Luận văn thạc sĩ nghiên cứu ảnh hưởng một số biện pháp kỹ thuật đến sinh trưởng phát triển của lan đai châu tại trường đại học nông nghiệp hà nội

...

BỘ GIÁO DỤC VÀ ðÀO TẠO
TRƯỜNG ðẠI HỌC NÔNG NGHIỆP -HÀ NỘI
*********

TRẦN MINH HIỀN TRANG

NGHIÊN CỨU ẢNH HUỞNG MỘT SỐ BIỆN PHÁP KỸ THUẬT
ðẾN SINH TRUỞNG PHÁT TRIỂN CỦA LAN ðAI CHÂU
TẠI TRUỜNG ðẠI HỌC NÔNG NGHIỆP HÀ NỘI

LUẬN VĂN THẠC SĨ NÔNG NGHIỆP

Chuyên ngành : Trồng trọt
Mã số

: 60.62.0110

Người hướng dẫn khoa học: TS. NGUYỄN MAI THƠM

HÀ NỘI – 2012


LỜI CAM ðOAN

- Tơi xin cam đoan rằng, số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn
này là trung thực và chưa hề ñược sử dụng ñể bảo vệ một học vị nào.
- Tơi xin cam đoan rằng, mọi sự giúp ñỡ cho việc thực hiện luận văn
này ñã được cám ơn và các thơng tin trích dẫn trong luận văn ñều ñã ñược
chỉ rõ nguồn gốc.

Tác giả luận văn

Trần Minh Hiền Trang

Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………

i


LỜI CẢM ƠN

- Tơi xin bày tỏ lịng biết ơn sâu sắc tới: TS. Nguyễn Mai Thơm người
thầy ñã hết lịng hướng dẫn giúp đỡ tơi trong suốt q trình thực hiện đề tài,
cũng như q trình hồn chỉnh bản luận văn này.
- Tôi xin chân thành cảm ơn những ý kiến đóng góp, định hướng q báu
và tận tình giúp đỡ tơi của các thầy cơ trong bộ mơn Rau hoa quả trường đại
học Nơng nghiệp Hà Nội trong q trình thực hiện đề tài và hồn thành luận
văn.
- Tơi cũng xin bày tỏ lịng cảm ơn chân thành tới các Thầy, các Cô, Cán
bộ Công nhân viên thuộc Trung tâm nghiên cứu bồi dưỡng và chuyển giao
công nghệ VAC Trường ðại học Nông nghiệp 1 cùng các bạn Sinh viên, Cộng
tác viên đã nhiệt tình giúp đỡ và tạo điều kiện thuận lợi cho tơi trong q
trình thực hiện đề tài này.
- Tơi xin cảm ơn gia đình, bạn bè, ñồng nghiệp ñã ở bên cạnh ñộng viên
giúp đỡ tơi để tơi có thêm động lực hồn thành tốt luận văn.

Tác giả luận văn

Trần Minh Hiền Trang

Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………

ii


MỤC LỤC

Lời cam ñoan...................................................................................................i
Lời cảm ơn .....................................................................................................ii
Mục lục .........................................................................................................iii
Danh mục các chữ viết tắt .............................................................................vi
Danh mục bảng ............................................................................................vii
Danh mục hình ..............................................................................................ix
1

MỞ ðẦU............................................................................................ 1

1.1

Tính cấp thiết của đề tài...................................................................... 1

1.2

Mục đích, u cầu............................................................................... 2

1.2.1

Mục đích ............................................................................................ 2

1.2.2

u cầu .............................................................................................. 2

1.3

Ý nghĩa khoa học và thực tiễn ............................................................ 2

1.3.1

Ý nghĩa khoa học................................................................................ 2

1.3.2

Ý nghĩa thực tiễn ................................................................................ 2

1.4

Giới hạn của ñề tài.............................................................................. 2

2

TỔNG QUAN TÀI LIỆU ................................................................... 4

2.1

Nguồn gốc xuất xứ, phân bố và phân loại của cây hoa lan .................. 4

2.1.1

Nguồn gốc xuất xứ ............................................................................. 4

2.1.2

Tình hình phân bố hoa lan trên thế giới .............................................. 4

2.1.3

Phân loại hoa lan ................................................................................ 5

2.2

ðặc ñiểm hình thái của một số loại lan ðai châu. ............................... 6

