªn gäi Hîp chñng quèc Hoa K× t¹i ViÖt Nam ®−îc dïng phæ biÕn h¬n, kÓ c¶ trong c¸c văn kiện chính thức. Trong nhiều ngôn ngữ, từ USA cũng đ−ợc dùng để chỉ n−ớc này. Sau cuộc xâm chiếm thuộc địa tại Châu Mĩ của các n−ớc Châu Âu, n−ớc Mĩ trở thành n−ớc dân chủ hiện đại đầu tiên sau Chiến tranh Cách mạng với Anh Quốc vào n¨m 1776 víi b¶n Tuyªn ng«n §éc lËp. CÊu tróc chÝnh trÞ ®Çu tiªn cña n−íc nµy lµ mét liªn bang vµo n¨m 1777, ®−îc th«ng qua vµo n¨m 1781 trong C¸c §iÒu kho¶n Liên bang. Sau các cuộc tranh luận kéo dài, Hiến pháp năm 1789 đã thay thế cho Các Điều khoản Liên bang, lập ra một chính quyền liên bang có mức độ trung −ơng hóa cao h¬n. Trong thÕ kØ XIX, nhiÒu bang míi ®−îc thªm vµo Hoa K× víi 13 bang ®Çu tiªn, lµm quèc gia nµy ®−îc më réng ra... Thêi K× nµy còng lµ kho¶ng thêi gian Hoa K× trë thµnh một quốc gia công nghiệp. Hai sự kiện đáng chú ý trong lịch sử n−ớc này là Nội chiến (1861 − 1865) và Cuộc khủng hoảng kinh tế (1929 − 1939). Hoa Kì đã tham gia vào một số cuộc chiến tranh nh− Chiến tranh 1812 chống lại V−ơng quốc Anh, là đồng minh cña Anh trong §Ö nhÊt thÕ chiÕn vµ §Ö nhÞ thÕ chiÕn còng nh− tham gia vµo c¸c cuéc ChiÕn tranh TriÒu Tiªn vµ ViÖt Nam. Sù kÕt thóc cña ChiÕn tranh l¹nh vµo n¨m 1991 sau khi Liên Xô tan rã đã làm cho Hoa Kì trở thành c−ờng quốc số một thế giới vÒ kinh tÕ vµ qu©n sù. 2. D©n téc Ng−êi MÜ th−êng tù nhËn lµ ®a chñng víi n¨m nhãm chñng téc: da tr¾ng, cßn ®−îc gäi lµ ng−êi MÜ gèc ¢u; ng−êi MÜ gèc Phi, cßn ®−îc gäi lµ "da ®en"; ng−êi MÜ gèc Latinh hay Nam MÜ; ng−êi MÜ gèc ¸, th−êng ®−îc ph©n chia ra nhiÒu lo¹i nh− ng−êi MÜ gèc Hoa, ng−ời Mĩ gốc Việt, ng−ời Mĩ gốc ấn... và ng−ời thổ dân, còn đ−ợc gọi là "da đỏ".. 98.

(99) Sù ph©n lo¹i c¸c nhãm nµy th−êng kh«ng râ rµng l¾m. ThÝ dô, ng−êi gèc Trung §«ng th−êng ph¶i chän tõ ch©u ¢u vµ ch©u ¸; nhãm ng−êi MÜ gèc ¸ th−êng ¸m chØ ng−ời da vàng (từ Đông á), chứ không phải ng−ời từ Tây Nam á; ng−ời gốc từ các đảo Thái Bình D−ơng và đảo Hawaii, đáng lẽ là ng−ời thổ dân, nh−ng th−ờng bị phân loại vµo nhãm ng−êi MÜ gèc ¸ t¹i v× hä tõ vïng biÓn; ng−êi MÜ gèc Phi th−êng ¸m chØ ng−êi đã sống ở Hoa Kì vài ba thế kỉ, không phân biệt với các ng−ời mới nhập c− da đen từ biÓn Caribª (kh«ng ph¶i ë ch©u Phi) hay ng−êi tÞ n¹n tõ Somalia... PhÇn lín trong gÇn 300 triÖu ng−êi ®ang sèng ë Hoa K× lµ con ch¸u cña ng−êi nhập c− từ châu Âu đến từ khi các thuộc địa đầu tiên đ−ợc thành lập. Phần lớn số ng−ời gốc châu Âu đến từ Đức (15,2%), Ireland (10,8%), Anh (8,7%), ý (5,6%) và Ba Lan (3,2%) víi nhiÒu ng−êi nhËp c− tõ c¸c n−íc Scandinavi vµ Slav. Sè d©n nhËp c− quan trọng khác đến từ miền đông và miền nam châu Âu và phần Canada nói tiếng Pháp; ít ng−ời nhập c− đến thẳng từ Pháp. Tuy nhiên, các số này không chính xác vì nhiÒu ng−êi khai r»ng hä tõ chñng téc "MÜ" trong thèng kª d©n sè (7,2%). NÕu nh×n vào bản đổ, các khu vực có nhiều "ng−ời Mĩ" nhất từ x−a là khu có ng−ời Anh ở. Theo lẽ đó, có ít ng−ời nhập c− đến thẳng từ Tây Ban Nha, ng−ời gốc Latinh từ Mexico, Nam vµ Trung MÜ ®−îc xem lµ nhãm ng−êi thiÓu sè lín nhÊt trong n−íc, chiếm đến 13,4% dân số trong năm 2002. Việc này khiến tiếng Tây Ban Nha ngày cµng ®−îc thÞnh hµnh t¹i Hoa K×. Kho¶ng 12,9% (thèng kª d©n sè n¨m 2000) ng−êi MÜ lµ da ®en (®−îc gäi lµ ng−êi Mĩ gốc Phi), phần lớn là con cháu của những ng−ời nô lệ bị đem đến đây vào giữa các n¨m 1620 vµ 1807. Trong c¸c n¨m gÇn ®©y cã nhiÒu ng−êi nhËp c− tõ ch©u Phi vµo n−ớc Mĩ vì tình hình chính trị và kinh tế không ổn định tại các n−ớc châu Phi. Một nhóm thiểu số đáng kể là ng−ời Mĩ gốc á (4,2%), phần lớn sinh sống ở bờ biển miÒn T©y vµ Hawaii. Dân số bản xứ là ng−ời thổ dân Mĩ, gồm có ng−ời da đỏ và ng−ời Eskimo, chiếm kho¶ng h¬n 1% d©n sè. 3. Vμi nÐt vÒ lÞch sö h×nh thμnh c− d©n Hoa K× Hoa K× lµ mét quèc gia míi do ng−êi ch©u ¢u nhËp c− lËp nªn. Qu¸ tr×nh lÞch sö cña nã cßn rÊt míi mÎ so víi nhiÒu quèc gia kh¸c. Christopher Columbus lµ mét thñy thủ ng−ời ý đã cho rằng ông có thể đi tới ấn Độ bằng cách gi−ơng buồm v−ợt biển đi theo h−ớng Tây hay h−ớng Đông đều đ−ợc vì Trái Đất tròn. ý kiến của ông đ−ợc các nhà cầm quyền và Nữ hoàng Tây Ban Nha ủng hộ. Columbus đã khởi hành với 3 chiếc tàu và khoảng 30 thủy thủ, ròng rã 3 tháng trời đầy sóng gió và thất vọng, họ đã v−ợt qua Đại Tây. 99.

(100) D−ơng và đổ bộ lên hòn đảo Bahama thuộc Bắc Mĩ ngày 12/10/1942. Nh−ng Columbus vẫn cho rằng ông đã tới ấn Độ nên gọi những ng−ời dân bản xứ ở đó là ng−ời ấn, cái tên mà bang đó vẫn còn mang là Indiana. Cho đến mãi thế kỉ XVI, ng−ời châu Âu mới bắt đầu di c− sang Hoa Kì ngày một nhiÒu. Tr−íc hÕt lµ nh÷ng nhµ th¸m hiÓm, nh÷ng thñy thñ cã ãc phiªu l−u muèn t×m miền đất mới. Những cuộc thám hiểm đó không ngờ đã đem lại biết bao kết quả vô cùng tốt đẹp nh− chúng ta thấy ngày nay. Sau đó ít lâu thì ng−ời Tây Ban Nha, Đức, Hà Lan, Pháp và nhất là ng−ời Anh, kéo tới rất đông. Thành phố đầu tiên mà ng−ời Anh dựng lên là thành phố Jamestown (để tôn vinh vua James đệ nhất). Đa số những ng−ời di dân sang Hoa Kì là những ng−ời nghÌo khæ hoÆc lµ nh÷ng kÎ muèn tho¸t khái nh÷ng kh¾t khe vÒ t«n gi¸o vµ muèn ®−îc tù do tÝn ng−ìng. Nh÷ng ng−êi nµy ®a sè lµ nh÷ng nhµ tu dßng Thanh gi¸o (Puritan) vµ dßng Quakers. Mét lÝ do chÝnh yÕu kh¸c n÷a khiÕn ng−êi Anh di c− sang Hoa Kì là tại chế độ phong kiến tàn nhẫn của Nữ hoàng đã gây rất nhiều lộn xộn và bÊt m·n cho ng−êi d©n. Suốt trong những năm đầu tiên ở đất n−ớc mới mẻ này, ng−ời ta đã không thể có đủ l−ơng thực để sinh sống. Cuộc sống hết sức khó khăn, đau ốm, chết chóc. Thoạt đầu, ng−ời ta định c− dọc theo ven biển và mở rộng vào nội địa khi dân số đã tăng, họ th−ờng khai hoang một khu đất nhỏ trong rừng rậm và bắt đầu mở nông trại. Toàn thể lục địa đều đ−ợc chinh phục theo cung cách này. Cứ mỗi khi nghe tin nơi nào có đất tốt, có vàng, có dầu thì ng−ời ta tràn tới và hòa hợp cùng nhau tại địa điểm phồn thịnh đó. Khi những ng−ời nói tiếng Anh mới tới xứ này, họ định c− dọc theo duyên hải phía Đông. Sau đó, họ thành lập 13 n−ớc thuộc địa. Ng−ời Hà Lan cũng định c− ở khu vực mµ nay lµ N÷u ¦íc (New York). Ng−êi Ph¸p tõ Canada kÐo xuèng däc theo miÒn §¹i hồ tới các đồng bằng miền Trung. Ng−ời Tây Ban Nha thì định c− ở Florida năm 1595 và những chỗ ngày nay là Tân Mễ Tây Cơ (New Mexico) từ năm 1598. Sau đó, vào năm 1700, họ bắt đầu di chuyển về phía Tây Bắc để vào miền Nam California. Thông qua chiến tranh và những cuộc mua bán, những miền đất bao la này đã thuộc về Hợp chúng quốc Hoa Kì (The United States of America). Quần đảo Mahattan là trung tâm của thành phố New York (thành phố rộng lớn nhất vùng đông bắc), đã đ−ợc mua lại từ những thổ dân da đỏ bằng những đồ trang sức rẻ tiền trị giá 24 dollars. Giờ đây nó là trung t©m tµi chÝnh cña n−íc MÜ.. 100.

(101) 4. T×nh h×nh kinh tÕ, khoa häc − kÜ thuËt vμ chÝnh trÞ của Mĩ từ sau chiến tranh thế giới thứ hai đến nay a) T×nh h×nh kinh tÕ: Cuộc Chiến tranh thế giới thứ hai đánh dấu b−ớc nhảy vọt nền kinh tế Mĩ. − C«ng nghiÖp: S¶n l−îng c«ng nghiÖp trung b×nh hµng n¨m t¨ng 24% trong thêi gian 1945 − 1949, chiÕm h¬n mét nöa s¶n l−îng c«ng nghiÖp toµn thÕ giíi (56,4% n¨m 1948). − N«ng nghiÖp: S¶n xuÊt n«ng nghiÖp t¨ng 27% so víi tr−íc chiÕn tranh, s¶n l−îng n«ng nghiÖp n¨m 1949 b»ng 2 lÇn s¶n l−îng cña 5 n−íc Anh, Ph¸p, CHLB §øc, Italia, NhËt gép l¹i. − Tài chính: Nắm trong tay gần 3/4 dự trữ vàng của toàn thế giới (khoảng 25 tỉ đô la MÜ n¨m 1949). − Hµng h¶i: V−¬n lªn bá xa c¸c n−íc kh¸c, n¾m 50% tµu bÌ ®i l¹i trªn c¸c mÆt biÓn. Nh− vËy, trong kho¶ng hai thËp niªn ®Çu sau chiÕn tranh, MÜ trë thµnh trung t©m kinh tÕ, tµi chÝnh lín nhÊt cña thÕ giíi. Nguyªn nh©n kinh tÕ ph¸t triÓn nhanh chãng: − Điều kiện thuận lợi "trời cho" nhờ đất rộng phì nhiêu, tài nguyên phong phú, nhân công dồi dào, đất n−ớc không bị chiến tranh tàn phá. − Trong khi các n−ớc đồng minh châu Âu bị tàn phá vì chiến tranh, Mĩ với lợi thế địa lí, không chịu ảnh h−ởng của chiến tranh và với nguồn tài nguyên phong phú, trình độ khoa học − kĩ thuật tiên tiến nên có điều kiện để phát triển kinh tế, khoa học − kĩ thuật. − Dùa vµo nh÷ng thµnh tùu cña c¸ch m¹ng khoa häc − kÜ thuËt, MÜ ®iÒu chØnh l¹i hợp lí cơ cấu sản xuất, cải tiến kĩ thuật và nâng cao năng suất lao động, giảm giá thµnh s¶n phÈm. − Nhờ trình độ tập trung sản xuất và tập trung t− bản cao. − Nhờ quân sự hóa nền kinh tế để buôn bán vũ khí (thu đ−ợc trên 50% tổng lợi nhuËn h»ng n¨m). H¹n chÕ vμ nh−îc ®iÓm: − Tuy đến nay vẫn đứng đầu thế giới về sản xuất công nghiệp − nông nghiệp và tài chÝnh nh−ng vÞ trÝ kinh tÕ cña MÜ ngµy cµng gi¶m sót trªn toµn thÕ giíi, do sù c¹nh tranh vµ v−¬n lªn m¹nh mÏ cña NhËt B¶n vµ T©y ¢u. − Phát triển nhanh nh−ng không ổn định, hay diễn ra các cuộc suy thoái. − Sự giàu nghèo quá chênh lệch giữa các tầng lớp trong xã hội Mĩ dẫn đến sự không ổn định về kinh tế, chính trị và xã hội.. 101.

(102) b) VÒ thµnh tùu khoa häc − kÜ thuËt: − §i ®Çu trong viÖc s¸ng t¹o ra nh÷ng c«ng cô s¶n xuÊt míi (m¸y tÝnh, m¸y tù động...), nguồn năng l−ợng mới (nguyên tử, nhiệt hạch...), vật liệu mới (chất pôlime, vËt liÖu tæng hîp), cuéc "c¸ch m¹ng xanh" trong n«ng nghiÖp, c¸ch m¹ng trong giao th«ng vËn t¶i vµ th«ng tin liªn l¹c. − §¹t nhiÒu thµnh tÝch trong lÜnh vùc khoa häc vò trô: ®−a ng−êi th¸m hiÓm mÆt trăng, tàu con thoi Đitxcôvơri và Atlanta... trong sản xuất vũ khí hiện đại (tên lửa chiến l−îc, m¸y bay tµng h×nh, bom kinh khÝ...). Nguyªn nh©n khoa häc − kÜ thuËt ph¸t triÓn: − Yªu cÇu kinh tÕ thóc ®Èy khoa häc − kÜ thuËt ph¸t triÓn vµ ng−îc l¹i. − Do có nhiều nhà khoa học lỗi lạc tập trung ở Mĩ vì ở đây có điều kiện đãi ngộ và đầy đủ ph−ơng tiện làm việc, nguồn thu nhập cao. − MÜ lµ n−íc khëi ®Çu cuéc c¸ch m¹ng khoa häc − kÜ thuËt lÇn thø hai cña nh©n lo¹i và đã đạt đ−ợc những thành tựu Kì diệu nhất trong tất cả các lĩnh vực khoa học − kĩ thuật. ChÝnh nhê nh÷ng thµnh tùu khoa häc − kÜ thuËt nµy mµ kinh tÕ MÜ ph¸t triÓn nhanh chóng và đời sống vật chất, tinh thần của nhân dân Mĩ có nhiều thay đổi khác tr−ớc. c) VÒ chÝnh trÞ x∙ héi − ChÝnh s¸ch ph©n biÖt chñng téc gi÷a ng−êi da tr¾ng víi ng−êi da mµu vÉn tiÕp tôc tån t¹i. − X· héi MÜ ph©n hãa thµnh hai cùc râ rÖt: cùc giµu vµ cùc nghÌo → x¶y ra nh÷ng cuộc biểu tình của sinh viên, HS, những cuộc nổi dậy của ng−ời da đen và da đỏ. − Trong néi bé giíi cÇm quyÒn diÔn ra nhiÒu vô bª bèi vÒ chÝnh trÞ vµ kinh tÕ: vô Tổng thống Giôn Kennơđi bị ám sát năm 1963, vụ Oatơghết dẫn đến Nichxơn buộc ph¶i tõ chøc n¨m 1974... Về đối ngoại: Thực hiện chiến l−ợc toàn cầu. §Ò ra "chñ nghÜa T¬ruman": do Tæng thèng T¬ruman ®−a ra th¸ng 3/1947. Néi dung chñ nghÜa T¬ruman: + Công khai nêu lên "sứ mạng" của Mĩ trong sự nghiệp lãnh đạo thế giới tự do chèng l¹i sù bµnh tr−íng cña chñ nghÜa céng s¶n. + Thµnh lËp c¸c liªn minh qu©n sù nh»m bao v©y Liªn X«, c¸c n−íc XHCN vµ kªu gọi các n−ớc đồng minh của Mĩ ra sức chạy đua vũ trang, chuẩn bị tiến hành cuộc "chiÕn tranh tæng lùc" nh»m tiªu diÖt Liªn X« vµ c¸c n−íc XHCN. + Thông qua "viện trợ" kinh tế và quân sự cho các n−ớc đồng minh của Mĩ, qua đó khèng chÕ vµ n« dÞch c¸c n−íc nµy.. 102.

(103) − N¨m 1953, Aixenhao lªn lµm tæng thèng, tiÕp tôc thùc hiÖn "chñ nghÜa T¬ruman" nh−ng bæ sung thªm "chñ nghÜa Aixenhao": chñ nghÜa lÊp chç trèng ë MÜ La tinh, §«ng D−ơng, Trung Cận Đông. Tiếp đó, các đời tổng thống mỗi khi lên cầm quyền đều có häc thuyÕt riªng cña m×nh: "Häc thuyÕt NÝchx¬n" (1969), "Häc thuyÕt Rig©n" (1980), Häc thuyÕt Bus¬. Môc tiªu thùc hiÖn: − Ng¨n chÆn, ®Èy lïi, råi tiÕn tíi tiªu diÖt c¸c n−íc XHCN. − §µn ¸p phong trµo gi¶i phãng d©n téc, phong trµo c«ng nh©n vµ phong trµo hßa b×nh d©n chñ thÕ giíi. − Khống chế, nô dịch các n−ớc đồng minh của Mĩ. BiÖn ph¸p thùc hiÖn: − "ChÝnh s¸ch thùc lùc" (dùa vµo søc m¹nh MÜ): lËp c¸c khèi qu©n sù NATO, SEATO... ra søc ch¹y ®ua vò trang kÓ c¶ vò khÝ h¹t nh©n. − Phát động hàng chục cuộc chiến tranh xâm l−ợc hoặc can thiệp vũ trang ở khắp c¸c khu vùc trªn toµn thÕ giíi. − Viện trợ kinh tế, quân sự cho các n−ớc đồng minh.. Bμi 6 Hîp chóng quèc Hoa K× (tiÕp theo). TiÕt 2. kinh tÕ I. Môc tiªu Sau bµi häc, HS cÇn: 1. KiÕn thøc •. Nắm đ−ợc đặc điểm chủ yếu của nền kinh tế Hoa Kì là có quy mô lớn và đặc điểm các ngành kinh tế: dịch vụ, công nghiệp và nông nghiÖp.. •. Nhận thức đ−ợc các xu h−ớng thay đổi cơ cấu ngành, cơ cấu lãnh thổ và nguyên nhân của sự thay đổi. 103.

