Phân tích phong cách triết luận trữ tình của Nguyễn Khoa Điềm trong Đất nước

Bài văn mẫu lớp 12
​

​Phân tích phong cách triết luận trữ tình trong Đất nước

Bài văn mẫu lớp 12
Phân tích phong cách triết luận trữ tình của Nguyễn Khoa
Điềm trong Đất nước
Dàn ý phân tích phong cách triết luận trữ tình trong Đất nước
I. Mở bài:
- Tổng quan về đề tài đất nước trong thi ca.
- Đất Nước của Nguyễn Khoa Điềm là một bài thơ mang đậm phong cách triết luận
trữ tình mà ở đó người ta thấy yếu tố trữ tình và triết luận hịa hợp với nhau một cách
chặt chẽ và xuyên suốt, xuất phát từ vốn kiến thức sâu rộng của nhà thơ về bề dày văn
hóa và lịch sử của dân tộc.
II. Thân bài:
* Phong cách triết luận trữ tình của Nguyễn Khoa Điềm:
- Phong cách viết thơ triết luận đậm đà, ơng ln có một mối liên hệ chặt chẽ giữa tư
tưởng triết lý sắc sảo cùng với những giá trị truyền thống văn hóa cổ xưa của dân tộc
Việt Nam ta.
- Có sức liên tưởng mạnh mẽ, dùng chính cái chất trữ tình để thể hiện tính triết luận
sâu sắc với chất liệu văn hóa dân gian.
* Tư tưởng triết luận Đất Nước trong phạm trù văn hóa truyền thống.
- Lịng tự hào về cội nguồn dân tộc:
- Dùng truyền thuyết Lạc Long Quân- u Cơ, kết hợp với hình tượng Chim đại diện cho
phương Nam, Rồng đại diện cho phương Đông tạo thành khối lý luận sự tương ứng

Tổng hợp: Download.vn

1

Bài văn mẫu lớp 12
​

​Phân tích phong cách triết luận trữ tình trong Đất nước

giữa hai chính thể Nước - Chim và Đất - Rồng cùng với sự tích Lạc Long Qn - u Cơ
giải thích về dịng giống Tiên, Rồng của người Việt.
=> Suy luận chặt chẽ làm tiền đề khơi mào cho khái niệm hoàn chỉnh của về Đất
Nước, một nước Nam ở phương Đông.
- Suy luận về cơ sở Đất Nước dựa vào chính nền nơng nghiệp lúa nước đã có từ lâu
đời ở nước ta.
- Chính nền văn hóa lúa nước đã dựng xây và hình thành nên Đất Nước, chi phối và
ảnh hưởng rất lớn đến đời sống và sinh hoạt của người Việt Nam.
- Từ nền văn hóa lúa nước, Nguyễn Khoa Điềm tiếp tục dẫn dắt người đọc đến với
văn hóa làng, xã truyền thống rất đặc trưng của dân tộc Việt Nam, mà theo phong cách
triết luận của ơng thì chính những con người dung dị, tầm thường, không ai nhớ mặt
đặt tên ấy đã làm nên Đất Nước.
- Cũng từ nền văn hóa lúa nước Nguyễn Khoa Điềm lại liên tưởng đến mối liên quan
giữa Đất Nước và nền văn hóa sơng nước, một yếu tố điển hình của nền nơng nghiệp
lúa nước lâu đời.
=> Lý giải một cách tinh tế, sâu sắc, cuộc sống của người trồng lúa đã gắn liền với
nền nông nghiệp lúa nước, và sinh sống dựa vào môi trường sông nước, nên đôi khi
trong tiềm thức Tổ quốc hay quốc gia cũng chỉ gọi ngắn gọn bằng một chữ Nước mà
vẫn đầy đủ ý nghĩa.
- Phong cách triết luận nằm ở cái cách thi nhân đưa các chất liệu văn học dân gian vào
thơ của mình.
- Trong ca dao "Cha mẹ thương nhau bằng gừng cay muối mặn" để gợi nhắc về những
nét tính cách thủy chung, son sắt của người Việt

Tổng hợp: Download.vn

2


Bài văn mẫu lớp 12
​

​Phân tích phong cách triết luận trữ tình trong Đất nước

- Đất Nước cũng bước ra từ những câu chuyện cổ tích từ những cái "ngày xửa ngày
xưa mẹ thường hay kể".
- Đất Nước hình thành từ những phong tục tập quán lâu đời của người Việt: Là một
thành tố quan trọng để hình thành nên một quốc gia, là nét đặc trưng để phân biệt với
các dân tộc khác, là lịng tự tơn của dân tộc.
- Từ miếng trầu trong "Đất Nước bắt đầu từ miếng trầu mà ăn", liên tưởng đến tục ăn
trầu nhuộm răng có từ thời các vua Hùng dựng nước và giữ nước
- Rồi từ tục ăn trầu nhuộm răng với quan niệm "Cái răng cái tóc là góc con người"
Nguyễn Khoa Điềm tiếp tục mở rộng suy tưởng của mình sang đến tục búi tóc thấp
của đàn bà, con gái Việt trong "Tóc mẹ thì thì búi sau đầu".
- Cách đặt tên cho đứa con trong câu "Cái kèo, cái cột thành tên", trong ý thức tâm
linh của người Việt xưa.
=> Những nét phong tục tập quán độc đáo mà Nguyễn Khoa Điềm đưa vào triết luận
thơ đã làm cho chỉnh thể Đất Nước càng thêm vững chắc, sâu đậm, thêm linh thiêng,
xứng danh một đất nước hơn 4000 năm văn hiến với những vẻ đẹp căng tràn chất hiện
thực lẫn chất huyền
* Tư tưởng triết luận Đất Nước trong phạm trù lịch sử dân tộc:
- Đất Nước của một dân tộc có truyền thống đánh giặc giữ nước, truyền thống nổi bật
và kiêu hùng làm nên phẩm giá quý báu của cả một dân tộc "Đất nước lớn lên khi dân
mình biết trồng tre và đánh giặc".