2.3

Yêu cầu về ngoại cảnh của cây phong lan........................................... 9

2.3.1

Yêu cầu về nhiệt ñộ ............................................................................ 9

2.3.2

Yêu cầu về ánh sáng ......................................................................... 10

Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………

iii

2.3.3

Yêu cầu về ñộ ẩm ............................................................................. 11

2.3.4

Yêu cầu về ñộ thống ....................................................................... 11

2.3.5

u cầu về dinh dưỡng..................................................................... 11

2.4

Các điều kiện ñể trồng hoa lan.......................................................... 13

2.4.1

Cây giống ......................................................................................... 13

2.4.2

Chậu và giá thể ................................................................................. 14

2.4.3

Thiết kế vườn ................................................................................... 14

2.4.4

Tưới nước......................................................................................... 15

2.4.5

Bón phân .......................................................................................... 15

2.5

Tình hình sản xuất và phát triển phong lan trên thế giới và ở Việt
Nam.................................................................................................. 17

2.5.1

Tình hình sản xuất và xu hướng phát triển lan trên thế giới .............. 17

2.5.2

Tình hình sản xuất và phát triển hoa lan ở Việt Nam ........................ 18

2.6

Một số kết quả nghiên cứu về hoa lan trên thế giới và ở Việt Nam ... 19

3

ðỐI TƯỢNG, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ..... 23

3.1

ðối tượng, vật liệu, ñịa ñiểm và thời gian nghiên cứu....................... 23

3.2

Nội dung và phương pháp nghiên cứu .............................................. 23

3.2.1

Thí nghiệm 1: Nghiên cứu ảnh hưởng của giá thể ñến sinh trưởng
và phát triển của lan ðai châu........................................................... 23

3.2.2

Thí nghiệm 2: Nghiên cứu ảnh hưởng của một số loại dung dịch
dinh dưỡng tới sinh trưởng của lan ðai Châu.................................... 24

3.2.3

Thí nghiệm 3: Nghiên cứu ảnh hưởng của tần suất phun dinh
dưỡng đến sinh trưởng của lan ðai châu........................................... 24

3.2.4

Thí nghiệm 4: Nghiên cứu ảnh hưởng của phương pháp tưới
nước khác nhau ñến sinh trưởng và phát triển của lan ðai châu........ 25

3.2.5

Thí nghiệm 5: Nghiên cứu ảnh hưởng của phương pháp che sáng
tới sinh trưởng của lan ðai châu ....................................................... 25

3.3

Xử lý số liệu ..................................................................................... 27

Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………

iv


4

KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ............................................................... 28

4.1

Thí nghiệm 1: Nghiên cứu ảnh hưởng của một số loại giá thể ñến
sinh trưởng, phát triển của ðai châu ................................................. 28

4.2

Thí nghiệm 2: Ảnh hưởng của một số loại dung dịch dinh dưỡng
ñến sinh trưởng, phát triển của ðai châu........................................... 33

4.3

Thí nghiệm 3: Nghiên cứu ảnh hưởng của tần suất giữa các lần
bón phân khác nhau ñến sinh trưởng phát triển của lan ðai châu...... 40

4.4

Thí nghiệm 4: Nghiên cứu ảnh hưởng của phương pháp tưới ñến
sinh trưởng phát triển của lan ðai châu............................................. 47

4.5

Thí nghiệm 5: Nghiên cứu ảnh hưởng của phương pháp che sáng
khác nhau tới sinh trưởng của lan ðai châu ...................................... 52

5

KẾT LUẬN VÀ ðỀ NGHỊ .............................................................. 58

5.1

Kết luận ............................................................................................ 58

5.2

ðề nghị............................................................................................. 58

TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 59
PHỤ LỤC..................................................................................................... 64

Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………

v


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

D

Chiều dài

R

Chiều rộng

CT :

Công thức

CT1:

Công thức 1

CT2:

Công thức 2

CT3:

Công thức 3

CT4:

Công thức 4

ðC :

ðối chứng

ðK:

ðường kính

TN:

Thí nghiệm

Trường ðại học Nơng nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………

vi


DANH MỤC BẢNG

STT
4.1

Tên bảng

Trang

Ảnh hưởng của một số loại giá thể ñến các chỉ tiêu sinh trưởng
của rễ và thân cây lan ðai châu