(104) 2. KÜ n¨ng •. Phân tích số liệu thống kê để so sánh giữa Hoa Kì với các châu lục, quèc gia; so s¸nh gi÷a c¸c ngµnh kinh tÕ cña Hoa K×.. •. Cñng cè t− duy tæng hîp.. II. ThiÕt bÞ d¹y häc cÇn thiÕt •. Phãng to b¶ng 6.4.. •. S¶n l−îng mét sè s¶n phÈm c«ng nghiÖp cña Hoa K×.. •. Bản đồ Kinh tế chung Hoa Kì.. •. Các bảng số liệu về hoạt động sản xuất nông nghiệp, công nghiệp, th−¬ng m¹i.. •. Bản đồ phân bố sản xuất nông nghiệp.. •. Bản đồ phân bố sản xuất công nghiệp. PhiÕu häc tËp. Ngμnh. §Æc ®iÓm chñ yÕu. DÞch vô C«ng nghiÖp N«ng nghiÖp. III. Hoạt động trên lớp KiÓm tra bµi cò: 1. Phân tích những thuận lợi của vị trí và tài nguyên thiên nhiên đối với ph¸t triÓn n«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp ë Hoa K×. 2. Dựa vào bảng 6.1, hãy vẽ biểu đồ thể hiện số dân của Hoa Kì qua các năm. Giải thích nguyên nhân và phân tích ảnh h−ởng của sự gia tăng dân số đối víi ph¸t triÓn kinh tÕ. Më bµi: Hoa K× lµ mét siªu c−êng kinh tÕ lín nhÊt thÕ giíi hiÖn nay, ®iÒu đó đ−ợc thể hiện nh− thế nào? Trong các ngành kinh tế Hoa Kì đang có sự chuyển dịch ra sao? Bài học hôm nay sẽ giúp chúng ta giải đáp các câu hỏi đó. 104.

(105) Hoạt động của GV và HS. Néi dung chÝnh. Hoạt động 1: Tìm hiểu khái quát nền I. Nền kinh tế mạnh nhất kinh tÕ Hoa K× thÕ giíi CH: Dùa vµo b¶ng 6.3 vµ néi dung SGK, em cã nhËn xÐt g× vÒ vÞ thÕ cña Hoa K× trong nÒn kinh tÕ thÕ giíi? Hoa Kì mới đ−ợc thành lập năm 1776. Chỉ − Từ 1890 Hoa Kì đã trở thành trong 114 n¨m x©y dùng, ph¸t triÓn, n¨m c−êng quèc dÉn ®Çu thÕ giíi. 1890 Hoa Kì đã v−ợt qua các n−ớc t− bản k× cùu nh− Anh, Ph¸p, trë thµnh n−íc ph¸t triÓn nhÊt thÕ giíi. HiÖn nay GDP cña Hoa K× cã gi¸ trÞ rÊt lín so víi thÕ giíi vµ c¸c ch©u lôc kh¸c. So víi GDP cña c¸c ch©u lôc, GDP cña − N¨m 2004: Hoa K× b»ng: + GDP Hoa Kì đạt 11.667,5 tỉ + 82,5% ch©u ¢u. USD = 28,54% cña thÕ giíi. + 1,16 lÇn ch©u ¸. + 14,76 lÇn ch©u Phi. + GDP/ng−ời đạt 39.752 USD. GV cã thÓ nªu qua mét sè c¸c nguyªn nhân, đặc biệt l−u ý các nguyên nhân ban đầu đã giúp cho kinh tế Hoa Kì phát triển nhanh chóng, đạt thành tựu cao. Đó là nhê: − VÞ trÝ thuËn lîi. − Nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn phong phó. − D©n c− – x· héi cã nhiÒu thuËn lîi. + Nguồn lao động nhập c− dồi dào, có sức khoÎ, cã kÜ thuËt. 105.

(106) Hoạt động của GV và HS. Néi dung chÝnh. + Cuéc néi chiÕn 1861 − 1865 kÕt thóc víi sù th¾ng lîi cña giíi t− b¶n phÝa B¾c, LuËt Giải phóng nô lệ đ−ợc ban hành đã tạo mét sinh khÝ míi cho sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ. GV më réng: Cuéc chiÕn tranh (li khai) này đ−ợc phát động không chỉ vì "lòng nhân đạo" nh− giới t− bản phía Bắc tuyên bè mµ cßn v× m©u thuÉn chÝnh trÞ vµ kinh tế: Kinh tế phía Bắc khi đó đang phát triển rÊt nhanh, rÊt thiÕu nh©n c«ng, nguyªn liÖu b«ng còng rÊt thiÕu trong khi c¸c ®iÒn chñ ph−¬ng Nam l¹i c©u kÕt víi nhau chØ b¸n b«ng cho Anh chø kh«ng b¸n cho miÒn B¾c. ChuyÓn ý: Trong nÒn kinh tÕ hïng m¹nh đó, các ngành kinh tế đạt đ−ợc các thành qu¶ nh− thÕ nµo? Chóng ta nghiªn cøu ë môc II sau ®©y. Hoạt động 2: Tìm hiểu các ngành kinh II. Các ngành kinh tế tÕ Hoa K× 1. DÞch vô GV: Trong c¬ cÊu c¸c ngµnh kinh tÕ, ngµnh dÞch vô chiÕm mét tØ träng cao vµ ngµy cµng ph¸t triÓn. N¨m 1960 lµ 62,1% − N¨m 2004 chiÕm 79,4% GDP. GDP, năm 2004 đạt 79,4 %. a) Ngo¹i th−¬ng N¨m 2004: + Kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu lµ 2.344,2 tØ USD = 12% thÕ giíi.. 106.

(107) Hoạt động của GV và HS. Néi dung chÝnh. NhËp siªu lµ t×nh tr¹ng th−êng thÊy trong ngo¹i th−¬ng cña Hoa K× trong c¸c n¨m gần đây. Từ năm 1990 đến năm 2004, giá trÞ nhËp siªu cña Hoa K× ngµy cµng t¨ng: − N¨m 1990 nhËp siªu 123,4 tØ USD. − N¨m 2004 nhËp siªu 707,2 tØ USD.. + NhËp siªu 707,2 tØ USD. b) Giao th«ng vËn t¶i. Hệ thống các loại đ−ờng và ph−ơng tiện − Hiện đại nhất thế giới. vận tải hiện đại nhất thế giới. − Ph¸t triÓn tÊt c¶ c¸c lo¹i ®−êng. + Đ−ờng không: có 30 hãng, đảm nhiÖm 1/3 tæng sè kh¸ch hµng trªn thÕ giíi. T¹i Hoa K×, trung b×nh cø h¬n 2 ng−êi cã + §−êng « t«: cã 6,43 triÖu km 1 xe du lÞch. (n¨m 2004) + §−êng s¾t: cã 226,6 ngh×n km (n¨m 2004) + §−êng biÓn, ®−êng èng còng rÊt ph¸t triÓn... c) C¸c ngµnh tµi chÝnh, th«ng tin liªn l¹c, du lÞch − Tµi chÝnh − ng©n hµng: + N¨m 2002 cã kho¶ng h¬n 600 ngh×n tæ chøc, víi 7 triÖu lao động. Với thế mạnh của đồng đôla Mĩ và sự hoạt + Chi nhánh toả khắp toàn cầu. động của hệ thống ngân hàng này mang l¹i nh÷ng lîi thÕ rÊt lín cho Hoa K×. + Th«ng tin liªn l¹c + Hiện đại nhất thế giới, mạng l−íi th«ng tin bao phñ toµn cÇu. Hoa K× cung cÊp dÞch vô th«ng tin cho + Cã nhiÒu vÖ tinh vµ thiÕt lËp hÖ nhiÒu n−íc. thống định vị toàn cầu (GPS) 107.

(108) Hoạt động của GV và HS. Néi dung chÝnh. − Du lÞch + RÊt ph¸t triÓn. N¨m 2004 cã: + 1,4 tØ l−ît ng−êi ®i du lÞch trong n−íc. + Hơn 46 triệu khách n−ớc ngoài đến Hoa K×. + Doanh thu đạt 74,5 tỉ USD. + Doanh thu 74,5 tØ USD (2004) 2. C«ng nghiÖp CH: Ngµnh c«ng nghiÖp Hoa K× cã vai trß a) Vai trß: Lµ ngµnh t¹o nguån và đặc điểm gì? hµng xuÊt khÈu chñ lùc cña Hoa K×. b) §Æc ®iÓm: TØ träng c«ng nghiÖp trong GDP: + N¨m 1960 lµ 33,9% GDP + N¨m 2004 lµ 19,7% GDP. − TØ lÖ gi¸ trÞ s¶n l−îng c«ng nghiÖp trong GDP cã xu h−íng gi¶m. N¨m 2004 chiÕm 19,7% GDP − Gåm 3 nhãm ngµnh:. (Thu hút 40 triệu lao động, chiếm 84,2% + CN chế biến thu hút 40 triệu trong tổng số hơn 871 tỉ USD hàng xuất lao động, chiếm 84,2% trong tæng sè h¬n 871 tØ USD gi¸ trÞ khÈu cña c¶ n−íc) hµng xuÊt khÈu cña c¶ n−íc (C¬ cÊu s¶n l−îng ®iÖn gåm: − 76% lµ nhiÖt ®iÖn. − 10% lµ ®iÖn nguyªn tö − 6% lµ thuû ®iÖn − 8% là các loại điện khác nh− điện địa nhiÖt, giã, ®iÖn mÆt trêi... CH: Dùa b¶ng 6.4 em cã nhËn xÐt g× vÒ s¶n l−îng mét sè s¶n phÈm c«ng nghiÖp Hoa K×.. 108. + CN ®iÖn lùc..

(109) Hoạt động của GV và HS. Néi dung chÝnh. CN khai kho¸ng thu hót 0,5% tæng sè lao + CN khai th¸c kho¸ng s¶n. động. So với thế giới, Hoa Kì: − §øng ®Çu vÒ khai th¸c phèt ph¸t, m«lip®en. − Thứ hai về vàng, bạc, đồng, chì, than đá. − Thø ba vÒ dÇu má.. − NhiÒu s¶n phÈm c«ng nghiÖp Hoa K× cã s¶n l−îng lín vµ cã thø h¹ng cao trªn thÕ giíi nh− ®iÖn, «t« (thø nhÊt thÕ giíi), than đá, khí tự nhiên (thứ hai) dầu thô (thø ba).... GV: Ph©n bè c«ng nghiÖp cã sù ph©n ho¸ − Ph©n bè: gi÷a c¸c khu vùc. (Ví dụ nh− luyện kim, chế tạo ôtô, đóng + CN truyền thống phát triển ở tµu, ho¸ chÊt, dÖt...) §«ng B¾c. (VÝ dô nh− ho¸ dÇu, hµng kh«ng vò trô, + C¸c ngµnh CN kÜ thuËt cao ë c«ng nghÖ th«ng tin, c¬ khÝ ®iÖn tö...) PhÝa Nam vµ ven Th¸i B×nh D−¬ng. + CN thùc phÈm ë hÇu hÕt c¸c khu vùc. 3. N«ng nghiÖp GV: Hoa K× cã nÒn n«ng nghiÖp tiªn tiÕn, − Gi¸ trÞ s¶n l−îng n¨m 2004 lµ mang tÝnh chuyªn m«n ho¸ cao, g¾n liÒn 140 tØ USD chiÕm 0,9% GDP. CN chÕ biÕn vµ thÞ tr−êng tiªu thô. Sè l−îng c¸c trang tr¹i cã xu h−íng gi¶m − H×nh thøc tæ chøc s¶n xuÊt lµ nh−ng diÖn tÝch trung b×nh t¨ng. c¸c trang tr¹i. − N¨m 1935 cã 6,8 triÖu trang tr¹i, diÖn tÝch trung b×nh mçi trang tr¹i lµ 63 ha. − N¨m 2000 cßn h¬n 2,1 triÖu trang tr¹i, trung b×nh mçi trang tr¹i lµ 176 ha.. 109.

(110) Hoạt động của GV và HS. Néi dung chÝnh. N«ng nghiÖp Hoa K× sím ph¸t triÓn thµnh nÒn n«ng nghiÖp s¶n xuÊt hµng ho¸, kh«ng những có khả năng đảm bảo đ−ợc nhu cầu tiªu dïng trong n−íc, cung cÊp nguån nguyªn liÖu dåi dµo cho c«ng nghiÖp, mµ cßn cung cÊp mét l−îng hµng ho¸ lín cho xuÊt khÈu. H»ng n¨m, l−îng n«ng s¶n xuÊt khÈu kho¶ng 20 tØ USD gåm kho¶ng:. − Nền nông nghiệp mang đặc tr−ng cña s¶n xuÊt hµng ho¸, lµ n−íc xuÊt khÈu n«ng s¶n lín nhÊt thÕ giíi.. + 10 triÖu tÊn lóa m×. + 61 triÖu tÊn ng«. + 17− 18 triÖu tÊn ®Ëu t−¬ng... CH: Sù chuyÓn dÞch trong n«ng nghiÖp − §ang cã sù chuyÓn dÞch: Hoa K× ®−îc thÓ hiÖn nh− thÕ nµo? Cơ cấu giá trị sản l−ợng nông nghiệp có sự + Giảm tỉ trọng hoạt động thuần chuyển dịch: Giảm tỉ trọng hoạt động nông, và tăng tỉ trọng dịch vụ thuÇn n«ng, vµ t¨ng tØ träng dÞch vô n«ng n«ng nghiÖp. nghiÖp. GV l−u ý: HiÖn nay c¸c vµnh ®ai chuyªn canh truyÒn thèng tr−íc ®©y nh− vµnh ®ai rau xanh, vµnh ®ai bß s÷a, lóa m×, ng«... đã chuyển sang đa canh phức tạp, sản phÈm ®−îc ph¸t triÓn ®a d¹ng h¬n nh»m chuyển h−ớng linh hoạt trong SX đáp ứng đòi hỏi của thị tr−ờng. VÝ dô: − Vành đai ngô ở đồng bằng trung tâm nµy ®−îc kÕt hîp ph¸t triÓn nu«i lîn, bß, trồng đỗ t−ơng, bông, thuốc lá. − Vµnh ®ai b«ng ë phÝa Nam nay ®−îc phát triển thêm ngô, đỗ t−ơng, chăn nuôi bß, lîn, ph¸t triÓn rõng v.v.. 110. + S¶n xuÊt trë nªn ®a canh phøc t¹p, c¸c vïng n«ng nghiÖp ®a d¹ng s¶n phÈm thay thÕ cho c¸c vïng n«ng nghiÖp chuyªn canh truyÒn thèng..

(111) Hoạt động của GV và HS. Néi dung chÝnh. Tuy nhiªn ph©n bè s¶n phÈm n«ng nghiÖp chÝnh vÉn kh¸ tËp trung. CH: Dùa vµo h×nh 6.6 h·y tr×nh bµy sù ph©n bè mét sè n«ng s¶n chÝnh cña Hoa K×. (HS lªn b¶ng tr×nh bµy) IV. §¸nh gi¸ 1. Dựa vào số liệu bảng 6.3, vẽ biểu đồ so sánh GDP của Hoa Kì với thế giíi vµ mét sè ch©u lôc. 2. NhËn xÐt xu h−íng chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh c«ng nghiÖp cña Hoa K× vµ gi¶i thÝch nguyªn nh©n. 3. V× sao n«ng nghiÖp Hoa K× h×nh thµnh nhiÒu vïng s¶n xuÊt chuyªn canh lín? V. Hoạt động tiếp S−u tÇm tµi liÖu vÒ sù ph©n hãa l·nh thæ s¶n xuÊt cña Hoa K×. VI. Phô lôc 1. Một số nét đặc biệt của Nền giáo dục Mĩ TrÎ em MÜ kh«ng cÇn tíi tr−êng. Nhµ tr−êng chØ lµ mét thµnh phÇn, cho dï lµ mét thµnh phÇn quan träng, trong mét phøc hîp x· héi cã nhiÖm vô gi¸o dôc nh÷ng c«ng dân Mĩ t−ơng lai. Nhà tr−ờng không và cũng không thể thay thế đ−ợc gia đình, cộng đồng sinh hoạt, các đoàn thể, các tổ chức tôn giáo, văn học nghệ thuật, viện bảo tàng, lễ hội, các ph−ơng tiện thông tin đại chúng, các hoạt động thể thao... "Không cần" ở đây có nghĩa là trẻ em Mĩ có thể học ở nhà, theo chế độ homeschooling (học tại gia). Chế độ "Học tại nhà" (Home schooling) cho phép cha mẹ tự giáo dục con cái thay vì cho chúng đến tr−ờng mà không yêu cầu phải có chứng chỉ gì đặc biệt. Nhiều ng−ời Mĩ cho rằng đó là cách để trẻ em có thể phát huy tính tự lập, chủ động chứ không chỉ tiếp nhận kiến thức một cách thụ động trong những lúc đến tr−ờng. Đó là một nguyên lí giáo dục khác hẳn, dựa trên quan điểm là mọi bậc cha mẹ đều có thể giúp đỡ con cái. 111.

(112) học tại nhà. Nhiều gia đình không hề sử dụng các tài liệu h−ớng dẫn hay ch−ơng trình gi¶ng d¹y chÝnh thøc, mµ c¨n cø vµo thiªn h−íng vµ phong c¸ch c¸ nh©n cña trÎ em để áp dụng các ph−ơng pháp và nội dung cụ thể. Hiện nay có khoảng 1 triệu gia đình ë MÜ ¸p dông vµ theo thèng kª ®ang t¨ng lªn kho¶ng 15% mçi n¨m. Nếu đến tr−ờng, trẻ em Mĩ cũng không theo một ch−ơng trình thống nhất. ở Mĩ, ch−¬ng tr×nh häc cña c¸c tr−êng phæ th«ng kh«ng chØ kh¸c nhau tïy theo c¸c bang mµ cßn tïy theo tõng vïng, tõng quËn, thËm chÝ tïy theo tõng tr−êng. V× kh«ng häc theo một giáo trình thống nhất, trình độ của HS khi tốt nghiệp trung học rất khác nhau. Chính vì lẽ đó, ở năm thứ nhất, các tr−ờng đại học Mĩ th−ờng có 3 môn bắt buộc là Học nghĩ, Học nói và Học viết. Tại các tr−ờng học ở Mĩ, việc chấm điểm là vấn đề tế nhị, th−ờng là giữ kín. Nó là cơ sở để HS tự biết mình và để GV điều chỉnh ph−ơng pháp giáo dục với từng HS. Nhà tr−ờng Mĩ luôn cố gắng để HS không cảm thấy thua kÐm. Ngay c¶ thi tèt nghiÖp phæ th«ng còng kh«ng cã vai trß quan träng nh− ë ViÖt Nam hay ở châu Âu. Có thể nói, nhà tr−ờng ở Mĩ là nhà tr−ờng không nhằm mục đích thi cử. Nhà tr−ờng đ−ợc coi nh− doanh nghiệp. Nếu nh− ở Việt Nam, cho đến nay th−¬ng m¹i hãa gi¸o dôc vÉn g©y tranh c·i vµ bÞ nhiÒu ng−êi coi lµ tåi tÖ, th× ë MÜ nã ®ang tån t¹i hÕt søc tù nhiªn. C¸c tr−êng phæ th«ng cña MÜ kh«ng cã s¸ch gi¸o khoa chung trong c¶ n−íc. ViÖc lựa chọn các loại sách để dạy trong các nhà tr−ờng thuộc thẩm quyền của cơ quan chuyên trách địa ph−ơng và nhà tr−ờng, nh−ng vai trò cá nhân của giáo viên và ý kiến cña phô huynh còng rÊt quan träng. Các tr−ờng đại học Mĩ nói chung không có thi đầu vào. Quan điểm của họ rất đơn giản: học tập là quyền chính đáng của mọi ng−ời, mặc dù xuất phát điểm có thể khác nhau. Nhờ vậy, tất cả những ai có chí đều có thể có cơ hội, ng−ợc lại quốc gia cũng kh«ng bá phÝ nh©n tµi. Nãi vËy, nh−ng viÖc ®¨ng kÝ häc còng kh«ng ph¶i hoµn toµn chØ cã chuyÖn tiÒn nong. Mét sè tr−êng næi tiÕng kh¸ kÐn chän sinh viªn. Mét sè bang cũng −u tiên nhận sinh viên từ bang mình. Còn đối với sinh viên n−ớc ngoài, điểm thi tiếng Anh (TOEFL) đặc biệt quan trọng. Tr−ờng Đại học Y khoa là một ngoại lệ. Muốn vào tr−ờng, sinh viên phải có bằng tốt nghiệp đại học thuộc một số ngành nh− sinh hóa, sinh vật... Ch−ơng trình kéo dài 4 năm nữa, sau đó phải thực tập từ 2 đến 4 năm. Nh− vậy, để hành nghề chữa bệnh, cần phải học và thực tập từ 10 − 12 năm! ViÖc häc tËp ë MÜ rÊt tèn kÐm. Møc chi tiªu tèi thiÓu cña mét sinh viªn ë c¸c tr−êng c«ng vµo kho¶ng 10 ngh×n USD/n¨m, cßn ë c¸c tr−êng t− kho¶ng 35 ngh×n USD/n¨m. Bất chấp những chuyện ng−ợc đời đó, giáo dục Mĩ vẫn có chất l−ợng vào loại cao nhất thế giới. Bằng chứng là họ đã đào tạo đ−ợc các nhà kinh doanh, nghiên cứu khoa học giỏi; các diễn viên, nhạc công, ca sĩ, vận động viên tài ba, và ngay cả trong văn häc còng lµ mét trong nh÷ng n−íc cã nhiÒu nhµ v¨n ®o¹t gi¶i Nobel nhÊt.. 112.