- Đất Nước của những con người với phẩm chất kiên cường, mạnh mẽ, chiến đấu
khơng ngừng nghỉ, căm ghét giặc cỏ, thói mọi vô cùng, quyết tâm đánh đuổi đến
cùng:

Tổng hợp: Download.vn

3


Bài văn mẫu lớp 12
​

​Phân tích phong cách triết luận trữ tình trong Đất nước

"Có ngoại xâm thì chống ngoại xâm
Có nội thù thì vùng lên đánh bại"
* Tư tưởng triết luận Đất Nước của nhân dân:
- Chính nhân dân đã làm nên Đất Nước, gây dựng đất nước bằng những giá trị văn hóa
truyền thống tốt đẹp, bằng những chất liệu văn học dân gian, bằng phong tục tập quán
lâu đời
- Từ hình tượng Đất Nước Nguyễn Khoa Điềm làm nổi bật hình tượng nhân dân một
cách vừa cụ thể vừa khái quát hóa, đặt nhân dân vào trung tâm của Đất Nước.
* Yếu tố trữ tình:
- Thể hiện trong giọng điệu thơ tha thiết, thấm đẫm phong vị của nền văn hóa truyền
thống dân tộc.
- Lịng u nước sâu sắc, nồng nàn đã trở thành cảm hứng chính chi phối toàn bộ nhịp
thơ, là cơ sở để Nguyễn Khoa Điềm tìm về tận cội nguồn, dốc hết sức liên tưởng, triết
luận để phác họa ra một Đất Nước hịa chỉnh từ văn hóa đến lịch sử và cả nhân dân.
- Tấm lịng biết ơn sâu sắc, ln hướng về cội nguồn dân tộc, trân trọng và gìn giữ của
Nguyễn Khoa Điềm trong từng câu thơ.

III. Kết bài:
- Tổng kết và cảm nhận về phong cách trữ tình triết luận của Nguyễn Khoa Điềm
trong Đất Nước.

Phân tích phong cách triết luận trữ tình trong Đất nước - Mẫu 1
Giai đoạn những năm 1945-1975 là giai đoạn có sự ra đời của nhiều tác phẩm xuất sắc
viết về đề tài đất nước, trong đó nổi bật có Nguyễn Đình Thi với một đất nước đau
thương mà anh dũng trong bài thơ cùng tên, có một Tạ Hữu n với hình tượng đất
Tổng hợp: Download.vn

4


Bài văn mẫu lớp 12
​

​Phân tích phong cách triết luận trữ tình trong Đất nước

nước buồn xót xa "thon thả giọt đàn bầu... đau nỗi đau người mẹ 3 lần tiễn con đi, hai
lần khóc thầm lặng lẽ" trong Đất nước tơi, một Chế Lan Viên với hình tượng đất nước
trầm ngâm, lắng đọng thấm đượm hơi thở dân tộc trong Thời sự hè 72 - Bình luận. Và
ấn tượng ta lại có một Nguyễn Khoa Điềm với hình tượng đất nước mang âm hưởng
sử thi, bắt nguồn từ những huyền thoại, một đất nước có q trình hình thành, lớn lên
và tồn tại, một đất nước của nhân dân và bắt nguồn từ nhân dân. Có thể nói Đất Nước
của Nguyễn Khoa Điềm là một bài thơ mang đậm phong cách triết luận trữ tình mà ở
đó người ta thấy yếu tố trữ tình và triết luận hịa hợp với nhau một cách chặt chẽ và
xuyên suốt, xuất phát từ vốn kiến thức sâu rộng của nhà thơ về bề dày văn hóa và lịch
sử của dân tộc.
Nhắc đến Nguyễn Khoa Điềm tức là nhắc đến một nhà thơ có phong cách viết thơ triết
luận đậm đà, ơng ln có một mối liên hệ chặt chẽ giữa tư tưởng triết lý sắc sảo cùng

với những giá trị truyền thống văn hóa cổ xưa của dân tộc Việt Nam ta. Đọc thơ ông ta
phát hiện ra rằng, Nguyễn Khoa Điềm là một nhà thơ có sức liên tưởng mạnh mẽ, ông
hết đưa người đọc đi từ quá khứ đến hiện tại, rồi lại dẫn từ những đau thương vất vả
đến hạnh phúc, vui vầy, đưa nhận thức của con người từ sách vở khô khan bước ra đến
với thực tiễn, lái từ tình cảm gần gũi, thân thuộc sang đến cảm xúc hào hùng, bi tráng.
Đặc biệt trong Đất Nước, Nguyễn Khoa Điềm đã dùng chính cái chất trữ tình để thể
hiện tính triết luận sâu sắc với chất liệu văn hóa dân gian mà có người đã nhận xét rất
đúng rằng "Thơ ca Nguyễn Khoa Điềm chứa đựng nhiều chất liệu văn học và văn hoá
dân gian. Câu thơ dù ở thể thơ truyền thống hay thơ tự do bao giờ cũng phảng phất
phong vị của ca dao, tục ngữ. Chất hiền minh của trí tuệ dân gian thấm đẫm trong
từng từ".
Trước hết tính triết luận trữ tình trong Đất Nước thể hiện ở lòng tự hào về cội nguồn
dân tộc.
"Đất là nơi Chim về
Nước là nơi Rồng ở