(113) 2. T−îng N÷ thÇn Tù do ë New York §èi víi nh÷ng ng−êi di d©n tíi n−íc MÜ, h×nh ¶nh N÷ thÇn tù do gi¬ cao bã ®uèc lµ sự đảm bảo thoát khỏi cuộc sống nghèo khổ. Hình ảnh ấy giờ đây đã trở thành biểu tr−ng cho n−íc MÜ. Bøc t−îng nµy ®−îc t¹o ra t¹i n−íc Ph¸p. Ngµy 4/7/1884, Ph¸p chÝnh thøc giao cho đại sứ Mĩ, coi nh− là tặng phẩm của nhân dân Pháp dành cho nhân dân Mĩ. Ngay sau đó, T−ợng Nữ thần tự do đ−ợc tách rời, đóng gói, dùng tàu chở đến New York, và lắp ghép lại ở đảo Bedloe (hiện là đảo Tự do) mà n−ớc Mĩ xuất vốn xây dựng một bệ t−îng khæng lå. BÖ do kiÕn tróc s− MÜ Richard Morris Hunt thiÕt kÕ cao 47m, t−îng N÷ thÇn cao 46m, khiến chỏm ngọn đuốc cao hơn mặt đất tới 93m. T−ợng nặng 229 tấn, l−ng rộng 10,6m, miÖng réng 91cm, tay ph¶i gi¬ ngän ®uèc löa dµi 12,8m, chØ riªng mét ngãn tay trỏ cũng dài 2,4m. Trên chân Nữ thần có xiềng sắt t−ợng tr−ng cho việc lật đổ chính quyền tàn bạo, tay trái nắm bản Tuyên ngôn độc lập của n−ớc Mĩ, trên mũ Nữ thÇn lµ b¶y ®−êng tia s¸ng r¹ng rì thÓ hiÖn søc lan táa cña ý chÝ tù do. Trong ruét t−îng N÷ thÇn cã cÇu thang xo¸y tr«n èc, gióp du kh¸ch leo lªn ®−îc vïng ®Çu, t−¬ng ®−¬ng víi leo mét ng«i nhµ cao 12 tÇng. T−ợng Nữ thần Tự do bắt nguồn từ vấn đề chính trị n−ớc Pháp. Năm 1865, Napoleon III lªn ng«i, mét häc gi¶ tªn Edouard de Laboulaye cïng ng−êi trong nhãm của ông hy vọng chấm dứt chế độ quân chủ, xây dựng một n−ớc Cộng hòa Pháp mới, nên chuẩn bị tạo dựng t−ợng Nữ thần Tự do biểu đạt sự tán d−ơng của họ đối với quốc gia bên kia bờ Đại Tây D−ơng, và khích lệ lòng đồng tình giữa nhân dân Pháp và nhân d©n MÜ. Nhµ ®iªu kh¾c trÎ tuæi FrÐderic Auguste Bartholdi d−íi sù khuyÕn khÝch cña Laboulaye đã thiết kế công trình này. Bartholdi hi vọng tạo nên một tháp đèn Nữ thần khổng lồ giơ cao đuốc trên kênh Suez, thể hiện ánh sáng tiến bộ đã xuất hiện ở á châu. Ông bắt tay vào công trình với lßng nhiÖt t×nh lín. T¸c phÈm N÷ thÇn Tù do cña «ng chÞu ¶nh h−ëng tõ bøc tranh næi tiÕng ThÇn tù do dÉn ®−êng mäi ng−êi cña häa sÜ Delacroix, víi khu«n mÆt n÷ thÇn gièng víi thÇn th¸i nghiªm nghÞ cña mÑ «ng. T−ợng Nữ thần đồ sộ buộc Bartholdi và công trình s− của ông (Alexandre Gustave Eiffel − ng−ời sáng lập tháp Eiffel) phải giải quyết vấn đề kĩ thuật hóc búa. Eiffel tạo một khung sắt tinh xảo có giá đỡ phụ tại trung tâm. Lớp ngoài t−ợng chỉ dày 2,4 milimet đ−ợc đặt trên giá khung này. Bartholdi bắt đầu chế tác tr−ớc một mô hình t−ợng cao 1,2 m, rồi làm đi làm lại 3 cái, mỗi cái đều lớn hơn cái tr−ớc, cho đến khi đạt ®−îc quy m« lín vµ tèt nhÊt.. 113.

(114) 3. Quèc gia cña n«ng d©n Nông nghiệp ở Hoa Kì đã thay đổi rất nhanh trong 200 năm qua. Vào thời Cách m¹ng MÜ (1775 − 1783), 95% d©n sè tham gia s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. Ngµy nay, con số đó là d−ới 2%. Mặc dù các cá nhân hoặc gia đình sở hữu 85% nông trại ở Hoa Kì nh−ng họ chỉ sở hữu 65% đất nông nghiệp. Phần còn lại của các công ti. Sản xuất nông nghiệp cùng các ngành liên quan đã trở thành ngành kinh doanh lớn − "ngành kinh doanh nông nghiệp". Nh−ng, dù có những thay đổi trên, nông nghiệp vẫn đ−ợc coi lµ ngµnh kinh tÕ quan träng cña MÜ. L−¬ng thùc, thùc phÈm ®−îc s¶n xuÊt ra rÊt an toµn, phong phó vµ gi¸ c¶ ph¶i ch¨ng. Thuë ban ®Çu cña lÞch sö n−íc MÜ, nh÷ng ng−êi n«ng d©n t¹o nªn b¶n s¾c cho c¶ n−íc. Nh÷ng ng−êi n«ng d©n ch−a bao giê tù tóc tù cÊp nh− ng−êi ta t−ëng, mÆc dï vẫn phụ thuộc vào sự thất th−ờng của thời tiết và thị tr−ờng. Tuy nhiên, họ đã thể hiện ý chÝ, nghÞ lùc lµm giµu mét c¸ch phi th−êng ®−îc c¶ x· héi kh©m phôc vµ noi theo. Khi khu vực định c− mở rộng từ đông sang tây, nền nông nghiệp Mĩ đã đạt đ−ợc sự dồi dào và đa dạng không nơi nào trên thế giới có thể sánh kịp. Ngày nay điều đó vẫn đúng, phần lớn nhờ diện tích đất đai và sự −u đãi của thiên nhiên. Chỉ một phần t−ơng đối nhỏ ở phía tây Hoa Kì l−ợng m−a quá ít dẫn đến hình thành những sa mạc, ở những nơi khác, l−ợng m−a từ ít đến nhiều, sông và n−ớc ngầm giúp t−ới tiêu một cách khá thuận lợi. Những dải đất bằng phẳng hoặc l−ợn sóng, đặc biệt ở khu vực Trung Tây, là những điều kiện lí t−ởng để sản xuất nông nghiệp quy mô lớn. ở Hoa Kì, đất đai quá nhiều và lao động quá khan hiếm đến nỗi hệ thống nông nghiệp kiểu Anh quốc không thể tồn tại ở đây − tức là một chủ đất sở hữu đất đai rộng lớn và hầu hết các nông dân là những ng−ời thuê đất. Nền nông nghiệp Bắc Mĩ dựa vào nhiều nông trại gia đình. Hơn nữa, những nông trại này th−ờng nằm rải rác và biệt lập thay vì co cụm quanh các ngôi làng, do đó làm tăng thêm chủ nghĩa cá nhân và tÝnh tù lùc c¸nh sinh cña ng−êi n«ng d©n. Sẵn sàng tiếp thu công nghệ mới luôn là đặc tr−ng của nông dân Mĩ và trong thế kỉ XIX, hết công cụ mới hay phát minh mới này đến công cụ khác liên tục ra đời. Ví dụ dụng cụ cắt có khung đỡ đã thay thế liềm trong thu hoạch, sau đó là máy gặt của Cyrus McCormick nh÷ng n¨m 1830. §Õn thêi ®iÓm Néi chiÕn MÜ (1861 − 1865), m¸y móc đã đảm đ−ơng công việc gặt, đập, cắt, gieo, trồng, và nhờ đó năng suất tăng lên rÊt nhanh. Một yếu tố khác dẫn đến việc tăng sản l−ợng nông nghiệp là dòng ng−ời định c− lớn v−ợt sông Mixixipi cuối thế kỉ XIX. Chính phủ Liên bang đã thúc đẩy di c− trong n−ớc theo nhiều cách nh− Đạo luật Homestead. Đ−ợc ban hành năm 1862, Đạo luật đã duy trì mô hình nông trại gia đình nhỏ hiện tại bằng cách cấp một khu đất cho ng−ời di c− rộng 65 ha cho mỗi gia đình với mức phí t−ợng tr−ng.. 114.

(115) Thời đó các phát minh và các chính sách khuyến nông đã thành công rực rỡ. Sự sản xuất quá mức đó trở thành một vấn đề nghiêm trọng sau Nội chiến. Với mức cầu không thể theo kịp cung, giá nông sản giảm. Những năm từ thập niên 1870 đến năm 1990 đặc biệt khó khăn đối với nông dân Mĩ. Vai trß cña ChÝnh phñ Bắt đầu bằng việc thành lập Bộ Nông nghiệp năm 1862, Chính phủ Liên bang đóng vai trò trực tiếp trong các vấn đề nông nghiệp nh− h−ớng dẫn cho nông dân cách làm cho đất thêm màu mỡ. Sau giai đoạn thịnh v−ợng đầu thế kỉ XX, giá nông sản giảm trong nh÷ng n¨m 1920. Cuéc §¹i suy tho¸i nh÷ng n¨m 1930 khiÕn gi¸ c¶ thÊp h¬n vµ đến năm 1932, giá nông sản đã giảm trung bình còn gần 1/3 mức năm 1920. Hàng chôc ngh×n n«ng d©n bÞ ph¸ s¶n. NhiÒu chÝnh s¸ch n«ng nghiÖp hiÖn nay b¾t nguån tõ thËp kØ 1930 tuyÖt väng vµ nç lùc kh¾c phôc trong KhÕ −íc míi. HiÖn nay chÝnh s¸ch n«ng nghiÖp cña MÜ lµ mét ma trËn. Dùa trªn lÝ thuyÕt s¶n xuÊt qu¸ møc lµ nguyªn nh©n chÝnh cña gi¸ n«ng s¶n thÊp, trong mét sè tr−êng hîp chính phủ trả tiền cho nông dân để họ sản xuất ít hơn. Một số mặt hàng có thể đ−ợc dùng để thế chấp khoản vay liên bang, hay còn gọi là "trợ giá". Các khoản bù đắp trả cho nông dân cho chênh lệch giữa "giá chi tiêu" do Quốc hội đề ra đối với một loại n«ng s¶n vµ gi¸ thùc tÕ b¸n trªn thÞ tr−êng. Vµ mét hÖ thèng ®Ëp vµ kªnh t−íi tiªu liªn bang cung cÊp n−íc víi gi¸ trî cÊp cho n«ng d©n ë c¸c bang miÒn T©y. Trợ giá và khoản bù đắp thiếu hụt chỉ áp dụng cho những hàng hóa cơ bản nh− ngò cèc, c¸c s¶n phÈm s÷a vµ b«ng; nhiÒu lo¹i c©y kh¸c kh«ng ®−îc trî gi¸ liªn bang. C¸c ch−¬ng tr×nh trî gi¸ n«ng nghiÖp bÞ chØ trÝch víi lÝ do chØ cã n«ng tr¹i lín h−ëng lîi nhÊt vµ thóc ®Èy xu h−íng tiÕn tíi nh÷ng n«ng tr¹i lín h¬n, víi sè l−îng Ýt h¬n. VÝ dô trong một năm gần đây các nông trại có doanh số hơn 250.000 đô la chỉ chiếm 5% tổng số nông trại đã đ−ợc nhận 24% trợ giá nông nghiệp của Chính phủ. Nh×n chung, nÒn n«ng nghiÖp Hoa K× rÊt thµnh c«ng. Ng−êi tiªu dïng MÜ mÊt Ýt tiÒn hơn để mua l−ơng thực so với nhiều n−ớc công nghiệp khác và một phần ba đất canh t¸c ë Hoa K× s¶n xuÊt n«ng s¶n dµnh cho xuÊt khÈu. N¨m 1995, xuÊt khÈu n«ng nghiệp v−ợt nhập khẩu gần gấp đôi. Nh−ng thµnh c«ng trong n«ng nghiÖp còng cã gi¸ cña nã. Nh÷ng ng−êi theo chñ nghĩa bảo tồn cho rằng nông dân Mĩ đã phá hoại môi tr−ờng do sử dụng quá nhiều phân bón và hóa chất nhân tạo để diệt cỏ và sâu bệnh. Hóa chất nông nghiệp độc hại đôi khi xâm nhập nguồn n−ớc, thức ăn và không khí, mặc dù các quan chức chính phủ ë cÊp bang vµ Liªn bang rÊt c¶nh gi¸c trong nç lùc b¶o vÖ c¸c nguån tµi nguyªn nµy. HiÖn c¸c nhµ khoa häc vµ trung t©m nghiªn cøu trªn kh¾p Hoa K× ®ang t×m tßi nh÷ng gi¶i ph¸p l©u dµi. Sö dông nh÷ng kÜ thuËt míi nh− kÕt chuçi gen, hä hy väng ph¸t triÓn nh÷ng lo¹i c©y lín nhanh vµ kh¸ng s©u bÖnh mµ kh«ng cÇn dïng hãa chÊt độc hại.. 115.

(116) 4. Gi¸ trÞ xuÊt khÈu vμ nhËp khÈu cña Hoa K× thêi k× 1995 − 2004. (§¬n vÞ: triÖu USD) N¨m. 1995. 1997. 1998. 1999. 2000. 2001. 2004. XuÊt khÈu. 584743. 688697. 382138. 702098. 781125. 730803. 818500. NhËp khÈu. 770852. 899020. 944353. 1059435. 1259297. 1179177. 1525700. C¸n c©n th−¬ng m¹i. −186109. −210323. −562215. −357337. −478172. −448374. −707200. 5. S¶n l−îng mét sè n«ng s¶n Hoa K×, n¨m 2004. 116. N«ng s¶n. S¶n l−îng. XÕp h¹ng trªn thÕ giíi. Ng« (triÖu tÊn). 298,2. 1. Lóa m× (triÖu tÊn). 68,0. 3. Lóa g¹o (triÖu tÊn). 10,2. 11. B«ng (triÖu tÊn). 9,8. 2. §−êng (triÖu tÊn). 7,1. 4. §µn bß (triÖu con). 94,9. 4. §µn lîn (triÖu con). 60,4. 2.

(117) Bμi 6 Hîp chóng quèc Hoa K× (tiÕp theo) TiÕt 3. Thùc hµnh t×m hiÓu sù ph©n hãa l∙nh thæ s¶n xuÊt cña Hoa K× I. Môc tiªu Sau bµi häc, HS cÇn: 1. KiÕn thøc Xác định đ−ợc sự phân hóa lãnh thổ trong nông nghiệp và công nghiệp của Hoa Kì và những nhân tố ảnh h−ởng đến sự phân hóa đó. 2. KÜ n¨ng Rèn luyện cho HS kĩ năng phân tích bản đồ, phân tích các mối liên hệ gi÷a ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn víi sù ph©n bè cña c¸c ngµnh n«ng nghiÖp vµ c«ng nghiÖp. II. c¸c ThiÕt bÞ d¹y häc cÇn thiÕt •. Bản đồ Địa lí tự nhiên Hoa Kì.. •. Bản đồ Kinh tế chung Hoa Kì.. •. Bản đồ các trung tâm công nghiệp Hoa Kì.. III. Hoạt động trên lớp KiÓm tra bµi cò: 1. Dựa vào số liệu bảng 6.3, vẽ biểu đồ so sánh GDP của Hoa Kì với thế giíi vµ mét sè ch©u lôc. 2. NhËn xÐt xu h−íng chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh c«ng nghiÖp cña Hoa K× vµ gi¶i thÝch nguyªn nh©n.. 117.

(118) 3. V× sao n«ng nghiÖp Hoa K× h×nh thµnh nhiÒu vïng s¶n xuÊt chuyªn canh lín? Më bµi: Do ®iÒu kiÖn tù nhiªn vµ kinh tÕ – x· héi kh¸c nhau nªn trªn c¸c vïng l·nh thæ cña Hoa K×, c¸c ngµnh s¶n xuÊt còng cã sù ph©n ho¸ rÊt kh¸c biệt. Bài học hôm nay sẽ giúp chúng ta hiểu rõ về sự phân hóa đó. I. Ph©n ho¸ l∙nh thæ N«ng nghiÖp Hoạt động 1: Quan sát l−ợc đồ phân bố các vùng sản xuất nông nghiệp chính của Hoa Kì (hình 6.6) để nêu sự phân bố các nông sản chính cña Hoa K× B−ớc 1: GV kẻ bảng, cho đại diện HS lên xác định vùng phân bố các sản phÈm n«ng nghiÖp chÝnh cña Hoa K× vµ ghi vµo « thÝch hîp. D−íi líp, HS cã thể thảo luận theo từng nhóm nhỏ hoặc theo từng cặp để hoàn thành bài tập này. B−íc 2: C¸c HS gãp ý, bæ sung. B−íc 3: GV chuÈn x¸c kiÕn thøc. N«ng s¶n chÝnh. C©y l−¬ng thùc. C©y c«ng nghiÖp vμ c©y ¨n qu¶. Ch¨n nu«i. Lóa m×, ng«, lu¸ g¹o (phalorida). §ç t−¬ng, c©y ¨n qu¶ cận nhiệt đới và ôn đới. Bß thÞt, bß s÷a Thñy s¶n (Phlorida). − Củ cải đ−ờng, đỗ t−¬ng. Bß, lîn. Khu vùc. PhÝa §«ng. Trung t©m. C¸c bang phÝa B¾c. Lóa m×, ng«. C¸c bang ë gi÷a. Ng«, lóa m×. C¸c bang phÝa Nam. PhÝa T©y. − T¸o, lª, rau xanh − §ç t−¬ng, b«ng, thuèc l¸, cñ c¶i ®−êng − MÝa Lóa g¹o. Lóa g¹o (Caliphoonia). − Cam, chanh, chuèi (ăn quả nhiệt đới) − Cây ăn quả nhiệt đới (caliphoocnia) − Rõng. 118. Bß − Thñy s¶n (c¸ t«m) − Lîn. Bß.

(119) II. Ph©n ho¸ l∙nh thæ c«ng nghiÖp Hoạt động 2: Quan sát l−ợc đồ các trung tâm công nghiệp chính của Hoa Kì (hình 6.7) để nêu sự phân bố các ngành công nghiệp. B−ớc 1: GV kẻ bảng, cho đại diện HS lên xác định các trung tâm công nghiệp quan trọng của các vùng, xác định trong đó đâu là ngành công nghiệp truyền thống và đâu là ngành công nghiệp hiện đại và ghi vào ô thích hợp. D−ới lớp HS có thể thảo luận theo từng nhóm nhỏ hoặc theo từng cặp để hoàn thành bµi tËp nµy. B−íc 2: C¸c HS gãp ý, bæ sung. B−íc 3: GV chuÈn x¸c kiÕn thøc. Vïng C¸c ngμnh CN chÝnh. C¸c ngµnh c«ng nghiÖp truyÒn thång. C¸c ngµnh c«ng nghiệp hiện đại.. Vïng §«ng B¾c. Vïng PhÝa Nam. Vïng PhÝa T©y. Thùc phÈm, dÖt may, − LuyÖn kim mµu, cơ khí, luyện kim đen Thực phẩm, dệt may, đóng tàu biển, sản và màu, hoá chất, cơ khí, đóng tàu biển, xuất ôtô đóng tàu biển, sản sản xuất ôtô − C¬ khÝ xuÊt «t«. §iÖn tö, viÔn th«ng.. − §iÖn tö, viÔn th«ng, − §iÖn ho¸ dÇu. th«ng.. tö,. viÔn. − ChÕ t¹o m¸y bay, − ChÕ t¹o m¸y bay. tªn löa vò trô. Iii. §¸nh gi¸ GV nhËn xÐt kÕt qu¶ lµm viÖc cña c¶ líp. Cã thÓ thu vµ chÊm mét sè bµi tiêu biểu để động viên tinh thần học tập của HS. IV. Hoạt động nối tiếp HS vÒ nhµ hoµn chØnh bµi thùc hµnh. S−u tÇm tµi liÖu vÒ Liªn minh ch©u ¢u (EU).. 119.

(120) V. Phô lôc 1. Sự thay đổi tỉ trọng giá trị sản xuất công nghiệp cña c¸c vïng so víi c¶ n−íc (%) Vïng §«ng B¾c. Trung t©m. PhÝa T©y. 1954. 71. 18. 11. 1976. 52. 34. 14. 1980. 48. 37. 15. N¨m. 2. GDP cña Hoa K× vμ thÕ giíi n¨m 2005. (TÝnh theo gi¸ thùc tÕ) N−íc. GDP (triÖu USD). TØ lÖ % cña thÕ giíi. Toμn thÕ giíi. 44.433.002. 100%. 1. Hoa K×. 12.485.725. 28,1%. 2. NhËt B¶n. 4.571.314. 10,3%. 3. §øc. 2.797.343. 6,3%. 4. Trung Quèc. 2.224.811. 5,0%. 5. Anh. 2.201.473. 5,0%. 6. Ph¸p. 2.105.864. 4,7%. 7. Italia. 1.766.160. 4,0%. 8. Canada. 1.130.208. 2,5%. 9. T©y Ban Nha. 1.126.565. 2,5%. 10. Hµn Quèc. 793.070. 1,8%. Thø tù. 120.

(121) 3. C¬ cÊu kinh tÕ C¬ cÊu kinh tÕ cña Hoa K× n¨m 2005 gåm dÞch vô 78,7%, c«ng nghiÖp chÕ t¹o 20,3% vµ n«ng nghiÖp 1%. TØ träng dÞch vô trong GDP cña Hoa K× vÉn cã xu h−íng t¨ng. 4. Kim ng¹ch xuÊt khÈu hμng hãa. (§¬n vÞ: TriÖu USD) N¨m 2002. 2003. 2004. 2005. Ph−¬ng tiÖn vËn t¶i. 144.655. 142.948. 155.902. 180.517. S¶n phÈm ®iÖn tö. 140.428. 140.838. 149.450. 155.408. Hãa chÊt vµ c¸c s¶n phÈm liªn quan. 91.702. 102.330. 121.383. 132.734. M¸y mãc. 63.262. 63.462. 76.744. 82.087. N«ng thñy s¶n vµ thùc phÈm chÕ biÕn. 58.345. 64.706. 66.908. 68.698. Kho¸ng s¶n vµ kim lo¹i. 39.924. 42.980. 50.588. 62.911. L©m s¶n. 22.825. 23.566. 25.637. 27.809. S¶n phÈm liªn quan tíi n¨ng l−îng. 14.431. 16.639. 21.783. 29.892. S¶n phÈm dÖt may. 17.298. 17.033. 17.633. 17.864. C¸c s¶n phÈm chÕ t¹o kh¸c. 15.004. 14.859. 16.923. 19.111. GiÇy dÐp. 520. 495. 450. 507. Nhãm hμng. 121.

(122) 5. Kim ng¹ch nhËp khÈu hμng hãa. (§¬n vÞ: TriÖu USD) N¨m 2002. 2003. 2004. 2005. S¶n phÈm ®iÖn tö. 229.245. 238.833. 280.146. 305.268. Ph−¬ng tiÖn vËn t¶i. 227.147. 232.212. 253.775. 271.464. S¶n phÈm liªn quan tíi n¨ng l−îng. 109.800. 147.183. 195.553. 273.197. Hãa chÊt vµ c¸c s¶n phÈm liªn quan. 106.924. 123.922. 141.683. 163.050. Kho¸ng s¶n vµ kim lo¹i. 85.616. 89.204. 120.897. 137.367. M¸y mãc. 85.181. 93.138. 108.564. 123.258. S¶n phÈm dÖt may. 81.585. 87.241. 94.045. 100.485. C¸c s¶n phÈm chÕ t¹o kh¸c. 72.129. 74.765. 83.226. 91.306. N«ng thñy s¶n (kÓ c¶ s¶n phÈm chÕ biÕn). 55.591. 60.899. 67.012. 73.050. L©m s¶n. 37.048. 38.769. 47.591. 50.003. GiÇy dÐp. 15.379. 15.560. 16.498. 17.834. Nhãm hμng. 6. Mét sè b¹n hμng lín nhÊt cña Hoa K×. (Thø tù theo tæng kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu n¨m 2005) (§¬n vÞ: TriÖu USD) STT. N−íc/vïng l·nh thæ. NhËp khÈu. XuÊt khÈu. C¸n c©n. 1. Cana®a. 287.534. 193.235. − 104.229. 2. Trung Quèc. 242.638. 38.857. − 203.781. 122.

(123) STT. N−íc/vïng l·nh thæ. NhËp khÈu. XuÊt khÈu. C¸n c©n. 3. Mªhic«. 169.216. 101.667. − 67.549. 4. NhËt B¶n. 137.831. 51.499. − 86.333. 5. §øc. 84.345. 29.227. − 55.118. 6. Anh. 50.758. 34.065. − 16.693. 7. Hµn Quèc. 43.155. 26.210. − 16.944. 8. §µi Loan. 34.574. 20.527. − 14.047. 9. Ph¸p. 33.499. 20.658. − 12.841. 10. Malaixia. 33.695. 9.472. − 24.223. 7. Th−¬ng m¹i ViÖt Nam − Hoa K× Việt Nam và Hoa Kì bắt đầu đàm phán chính thức về bình th−ờng hóa quan hệ vào năm 1991. Tháng 2 năm 1994, Hoa Kì bỏ cấm vận kinh tế đối với Việt Nam. Hai n−ớc thiết lập lại quan hệ ngoại giao vào ngày 12 tháng 7 năm 1995 và tiến hành trao đổi đại sứ đầu tiên vào tháng 5 năm 1997. Tháng 12 năm 2001, Hiệp định Th−ơng mại song ph−¬ng gi÷a hai n−íc (BTA) b¾t ®Çu cã hiÖu lùc. Ngµy 20 th¸ng 12 n¨m 2006, Tổng thống Bush đã kí luật thiết lập quan hệ th−ơng mại bình th−ờng vĩnh viễn (PNTR) víi ViÖt Nam. Song song víi quan hÖ chÝnh trÞ vµ ngo¹i giao, quan hÖ kinh tÕ vµ th−¬ng m¹i gi÷a ViÖt Nam vµ Hoa K× kh«ng ngõng ph¸t triÓn. Kim ng¹ch th−¬ng m¹i hµng hãa hai chiều giữa hai n−ớc đã tăng từ 220 triệu USD năm 1994 − năm Hoa Kì bỏ cấm vận kinh tế đối với Việt Nam − lên 1,4 tỉ USD năm 2001 − năm tr−ớc khi BTA có hiệu lực − và đạt hơn 9 tỉ USD năm 2006. Hiện nay, Việt Nam đã trở thành bạn hàng th−ơng m¹i lín thø 40 cña Hoa K×. XuÊt khÈu cña ViÖt Nam sang Hoa K× Xuất khẩu của Việt Nam sang Hoa Kì đã tăng vọt từ khoảng 1 tỉ USD năm 2001 lên 6,5 tỉ USD năm 2005, và đạt hơn 8 tỉ USD năm 2006. Nếu tính riêng về xuất khẩu hµng hãa, hiÖn nay, ViÖt Nam lµ n−íc xuÊt khÈu lín thø 35 vµo thÞ tr−êng Hoa K×. C¸c mÆt hµng xuÊt khÈu chÝnh cña ViÖt Nam sang Hoa K× n¨m 2005 gåm: dÖt may (44,8%); giầy dép (11%); đồ gỗ (10,7%); thủy hải sản kể cả thủy hải sản chế biến (9,6%); nông lâm sản và thực phẩm kể cả thực phẩm chế biến (6,1%) trong đó chủ. 123.

(124) yÕu lµ cµ phª, h¹t ®iÒu, tiªu, mËt ong tù nhiªn, cao su thiªn nhiªn; dÇu khÝ vµ s¶n phÈm dÇu khÝ (7,7%). XuÊt khÈu cña Hoa K× sang ViÖt Nam Năm 2005, xuất khẩu của Hoa Kì sang Việt Nam đạt 1,15 tỉ USD. Các mặt hàng Hoa K× xuÊt khÈu sang ViÖt Nam chñ yÕu gåm m¸y bay d©n dông, m¸y mãc, thiÕt bÞ vµ phô tïng, phô tïng m¸y bay, ph©n bãn, nguyªn liÖu c«ng nghiÖp nh− b«ng, bét giÊy, nhùa, phô kiÖn gia c«ng giÇy... Nãi chung, xu h−íng nhËp khÈu cña ViÖt Nam tõ Hoa Kì chủ yếu là thiết bị, phụ tùng công nghệ cao, mặc dù rất đắt tiền nh−ng là hàng kh«ng thÓ mua tõ c¸c n−íc kh¸c, hoÆc c¸c nguyªn liÖu, phô liÖu phôc vô gia c«ng hµng xuÊt khÈu. 8. NhËn xÐt vμ gi¶i thÝch mức độ tập trung công nghiệp giữa các vùng a) Vïng §«ng B¾c cã møc tËp trung c«ng nghiÖp cao h¬n so víi c¸c vïng kh¸c Nguyªn nh©n: − Đây là vùng có vị trí thuận lợi; có nhiều khoáng sản nh− than đá, quặng sắt; có cảng biển hiện đại... tiện cho giao l−u với Canađa và thị tr−ờng thế giới. − Có nguồn dân c− và lao động dồi dào, chất l−ợng. − Lµ vïng ®−îc khai th¸c sím nhÊt ë Hoa K× sau khi cã sù nhËp c− tõ ch©u ¢u. Còng do nÒn c«ng nghiÖp ®−îc h×nh thµnh tõ sím nªn phÇn lín gåm c¸c ngµnh c«ng nghiÖp truyÒn thèng nh− luyÖn kim, c¬ khÝ chÕ t¹o, s¶n xuÊt « t«, ho¸ chÊt, dÖt, thùc phÈm... b) Vùng Tây và Nam phát triển sau với các ngành công nghiệp hiện đại nh− cơ khÝ ®iÖn tö, c«ng nghÖ th«ng tin, c«ng nghÖ hµng kh«ng vò trô, ho¸ läc dÇu... ®©y chÝnh lµ "vµnh ®ai c«ng nghiÖp míi" hay "Vµnh ®ai c«ng nghiÖp MÆt Trêi" cña Hoa K×. * VÞ trÝ cña vïng c«ng nghiÖp "Vµnh ®ai MÆt Trêi": − Nằm ở phía nam lãnh thổ Hoa Kì giáp biên giới Mêhicô, trải dài từ bán đảo Flori®a qua L«t Angi¬let, ch¹y däc theo miÒn duyªn h¶i Th¸i B×nh D−¬ng cña Hoa K× đến tận Xittơn gần biên giới Canađa. − Cã thÓ chia Vµnh ®ai MÆt Trêi ra 4 khu vùc: + Bán đảo Floriđa (thành phố lớn là Maiami). + Vïng ven biÓn vÞnh Mªhic« (thµnh phè lín lµ Haoxt¬n vµ §alat). + Vïng ven biÓn T©y Nam Hoa K× (thµnh phè lín lµ Phª− nich, L«t Angi¬let, Xan Franxixc«).. 124.

(125) + Vïng ven biÓn T©y B¾c gi¸p biªn giíi Cana®a (thµnh phè lín lµ Xitt¬n). * Nguyªn nh©n: − Do tác động phát triển của cuộc cách mạng khoa học − kĩ thuật và toàn cầu hoá nền kinh tế thế giới. Cuộc cách mạng khoa học − kĩ thuật đã làm xuất hiện nhiều ngành công nghiệp hiện đại. − Hoa Kì có định h−ớng phát triển, tạo ra sự thay đổi chiến l−ợc trong phân bố và phát triển công nghiệp trên toàn lãnh thổ, đặc biệt trên vùng Tây và Nam – nơi sau nµy ®−îc gäi lµ vµnh ®ai c«ng nghiÖp míi. Hoa Kì đã tạo điều kiện cho sự chuyển dịch vốn và lao động ở Hoa Kì từ các vùng c«ng nghiÖp phÝa nam Hå Lín vµ §«ng B¾c ven §¹i T©y D−¬ng tíi c¸c vïng phÝa nam và duyên hải ven Thái Bình D−ơng hình thành ở đó các Trung tâm công nghiệp, nghiên cứu khoa học kĩ thuật, tạo điều kiện cho sự ra đời của Vành đai công nghiệp MÆt Trêi. Sau đó, với sự phát triển nhanh chóng của Vành đai công nghiệp Mặt Trời lại càng tạo khả năng thu hút vốn và lao động trên toàn lãnh thổ Hoa Kì, đặc biệt là từ vùng c«ng nghiÖp truyÒn thèng ë §«ng B¾c Hoa K×. − VÞ trÝ thuËn lîi cña Vµnh ®ai c«ng nghiªp MÆt Trêi: + GÇn nguån nh©n c«ng rÎ, cã kÜ thuËt tõ Mªhic« di chuyÓn lªn. + GÇn nguån nguyªn liÖu: Vµnh ®ai MÆt Trêi rÊt gÇn víi khu vùc Trung vµ Nam MÜ, lµ khu vùc cung cÊp phÇn lín c¸c nguyªn liÖu c«ng nghiÖp cho Hoa K×. + C¸c n−íc Trung vµ Nam MÜ còng lµ nh÷ng b¹n hµng tiªu thô c¸c s¶n phÈm c«ng nghiệp Hoa Kì, do đó Vành đai công nghiêp Mặt Trời cũng có nhiều thuận lợi cho việc tiªu thô c¸c s¶n phÈm c«ng nghiÖp cña m×nh h¬n.. Bμi 7 Liªn minh ch©u ¢u (eu). TiÕt 1. eu − liªn minh khu vùc lín trªn thÕ giíi I. Môc tiªu Sau bµi häc, HS cÇn: 1. KiÕn thøc •. HiÓu ®−îc qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn, môc tiªu vµ thÓ chÕ cña EU. 125.

(126) •. Chøng minh ®−îc r»ng EU lµ trung t©m kinh tÕ hµng ®Çu cña thÕ giíi.. •. Nªu lªn ®−îc sù kh¸c biÖt vÒ kh«ng gian kinh tÕ ë EU.. 2. KÜ n¨ng •. Phân tích đ−ợc các biểu đồ, bảng số liệu, l−ợc đồ có trong SGK.. •. Sử dụng bản đồ (l−ợc đồ) để nhận biết các n−ớc thành viên EU.. •. Quan sát hình vẽ đế trình bày về các liên minh, hợp tác chính của EU.. •. Phân tích bảng số liệu thống kê có trong bài học để thấy đ−ợc vai trò cña EU trong nÒn kinh tÕ thÕ giíi.. II. THiÕt bÞ d¹y häc cÇn thiÕt •. Bản đồ Các n−ớc trên thế giới.. •. Phãng to h×nh 7.2, 7.5 vµ b¶ng 7.1 SGK.. III. Hoạt động trên lớp KiÓm tra bµi cò: GV thu, chÊm mét sè bµi thùc hµnh cña HS. Më bµi: Ph−¬ng ¸n 1: Nh»m t¹o ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ x· héi c¸c n−íc thµnh viªn, më réng hîp t¸c, t¨ng c−êng kh¶ n¨ng c¹nh tranh trong xu h−íng toµn cÇu ho¸ nÒn kinh tÕ thÕ giíi, rÊt nhiÒu c¸c tæ chøc, h×nh thøc liªn minh đ−ợc ra đời nh− tổ chức Hiệp −ớc tự do th−ơng mại Bắc Mĩ (NAFTA), Thị tr−êng chung Nam MÜ (MERCOSUR), khèi ThÞ tr−êng chung §«ng vµ Nam Phi (COMESA)... Trong đó Liên minh châu Âu (EU) nổi lên là một tổ chức hợp t¸c toµn diÖn nhÊt, mét trung t©m th−¬ng m¹i hµng ®Çu thÕ giíi. Bµi häc h«m nay chóng ta sÏ nghiªn cøu mét sè nÐt c¬ b¶n vÒ tæ chøc nµy. Ph−ơng án 2: GV đặt câu hỏi − Em h·y nªu mét sè thµnh tùu næi bËt nhÊt cña EU (Thµnh lËp thÞ tr−êng chung thống nhất, phát hành đồng tiền chung Ơrô, phối hợp trong nghiên cứu khoa häc, s¶n xuÊt c«ng nghiÖp kÜ thuËt cao mµ s¶n phÈm næi tiÕng lµ m¸y bay E-b¬t...). 126.

(127) EU đã ra đời và phát triển nh− thế nào? Ngày nay EU có vai trò nh− thế nào trên thế giới? Bài học hôm nay sẽ lí giải cho chúng ta các vấn đề đó. Hoạt động của GV và HS. Néi dung chÝnh. Hoạt động 1: Tìm hiểu về quá trình I. Quá trình hình thành h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña EU vµ ph¸t triÓn 1. Sự ra đời và phát triển CH: Dùa vµo néi dung SGK vµ sù hiÓu biÕt cña m×nh, em h·y nªu qu¸ tr×nh thµnh lËp, ph¸t triÓn cña EU. − Sau chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø hai, c¸c n−ớc Tây Âu đã thực hiện nhiều hoạt động nhằm tăng c−ờng sự liên kết, thống nhÊt ch©u ¢u. 6 n−íc Ph¸p, BØ, Hµ Lan, §øc, Italia, Lúcxembua đã thành lập: + Cộng đồng than và cộng đồng thép ch©u ¢u n¨m 1951. + Cộng đồng kinh tế châu Âu (EEC) năm 1957. + Cộng đồng nguyên tử châu Âu. 1967: Cộng đồng châu Âu (EC) ra đời − Tiền thân là Cộng đồng châu Âu trªn c¬ së hîp nhÊt 3 tæ chøc trªn. (EC) do 6 thµnh viªn s¸ng lËp lµ Ph¸p, BØ, Hµ Lan, §øc, Italia, Lócxembua. 1993: Cộng đồng châu Âu (EC) đ−ợc đổi – Năm 1993 đ−ợc đổi tên thành tªn thµnh Liªn minh ch©u ¢u (EU). Liªn minh ch©u ¢u (EU). − 1973 cã thªm Aixlen, Anh, §an M¹ch (tæng sè cã 9 thµnh viªn) − 1981 cã thªm Hi L¹p (→ tæng sè cã 10 thµnh viªn) − 1986 cã thªm Bå §µo Nha, T©y Ban Nha (tæng sè cã 12 thµnh viªn) 127.

(128) Hoạt động của GV và HS. Néi dung chÝnh. − 1995 cã thªm ¸o, Thuþ §iÓn, PhÇn Lan (tæng sè cã 15 thµnh viªn) − 2004 cã thªm 10 n−íc lµ Ext«nia, Latvia, Litva, Ba Lan, SÐc, Xl«vakia, Hungari, Xl«vªnia, Manta, SÝp (tæng sè cã 25 thµnh viªn) − N¨m 2007 cã thªm Bun-ga-ri, Ru-ma-ni, – §Õn n¨m 2007 cã 27 n−íc thµnh EU cã 27 n−íc thµnh viªn. viªn. 2. Mục đích và thể chế CH: Để phát triển, EU đã đặt ra các mục a) Mục đích: Xây dựng EU thành tiªu quan träng nµo? khu vùc: − Tù do l−u th«ng hµng ho¸, dÞch vô, con ng−êi vµ tiÒn vèn. − T¨ng c−êng hîp t¸c, liªn kÕt vÒ + Kinh tÕ, luËt ph¸p vµ néi vô. + An ninh và đối ngoại. GV: Những mục tiêu này đã đ−ợc đề cập trong (Ba trô cét) HiÖp −íc Ma-xtrich n¨m 1993. VÝ dô: (xem h×nh 7.3). b) ThÓ chÕ. − Hội đồng châu Âu, Nghị viện châu Âu, Hội động Bộ tr−ởng EU, Uỷ ban Liên minh ch©u ¢u, Toµ ¸n ch©u ¢u, Ng©n hµng trung −¬ng ch©u ¢u, Së kinh tÕ vµ X· héi ch©u ¢u.... EU đã lập ra các cơ quan nghiên cøu, ®−a ra c¸c quyÕt s¸ch vÒ kinh tế và chính trị để các n−ớc thành viªn thi hµnh.. Chuyển ý: Sự hợp tác trong EU đã tạo nªn nh÷ng nh÷ng thµnh c«ng g×? Chóng ta chuyÓn sang nghiªn cøu môc II sau ®©y. 128.