Tổng hợp: Download.vn

5


Bài văn mẫu lớp 12
​

​Phân tích phong cách triết luận trữ tình trong Đất nước

Lạc Long Quân và u Cơ
Đẻ ra đồng bào ta trong bọc trứng"
Xuất phát từ tư tưởng triết lý hài hòa âm, dương, vạn vật đều có đơi có cặp của người
Việt, Nguyễn Khoa Điềm đã dẫn ta về với truyền thuyết Lạc Long Quân và u Cơ, với

chiếc bọc trăm trứng nở ra trăm người con. Tuy nhiên nhà thơ sẽ không chỉ đơn giản
dừng lại ở việc gợi nhắc lại truyền thuyết mà ở đoạn thơ trên cịn có một sự liên tưởng
sâu xa. Trong văn hóa cổ xưa hình ảnh Chim vẫn ln tượng trưng cho bầu trời
phương Nam, điều này xuất phát từ những truyền thuyết về việc chim Lạc bay về
phương Nam mở đất, thêm vào đó hình tượng Rồng lại là thần thú của đại diện cho
các quốc gia phương Đơng. Như vậy sự tương ứng giữa hai chính thể Nước - Chim và
Đất - Rồng cùng với sự tích Lạc Long Qn - u Cơ giải thích về dịng giống Tiên,
Rồng của người Việt đã trở thành một sự suy luận hợp lý làm tiền đề khơi mào cho
khái niệm hoàn chỉnh của về Đất Nước, một nước Nam ở phương Đông. Quả thật là
một tư tưởng triết luận sâu sắc.
Nguyễn Khoa Điềm cũng suy luận về cơ sở Đất Nước dựa vào chính nền nơng nghiệp
lúa nước đã có từ lâu đời ở nước ta trong câu thơ "Hạt gạo phải một nắng hai sương
xay, giã, giần, sàng/ Đất nước có từ ngày đó". Chính nền văn hóa lúa nước đã dựng
xây và hình thành nên Đất Nước, chi phối và ảnh hưởng rất lớn đến đời sống và sinh
hoạt của người Việt Nam. Từ chính những hạt thóc, hạt lúa nhỏ bé ấy đã làm nên Đất
Nước, đã dựng xây nên một quốc gia có nền nơng nghiệp phát triển, và ngày hơm nay
nó đã mạnh mẽ trở thành nước xuất khẩu lúa gạo đứng đầu thế giới.
Khơng chỉ thế từ nền văn hóa lúa nước, Nguyễn Khoa Điềm tiếp tục dẫn dắt người
đọc đến với văn hóa làng, xã truyền thống rất đặc trưng của dân tộc Việt Nam.
"Không ai nhớ mặt đặt tên
Nhưng họ đã làm ra Đất Nước
Họ giữ và truyền cho ta hạt lúa ta trồng
Họ truyền lửa cho mỗi nhà từ hòn than qua con cúi
Tổng hợp: Download.vn

6


Bài văn mẫu lớp 12
​

​Phân tích phong cách triết luận trữ tình trong Đất nước

Họ truyền giọng điệu mình cho con tập nói
Họ gánh theo tên xã, tên làng trong mỗi chuyến di dân
Họ đắp đập be bờ cho người sau trông cây hái trái".
Mà theo như Nguyễn Khoa Điềm, theo phong cách triết luận của ơng thì chính những
con người dung dị, tầm thường, không ai nhớ mặt đặt tên ấy đã làm nên Đất Nước,
chính họ đã sống bình tâm, an lành, miệt mài lao động, xây xóm, dựng làng trên khắp
mọi miền đất nước và rất nhiều xóm làng với những sinh hoạt đậm nét truyền thống
như vậy đã làm nên một Việt Nam thuần nông chất phác.
Cũng từ nền văn hóa lúa nước Nguyễn Khoa Điềm lại liên tưởng đến mối liên quan
giữa Đất Nước và nền văn hóa sơng nước, một yếu tố điển hình của nền nơng nghiệp
lúa nước lâu đời.
"Ơi những dịng sơng bắt nước từ đâu
Mà khi về Đất Nước mình thì bắt lên câu hát
Người đến hát khi chèo đò, kéo thuyền vượt thác
Gợi trăm màu trên trăm dáng sông xuôi"
Một lần nữa ta tách biệt Đất Nước thành hai yếu tố Đất và Nước, hai yếu tố tối cần
trong nông nghiệp và trở nên rất gần gũi quen thuộc đối với mỗi người dân Việt, từ đó
khái niệm Đất Nước trong tâm tưởng của mỗi người nông dân đã không còn trở nên
quá xa lạ mà đã được Nguyễn Khoa Điềm lý giải một cách tinh tế, sâu sắc. Cuộc sống
của người trồng lúa đã gắn liền với nền nông nghiệp lúa nước, và sinh sống dựa vào
môi trường sông nước, nên đôi khi trong tiềm thức Tổ quốc hay quốc gia cũng chỉ gọi
ngắn gọn bằng một chữ Nước mà vẫn đầy đủ ý nghĩa.
Phong cách triết luận của Nguyễn Khoa Điềm cịn nằm ở cái cách ơng đưa các chất
liệu văn học dân gian vào thơ của mình, mà ở đó Đất Nước được phơ bày với tất cả
những vẻ đẹp vừa đậm đà bản sắc vừa có chất lung linh huyền ảo từ những câu