(129) Hoạt động của GV và HS. Néi dung chÝnh. Hoạt động 2: Tìm hiểu về vị thế của II. Vị thế của EU trong EU trong nÒn kinh tÕ thÕ giíi nÒn kinh tÕ thÕ giíi Tr¶i qua qu¸ tr×nh ph¸t triÓn, më réng 1. Mét trung t©m kinh tÕ lín không ngừng, ngày nay EU đã trở thành: trên thế giới + Mét khu vùc tù do l−u th«ng vÒ hµng ho¸, con ng−êi, dÞch vô, tiÒn vèn, sö dụng một đồng tiền chung... + Mét tæ chøc liªn kÕt thµnh c«ng, hiÖu qu¶. CH: Dùa vµo b¶ng 7.1, em h·y so s¸nh mét sè chØ tiªu c¬ b¶n gi÷a EU vµ Hoa K×, NhËt B¶n. − Năm 2004 GDP của EU = 109% của − EU đã v−ợt Hoa Kì, Nhật Bản về Hoa K×, gÊp gÇn 2,8 lÇn cña NhËt B¶n. nhiÒu chØ tiªu c¬ b¶n. − EU v−ît xa Hoa K×, NhËt B¶n vÒ sè d©n, trÞ gi¸ xuÊt khÈu so víi GDP (%), vµ tØ lÖ % trong xuÊt khÈu cña thÕ giíi. GV: Hoa Kì th−ờng đề cao sự chênh lệch − Tuy nhiên còn có sự chênh lệch về trình độ phát triển trong EU. Tuy về trình độ phát triển giữa các nhiªn ®iÒu nµy lµ b×nh th−êng, do hoµn n−íc thµnh viªn. c¶nh lÞch sö vµ ®iÒu kiÖn tù nhiªn, kinh tÕ x· héi... cña c¸c n−íc kh¸c nhau. Ngay trªn mét n−íc còng cã sù kh¸c biÖt không nhỏ về trình độ. 2. Tæ chøc th−¬ng m¹i hµng ®Çu thÕ giíi CH: Dựa vào nội dung SGK và sự hiểu EU đã: biÕt cña m×nh, em cã nhËn xÐt g× vÒ quan hệ th−ơng mại của EU đối với các n−ớc bªn trong vµ bªn ngoµi EU?. 129.

(130) Hoạt động của GV và HS. Néi dung chÝnh. * Bªn trong: B·i bá hµng rµo thuÕ quan − B·i bá hµng rµo thuÕ quan trong trong bu«n b¸n gi÷a c¸c n−íc. bu«n b¸n gi÷a c¸c n−íc trong EU. − Thùc hiÖn mét møc thuÕ quan trong quan hÖ th−¬ng m¹i víi c¸c − Thùc hiÖn mét møc thuÕ quan trong quan hÖ th−¬ng m¹i víi c¸c n−íc ngoµi n−íc ngoµi EU. EU. * Bªn ngoµi:. − Thực hiện một số thay đổi trong ngoại th−¬ng cña EU kÓ tõ n¨m 1980: + Tr−íc ®©y tËp trung ph¸t triÓn quan hÖ ngo¹i th−¬ng víi Hoa K×, NhËt B¶n vµ các thuộc địa cũ. + Tõ 1980 tËp trung ®Çu t− vµo c«ng nghiÖp ë c¸c n−íc c«ng nghiÖp míi cña châu á, Trung và Nam Mĩ; đồng thời kh«ng ngõng më réng quan hÖ vÒ mäi mÆt víi c¸c n−íc vµ c¸c tæ chøc kinh tÕ trªn thÕ giíi. − HiÖn nay EU lµ b¹n hµng lín nhÊt cña − Lµ b¹n hµng lín nhÊt cña c¸c c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn. n−íc ®ang ph¸t triÓn. CH: Dùa vµo h×nh 7.5 em h·y nªu vai trß − N¨m 2004, so víi thÕ giíi, EU cña EU trong nÒn th−¬ng m¹i thÕ giíi. chØ chiÕm 2,2 % diÖn tÝch, 7,1% d©n sè nh−ng l¹i chiÕm tíi: + 37,7% hoạt động xuất nhập khÈu. + 59% viÖn trî ph¸t triÓn thÕ giíi. EU còng chiÕm: + 31% tæng gi¸ trÞ kinh tÕ cña thÕ giíi. + 26% trong s¶n xuÊt «t« cña thÕ giíi. + 19% trong tiªu thô n¨ng l−îng cña thÕ giíi.. 130.

(131) IV. §¸nh gi¸ 1. Liªn minh ch©u ¢u (EU) h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn nh− thÕ nµo? Tr×nh bày tóm tắt mục đích và thể chế của tổ chức này? 2. V× sao cã thÓ nãi EU lµ trung t©m kinh tÕ hµng ®Çu cña thÕ giíi? V. Hoạt động nối tiếp S−u tÇm c¸c tµi liÖu vÒ Liªn minh ch©u ¢u (EU). VI. Phô lôc 1. Thμnh viªn LÞch sö cña Liªn minh ch©u ¢u b¾t ®Çu tõ sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai. Cã thÓ nói rằng ý t−ởng về hội nhập châu Âu đã đ−ợc nhận thức sẽ giúp cho việc giết chóc và phá hủy không xảy ra nữa. Bộ tr−ởng Ngoại giao Pháp Robert Schuman là ng−ời đã nêu ra ý t−ởng và đề xuất lần đầu tiên trong một bài phát biểu nổi tiếng ngày 09/05/1950 − ngµy mµ hiÖn nay ®−îc coi lµ sinh nhËt cña EU vµ ®−îc kØ niÖm hµng n¨m lµ Ngµy ch©u ¢u. Ban ®Çu, EU bao gåm 6 quèc gia thµnh viªn lµ: BØ, §øc, Italia, Luych− xam− bua, Ph¸p vµ Hµ Lan. C¸c n−íc §an M¹ch, Ailen vµ Anh gia nhËp vµo n¨m 1973. Hi L¹p gia nhËp n¨m 1981. T©y Ban Nha vµ Bå §µo Nha gia nhËp n¨m 1986. ¸o, PhÇn Lan vµ Thôy §iÓn gia nhËp n¨m 1995. Nh− vËy, tíi ngµy 1 th¸ng 1 n¨m 1995, EU cã 15 n−íc thµnh viªn gåm: Ph¸p, §øc, Italia, BØ, Hµ Lan, Lócx¨mbua, Anh, Ailen, §an M¹ch, Hi L¹p, T©y Ban Nha, Bå §µo Nha, ¸o, Thôy §iÓn vµ PhÇn Lan. Ngµy 1 th¸ng 5 n¨m 2004, EU kÕt n¹p thªm 10 thµnh viªn míi lµ SÐc, Hungary, Ba Lan, Slovakia, Slovenia, Litva, Latvia, Estonia, Malta vµ Kypros (Céng hßa SÝp). Ngày 1/1/2007, Romania và Bulgaria, hai quốc gia Đông Nam Âu đã gia nhập EU, n©ng tæng sè thµnh viªn cña Liªn minh ch©u ¢u lªn 27 Quèc gia thµnh viªn. Theo thèng kª n¨m 2005, EU cã diÖn tÝch 4.325.657 km2 víi d©n sè 459,7 triÖu ng−ời; GDP đạt 12.690,5 tỉ USD; GDP/đầu ng−ời là 27.606 USD/năm. 2. Qu¸ tr×nh thμnh lËp Hiệp −ớc Paris (1951) đ−a đến việc thành lập Cộng đồng Than Thép châu Âu (ECSC)... Hiệp −ớc Roma(1957) đ−a đến việc thành lập Cộng đồng Nguyên tử châu Âu (Euratom) và thành lập Cộng đồng kinh tế châu Âu (EEC).. 131.

(132) Hội đồng châu Âu Từ năm 1967 cơ quan điều hành của các cộng đồng trên đ−ợc hợp nhất và gọi là Hội đồng châu Âu. ThÞ tr−êng chung ch©u ¢u Năm 1987, EU bắt đầu triển khai kế hoạch xây dựng "Thị tr−ờng nội địa thống nhất Ch©u ¢u" n¨m 1992. HiÖp −íc Maastricht HiÖp −íc Liªn hiÖp ch©u ¢u, hay cßn gäi lµ HiÖp −íc Maastricht, kÝ ngµy 7 th¸ng 2 năm 1992 tại Maastricht (Hà Lan), nhằm mục đích: − Thành lập liên minh kinh tế và tiền tệ vào cuối thập niên 1990, với một đơn vị tiền tệ chung và một ngân hàng trung −ơng độc lập. − Thành lập một liên minh chính trị bao gồm việc thực hiện một chính sách đối ngoại và an ninh chung để tiến tới có chính sách phòng thủ chung, tăng c−ờng hợp tác vÒ c¶nh s¸t vµ luËt ph¸p. Hiệp −ớc này đánh dấu một b−ớc ngoặt trong tiến trình nhất thể hóa châu Âu. Liªn minh chÝnh trÞ − TÊt c¶ c¸c c«ng d©n cña c¸c n−íc thµnh viªn ®−îc quyÒn tù do ®i l¹i vµ c− tró trong l·nh thæ cña c¸c n−íc thµnh viªn. − Đ−ợc quyền bầu cử chính quyền địa ph−ơng và Nghị viện châu Âu tại bất kì n−ớc thµnh viªn nµo mµ hä ®ang c− tró. − Thực hiện một chính sách đối ngoại và an ninh chung trên cơ sở hợp tác liên chính phủ với nguyên tắc nhất trí để vẫn bảo đảm chủ quyền quốc gia trên lĩnh vùc nµy. − T¨ng c−êng quyÒn h¹n cña NghÞ viÖn ch©u ¢u. − Mở rộng quyền của Cộng đồng trong một số lĩnh vực nh− môi tr−ờng, xã hội, nghiªn cøu... − Phối hợp các hoạt động t− pháp, thực hiện chính sách chung về nhập c−, quyền c− tró vµ thÞ thùc. 3. Liªn minh kinh tÕ vμ tiÒn tÖ §−îc chia lµm 3 giai ®o¹n, tõ 1 th¸ng 7 n¨m 1990 tíi 1 th¸ng 1 n¨m 1999, vµ kÕt thóc b»ng viÖc gi¶i t¸n ViÖn tiÒn tÖ ch©u ¢u, lËp Ng©n hµng Trung −¬ng ch©u ¢u (ECB). Điều kiện để tham gia vào liên minh kinh tế và tiền tệ (còn gọi là những tiêu chí hội nhËp) lµ:. 132.

(133) − L¹m ph¸t thÊp, kh«ng v−ît qu¸ 1,5% so víi møc trung b×nh cña 3 n−íc cã møc l¹m ph¸t thÊp nhÊt; − Th©m hôt ng©n s¸ch kh«ng v−ît qu¸ 3% GDP; − Nợ nhà n−ớc d−ới 60% GDP và biên độ dao động tỉ giá giữa các đồng tiền ổn định trong hai năm theo cơ chế chuyển đổi (ERM); − L·i suÊt (tÝnh theo l·i suÊt c«ng tr¸i thêi h¹n tõ 10 n¨m trë lªn) kh«ng qu¸ 2% so víi møc trung b×nh cña 3 n−íc cã l·i suÊt thÊp nhÊt. Kể từ ngày 1 tháng 1 năm 2002, đồng Euro đã chính thức đ−ợc l−u hành trong 12 quốc gia thành viên (còn gọi là khu vực đồng Euro) gồm Pháp, Đức, áo, Bỉ, Phần Lan, áo Ailen, Italia, Lúcxămbua, Hà Lan, Tây Ban Nha và Bồ Đào Nha; các n−ớc đứng ngoài là Anh, Đan Mạch và Thụy Điển. Hiện nay, đồng Ơrô đang có mệnh giá cao hơn đồng đô la Mĩ. HiÖp −íc Amsterdam Hiệp −ớc Amsterdam (còn gọi là Hiệp −ớc Maastricht sửa đổi, kí ngày 2 tháng 10 năm 1997 tại Amsterdam) đã có một số sửa đổi và bổ sung trong một số lĩnh vực chÝnh nh−: 1. Những quyền cơ bản, không phân biệt đối xử; 2. T− pháp và đối nội; 3. ChÝnh s¸ch x· héi vµ viÖc lµm; 4. Chính sách đối ngoại và an ninh chung. HiÖp −íc Schengen Ngày 19 tháng 6 năm 1990, Hiệp −ớc Schengen đã đ−ợc thỏa thuận xong. Đến ngµy 27 th¸ng 11 n¨m 1990, 6 n−íc Ph¸p, §øc, Lócx¨mbua, BØ, Hµ Lan vµ Italia chÝnh thøc kÝ HiÖp −íc Schengen. Hai n−íc T©y Ban Nha vµ Bå §µo Nha kÝ ngµy 25 th¸ng 6 n¨m 1991. Ngµy 26 th¸ng 3 n¨m 1995, hiÖp −íc nµy míi cã hiÖu lùc t¹i 7 n−íc thµnh viên. Hiệp −ớc quy định quyền tự do đi lại của công dân các n−ớc thành viên. Đối với c«ng d©n n−íc ngoµi chØ cÇn cã visa cña 1 trong 9 n−íc trªn lµ ®−îc phÐp ®i l¹i trong toàn bộ khu vực Schengen. Hiện nay, 14 trong 25 n−ớc thành viên EU đã tham gia khu vùc Schengen (ngo¹i trõ c¶ V−¬ng quèc Liªn hiÖp Anh vµ B¾c Ailen). HiÖp −íc Nice Hiệp −ớc Nice (11 tháng 12 năm 2000) tập trung vào vấn đề cải cách thể chế đón nhận các n−ớc thành viên mới đồng thời tăng c−ờng vai trò của Nghị viện châu Âu, thµnh lËp Lùc l−îng ph¶n øng nhanh (RRF). Theo luËt cña EU, HiÖp −íc Nice cÇn ®−îc nghÞ viÖn cña tÊt c¶ c¸c n−íc thµnh viªn th«ng qua míi cã hiÖu lùc. HiÖn nay, qu¸ tr×nh nµy ®ang ®−îc tiÕn hµnh trong c¸c quèc gia thµnh viªn.. 133.

(134) Bμi 7 liªn minh ch©u ©u (tiÕp theo) Tiết 2. eu − hợp tác liên kết để cùng phát triển I. Môc tiªu Sau bµi häc, HS cÇn: 1. KiÕn thøc • • •. HiÓu ®−îc néi dung vµ ý nghÜa cña viÖc h×nh thµnh thÞ tr−êng chung châu Âu và của việc sử dụng đồng tiền chung ơ-rô. Chøng minh ®−îc r»ng sù hîp t¸c liªn kÕt cña c¸c n−íc thµnh viªn EU đã đem lại những lợi ích kinh tế to lớn. Tr×nh bµy ®−îc néi dung cña kh¸i niÖm liªn kÕt vïng vµ nªu lªn ®−îc mét sè lîi Ých cña viÖc liªn kÕt vïng ë EU.. 2. KÜ n¨ng •. Phân tích đ−ợc các sơ đồ, l−ợc đồ có trong bài học.. • •. Khai thác đ−ợc thông tin từ các l−ợc đồ, hình vẽ có trong bài. Phân tích đ−ợc nội dung các l−ợc đồ: Hợp tác sản xuất máy bay Ebớt và liên kết vùng Ma-xơ Rai-nơ.. II. C¸c thiÕt bÞ d¹y häc cÇn thiÕt Phãng to: • Các l−ợc đồ: Hợp tác sản xuất máy bay E− bớt, Liên kết vùng Ma-xơ Rai-nơ và Sơ đồ đ−ờng hầm Măng− sơ. •. C¸c h×nh vÏ cã trong SGK.. III. Hoạt động trên lớp KiÓm tra bµi cò: 1. Liªn minh ch©u ¢u (EU) h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn nh− thÕ nµo? Tr×nh bày tóm tắt mục đích và thể chế của tổ chức này? 134.

(135) 2. V× sao cã thÓ nãi EU lµ trung t©m kinh tÕ hµng ®Çu cña thÕ giíi? Më bµi: Trong c¸c tæ chøc hîp t¸c khu vùc, EU næi lªn lµ mét tæ chøc thùc hiÖn viÖc liªn kÕt cã hiÖu qu¶ nhÊt. Bµi häc h«m nay sÏ cho chóng ta biÕt vÒ mét sè thµnh qu¶ hîp t¸c cña c¸c n−íc thµnh viªn EU.. Hoạt động của GV và HS. Néi dung chÝnh. Hoạt động 1: Tìm hiểu về Thị tr−ờng I. Thị tr−ờng chung châu chung ch©u ¢u ¢u 1. Tù do l−u th«ng CH: Dùa vµo c¸c th«ng tin trong SGK, Trªn 4 mÆt: em h·y cho biÕt néi dung c¬ b¶n cña c¸c mÆt tù do l−u th«ng lµ g×? a) Tù do di chuyÓn Bao gåm tù do di chuyÓn, tù do c− tró, tù do lùa chän n¬i lµm viÖc. VÝ dô ng−ời I-ta-lia có thể đến làm việc ở mọi n¬i trªn n−íc Ph¸p nh− ng−êi Ph¸p. b) Tù do l−u th«ng dÞch vô Tự do đối với các dịch vụ nh− vận tải, th«ng tin liªn l¹c, ng©n hµng, du lÞch, kiÓm to¸n... VÝ dô mét c«ng ti vËn t¶i của Phần Lan có thể đảm nhận một hợp đồng vận tải ở Đức mà không phải xin giÊy phÐp cña chÝnh quyÒn §øc. c) Tù do l−u th«ng hµng ho¸ C¸c s¶n phÈm s¶n xuÊt hîp ph¸p ë mét n−íc thuéc EU ®−îc tù do vËn chuyÓn vµ b¸n trªn tÊt c¶ c¸c n−íc kh¸c thuéc EU mµ kh«ng ph¶i chÞu bÊt cø mét kho¶n thuÕ h¶i quan nµo. d) Tù do l−u th«ng tiÒn vèn Các hạn chế đối với giao dịch thanh to¸n bÞ b·i bá. 135.

(136) Hoạt động của GV và HS. Néi dung chÝnh. C«ng d©n cña mét n−íc thuéc EU cã thÓ dÔ dµng më tµi kho¶n t¹i bÊt k× mét quèc gia nµo kh¸c thuéc EU. CH: Thùc hiÖn 4 mÆt cña tù do l−u thông có ý nghĩa nh− thế nào đối với viÖc ph¸t triÓn EU? – Điều đó giúp cho phát huy tối đa lợi thÕ nh©n tµi, vËt lùc, nguån vèn... cho sự phát triển chung của cộng đồng Liên minh ch©u ¢u. 2. Euro (Ơ-rô) − đồng tiền chung cña EU CH: Đồng Ơ-rô đã đ−ợc sử dụng trên a) Thực trạng sử dụng: c¸c n−íc EU nh− thÕ nµo? + Tõ 1 − 1 − 1999, c¸c n−íc EU (11 n−ớc thành viên) đã bắt đầu sử dụng đồng Ơ-rô. 13 n−ớc là Bỉ, CHLB Đức, Pháp, Phần + Đến 2006 đã có 13 n−ớc thành Lan, I-ta-li-a, Hà Lan, áo, Bồ Đào Nha, viên sử dụng đồng Ơ-rô. T©y Ban Nha, Lóc-x¨m-bua, Hi L¹p, Ai-len, Sl«-vª-ni-a. CH: Vì sao có thể nói: Việc ra đời đồng tiÒn chung ¥-r« lµ b−íc tiÕn míi cña sù liªn kÕt EU? – Việc đ−a đồng Ơ-rô vào l−u hành là h×nh ¶nh tËp trung cho sù thèng nhÊt cña c¸c n−íc thµnh viªn trong EU, mang l¹i nhiÒu lîi Ých v« cïng quan träng. b) Lîi Ých: – N©ng cao søc c¹nh tranh cña thÞ tr−êng chung ch©u ¢u. 136.

(137) Hoạt động của GV và HS. Néi dung chÝnh. – Gãp phÇn thóc ®Èy l−u th«ng hµng ho¸ vµ nguån vèn. – §¬n gi¶n ho¸ c«ng t¸c kÕ to¸n cña c¸c doanh nghiÖp ®a quèc gia. – Xo¸ bá nh÷ng rñi ro khi chuyÓn đổi tiền tệ... Chuyển ý: Các n−ớc EU đã có những hîp t¸c quan träng trong lÜnh vùc s¶n xuÊt vµ dÞch vô. Chóng ta cã thÓ thÊy râ ®iÒu nµy khi nghiªn cøu môc II sau ®©y. Hoạt động 2: Tìm hiểu về hoạt động II. Hợp tác trong sản xuất hîp t¸c trong s¶n xuÊt vµ dÞch vô cña vµ dÞch vô EU GV chia nhãm, yªu cÇu c¸c nhãm dùa vµo h×nh vÏ trong bµi vµ néi dung phÇn II trong SGK, để thảo luận, chọn ý đúng vµ ®iÒn vµo b¶ng tæng hîp.. Dù ¸n − S¶n phÈm hîp t¸c. C¸c bªn tham gia hîp t¸c chÝnh. S¶n xuÊt m¸y bay E-bít. Ph¸p, §øc, Anh. §−êng hÇm qua eo biÓn Anh vµ Ph¸p. M¨ng-s¬ nèi Anh vµ phÇn châu Âu lục địa. Lîi Ých do dù ¸n mang l¹i. S¶n xuÊt ®−îc m¸y bay E-bít næi tiÕng, c¹nh tranh cã hiÖu qu¶ víi c¸c h·ng chÕ t¹o m¸y bay hµng ®Çu cña Hoa K×. Hµng hãa ®−îc vËn chuyÓn trùc tiÕp giữa Anh và phần lục địa châu Âu (kh«ng cÇn phµ). ChuyÓn ý: Víi sù gãp søc quan träng cña c¸c n−íc EU, ë ch©u ¢u hiÖn nay đã xuất hiện các vùng liên kết rất sâu réng mµ chóng ta nghiªn cøu sau ®©y. 137.