Tổng hợp: Download.vn

7


Bài văn mẫu lớp 12
​

​Phân tích phong cách triết luận trữ tình trong Đất nước

chuyện xa xưa vận vào. Đó là một Đất Nước bước ra từ màn sương khói xa xăm của
truyền thuyết, thần thoại và ca dao cổ.
"Để Đất Nước này là Đất Nước Nhân dân
Đất Nước của Nhân dân, Đất Nước của ca dao thần thoại
Dạy anh biết "yêu em từ thuở trong nôi"
Biết quý công cầm vàng những ngày lặn lội
Biết trồng tre đợi ngày thành gậy
Đi trả thù mà không sợ dài lâu"
Và cả trong "Cha mẹ thương nhau bằng gừng cay muối mặn" để gợi nhắc về những
nét tính cách thủy chung, son sắt của người Việt, một chất liệu đã từng nằm trong ca
dao, tục ngữ Việt Nam, nét tính cách đẹp ấy góp vào truyền thống của dân tộc để dựng
xây nên Đất Nước. Và rồi Đất Nước cũng bước ra từ những câu chuyện cổ tích từ
những cái "ngày xửa ngày xưa mẹ thường hay kể" rất thân thương và gần gũi với mỗi
con người ngay từ thuở còn nằm ngửa trong nơi, nghe mẹ ru hời.
Đất Nước cũng hình thành từ những phong tục tập quán lâu đời của người Việt, đó là
một thành tố quan trọng để hình thành nên một quốc gia, là nét đặc trưng để phân biệt
với các dân tộc khác, là lịng tự tơn của dân tộc. Mà trong Đất Nước Nguyễn Khoa
Điềm đã đề cập đến bằng những câu thơ rất hay có sự liên kết, gắn bó với nhau thành
một chỉnh thể về phong tục tập quán của dân ta. Từ miếng trầu trong "Đất Nước bắt
đầu từ miếng trầu mà ăn", khiến người ta liên tưởng đến tục ăn trầu nhuộm răng có từ
thời các vua Hùng dựng nước và giữ nước, đồng thời cũng hướng về một câu chuyện

cổ tích nổi tiếng Tấm Cám, như vậy chính ra Đất Nước gắn với miếng trầu vừa đủ cả
hai yếu tố cổ tích và yếu tố hiện thực trong phong tục tập quán của dân tộc. Rồi từ tục
ăn trầu nhuộm răng với quan niệm "Cái răng cái tóc là góc con người" Nguyễn Khoa
Điềm tiếp tục mở rộng suy tưởng của mình sang đến tục búi tóc thấp của đàn bà, con
gái Việt trong "Tóc mẹ thì thì búi sau đầu". Khơng chỉ dừng lại ở đó, từ mái tóc của
người mẹ nhà thơ tiếp tục liên kết đến cách đặt tên cho đứa con trong câu "Cái kèo,

Tổng hợp: Download.vn

8


Bài văn mẫu lớp 12
​

​Phân tích phong cách triết luận trữ tình trong Đất nước

cái cột thành tên", trong ý thức tâm linh của người Việt xưa việc đặt tên con càng xấu
thì đứa trẻ càng khơng thu hút sự chú ý của quỷ thần, ma mãnh để mà bình n lớn
lên, tình cảm u thương gắn bó trong gia đình cũng được hiện lên một cách nổi bật
như vậy. Có thể nói rằng những nét phong tục tập quán độc đáo mà Nguyễn Khoa
Điềm đưa vào triết luận thơ đã làm cho chỉnh thể Đất Nước càng thêm vững chắc, sâu
đậm, thêm linh thiêng, xứng danh một đất nước hơn 4000 năm văn hiến với những vẻ
đẹp căng tràn chất hiện thực lẫn chất huyền thoại.
Bên cạnh tư tưởng triết luận Đất Nước được hình thành và tạo dựng trong các phạm
trù văn hóa truyền thống, thì Nguyễn Khoa Điềm cịn mở ra một hình tượng Đất Nước
được gây dựng từ những truyền thống lịch sử xuyên suốt từ thuở dựng nước cho đến
tận ngày hơm nay và nó được thể hiện ở nhiều góc độ khác nhau trong Đất Nước. Thứ
nhất Đất Nước của một dân tộc có truyền thống đánh giặc giữ nước, truyền thống nổi
bật và kiêu hùng làm nên phẩm giá quý báu của cả một dân tộc "Đất nước lớn lên khi

dân mình biết trồng tre và đánh giặc".
"Khi có giặc người con trai ra trận
Người con gái trở về nuôi cái cùng con
Ngày giặc đến nhà thì đàn bà cũng đánh
Nhiều người đã trở thành anh hùng
Nhiều anh hùng cả anh và em đều nhớ"
Và phẩm chất kiên cường, mạnh mẽ, chiến đấu khơng ngừng nghỉ, căm ghét giặc cỏ,
thói mọi vơ cùng, quyết tâm đánh đuổi đến cùng:
"Có ngoại xâm thì chống ngoại xâm
Có nội thù thì vùng lên đánh bại"
Khơng kể là đàn bà hay đàn ông, họ đều sẵn sàng chiến đấu sẵn sàng hy sinh để bảo
vệ Đất Nước mà khơng nao núng. Truyền thống ấy đã có từ thời Phù Đổng Thiên

Tổng hợp: Download.vn

9


Bài văn mẫu lớp 12
​

​Phân tích phong cách triết luận trữ tình trong Đất nước

Vương thuở vua Hùng thứ 6 chiến thắng giặc n xâm lược, rồi cưỡi ngựa sắt trở về trời
để lại những dấu tích huy hồng, oanh liệt.
Và cuối cùng tổng kết lại, tất cả những quan điểm triết luận của Nguyễn Khoa Điềm
đều hướng về một quan niệm dân chủ truyền thống: Đất nước của nhân dân, do nhân
dân gây dựng mà có. Chính bản thân ông khi nói về Trường ca Mặt đường khát vọng
ông cũng thể hiện rất rõ ràng tư tưởng triết luận, chính luận xun suốt được ơng dùng
phong thái trữ tình diễn đạt, rằng: "Ý tưởng xuyên suốt của tôi trong chương này là