(138) Hoạt động của GV và HS. Néi dung chÝnh. Hoạt động 3: Tìm hiểu về liên kết III. Liên kết vùng ở châu vïng ch©u ©u ¢u (EUROREGIO) 1. Kh¸i niÖm liªn kÕt vïng ch©u ¢u CH: Em hiÓu liªn kÕt vïng ch©u ¢u lµ – Euroregio (liªn kÕt vïng ch©u ¢u) g×? lµ tõ ghÐp cña Europe (ch©u ¢u) vµ Region (vïng), lµ khu vùc biªn giíi châu Âu mà ở đó ng−ời dân tự nguyÖn hîp t¸c s©u réng vÒ c¸c mÆt kinh tÕ, x· héi vµ v¨n ho¸ v× lîi Ých chung cña c¸c bªn tham gia. – Liªn kÕt vïng cã thÓ n»m trong biªn giíi EU hoÆc gåm c¶ l·nh thæ bªn ngoµi EU. – N¨m 2000, EU cã kho¶ng 140 liªn kÕt vïng. GV: §Ó hiÓu cô thÓ h¬n vÒ Euroregio, 2. Liªn kÕt vïng Ma-x¬ Rai-n¬ chóng ta cïng nghiªn cøu vÒ Liªn kÕt vïng Ma-x¬ Rai-n¬ trong môc 2 sau ®©y. – VÞ trÝ n»m ë khu vùc biªn giíi chung 3 n−íc Hµ Lan, §øc, BØ. T¹i ®©y: – H»ng ngµy cã kho¶ng 30 ngh×n ng−êi ®i lµm viÖc t¹i c¸c n−íc l¸ng giÒng (Tù do di chuyÓn). – Cã t¹p chÝ xuÊt b¶n hµng th¸ng b»ng 3 thø tiÕng (Hîp t¸c vÒ v¨n ho¸). – Các tr−ờng đại học trong khu vực phối hợp tổ chức các khoá đào tạo chung (Hợp tác về đào tạo)... 138.

(139) Hoạt động của GV và HS. Néi dung chÝnh. – C¸c con ®−êng xuyªn biªn giíi ®−îc x©y dùng. CH: ViÖc hîp t¸c trong liªn kÕt vïng – Lîi Ých: Ma-xơ Rai-nơ đã đem lại những lợi ích (ý nghÜa) g×? + T¨ng c−êng qu¸ tr×nh liªn kÕt vµ nhÊt thÓ ho¸ ë EU. C¸c lîi thÕ ®−îc ph¸t huy trong qu¸ + Ph¸t huy ®−îc nh÷ng lîi thÕ riªng tr×nh thùc hiÖn c¸c dùc ¸n chung vÒ cña mçi n−íc. kinh tÕ, v¨n ho¸, gi¸o dôc, an ninh... + T¨ng c−êng t×nh ®oµn kÕt h÷u nghÞ gi÷a nh©n d©n c¸c n−íc trong khu vùc. IV. §¸nh gi¸ 1. V× sao EU thiÕt lËp thÞ tr−êng chung trong khèi? ViÖc h×nh thµnh thÞ tr−ờng chung châu Âu và đ−a vào sử dụng đồng tiền chung Ơ− rô có ý nghĩa nh− thế nào đối với việc phát triển EU? 2. EU đã thành công nh− thế nào trong hợp tác phát triển lĩnh vực giao th«ng vËn t¶i? 3. ThÕ nµo lµ liªn kÕt vïng? Qua vÝ dô liªn kÕt vïng Ma-x¬ Rai-n¬, h·y cho biÕt ý nghÜa cña viÖc ph¸t triÓn c¸c liªn kÕt vïng trong liªn minh ch©u ¢u. V. Hoạt động nối tiếp TiÕp tôc s−u tÇm c¸c tµi liÖu vÒ liªn minh ch©u ¢u. VI. Phô lôc Euro − §ång tiÒn chung ch©u ¢u Euro là đơn vị tiền tệ của Liên minh Tiền tệ châu Âu, tính đến năm 2006 đây là tiền tÖ chÝnh thøc trong 13 n−íc thµnh viªn cña Liªn minh ch©u ¢u (BØ, CHLB §øc, Ph¸p,. 139.

(140) PhÇn Lan, I-ta-li-a, Hµ Lan, ¸o, Bå §µo Nha, T©y Ban Nha, Lóc-x¨m-bua, Hi L¹p, Ai-len, Slô-vê-ni-a). Các đồng tiền kim loại euro cùng một mệnh giá giống nhau ở mặt tr−ớc, nh−ng có trang trí khác nhau ở mặt sau, đặc tr−ng cho từng quốc gia phát hành. LÞch sö dù ¸n Euro (¬r«) lµ tiÒn tÖ thèng nhÊt trong ch©u ¢u cã nguån gèc trong thêi k× ®Çu tiªn cña Liªn minh ch©u ¢u vµ trong lÞch sö kinh tÕ toµn cÇu. Mét mÆt viÖc hßa nhËp kinh tế thông qua liên minh thuế quan 1968 đã có những b−ớc tiến dài, mặt khác sự sụp đổ của hệ thống tỉ giá hối đoái Bretton Woods dẫn đến việc tỉ giá hối đoái dao động mạnh đã cản trở th−ơng mại. Năm 1970 lần đầu tiên ý t−ởng về một liên minh tiền tệ châu ¢u ®−îc cô thÓ hãa. Trong kÕ ho¹ch Werner, Thñ t−íng Lóc x¨m bua, Pierre Werner, đã cùng nhiều chuyên gia soạn thảo một Liên minh Kinh tế và Tiền tệ châu Âu với tiền tệ thống nhất. Dự tính với mục đích thành lập liên minh này cho dến năm 1980 đã thất bại mà một trong những nguyên nhân là sự sụp đổ của hệ thống Bretton Woods. Thay vào đó Liên minh Tỉ giá hối đoái châu Âu đ−ợc thành lập vào năm 1972 và sau đó là HÖ thèng TiÒn tÖ ch©u ¢u vµo n¨m 1979. HÖ thèng tiÒn tÖ ch©u ¢u cã nhiÖm vô ng¨n cản việc các tiền tệ quốc gia dao động quá mạnh. Đơn vị Tiền tệ châu Âu (tiếng Anh: European Currency Unit − ECU), một đơn vị thanh toán, ra đời vì mục đích này và có thể xem nh− là tiền thân của đồng Euro. Năm 1988, một ủy ban xem xét về liên minh kinh tế và tiền tệ d−ới sự lãnh đạo của chủ tịch ủy ban châu Âu, Jacques Delors, đã soạn thảo báo cáo Delors trong đó trình bày dự định thành lập Liên minh Kinh tế và TiÒn tÖ ch©u ¢u. §ång Euro thµnh h×nh B−íc ®Çu tiªn b¾t ®Çu vµo ngµy 1 th¸ng 7 n¨m 1990, viÖc l−u chuyÓn vèn ®−îc tù do hãa gi÷a c¸c n−íc trong Liªn minh ch©u ¢u. Vµo ngµy 1 th¸ng 1 n¨m 1994, b−íc thø hai b¾t ®Çu: ViÖn TiÒn tÖ ch©u ¢u, tiÒn th©n cña Ng©n hµng Trung −¬ng ch©u ¢u (ECB), ®−îc thµnh lËp vµ t×nh tr¹ng ng©n s¸ch quèc gia cña c¸c n−íc thµnh viªn b¾t ®Çu ®−îc xem xÐt. Ngoài ra, vào ngày 16 tháng 12 năm 1995, Hội đồng châu Âu tại Madrid (Tây Ban Nha) đã quyết định tên của loại tiền tệ mới: "Euro". Tr−ớc ngày này đã có nhiều tên kh¸c ®−îc th¶o luËn: c¸c "øng cö viªn" quan träng nhÊt bao gåm France ch©u ¢u, Krone ch©u ¢u vµ Gulden ch©u ¢u. ViÖc sö dông tªn mét lo¹i tiÒn tÖ quen thuéc lµ nhằm mục đích phát ra tín hiệu của sự liên tục và củng cố niềm tin t−ởng của quần chóng vµo lo¹i tiÒn tÖ míi nµy, ngoµi ra mét vµi thµnh viªn còng cã thÓ tiÕp tôc gi÷ ®−îc tªn tiÒn tÖ cña n−íc m×nh. Ph¸p thÝch "Ecu", tªn cña lo¹i tiÒn tÖ thanh to¸n cò. Thế nh−ng tất cả các đề nghị này đều thất bại vì một vài n−ớc dè dặt. Để đối phó với tình thế này, tên "Euro" đ−ợc Bộ tr−ởng Bộ Tài chính Đức, Theodor Waigel, đề nghị.. 140.

(141) Ngày 13 tháng 12 năm 1996, các bộ tr−ởng Bộ Tài chính của EU đi đến thỏa thuận về Hiệp −ớc ổn định và Tăng tr−ởng nhằm bảo đảm các n−ớc thành viên giữ kỉ luật về ngân sách và qua đó bảo đảm giá trị của tiền tệ chung. B−ớc thứ ba của Liên minh Kinh tế và Tiền tệ châu Âu bắt đầu có hiệu lực cùng với cuộc họp của Hội đồng châu Âu từ ngày 1 tháng 5 đến ngày 3 tháng 5 năm 1998, xác định 11 quốc gia thành viên của Liên minh Kinh tế và Tiền tệ theo các tiêu chuẩn hội tụ đ−ợc quy định tr−ớc. Ngày 19 tháng 6 năm 2000, Hội đồng châu Âu đi đến "nhận định là Hy Lạp đã đạt hội tụ bền vững ở mức độ cao và trên cơ sở này thỏa mãn các yêu cầu cần thiết để đ−a tiền tệ chung vµo sö dông". V× thÕ vµo ngµy 1 th¸ng 1 n¨m 2001 Hi L¹p gia nhËp vµo Liªn minh kinh tÕ vµ TiÒn tÖ ch©u ¢u. Vào ngày 1 tháng 1 năm 1999, tỉ lệ hối đoái giữa Euro và các đơn vị tiền tệ quốc gia đ−ợc quy định không thể thay đổi và Euro trở thành tiền tệ chính thức. Ngay ngày h«m sau, ngµy 2 th¸ng 1, c¸c thÞ tr−êng chøng kho¸n t¹i Milano (Italia), Paris (Ph¸p) và Frankfurt am Main (Đức) đã định giá tất cả các chứng khoán bằng Euro. Một thay đổi khác có liên quan với thời điểm đ−a đồng Euro vào sử dụng là việc thay thế cách ghi giá cho ngoại tệ. Tr−ớc ngày đã định, việc ghi theo giá (1 USD = xxx DEM) là hình thøc th«ng dông. Tõ ngµy 1 th¸ng 1 n¨m 1999, trong mua b¸n ngo¹i tÖ t¹i c¸c n−íc thành viên, giá trị của ngoại tệ đ−ợc ghi theo l−ợng (1 EUR = xxx USD). Thêm vào đó, tõ ngµy 1 th¸ng 1 n¨m 1999 cã thÓ chuyÓn kho¶n b»ng Euro (t¹i Hy L¹p tõ ngµy 1 th¸ng 1 n¨m 2001). C¸c tµi kho¶n vµ sæ tiÕt kiÖm ®−îc phÐp ghi b»ng Euro vµ tiÒn cò. Cæ phiÕu vµ c¸c chứng khoán khác chỉ còn đ−ợc phép mua bán bằng Euro. Việc phát hành đồng Euro đến ng−êi tiªu dïng b¾t ®Çu vµo ngµy 1 th¸ng 1 n¨m 2002. Trong một thời gian chuyển tiếp nhất định tùy thuộc vào từng quốc gia, kéo dài hoặc là đến hết tháng 2 năm 2002 hay đến hết tháng 6 năm 2002, đồng Euro và tiền quèc gia cò tån t¹i song song nh− lµ tiÒn tÖ chÝnh thøc. Thêi gian sau nµy, c¸c tiÒn quốc gia cũ không còn là tiền tệ chính thức nữa nh−ng vẫn có thể đ−ợc đổi lấy đồng Euro tại các ngân hàng quốc gia của các n−ớc, tùy theo quy định của từng n−ớc. Từ ngày 28 tháng 2 năm 2002, tại Đức quyền đổi đồng Mark Đức sang Euro không còn tốn lệ phí tại các ngân hàng trung −ơng tiểu bang là một điều đ−ợc luật pháp quy định. Kh¸c víi mét sè n−íc thµnh viªn kh¸c, yªu cÇu nµy t¹i §øc kh«ng cã thêi h¹n. MÆc dầu có cơ chế đổi tiền không tốn lệ phí và đơn giản, trong tháng 5 năm 2005 vẫn còn l−u hành 3,72 tỉ Euro tiền kim loại Mark Đức. Tổng giá trị của tiền giấy ch−a đổi thành. 141.

(142) tiÒn Euro ë vµo kho¶ng 3,94 tØ Euro. Theo nhËn xÐt cña Ng©n hµng Liªn bang §øc phần lớn số tiền này là tiền đã bị tiêu hủy hay đánh mất. C¸c n−íc tham gia Hiện có 13 n−ớc sau đây đã đ−a đồng Euro làm tiền tệ chính thức vào l−u hành: ¸o, BØ, Bå §µo Nha, §øc, Hµ Lan, Hy L¹p, Ailen, Lóc x¨m bua, Ph¸p, PhÇn Lan, T©y Ban Nha, ý, Slovenia. Ngoài ra, có một vài quốc gia khác đã tham gia vào liên minh tiền tệ với thành viên trong vùng Euro và vì vậy cũng đ−a đồng Euro vào sử dụng nh− là tiền tệ chính thức. Bên cạnh các thành viên chính thức, một số quốc gia hay địa phận khác cũng đã tự quyết định chọn Euro làm tiền tệ chuẩn (không có quyết định của EU). Thêm vào đó, đồng Euro đã trở thành một ngoại tệ quan trọng trong nhiều n−ớc nh− là một sự lựa chọn khác thay cho đồng Đô la Mĩ. Các thành viên EU nh− Đan Mạch, Estonia, Latvia, Litvia, Malta, Síp gắn kết đồng nội tệ vào đồng Euro thông qua cơ chế tỉ giá hối đoái II (ERM II), quy định khoảng dao động của các đồng nội tệ này so với đồng Euro. Anh, Đan Mạch và Thụy Điển đã quyết định không dùng tiền tệ mới và vẫn giữ tiền tệ chính thức của quốc gia. C¸c quèc gia Ba Lan, Céng hßa SÐc, Estonia, Hungary, Latvia, Litvia, Malta, Slovakia vµ SÝp gia nhËp EU n¨m 2004 chØ cã thÓ gia nhËp vµo Liªn minh Kinh tÕ vµ TiÒn tÖ ch©u ¢u sau khi tháa m·n ®−îc c¸c ®iÒu kiÖn héi tô (qua 2 n¨m lµ thµnh viªn cña C¬ chÕ tØ gi¸ hèi ®o¸i II vµ c¸c ®iÒu kiÖn kh¸c). Bulgaria vµ R«mania míi gia nhËp EU vµo ngµy 1/1/2007 vµ cã kÕ ho¹ch gia nhËp Eurozone vµo n¨m 2010 (Bulgaria) vµ 2011 (R«mania).. Bμi 7 Liªn minh ch©u ©u (EU) (tiÕp theo) TiÕt 3. Thùc hµnh. T×m hiÓu vÒ liªn minh ch©u ©u I. Môc tiªu Sau giê thùc hµnh, HS cÇn: 1. KiÕn thøc. 142. •. Tr×nh bµy ®−îc ý nghÜa cña viÖc h×nh thµnh mét EU thèng nhÊt.. •. Chøng minh ®−îc vai trß cña EU trong nÒn kinh tÕ thÕ giíi..

(143) 2. KÜ n¨ng Rèn luyện các kĩ năng vẽ, phân tích biểu đồ, phân tích số liệu thống kê, xử lí t− liệu tham khảo và kĩ năng trình bày một vấn đề. II. C¸c thiÕt bÞ d¹y häc cÇn thiÕt • • •. Bản đồ Các n−ớc châu Âu. Biểu đồ chuẩn bị tr−ớc theo yêu cầu bài thực hành. B¶ng sè liÖu 7.2. III. Hoạt động trên lớp KiÓm tra bµi cò: 1. Vì sao EU thiết lập thị tr−ờng nội địa chung? Việc hình thành thị tr−ờng chung châu Âu và đ−a vào sử dụng đồng tiền chung Ơ− rô có ý nghĩa nh− thế nào đối với việc phát triển EU? 2. EU đã thành công nh− thế nào trong hợp tác phát triển lĩnh vực giao th«ng vËn t¶i? 3. ThÕ nµo lµ liªn kÕt vïng? Qua vÝ dô liªn kÕt vïng Ma-x¬ Rai-n¬, h·y cho biÕt ý nghÜa cña viÖc ph¸t triÓn c¸c liªn kÕt vïng trong liªn minh ch©u ¢u. Mở bài: Sự hợp tác giữa các n−ớc thành viên EU đã đ−a EU lên một vị thế míi, quan träng trªn tr−êng quèc tÕ. Trong bµi thùc hµnh h«m nay chóng ta sÏ t×m hiÓu ý nghÜa cña viÖc h×nh thµnh mét EU thèng nhÊt vµ vai trß cña EU trong nÒn kinh tÕ thÕ giíi. Hoạt động 1: Tìm hiểu ý nghĩa của việc hình thành một EU thống nhÊt B−ớc 1. Giáo viên nêu rõ yêu cầu cần đạt đ−ợc trong hoạt động này, đó lµ dùa vµo « kiÕn thøc vµ nh÷ng hiÓu biÕt cña b¶n th©n, h·y cho biÕt viÖc h×nh thành thị tr−ờng chung châu Âu và việc sử dụng chung đồng ơ− rô đã tạo ra nh÷ng thuËn lîi vµ khã kh¨n g× cho c¸c n−íc thµnh viªn EU. B−ớc 2. Các nhóm hoặc tổ học sinh thảo luận để tìm ý trả lời sau đó đại diÖn häc sinh lªn b¶ng tr×nh bµy, c¶ líp gãp ý bæ sung. GV chuÈn x¸c kiÕn thøc nh− sau: I. T×m hiÓu ý nghÜa cña viÖc h×nh thµnh mét EU thèng nhÊt §èi víi c¸c n−íc thµnh viªn EU, viÖc h×nh thµnh thÞ tr−êng chung ch©u Âu và việc sử dụng chung đồng Ơ-rô đã tạo ra: 143.

(144) * ThuËn lîi: − T¨ng c−êng tù do l−u th«ng ng−êi, hµng ho¸, tiÒn tÖ vµ dÞch vô. (C¸c xe t¶i v−ît chÆng ®−êng 1200 km qua c¸c biªn giíi gi¶m tõ 58 giê xuèng cßn 36 giê) − Thóc ®Èy vµ t¨ng c−êng qu¸ tr×nh nhÊt thÓ ho¸ ë EU vÒ c¸c mÆt kinh tÕ – x· héi. VÝ dô: + C¸c h·ng b−u chÝnh viÔn th«ng cña Anh vµ §øc cã thÓ tù do hµnh nghÒ ë Bróc− xen (BØ). + Mét luËt s− ng−êi I-ta-li-a cã thÓ hµnh nghÒ ë BÐc-lin nh− mét luËt s− §øc. + Một sinh viên kiến trúc Hi Lạp có thể theo học một khoá đào tạo vè kiÕn tróc nhµ gç ë Hen-xinh-ki nh− mét sinh viªn ng−êi PhÇn Lan. − T¨ng thªm tiÒm lùc vµ kh¶ n¨ng c¹nh tranh kinh tÕ cña toµn khèi. − Việc đ−a vào sử dụng một đồng tiền chung, thống nhất sẽ thủ tiêu các rủi ro chuyển đổi tiền tệ, tạo điều kiện thuận lợi cho l−u chuyển vốn và đơn gi¶n ho¸ c«ng t¸c kÕ to¸n cña c¸c doanh nghiÖp ®a quèc gia. * Khã kh¨n: − Việc chuyển đổi sang đồng Ơ− rô nếu không quản lí, kiểm soát tốt có thÓ g©y nªn t×nh tr¹ng l¹m ph¸t ®Èy gi¸ hµng tiªu dïng t¨ng cao. Hoạt động 2: Tìm hiểu vai trò của EU trong nền kinh tế thế giới B−ớc 1: Giáo viên nêu rõ yêu cầu cần đạt đ−ợc trong hoạt động này (đ−ợc thể hiện trong tiêu đề a, b trong SGK trang 56) Gîi ý: − Khi vẽ biểu đồ có thể theo 2 cách: + Cách 1: Vẽ biểu đồ cơ cấu theo hình thức biểu đồ tròn hoặc biểu đồ cột. + Cách 2: Vẽ hệ trục toạ độ trục tung thể hiện chỉ số %, trục hoành thể hiện các n−ớc, khu vực rồi thể hiện trên biểu đồ trị giá % GDP và trị giá % dân sè cña c¸c n−íc vµ khu vùc theo b¶ng sè liÖu. − Khi nhËn xÐt vÞ trÝ cña EU trªn tr−êng quèc tÕ cÇn dùa vµo b¶ng 7.2 vµ các kiến thức đã học ở bài 7 tiết 1. B−íc 2: Häc sinh tù hoµn thµnh c¸c bµi tËp. B−íc 3: §¹i diÖn häc sinh lªn b¶ng tr×nh bµy kÕt qu¶, c¸c HS kh¸c gãp ý bæ sung, GV chuÈn x¸c kiÕn thøc: II. T×m hiÓu vai trß cña EU trong nÒn kinh tÕ thÕ giíi 1. Vẽ biểu đồ: * Cách 1: Vẽ biểu đồ cơ cấu (Lựa chọn một trong 2 hình thức sau đều đ−ợc) 144.