thể hiện một Đất nước của nhân dân, do đó, từ ngữ, hình ảnh, chất liệu thơ được sử
dụng đều nhằm làm rõ ý tưởng này". Ở đó hình ảnh nhân dân đã hiện lên thật mạnh
mẽ, kiêu hùng và thẳng thắn, chân thật "Có ngoại xâm thì chống ngoại xâm/ Có nội
thù thì vùng lên đánh bại/Để Đất Nước này là Đất nước của Nhân dân". Chính nhân
dân đã làm nên Đất Nước, gây dựng đất nước bằng những giá trị văn hóa truyền thống
tốt đẹp, bằng những chất liệu văn học dân gian, bằng phong tục tập quán lâu đời. Từ
hình tượng Đất Nước Nguyễn Khoa Điềm làm nổi bật hình tượng nhân dân một cách
vừa cụ thể vừa khái quát hóa, đặt nhân dân vào trung tâm của Đất Nước, điều ấy thể
hiện trong một đoạn thơ khá dài:
"Những người vợ nhớ chồng cịn góp cho Đất Nước những núi Vọng Phu
Cặp vợ chồng yêu nhau góp nên hịn Trống Mái
Gót ngựa của Thánh Gióng đi qua cịn trăm ao đầm để lại
Chín mươi chín con voi góp mình dựng Đất tổ Hùng Vương
Những con rồng nằm im góp dịng sơng xanh thẳm
Người học trị nghèo giúp cho Đất Nước mình núi Bút, non Nghiên.
Con cóc, con gà quê hương cùng góp cho Hạ Long thành thắng cảnh
Những người dân nào đã góp tên Ơng Đốc, Ông Trang, Bà Đen, Bà Điểm
Và ở đâu trên khắp ruộng đồng gị bãi
Chẳng mang một dáng hình, một ao ước, một lối sống ông cha

Tổng hợp: Download.vn

10


Bài văn mẫu lớp 12
​

​Phân tích phong cách triết luận trữ tình trong Đất nước

Ơi Đất Nước sau bốn ngàn năm đi đâu ta cũng thấy
Những cuộc đời đã hoá núi sơng ta..."
Về yếu tố trữ tình, chủ yếu thể hiện trong giọng điệu thơ tha thiết, thấm đẫm phong vị
của nền văn hóa truyền thống dân tộc. Lịng u nước sâu sắc, nồng nàn đã trở thành
cảm hứng chính chi phối toàn bộ nhịp thơ, là cơ sở để Nguyễn Khoa Điềm tìm về tận
cội nguồn, dốc hết sức liên tưởng, triết luận để phác họa ra một Đất Nước hịa chỉnh từ
văn hóa đến lịch sử và cả nhân dân. Từ lòng yêu nước thiết tha nồng đượm ấy đã mở
ra những tình cảm khác ấy là lịng yêu và trân trọng những giá trị văn hóa có bề dày
lịch sử, tấm lòng tự hào trước những phẩm chất tốt đẹp của người Việt, trước thiên
nhiên, trước những thành tựu do nhân dân gây dựng nên từ hạt gạo nhỏ bé cho đến
Đất Nước lớn lao. Cuối cùng chính là tấm lịng biết ơn sâu sắc, ln hướng về cội
nguồn dân tộc, trân trọng và gìn giữ của Nguyễn Khoa Điềm trong từng câu thơ.
Bằng phong cách triết luận, trữ tình sâu sắc Nguyễn Khoa Điềm đã đem đến một Đất
Nước với dáng hình mới mẻ, khác hẳn so với các nhà thơ cùng thời, một Đất Nước
nồng đượm phong vị của chất liệu văn hóa dân tộc, của hơi thở lịch sử kiêu hùng. Một
Đất Nước gần gũi và chân thực, các yếu tố cấu thành có sự liên kết chặt chẽ, văn hóa
và lịch sử vừa tách rời vừa thống nhất cùng với nhân dân làm nên Đất Nước - hai tiếng
yêu thương.

Phân tích phong cách triết luận trữ tình trong Đất nước - Mẫu 2
Nếu như bắt rễ được vào trí nhớ trong hình thái tồn vẹn là lẽ sống cịn của thơ, thì
các bản trường ca quả đã gặp nhiều khó khăn. Dân mình trong một quy mơ lớn mà đi
tới tồn bích, thật thiên nan vạn nan. Đọc một trường ca nào đó, thường người ta hay
nắm cái Tứ lớn, cái Cốt chung, rồi nhớ vài mảng, vài đoạn lẻ hay nhất đây đó, chứ khó
nạp vào bộ nhớ tất tật. Nói khác đi, trường ca thường sống bằng cách xé lẻ bàn thân
mình. Việc người đọc dường như quên đi phần lớn các chương khác của "Mặt đường
khát vọng"để chỉ nhớ mỗi chương "Đất nước", phải chăng là thuộc vào cái quy luật