(145) a) Theo hình thức biểu đồ tròn. 7.1 7.1. 23.5. 4.6 2. EU. Chó gi¶i:. 31. Hoa K× 1.7. 20.3. 49. NhËt B¶n. 4. Trung Quèc. 11.3. Ên §é 17. 28.5. a) GDP. C¸c n−íc cßn l¹i. b) D©n sè. Biểu đồ GDP, dân số của EU vμ một số n−ớc so với toμn thế giới. b) Theo hình thức biểu đồ cột 7.1 31. Chó gi¶i:. EU. 4.6. Hoa K×. 2. NhËt B¶n. 20.3. 28.5. Trung Quèc 17. Ên §é. 11.3. C¸c n−íc cßn l¹i. 4. 49. 1.7. 23.5. a) GDP. b) D©n sè. Biểu đồ GDP, dân số của EU vμ một số n−ớc so với toμn thế giới. * Cách 2: Vẽ biểu đồ dạng hệ trục % So víi thÕ giíi 49. 50− 40− 31 28.5. 30−. 23,5. 20.3. 17. 20− 11.3 10−. 7.1. 4.6 2. 4. 1.7. 0 EU. Hoa K×. NhËt B¶n. Trung Quèc. Ên §é. C¸c n−íc cßn l¹i. Biểu đồ GDP, dân số của EU vμ một số n−ớc so với toμn thế giới. N−íc khu vùc. 145.

(146) 2. NhËn xÐt vÞ trÝ kinh tÕ cña EU trªn tr−êng quèc tÕ: * N¨m 2004, ch©u ¢u chØ chiÕm 7,1% d©n sè thÕ giíi, 2,2% diÖn tÝch phần đất nổi trên Trái Đất nh−ng chiếm tới: − 19% trong tiªu thô n¨ng l−îng cña thÕ giíi. − 26% trong s¶n xuÊt « t« cña thÕ giíi. − 31% GDP cña thÕ giíi. − 37,7% trong xuÊt khÈu cña thÕ giíi. − 59% trong viÖn trî ph¸t triÓn thÕ giíi. * So s¸nh víi Hoa K× vµ NhËt B¶n lµ nh÷ng trung t©m kinh tÕ hµng ®Çu thÕ giíi th× n¨m 2004 EU cã: GDP lín gÊp 1,09 lÇn cña Hoa K×, gÊp 2,74 lÇn cña NhËt B¶n. EU v−ît c¶ Hoa K× vµ NhËt B¶n vÒ: + Sè d©n. + TrÞ gi¸ xuÊt khÈu so víi GDP (%). + TØ lÖ % trong xuÊt khÈu cña thÕ giíi. + Gi¸ trÞ FDI ®Çu t− ra n−íc ngoµi. * XÐt vÒ nhiÒu chØ sè kinh tÕ th× EU lµ mét trung t©m kinh tÕ lín thø 2 thÕ giới sau Hoa Kì và đứng trên Nhật Bản. IV. §¸nh gi¸ Giáo viên nhận xét, đánh giá về việc làm bài thực hành của học sinh V. Hoạt động nối tiếp • TiÕp tôc s−u tÇm tµi liÖu vÒ Liªn minh ch©u ¢u (EU) • S−u tÇm tµi liÖu vÒ CHLB §øc VI. Phô lôc Tranh chÊp quyÕt liÖt gi÷a MÜ vμ EU về các sản phẩm biến đổi gien Cuộc tranh chấp về các sản phẩm biến đổi gien (GM), giữa Mĩ, một trong số những n−ớc sản xuất sản phẩm GM lớn trên thế giới hiện nay, và Liên hiệp châu Âu (EU), đối. 146.

(147) tác th−ơng mại lớn của Mĩ, diễn ra nhiều năm nay rất quyết liệt, liên quan vấn đề dán nh·n m¸c c¸c lo¹i s¶n phÈm nµy. Tõ khi ®−îc ®−a vµo s¶n xuÊt vµo gi÷a nh÷ng n¨m 90 cña thÕ kØ tr−íc, diÖn tÝch c¸c lo¹i d©y chuyÒn gien (GMO) t¨ng m¹nh ë MÜ, tõ 1,5 triÖu ha n¨m 1996 lªn 39 triÖu ha n¨m 2002. C¸c s¶n phÈm n«ng nghiÖp GM cña MÜ, nh− ng« vµ ®Ëu t−¬ng, chñ yÕu đ−ợc n−ớc này chế biến làm thức ăn cho gia súc và để xuất khẩu. Trong khi đó ở châu ¢u, ng−êi tiªu dïng tõ nhiÒu n¨m nay l¹i rÊt c¶nh gi¸c víi c¸c lo¹i s¶n phÈm n«ng nghiệp GM, do lo ngại những tác động của chúng đối với sức khỏe con ng−ời và môi tr−êng; v× c¸c c©y c«ng nghiÖp GMO bÞ ®−a vµo c¸c lo¹i gien kh«ng tù nhiªn. Trong EU, cuộc tranh cãi đã kéo dài nhiều năm về nghĩa vụ phải ghi rõ nguồn gốc các loại l−ơng thực và thực phẩm dành cho ng−ời và gia súc bị biến đổi gien cho phép trong từng loại l−ơng thực, thực phẩm đ−ợc l−u hành trong khối. EU cũng đã cấm gieo trồng các loại cây biến đổi gien vì mục đích th−ơng mại; khuyến khích việc mở rộng diện tích gieo trång c¸c lo¹i c©y l−¬ng thùc, thùc phÈm h÷u c¬. Do 94% sè ng−êi tiªu dïng châu Âu tỏ thái độ cự tuyệt đối với các sản phẩm nông nghiệp GM, nên từ cuối năm 1998, EU đã ban hành quy định phải ghi rõ nguồn gốc các loại sản phẩm nông nghiệp chuyÓn gien. §Õn th¸ng 7− 2002, NghÞ viÖn ch©u ¢u l¹i xiÕt chÆt h¬n viÖc kiÓm su¸t đối với các sản phẩm GM, khi đ−a ra những quy định chặt chẽ hơn đối với việc bắt buộc dán nhãn mác các loại thực phẩm biến đổi gien do EU tự sản xuất hoặc nhập khẩu, coi đây là một phần của kế hoạch bảo đảm xuất xứ và cung cấp tốt hơn thông tin về loại l−ơng thực, thực phẩm này; để ng−ời tiêu dùng đ−ợc quyền biết thứ gì họ ăn vµ quyÒn cña hä ®−îc lùa chän thùc phÈm... Ng−îc l¹i, víi c¸ch nh×n nhËn c¸c s¶n phÈm n«ng nghiÖp GM cña EU, MÜ ngay tõ đầu đã khẳng định rằng, các sản phẩm GM và không GM đều giống nhau và cần thiết nh− nhau. Chính vì vậy, lệnh cấm trên thực tế của EU đối với các sản phẩm GM từ năm 1998 vấp phải sự phản đối mạnh mẽ của Mĩ. Mĩ cho rằng, lệnh cấm này của EU g©y thiÖt h¹i lín cho n«ng d©n MÜ, lµm cho c¸c nhµ s¶n xuÊt ngò cèc cña MÜ thiÖt h¹i tíi 300 triÖu USD mçi n¨m do c¸c s¶n phÈm GM hä s¶n xuÊt kh«ng thÓ xuÊt khÈu sang thị tr−ờng châu Âu. Mĩ và EU đã mở nhiều vòng đàm phán về tranh chấp th−ơng mại đối với các sản phẩm GM, nh−ng không tìm đ−ợc tiếng nói chung. Cho đến nay các cuộc đàm phán giữa Mĩ và EU về vấn đề sản phẩm GM đều thất bại do các n−ớc EU luôn lấy lí do cần đặt vấn đề an toàn sức khỏe cho ng−ời tiêu dùng và an toàn môi tr−ờng lên trên lợi ích th−ơng mại, Tr−ớc tình hình đó, Mĩ cùng với các n−ớc sản xuất các sản phẩm GM lớn khác là ác− hen− ti− na và Ca-na-đa quyết định kiện EU lên Tổ chøc Th−¬ng m¹i thÕ giíi (WTO). Mét sè n−íc kh¸c nh− ¤-xtr©y-li-a, En Xan-va-®o,. 147.

(148) On-®u-r¸t, Mª-hi-c« , Niu-Di-l©n, Pª-ru vµ U-ru-goay tham gia vô kiÖn nµy nh− lµ bªn thø ba, ñng hé lËp tr−êng cña MÜ. §¸ng chó ý lµ sù tranh chÊp gi÷a MÜ vµ EU chung quanh thực phẩm GM không chỉ mang mục đích kinh tế, mà còn có cả mục đích chính trÞ. Tæng thèng MÜ G. Bu− s¬ chØ trÝch c¸c n−íc EU, cho r»ng víi viÖc cÊm c¸c s¶n phẩm GM, EU đã gây tổn hại nỗ lực chống đói nghèo trên toàn thế giới, đặc biệt là ở châu Phi. Đáp lại, các nhà lãnh đạo EU phê phán Mĩ chỉ chú trọng tăng chi phí quân sự; khẳng định viện trợ cho các n−ớc nghèo của EU gấp ba lần chi phí này của Mĩ cho mục đích này... Tuy nhiên, tìm cách tránh một cuộc tranh chấp th−ơng mại với Mĩ, EU quyết định më cöa thÞ tr−êng cho c¸c s¶n phÈm GM bÞ cÊm vµo n¨m 1998. §Çu th¸ng 7/2003, Nghị viện châu Âu đã bãi bỏ lệnh cấm các sản phẩm GM đ−ợc áp dụng trong EU từ n¨m 1998, nh−ng víi ®iÒu kiÖn tÊt c¶ c¸c s¶n phÈm GM ph¶i d¸n nh·n m¸c vµ nguån gèc c¸c thµnh phÇn gien. LuËt míi vÒ d¸n nh·n m¸c c¸c s¶n phÈm GM cña EU quy định các loại thực phẩm và thức ăn gia súc có chứa ít nhất 0,9% thành phần biến đổi gien trë lªn ph¶i d¸n nh·n m¸c. LuËt míi nµy sÏ cã hiÖu lùc tõ ®Çu n¨m 2004, sau khi ®−îc tÊt c¶ c¸c n−íc thµnh viªn EU th«ng qua. C¸c tæ chøc b¶o vÖ ng−êi tiªu dïng vµ c¸c nhãm b¶o vÖ m«i tr−êng ë ch©u ¢u rÊt hµi lßng vÒ luËt míi cña NghÞ viÖn ch©u ¢u đối với các sản phẩm GM. Nh−ng các quan chức Mĩ tuyên bố Mĩ sẽ không hủy đơn kiện vì các quy định mới của EU về dán nhãn mác sẽ càng làm cho bất đồng giữa Mĩ và EU về vấn đề này thêm nghiêm trọng. Mĩ cho rằng dán nhãn mác nêu rõ các thành phần GM có thể tạo ra rào chắn không công bằng đối với các sản phẩm GM và gây tèn kÐm cho c¸c nhµ s¶n xuÊt c¸c lo¹i s¶n phÈm nµy; cµng lµm cho ng−êi tiªu dïng ch©u ¢u quay l−ng l¹i víi c¸c s¶n phÈm GM ®−îc s¶n xuÊt ë MÜ. VÒ phÝa EU, c¸c nhµ lãnh đạo khối này cảnh báo Mĩ chớ có đâm đơn kiện lên WTO về luật mới của EU, vì quy định này phù hợp các quy định về dán nhãn mác sản phẩm của WTO. DiÔn biÕn nãi trªn cho thÊy tranh chÊp vÒ c¸c lo¹i s¶n phÈm GM sÏ vÉn lµ mét trong nh÷ng tranh chÊp th−¬ng m¹i khã gi¶i quyÕt gi÷a MÜ vµ EU trong t−¬ng lai gÇn.. 148.

(149) Bμi 7 Liªn minh ch©u ¢u (EU) (tiÕp theo). TiÕt 4. Céng hßa liªn bang §øc I. Môc tiªu Sau bµi häc, HS cÇn: 1. KiÕn thøc •. Nêu và phân tích đ−ợc một số đặc điểm nổi bật của CHLB Đức về tự nhiªn vµ d©n c−, x· héi.. •. VÞ thÕ cña CHLB §øc trong EU vµ trªn thÕ giíi.. •. Xác định và giải thích đ−ợc đặc tr−ng kinh tế của CHLB Đức.. 2. KÜ n¨ng •. Phân tích đ−ợc các l−ợc đồ biểu đồ, bảng số liệu thống kê, tháp dân số.. •. Khai thác đ−ợc các thông tin cần thiết từ các l−ợc đồ tự nhiên, công nghiÖp, n«ng nghiÖp.. II. C¸c thiÕt bÞ d¹y häc cÇn thiÕt •. Bản đồ: Địa lí tự nhiên CHLB Đức − Pháp, Kinh tế chung CHLB §øc.. •. Các l−ợc đồ và biểu đồ: L−ợc đồ tự nhiên Đức, Tháp dân số Đức, L−ợc đồ công nghiệp Đức, L−ợc đồ nông nghiệp Đức.. •. C¸c b¶ng sè liÖu thèng kª: Vµi nÐt vÒ t×nh h×nh d©n c−, x· héi §øc trong nh÷ng thËp kØ qua; GDP cña c¸c c−êng quèc kinh tÕ trªn thÕ giới, Các c−ờng quốc th−ơng mại trên thế giới; Cơ cấu lao động qua mét sè n¨m; Gi¸ trÞ xuÊt, nhËp khÈu cña c¸c c−êng quèc th−¬ng m¹i trªn thÕ giíi, n¨m 2004. 149.

(150) III. Hoạt động trên lớp KiÓm tra bµi cò: 1. Việc hình thành thị tr−ờng chung châu Âu và việc sử dụng chung đồng Ơ-rô đã tạo ra những thuận lợi và khó khăn gì cho các n−ớc thành viên EU? 2. Dùa vµo b¶ng thèng kª sau, em h·y nªu nhËn xÐt vÒ vÞ trÝ kinh tÕ cña EU trªn tr−êng quèc tÕ. B¶ng GDP, d©n sè cña EU vμ mét sè n−íc so víi thÕ giíi, n¨m 2004 (§¬n vÞ %) ChØ sè GDP. D©n sè. EU. 31,0. 7,1. Hoa K×. 28,5. 4,6. NhËt B¶n. 11,3. 1,99. Trung Quèc. 4,0. 20,3. Ên §é. 1,69. 17,0. C¸c n−íc cßn l¹i. 23,51. 49,01. C¸c n−íc, khu vùc. Mở bài: Cộng hoà liên bang Đức là một trong 6 quốc gia đã sáng lập ra Liên minh châu Âu. Đây là quốc gia có nhiều đặc điểm đặc biệt về lịch sử và có vai trß quan träng trong EU còng nh− trªn tr−êng quèc tÕ. Trong bµi häc h«m nay chúng ta sẽ tìm hiểu một số nét về đặc điểm tự nhiên và kinh tế – xã hội cña Céng hoµ liªn bang §øc. Hoạt động của GV và HS. Néi dung chÝnh. Hoạt động 1: Tìm hiểu về vị trí địa lí và I. Vị trí địa lí và điều ®iÒu kiÖn tù nhiªn cña CHLB §øc kiÖn tù nhiªn CH: Dựa vào nội dung SGK, bản đồ tự nhiên châu Âu, hãy cho biết vị trí địa lí và điều kiện tự nhiên của CHLB Đức có đặc điểm gì nổi bật? Đặc điểm đó có ảnh h−ởng nh− thế nào đến phát triển kinh tế? 150.

(151) Hoạt động của GV và HS. Néi dung chÝnh. + TiÕp gi¸p víi 9 n−íc, biÓn B¾c vµ biÓn Ban − VÞ trÝ: TÝch. + Lµ cÇu nèi gi÷a: − §«ng ¢u vµ T©y ¢u. + N»m ë trung t©m ch©u ¢u, thuËn tiÖn cho giao l−u, th«ng th−¬ng víi c¸c n−íc.. − B¾c ¢u vµ Nam ¢u − Trung ¢u vµ §«ng ¢u CHLB Đức là 1 trong 6 quốc gia đã sáng lập + Cùng với Pháp, CHLB Đức ra EU gi÷ vai trß chñ chèt trong EU. − §iÒu kiÖn tù nhiªn: + Khí hậu ôn đới → khả năng phát triển nông nghiệp ôn đới. + §Þa h×nh vµ c¶nh quan ®a d¹ng → Kh¶ n¨ng ph¸t triÓn du lÞch tèt. + NghÌo kho¸ng s¶n, chØ cã than nâu, than đá và muối mỏ → khã kh¨n cho sù ph¸t triÓn c«ng nghiÖp. ChuyÓn ý: Bªn c¹nh c¸c ®iÒu kiÖn tù nhiªn, đặc điểm dân c− và xã hội có ý nghĩa đặc biệt trong ph¸t triÓn kinh tÕ. Trong môc II sau ®©y chúng ta sẽ tìm hiểu về đặc điểm dân c− và x· héi cña CHLB §øc. Hoạt động 2: Tìm hiểu đặc điểm dân c− và II. Dân c− và xã hội x· héi CHLB §øc − D©n sè: 82,5 triÖu ng−êi (2005). 151.

(152) Hoạt động của GV và HS. Néi dung chÝnh. So s¸nh víi ViÖt Nam DiÖn tÝch (km2). D©n sè (triÖu ng−êi). ViÖt Nam. 330.991. 84,1 (2006). §øc. 357.000. 82,5 (2005). CH: Quan s¸t h×nh 7.11, em h·y cho biÕt cÊu − CÊu tróc d©n sè giµ, tØ lÖ tróc d©n sè cña CHLB §øc (1910− 2000) cã sinh rÊt thÊp. sự thay đổi nh− thế nào? Kho¶ng 10% d©n sè lµ ng−êi nhËp c− trong + Gia t¨ng d©n sè chñ yÕu do đó chủ yếu từ Thổ Nhĩ Kì và I-ta-li-a. nhËp c−. Chính phủ dành nhiều −u tiên, trợ cấp xã hội + Khuyến khích lập gia đình cho những ng−ời có gia đình và gia đình và sinh con. đông con. − Møc sèng cao, hÖ thèng phóc lîi x· héi vµ b¶o hiÓm tốt, giáo dục và đào tạo đ−ợc −u tiªn ®Çu t− vµ ph¸t triÓn. − Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn tõ gi÷a thế kỉ XX đến nay có nhiều biến động: + Lµ n−íc b¹i trËn trong chiÕn tranh thÕ giíi thø hai. N−ớc Đức bị chia cắt từ 1949 đến 1989, trên + 40 năm bị chia cắt (từ 1949 đó tồn tại hai nhà n−ớc Đức với đ−ờng lối đến 1989) ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi kh¸c nhau. + N−íc §øc t¸i thèng nhÊt vµo 1990 víi vÞ thÕ vµ søc m¹nh míi. 152.