Tổng hợp: Download.vn

11


Bài văn mẫu lớp 12
​

​Phân tích phong cách triết luận trữ tình trong Đất nước

nghiệt ngã đó? Nhưng một bản trường ca dài rộng mà ghim vào trí nhớ người đọc
được cả một chương lớn chẳng phải đã là thành công sao! Nghĩ thật vui: cùng viết về
một đề tài, cũng là thành công tiêu biểu cho thi ca của hai cuộc kháng chiến, nhưng,
nếu "Đất nước’ của Nguyễn Đình Thi được hình thành từ hai "tiền thân" nhỏ hơn, thì
"Đất nước" của Nguyễn Khoa Điềm lại vỡ ra từ một chỉnh thể lớn hơn. Vì điều đó,
chúng đã cùng sống bước vào kí ức của người u thơ? khơng hẳn. Còn bời một tương
phản khác đáng kể hơn: Nguyễn Đình Thi chừng như đã hồ tan suy tư của mình vào
cảm xúc Trong khi ở Nguyễn Khoa Điềm cảm xúc muốn kết tinh lại trong suy tư
Người ta có thể nói đến hiện tượng đốt cháy trái tim lên thành trí tuệ và đốt cháy trí
tuệ lên thành tình cảm. Phải chăng hai tác giả kia với hai thi phẩm của mình đã phần
nào ứng với hai suy cảm đó? Sự chuyển hóa trong tư duy thơ ở thi phẩm Nguyễn
Khoa Điềm có thể gọi là trữ tình triết luận.
Ai đã đọc “Đất nước" của Nguyễn Khoa Điềm đểu thấy nể độc đáo trước nhất thuộc
về chất liệu của nó: chất liệu văn hố dân gian
Nhưng tìm đến chất liệu này cũng là hướng đi của khơng ít cây bút. Trước đó ở nhưng
mức đậm nhạt khác nhau, có thể thây chất liệu này có mặt trong "Bài thơ quê hương"
của Nguyễn Bính, hay "Tiếng Việt" của Lưu Quang Vũ những thi phẩm gần gũi về đề
tài Cho nên, tính độc đáo thực sự phải nằm ở việc xử lí chất liệu ấy Nguyễn Khoa
Điềm đã xử lý bằng lối suy cảm triết luận trữ tình vậy.
Trước tiên, cả chương thơ được tổ chức thành một cuộc tâm tình của một đơi trai gái.
Họ hẹn hị với nhau, tâm sự, tự tình. Những khi riêng tư nhất, cần phải nói những
chuyện sâu kín nhất, họ lại nói về Đất nước. Đất nước trở thành mối quan tâm hàng

đầu của cả dân tộc. của từng con người, của mỗi lứa đơi. Qua đó Nguyễn Khoa Điềm
đã làm được điều này: biến một vấn đề chính trị thành một câu chuyện tâm tình,
chuyển hố ý thức cơng dân thành tình cảm cá nhân, đời tư hoá một chủ đề sử thi. Là
cuộc tâm tình, nên lối biểu hiện nghiêng về suy ngẫm, mỗi lời thơ kết tinh bao suy tư
chiêm nghiệm của thi sĩ. Lời tâm sự lứa đôi đấy luyến ái (ở đây chủ yếu là lời người

Tổng hợp: Download.vn

12


Bài văn mẫu lớp 12
​

​Phân tích phong cách triết luận trữ tình trong Đất nước

con trai bỗng trở lên thiêng liêng trang trọng, như là một tâm nguyện của một thế hệ.
Đọc theo chương thơ, giọng tâm tình sâu đậm luôn cất lên mặn mà đằm thắm : "Khi ta
lớn lên đất nước đã có rồi", "Em ơi em hãy nhìn rất xa Vào bốn nghìn năm đất nước",
"Nhưng em có biết có những người con gái con trai/ Trong bốn nghìn lớp người giống
ta lứa tuổi", "Em ơi em đất nước là máu xương của mình". Có thể nói đây là mơi
trường trữ tình dành cho cả chương thơ, mơi trường ấy quyết định giọng điệu cảm xúc
của tồn thi phẩm: giọng trầm lắng trang trọng. Tuy nhiên đây chưa phải là điều thật
quan hệ đến chất liệu văn hoá dân gian
Điểm mấu chốt khiến tác giả mài sắc lối suy cảm triết luận và huy động vốn văn hố
dân gian hết sức bề bộn của mình chính là một cảm hứng riêng về cái đề tài chung ấy.
"Đất nước là gì? Đất nước của ai dường như đó là những câu hỏi xoáy sâu vào trong
niềm trăn trở của Nguyễn Khoa Điềm. Nó địi được trả lời. Để tìm kiếm câu trả lời, thi
sĩ đã dùng trí tuệ đốt cháy những cảm xúc của mình thành những ngẫm ngợi, những
đúc kết, có tầm khái quát cao sâu, đã dùng một suy cảm vừa giàu triết lí vừa thơ mộng

để nhào nặn tái tạo lại toàn bộ vốn văn hố nhân gian của mình đặng lắng nghe từ cao
biểu tượng dân gian quá ư quen thuộc những tiếng nói hết sức bất ngờ, những nghĩa lý
như chưa từng nghe thấy. Và tiếng nói tập trung nhất của mọi biểu tượng văn hố dân
gian mà thi sĩ nghe thấu chính là: Đất nước ở trong ta. Đất nước ở quanh ta và Đất
nước của nhân dân - "trong anh và em hơm nay đều có một phần Đất nước/ Khi hai
đứa cầm tay Đất nước hài hoà nồng thắm/ Khi chúng ta cầm tay mọi người/Đất nước
vẹn tròn to lớn", "Đất nước của nhân dân/Đất nước của ca dao thần thoại"... Vì thế, dù
muốn dù khơng, sự sắc sảo của một tư duy đã giúp thi sĩ đột phá vào chiều sâu của
vấn để triển khai sự trả lời của mình trên những bình diện cơ bản nhất cấu thành một
Đất nước. Tồn bài là một dịng tâm sự tn chảy khá tự nhiên phóng túng. Nhưng
đúng là nhìn sâu vào cái dịng chảy ln có xu hướng tràn lan ấy vẫn thấy suy tư của
người làm thơ xoáy vào ba bình diện chính là: bề rộng khơng gian lãnh thổ, chiều dài
thời gian lịch sử và bề dày văn hố. Ba bình diện ấy đan xen chuyển hoa sang nhau
trong cùng một dòng chảy tràn trề trào ra từ một bầu tâm huyết bỏng cháy đối với đất

Tổng hợp: Download.vn

13


Bài văn mẫu lớp 12
​

​Phân tích phong cách triết luận trữ tình trong Đất nước

nước mình. Chính điều này cho thấy rõ lối suy cảm triết luận trữ tình ở Nguyễn Khoa
Điềm ở đây đã đạt đến độ nhuần nhuyễn thế nào.
Nét chủ đạo trong tư duy triết luận trữ tình là đào sâu cái bản chất của các sự vật dưới
dạng những biểu tượng thi ca sống động. Tư duy ấy chuyển động dựa trên mạch logic
biện chứng với những mối liên hệ thật bất ngờ kỳ thú. Câu thơ định nghĩa ở đây thật

lợi hại, nó vừa là những mệnh đề triết học vừa là những hình tượng thơ truyền cảm.
Hình dung về sự sinh thành của Đất nước, Nguyễn Khoa Điềm thấy nó là sự sinh
trưởng của Đất và Nước, cùng sự sinh sôi của các địa danh. Tìm kiếm văn hố, thi sĩ
tìm thấy những giá trị văn hoá lớn lao ẩn ngay trong những vật phẩm nhỏ nhoi tầm
thường... Ở đâu cũng loé sáng những phát hiện, những khám phá bất ngờ. Có lẽ đối
với bất cứ Tổ quốc nào, thì hai thành phần khởi đầu, hai "nguyên tố", hai tế bào khởi
đầu cho mọi sự sinh thành đểu phải là Đất và Nước. Hai nguyên tố này kết hợp với
nhau để rồi từ có mà sinh thành cái cơ thể đất đai, nước non, xứ sở. Nguyễn Khoa
Điềm đã suy cảm về lãnh thổ bắt đầu từ hai " nguyên tố" ấy .
Đất là nơi anh đến trường
Nước là nơi em tắm
Đất nước là nơi ta hò hẹn
Đất nước là nơi em đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầm
Chỉ bằng trực cảm cũng có thể thấy đoạn thơ trên là một loạt những định nghĩa bằng
thơ, chúng là sản phẩm của một tư duy vừa giàu chất trữ tình thơ ca. vừa mang tính
huyền thoại, vừa thấm đượm phong vị triết học. Khơng phải ngẫu nhiên mà Đất tương
ứng với Anh, Nước tương ứng với Em. Một yếu tố thuộc Âm. Một yếu tố thuộc
Dương. Khi nói riêng về từng người thì Đất và Nước cũng đứng tách riêng thành hai
chữ, nhưng đến khi Anh với Em hò hẹn, để hợp lại thành Ta thì Đất và Nước cũng
liền lại với nhau thành Đất Nước. Như vậy chẳng phải Đất và Nước hoà hợp cùng với
tình yêu và trong tình yêu của con người hay sao ? Từ đó bắt đầu sự sinh sơi. Và khi
Em nhớ Anh thì cả Đất Nước dường như cũng sống trong nỗi nhớ thầm. Cho nên câu

Tổng hợp: Download.vn

14


Bài văn mẫu lớp 12
​

​Phân tích phong cách triết luận trữ tình trong Đất nước

thơ "Đất nước là nơi em đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầm” là một câu thơ đẹp,
trong đó tình u đơi lứa đã hồ hợp làm một với tình u non sơng đất nước. (Xin mở
một ngoặc đơn để ghé nhìn sang Nguyễn Đình Thi. Khác với ở Nguyễn Khoa Điềm,
hai biểu tượng làm cơng cụ chính để cho tác giả suy cảm về "Đất nước" lại là Mặt đất
và Bầu trời). Cứ thế Đất nước lớn lên trong tình yêu. Cả tình yêu của phạm vi đơi lứa.
cả tình u trong phạm vi cộng đồng. Tư duy triết luận cứ mở rộng mãi để bao quát sự
sinh thành, trưởng thành, mở mang của toàn thể Đất Nước:
Đất là nơi con chim Phượng hoàng bay về hòn núi bạc
Nước là nơi con cá Ngư Ơng móng nước biển khơi
Thời gian đằng đẵng
Khơng gian mênh mơng
Đất nước là nơi dân mình đồn tụ
Đất là nơi chim về
Nước là nơi rồng ở
Lọc Long Quân và Âu Cơ
Đẻ ra đồng bào ta trong bọc trứng
Song song với quá trình hình thành Đất và Nước để tạo ra địa bàn cư trú của người
Việt suốt mấy nghìn năm qua là sự sinh sôi của các địa danh. Mỗi một địa danh khơng
phải là một dịng tên vơ nghĩa. Đằng sau mỗi tên đặt, tên làng, tên núi, tên sơng là
những cuộc đời; mỗi cuộc đời là một kì tích, một huyền thoại Một mảnh đất chưa có
tên là một miền đất hoang chưa có lịch sử, chưa có sự sống đích thực của con người.
Vì thế, khi địa danh lan đi đến đâu thì đất đai được mở rộng đến đó. Nó là dấu ấn về
sự sinh tồn của dân tộc này. Lan theo những địa danh, Nguyễn Khoa Điềm đã dựng lại
được cả diện mạo của non sông đất nước. Mỗi địa danh đều làm rung động sâu tâm
linh của con người: Núi Bút non Nghiên. Hòn Vọng Phu Hịn Trống Mái, Vịnh Hạ
Long, Sơng Cửu Long, Ông Đốc, Ông Trang, Bà Đen. Bà Điểm... Mỗi địa danh là một
cuộc đời, mỗi cuộc đời hóa thân thành sông núi:

Tổng hợp: Download.vn

15


Bài văn mẫu lớp 12
​

​Phân tích phong cách triết luận trữ tình trong Đất nước

Ơi đất nước sau bốn nghìn năm đi đâu ta cũng thấy
Những cuộc đời đã hóa núi sơng ta
Điều đó cũng có nghĩa: chính Nhân Dân đã gây dựng, mở mang, truyền giữ đất nước
này.
Lối suy cảm triết luận trữ tình trước khi tác động vào trái tim người đọc, thường khi
phải vịng qua trí tuệ của họ. Hay như Chế Lan Viên nói: Tư duy phải đi trước một
bước. Cách tác động phổ biến nhất (hữu hiệu nhất?) của nó phải chăng là tạo ra các
nghịch lý? Các chân lý thi ca thường đi vào sự tiếp nhận của người yếu thơ triết luận
trong y phục nghịch lý. Người ta không khỏi ngỡ rằng. Nghĩa là câu thơ kia có một
phút ngập ngừng. Nhưng sau phút ngập ngừng bên ngưỡng cửa của sự tiếp nhận, nó
bước thẳng vào ký ức người ta rồi ờ lì, bám rễ vào tâm khảm. Cho nên, nghịch lý (hay
hình thức có tính phi lý) là sự hiện hình phổ biến cho những suy cảm ở thi phẩm này.
Tôi muốn nói đến những câu thơ khi Nguyễn Khoa Điềm trầm tư triết luận về Văn
hoá.
Thống nhất với lối viết về các bình diện bề rộng khơng gian, chiều dài thời gian - ghi
công cho những người vô danh, nghiền ngẫm về bề dày văn hố, thi sĩ này cũng
khơng nhắc đến các cơng trình nổi danh thuộc nền văn hố bác học. Khơng kế những
cơng trình kiến trúc như Chùa Một Cột, Chùa Bút Tháp ..., không kể những công trình
điêu khắc như Phật Bà nghìn mắt nghìn tay, Mười tám vị La Hán Chùa Tây Phương...

cũng không điểm đến những tác phẩm văn chương bất hủ như Truyện Kiều, Chinh
phụ ngâm, Lục Vân Tiên v.v.„ Đó cũng là những cơng trình hết sức tiêu biểu cho nền
văn hóa Việt Nam. Tuy nhiên, đó là thứ Văn hố dễ thấy, nó cũng giống những người
anh hùng hữu danh lưu trong sử sách, ở đây, Nguyễn Khoa Điềm quan tâm nhiều hơn
đến thứ văn hố khác: những sản phẩm văn hóa nhỏ nhoi bình thường đến tầm
thường, quen thuộc đến quen nhàm trong đời sống hàng ngày, chúng ta thường dửng
dưng quên lãng Đất nước đã được phát hiện từ một câu chuyện cổ tích, một câu ca dao
vất vưởng trơi nổi ở chốn thôn quê được phát hiện từ cái kèo. cái cột nôm na. từ vị

Tổng hợp: Download.vn

16


Bài văn mẫu lớp 12
​

​Phân tích phong cách triết luận trữ tình trong Đất nước

gừng cay muối mặn mộc mạc, từ cách làm ra hạt gao dãi dầu một nắng hai sương, từ
cách bới tóc sau đầu của những người mẹ Việt. Tất cả khiến cho người đọc sững sờ:
hoá ra chẳng phải nhọc cơng tìm kiếm Đất nước ở đâu xa. Trái lại, đất nước ở quanh
ta. Đất nước ở trong ta, và ở ngay những gì đơn sơ thân thuộc nhất.
Song, có lẽ bất ngờ hơn cả vẫn là phát hiện này:
Đất nước bắt đầu bằng miếng trầu bây giờ bà ăn
Câu thơ là một nghịch lý, phi lý. Đất nước là một khái niệm lớn lao, thiêng liêng, hệ
trọng, tại sao lại có thể nằm trong một miếng nhỏ nhoi, tầm thường, khơng có gì quan
trong? Đi tìm sự khởi thuỷ của một đất nước, nghĩa là phái ngược thời gian trở về với
ngọn nguồn xa xưa, sao lại bắt đầu với miếng trầu của "bây giờ”? Câu thơ xem ra thật
phi logic nhưng ngẫm nghĩ ta sẽ thấy rằng cái phi logic kia chỉ là hình thức của câu

thơ. Tác giả đã mượn một hình thức phi lý để chứa đựng một chân lý. Đóp là: một đất
nước dù lớn đến đâu cũng bắt đầu từ những cái nhỏ nhoi, vô số những cái nhỏ nhoi
mới làm nên sự lớn lao. Nói cách khác khơng có những cái nhỏ nhoi như miếng trầu
thì cũng khơng có sự lớn lao như đất nước. Thì ra mỗi miếng trầu ngỡ như vơ nghĩa
kia đều gánh trong nó một phần Đất nước. Mỗi miếng trẩu bà ăn hôm nay đều đã có
bốn nghìn năm tuổi ! Mỗi cái hiện diện trong hơm nay, của bây giờ, phía đằng sau có
cả một lịch sử lâu dài. Vì thế q khứ ln có mặt trong hiện tại, lịch sử vẫn đang hiện
diện đến hôm nay.
Những câu thơ như thế thật là một sự phát kiến bất ngờ, khiến người đọc phải giật
mình. Nó khơng chỉ là một sản phẩm của một tư duy sắc sảo. Mà trước hết nó là sản
phẩm của một tình u, một tấm lịng Nếu khơng có sự trân trọng với tất cả những gì
mà tổ tiên chắt chiu, chi chút, gìn giữ trong mấy nghìn năm qua, thì mọi thứ triết luận
dù sắc sảo đến đâu cũng khơng thể có được những câu thơ có thể đánh động vào tầng
sâu của tâm linh người đọc đến thế được. Mối giao kết giữa yếu tố trữ tình và yếu tố

Tổng hợp: Download.vn

17


Bài văn mẫu lớp 12
​

​Phân tích phong cách triết luận trữ tình trong Đất nước

triết luận trong mọi suy cảm thi ca chân chính chẳng phải là tuân theo cái cơ chế đó
sao?

Tổng hợp: Download.vn

18