(153) Hoạt động của GV và HS. Néi dung chÝnh. ChuyÓn ý: VÞ thÕ vµ søc m¹nh kinh tÕ cña CHDC §øc ®−îc thÓ hiÖn nh− thÕ nµo? Chóng ta nghiªn cøu ë môc III sau ®©y. Hoạt động 3: Nghiên cứu đặc điểm kinh tế III. Kinh tế CHLB §øc 1. Kh¸i qu¸t CH: Dùa vµo b¶ng 7.3, 7.4 vµ sù hiÓu biÕt cña − Lµ mét trong nh÷ng c−êng m×nh, em h·y chøng minh r»ng CHLB §øc lµ quèc hµng ®Çu ë ch©u ¢u vµ mét trong nh÷ng c−êng quèc kinh tÕ hµng trªn thÕ giíi. ®Çu thÕ giíi. Năm 2004, GDP đạt 2714,4 tỉ USD sau Hoa + Đứng đầu châu Âu, thứ 3 K× (11.667,5 tØ) vµ NhËt B¶n (4.623,4 tØ) thÕ giíi vÒ GDP (2004) + C−êng quèc vÒ th−¬ng m¹i: Năm 2004 có tổng trị giá xuất nhập khẩu đạt Đứng thứ 2 thế giới về tổng trị 1.629,6 tØ USD, sau Hoa K× (2.344,2 tØ) gi¸ xuÊt nhËp khÈu (2004) N¨m 2004, CHLB §øc xuÊt siªu 193,6 tØ §øng ®Çu thÕ giíi vÒ nhËp USD đứng đầu thế giới. Nhật bản đứng thứ siêu. hai (111,2 tØ). Hoa K× nhËp siªu 707,2 tØ USD. − Đã và đang chuyển đổi m¹nh mÏ tõ nÒn kinh tÕ c«ng nghiÖp sang nÒn kinh tÕ tri thøc. 2. C«ng nghiÖp CH: C«ng nghiÖp §øc cã vÞ trÝ nh− thÕ nµo − NhiÒu ngµnh cã vÞ trÝ cao trªn thÕ giíi? trªn thÕ giíi nh− SX thÐp, c«ng nghiÖp ho¸ chÊt, kÜ thuËt ®iÖn tö, chÕ t¹o m¸y vµ « t«. C¸c s¶n phÈm næi tiÕng nh− thiÕt bÞ quang ®iÖn, « t« Mercedes Benz.... 153.

(154) Hoạt động của GV và HS. Néi dung chÝnh. CH: Yếu tố cơ bản nào đã tạo nên sức mạnh cña c«ng nghiÖp §øc? − Đó là năng suất lao động cao, luôn đổi mới và áp dụng công nghệ hiện đại, ng−ời lao động có kỉ luật, kĩ thuật và khả năng tìm tòi s¸ng t¹o cao → t¹o ra c¸c s¶n ph¶m cã chÊt l−îng tèt. CH: Dựa vào hình 7.12, hãy xác định các trung t©m c«ng nghiÖp C«-l«-nh¬, Muy-nÝch, Phran-phuèc Xtut-g¸t, Bec-lin vµ c¸c ngµnh công nghiệp của các trung tâm đó. (HS lên bảng chỉ trên bản đồ vị trí các trung tâm công nghiệp, GV có thể cho HS xác định thªm tam gi¸c c«ng nghiÖp miÒn §«ng (Ha-l¬, Lai-xÝch, §re-x®en); c¸c trung t©m công nghiệp đóng tàu ở phía Bắc (Ham-buốc, R«-xtèc) C¸c ngµnh: − Trung t©m c«ng nghiÖp C«-l«-nh¬: ChÕ t¹o m¸y, luyÖn kim ®en, s¶n xuÊt «t«, ho¸ chÊt, thiÕt bÞ ®iÖn tö. − Trung t©m c«ng nghiÖp Muy-nÝch: ChÕ t¹o m¸y, ho¸ chÊt, s¶n xuÊt «t«, dÖt may, chÕ biÕn thùc phÈm, thiÕt bÞ ®iÖn tö. − Trung t©m c«ng nghiÖp Phran-phuèc: ho¸ chÊt, s¶n xuÊt «t«, chÕ biÕn thùc phÈm, thiÕt bÞ ®iÖn tö. Ngµnh CN truyÒn thèng: dÖt may, chÕ biÕn − Bªn c¹nh c¸c ngµnh c«ng gç, giÊy, chÕ biÕn thùc phÈm, c¬ khÝ... nghiệp truyền thống đã xuất Ngµnh c«ng nghiÖp míi víi c«ng nghÖ cao: hiÖn c¸c ngµnh c«ng nghiÖp míi víi c«ng nghÖ cao. thiÕt bÞ ®iÖn tö viÔn th«ng, chÕ t¹o m¸y bay.. 154.

(155) Hoạt động của GV và HS. Néi dung chÝnh. 3. N«ng nghiÖp CH: Nền nông nghiệp CHLB Đức có đặc − Điều kiện tự nhiên không ®iÓm g×? thuận lợi (đất kém màu mỡ). – Nông nghiệp đ−ợc tăng c−ờng cơ giới hoá, − Có trình độ khoa học và chuyªn m«n ho¸, hîp lÝ ho¸ s¶n xuÊt, sö dông c«ng nghÖ cao. ngµy cµng nhiÒu gièng tèt, ph©n bãn (ho¸ häc ho¸), t−íi tiªu hîp lÝ (thuû lîi ho¸)... − 1950 có 3,7 triệu lao động, bình quân diện − Lao động nông nghiệp đang tích canh tác/lao động là 3,6 ha và mỗi lao giảm nh−ng năng suất tăng động có thể nuôi sống 10 ng−ời. nhanh. − 1995 có 0,7 triệu lao động, bình quân diện tích canh tác/lao động là 29,4 ha và mỗi lao động có thể nuôi sống 104 ng−ời. − S¶n phÈm chñ yÕu lµ lóa m×, cñ c¶i ®−êng, bß, lîn, gµ. CH: Dùa vµo h×nh 7.14, em h·y nªu sù ph©n bè s¶n xuÊt n«ng nghiÖp cña CHLB §øc. − Trªn c¸c b×nh nguyªn mµu mì ph¸t triÓn trång trät lóa m×, lóa m¹ch, cñ c¶i ®−êng... − Trên các vùng đất kém màu mỡ hơn chủ yÕu trång lóa m¹ch. − Ch¨n nu«i ®−îc ph©n bè réng r·i ë c¸c vùng đất đai kém màu mỡ hơn và trên các đồng cỏ. Đặc biệt bò sữa rất thích hợp phát triÓn ë vïng bê biÓn phÝa b¾c. − Vùng chân núi An-pơ với nhiều cánh đồng cá còng lµ n¬i ph¸t triÓn ch¨n nu«i gia cÇm, lîn, bß.. 155.

(156) IV. §¸nh gi¸ 1. V× sao cã thÓ nãi r»ng CHLB §øc lµ mét c−êng quèc kinh tÕ hµng ®Çu trªn thÕ giíi? 2. H·y chøng minh r»ng CHLB §øc lµ mét n−íc cã nÒn c«ng nghiÖp − n«ng nghiÖp ph¸t triÓn cao. 3. Dùa vµo h×nh 7.14 vµ néi dung trong bµi häc, nhËn xÐt vµ gi¶i thÝch sù ph©n bè ngµnh trång trät cña CHLB §øc. V. Hoạt động nối tiếp S−u tÇm c¸c tµi liÖu vÒ tù nhiªn, d©n c− vµ x· héi cña Liªn bang Nga. VI. Phô lôc 1. Sự sụp đổ của bức t−ờng Berlin Sau khi ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai kÕt thóc, n−íc §øc bÞ chia thµnh bèn vïng chiếm đóng theo Hội nghị Yalta, do các n−ớc Đồng minh Mĩ, Liên bang Xô viết, Liên hiệp Anh và Pháp kiểm soát và quản lí. Berlin, thủ đô của Đế chế Đức, cũng bị chia làm bốn khu vực t−ơng tự nh− n−ớc Đức. Cùng lúc đó cuộc Chiến tranh lạnh giữa Đông và Tây cũng đã bắt đầu trên nhiều bình diện khác nhau. Berlin trở thành trung t©m cña cuéc néi chiÕn gi÷a c¸c c¬ quan t×nh b¸o cña c¶ hai phe. Để đảm bảo an ninh, Đảng Xã hội chủ nghĩa Thống nhất Đức (Sozialistische Einheitspartei Deutschland − SED) Với sự hậu thuẫn của Liên bang Xô viết đã xây dựng Bức t−ờng Berlin chỉ trong vòng một đêm (Đêm 12 rạng sáng ngày 13 tháng 8 năm 1961). Sau 28 năm tồn tại, bức t−ờng bị phá bỏ trong đêm thứ Năm ngày 9 tháng 11, rạng sáng thứ Sáu ngày 10 tháng 11 năm 1989. Sự "sụp đổ" của bức t−ờng Berlin đ−ợc coi là dấu ấn quan trọng trong tiến trình đi đến sự vãn hồi của chiến tranh lạnh, mở ra một b−ớc tiến mới cho việc làm "phẳng" thế giới. Hệ thống XHCN Đông Âu sụp đổ, n−ớc Nga mới ra đời từ nền tảng của n−ớc Nga − Xô Viết và chuyển sang giai đoạn phát triÓn kinh tÕ theo h−íng ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng thay cho nÒn kinh tÕ tËp trung bao cấp. Từ đó, mọi ng−ời trên thế giới có thể giao th−ơng thuận lợi hơn mà không còn gặp rào cản giữa 2 đế chế từng đối đầu nhau... 2. Kinh tÕ CHLB §øc Víi tæng s¶n phÈm quèc néi (GDP) h¬n 2.271 tØ Euro, §øc lµ n−íc cã nÒn kinh tÕ lớn nhất châu Âu và lớn thứ ba trên thế giới sau Mĩ và Nhật. Đức cũng là n−ớc đứng ®Çu thÕ giíi vÒ xuÊt khÈu, h¬n c¶ MÜ vµ Trung Quèc.. 156.

(157) C¸c b¹n hµng chÝnh lµ Ph¸p, MÜ, Anh, Italia vµ Hµ Lan. Ngoµi ra, §øc cßn lµ b¹n hµng lín nhÊt cña hÇu hÕt c¸c n−íc ch©u ¢u. Víi t− c¸ch lµ mét c−êng quèc hµng ®Çu trong Liên minh châu Âu, n−ớc Đức đang phấn đấu cho một sự thống nhất kinh tế chặt chÏ h¬n cña ch©u lôc nµy. Hơn một nửa năng lực công nghiệp của n−ớc Đức đã bị phá hủy sau Chiến tranh thế giới thứ hai. ở Đông Đức, kinh tế phát triển chậm. Còn Tây Đức đã trải qua giai ®o¹n ph¸t triÓn kinh tÕ thÇn K× trong nh÷ng n¨m 1950. KÕt qu¶ lµ nÒn kinh tÕ T©y §øc b−ớc vào thời Kì ổn định, nạn thất nghiệp đ−ợc thanh toán vào năm 1959. Vào cuối thËp niªn 1950, s¶n xuÊt c«ng nghiÖp t¨ng 130%. Cã mét sè nh©n tè gãp phÇn vµo sù thành công này. Kế hoạch Marshall do Mĩ khởi x−ớng đã bơm một l−ợng viện trợ rất cÇn thiÕt trong suèt thêi K× t¸i thiÕt. Mét cuéc c¶i c¸ch m¹nh d¹n kh«i phôc l¹i gi¸ trÞ tiền tệ và chống đ−ợc lạm phát. Chế độ kiểm soát giá cả và tiền l−ơng bị hủy bỏ. Cơ sở hạ tầng đ−ợc phục hồi và cuộc chiến Triều Tiên những năm 1950 đã làm gia tăng nhu cầu đối với các hàng hóa của Đức. Tỉ lệ tăng tr−ởng kinh tế thần Kì của Đức đã bị suy giảm trong những năm 1990, do ảnh h−ởng của sự suy thoái toàn cầu và do những chi phí rất lớn để sắp xếp lại dân c− vµ nh÷ng ngµnh c«ng nghiÖp kh«ng hiÖu qu¶ cña §«ng §øc cò. 3. Th−¬ng m¹i Tæng møc b¸n bu«n cña Céng hßa Liªn bang §øc liªn tôc t¨ng lªn. Doanh sè b¸n lÎ còng ngµy cµng t¨ng vµ h×nh thøc doanh nghiÖp tù b¸n hµng ®ang thay thÕ ngµy cµng nhiÒu cho c¸c c¬ së trong ngµnh th−¬ng nghiÖp b¸n lÎ truyÒn thèng. Ngo¹i th−¬ng lµ mét trong nh÷ng nh©n tè chñ yÕu trong sù thµnh c«ng cña kinh tÕ Đức. Xuất khẩu đóng vai trò thiết yếu trong nền kinh tế Đức. Các mặt hàng xuất khẩu chÝnh cña §øc gåm m¸y mãc, hµng ®iÖn tö, « t«, c¸c s¶n phÈm hãa chÊt, thùc phÈm, hµng dÖt may, dông cô quang häc vµ ®iÖn n¨ng. Lµ mét n−íc phô thuéc nhiÒu vµo ngoại th−ơng nên Đức đồng thời cũng nhập nhiều loại hàng hóa và là n−ớc nhập khẩu nhiÒu thø hai thÕ giíi. C¸c mÆt hµng nhËp khÈu chñ yÕu lµ m¸y mãc, ph−¬ng tiÖn vËn chuyển, hóa chất, thuốc lá, l−ơng thực, đồ uống, kim loại và các sản phẩm dầu mỏ. 4. N«ng nghiÖp Cũng nh− các n−ớc ph−ơng Tây khác, tỉ lệ lao động nông nghiệp của Đức ngày cµng gi¶m ®i. Lîi nhuËn thÊp lµ nguyªn nh©n chÝnh lµm cho nhiÒu trang tr¹i võa vµ nhá bÞ ph¸ s¶n hoÆc ph¶i s¸p nhËp vµo c¸c trang tr¹i lín. C¸c trang tr¹i ngµy cµng lín hơn và th−ờng liên kết với nhau trong hoạt động kinh doanh, sản xuất.. 157.

(158) PhÇn lín diÖn tÝch n−íc §øc ®−îc dïng cho n«ng nghiÖp, nh−ng chØ cã 2% − 3% dân số Đức làm việc trong ngành này. Các vùng đất đ−ợc chuyên môn hóa vào lĩnh vùc canh t¸c. Vïng bê biÓn phÝa b¾c rÊt thÝch hîp cho viÖc nu«i bß s÷a vµ ngùa. Vïng chân núi An− pơ có nhiều cánh đồng cỏ. Nơi đây các ngành chăn nuôi gia cầm, lợn, bò và cừu rất phát triển. Dải đất màu mỡ dọc theo s−ờn nam vùng đất thấp là nơi gieo trång lóa m×, lóa m¹ch, ngò cèc, cñ c¶i ®−êng, c©y ¨n tr¸i, khoai t©y vµ nho. §øc cã tªn trong danh s¸ch c¸c n−íc s¶n xuÊt s÷a, s¶n phÈm b¬ s÷a vµ thÞt nhiÒu nhÊt thÕ giíi. N«ng nghiÖp ë §øc ®−îc ®iÒu tiÕt theo chÝnh s¸ch n«ng nghiÖp cña Liªn minh ch©u ¢u. 5. C«ng nghiÖp Giống nh− hầu hết các nền kinh tế lớn khác, tỉ lệ lao động trong công nghiệp ở Đức đã giảm do sự phát triển nhanh của các ngành dịch vụ. Đức phải nhập khẩu hầu hết nguyên vật liệu và năng l−ợng, mặc dù có những mỏ than đá ở vùng Ruhr và dọc theo sông Saar. Đức cũng có quặng sắt, dầu mỏ và khí đốt, song trữ l−ợng không nhiều. Kĩ nghệ hóa chất là một trong những ngành quan trọng nhất của Đức. Trong đó có nh÷ng c«ng ti nh− Bayer AG, BASE vµ Hoechst. Ngµnh c«ng nghiÖp xe h¬i cña §øc lµ ngµnh cã quy m« lín nhÊt ë ch©u ¢u. Thµnh c«ng lín nhÊt cña n−íc §øc lµ trong ngµnh s¶n xuÊt xe h¬i chÊt l−îng cao. Cã lÏ c¸c nh·n m¸c xe h¬i sang träng nhÊt thÕ giíi ngµy nay cã xuÊt xø tõ §øc: Bayerische Motoren Werke AG (BMW), Daimler Chrysler AG (Mercedes), Porsche, Audi vµ Volkswagen. C¸c ngµnh c«ng nghiÖp quan träng kh¸c gåm chÕ t¹o m¸y bay, m¸y x©y dùng, m¸y mãc c«ng nghiÖp, m¸y ph¸t ®iÖn, ®iÖn tö, c¸c thiÕt bÞ v¨n phßng. MÆc dï cã nh÷ng ngµnh c«ng nghiÖp rÊt thµnh c«ng, song mét sè ngµnh truyÒn thèng, ch¼ng hạn nh− luyện thép và đóng tàu, lại đang sa sút nghiêm trọng. Sự cạnh tranh từ Nhật và công nghệ mới đã làm giảm lợi nhuận của n−ớc Đức. §øc lµ trô së chÝnh cña nhiÒu c«ng ti ®a quèc gia khæng lå nh− BASF, Robert Bosch GmbH, E.ON, Deutsche Telekom vµ Siemens AG. Tuy cã nhiÒu tËp ®oµn c«ng nghiÖp lín, nh−ng x−¬ng sèng cña nÒn c«ng nghiÖp n−íc §øc l¹i lµ c¸c c«ng ti lo¹i trung víi quy m« d−íi 1000 nh©n viªn. Trong tæng sè 1016 tØ USD hµng hãa xuÊt khÈu vµo n¨m 2005, mét phÇn lín xuÊt ph¸t tõ khu vùc nµy. HiÖn nay §øc vÉn gi÷ chøc qu¸n qu©n thÕ giíi vÒ xuÊt khÈu hµng hãa.. 158.

(159) Nguån th«ng tin tham kh¶o – Phô lôc 1.. Ph−ơng pháp giảng dạy địa lí. Nguyễn D−ợc, Đặng Văn Đức, Nguyễn Thị Thu H»ng, NguyÔn Träng Phóc, TrÇn §øc TuÊn. NXB Gi¸o dôc H. 1996.. 2.. §Þa lÝ kinh tÕ thÕ giíi (3 tËp). ¤ng ThÞ §an Thanh, NguyÔn Giang TiÕn, TrÇn BÝch ThuËn, T¹ ThÞ B¶o Kim. Tr−êng §HSP Hµ Néi, 1993 − 1994.. 3.. Gi¸o tr×nh kinh tÕ tr−êng §¹i häc KTQD vμ §HSP Hμ Néi.. 4.. B¸ch khoa toμn th− Wikipedia.. 5.. V¨n SÝnh Nguyªn: NÒn v¨n minh ch©u MÜ, NXB TrÎ, 2004.. 6.. Ch©n dung n−íc MÜ, tµi liÖu do Trung t©m Th«ng tin – T− liÖu, Phßng Th«ng tin – V¨n ho¸ §¹i sø qu¸n Hîp chóng quèc Hoa K× cung cÊp.. 7.. B¸o An ninh thÕ giíi.. 8.. Thêi b¸o Kinh tÕ Sμi Gßn.. 9.. Báo Lao động.. 10.. Các báo của Trung −ơng và địa ph−ơng khác.. 159.

(160) Môc lôc Lêi nãi ®Çu ...................................................................................................... 3 A. Kh¸i qu¸t nÒn kinh tÕ - x· héi thÕ giíi Bµi 1.. Sự t−ơng phản về trình độ phát triển kinh tế − xã hội của các nhóm n−ớc. Cuộc cách mạng khoa học và công nghệ hiện đại ....... 5. Bµi 2.. Xu h−íng toµn cÇu ho¸, khu vùc ho¸ kinh tÕ………………………... 20. Bµi 3.. Một số vấn đề mang tính toàn cầu………………………………………… 30. Bµi 4.. Thùc hµnh: T×m hiÓu nh÷ng c¬ héi vµ th¸ch thøc cña toµn cÇu ho¸ đối với các n−ớc đang phát triển .................................................... 41. Bµi 5.. Một số vấn đề của châu lục và khu vực ......................................... 46. Bµi 5.. Một số vấn đề của châu lục và khu vực (tiếp theo) ........................ 69. Bµi 5.. Một số vấn đề của châu lục và khu vực (tiếp theo) ........................ 76 B. §Þa lÝ khu vùc vμ quèc gia. Bµi 6.. Hîp chóng quèc Hoa K× ............................................................... 90. Bµi 6.. Hîp chóng quèc Hoa K× (tiÕp theo) ............................................. 103. Bµi 6.. Hîp chóng quèc Hoa K× (tiÕp theo) ............................................. 117. Bµi 7.. Liªn minh ch©u ¢u (EU) .............................................................. 125. Bµi 7.. Liªn minh ch©u ¢u (tiÕp theo) ..................................................... 134. Bµi 7.. Liªn minh ch©u ¢u (tiÕp theo) ..................................................... 142. Bµi 7.. Liªn minh ch©u ¢u (tiÕp theo) ..................................................... 149. 160.

(161)

Thiet ke bai giang Dia li 11 tap 1

Tài liệu liên quan

Tài liệu bạn tìm kiếm đã sẵn sàng tải về