4.2

Ảnh hưởng của một số loại giá thể đến các chỉ tiêu số lá và kích
thước lá của lan ðai châu

4.3

38

Ảnh hưởng của một số loại dung dịch dinh dưỡng khác nhau ñến
thời ñiểm ra hoa và chất lượng hoa của ðai châu

4.10

37

Ảnh hưởng của các loại dung dịch dinh dưỡng khác nhau ñến
sinh trưởng bộ lá của lan ðai châu

4.9

35

Ảnh hưởng của dung dịch dinh dưỡng ñến sinh trưởng bộ rễ của
lan ðai châu

4.8

34

Ảnh hưởng của dung dịch dinh dưỡng ñến ñộng thái ra rễ mới lan
ðai châu

4.7

32

Ảnh hưởng của dung dịch dinh dưỡng ñến ñộng thái ra lá mới lan
ðai châu

4.6

31

Ảnh hưởng của một số loại giá thể ñến mức ñộ nhiễm bệnh hại
của cây lan ðai châu

4.5

30

Ảnh hưởng của giá thể trồng ñến sự ra hoa và chất lượng hoa lan
ðai châu

4.4

28

39

Ảnh hưởng của phân bón lá đến động thái ra lá và động thái tăng
trưởng chiều cao cây lan ðai châu

41

4.11

ðặc ñiểm sinh trưởng bộ rễ của lan ðai châu

42

4.12

Ảnh hưởng của tần suất giữa các lần bón phân đến sinh trưởng bộ
lá lan ðai châu

Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………

43

vii


4.13

Ảnh hưởng của tần suất giữa các lần bón phân khác nhau tới sự
ra hoa và chất lượng hoa của lan ðai châu

4.14

Tình hình sâu bệnh hại khi sử dụng tần suất phun dinh dưỡng
khác nhau

4.15

54

Ảnh hưởng của phương pháp che sáng ñến các chỉ tiêu ñánh giá
chất lượng của hoa lan ðai châu

4.22

53

Ảnh hưởng của phương pháp che sáng tới sự ra hoa của lan
ðai châu

4.21

51

Ảnh hưởng của phương pháp che sáng khác nhau tới sinh trưởng
sinh dưỡng của lan ðai châu

4.20

51

Tình hình sâu bệnh hại của lan ðai châu sử dụng các phương
pháp tưới

4.19

49

Ảnh hưởng của phương pháp tưới ñến sự ra hoa và chất lượng
hoa của lan ðai châu

4.18

47

Ảnh hưởng của phương pháp tưới ñến sự sinh trưởng của lan
ðai châu

4.17

46

Ảnh hưởng của phương pháp tưới ñến ñộng thái ra rễ và ñộng
thái tăng trưởng chiều dài rễ lan ðai châu

4.16

45

55

Ảnh hưởng của ñộ che sáng ñến tình hình sâu bệnh hại trên lan
ðai châu

56

Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………viii


DANH MỤC HÌNH

STT
4.1

Tên hình

Trang

Ảnh hưởng của một số loại giá thể ñến các chỉ tiêu sinh trưởng
của rễ và thân cây lan ðai châu

4.2

Ảnh hưởng của một số loại giá thể đến các chỉ tiêu số lá và kích
thước lá của lan ðai châu

4.3

38

Ảnh hưởng của một số loại dung dịch dinh dưỡng khác nhau ñến
thời ñiểm ra hoa và chất lượng hoa của ðai châu

4.10

37

Ảnh hưởng của các loại dung dịch dinh dưỡng khác nhau ñến
sinh trưởng bộ lá của lan ðai châu

4.9

35

Ảnh hưởng của dung dịch dinh dưỡng ñến sinh trưởng bộ rễ của
lan ðai châu

4.8

34

Ảnh hưởng của dung dịch dinh dưỡng ñến ñộng thái ra rễ mới lan
ðai châu

4.7

32

Ảnh hưởng của dung dịch dinh dưỡng ñến ñộng thái ra lá mới lan
ðai châu

4.6

31

Ảnh hưởng của một số loại giá thể ñến mức ñộ nhiễm bệnh hại
của cây lan ðai châu

4.5

30

Ảnh hưởng của giá thể trồng ñến sự ra hoa và chất lượng hoa lan
ðai châu

4.4

28

39

Ảnh hưởng của phân bón lá đến động thái ra lá và động thái tăng
trưởng chiều cao cây lan ðai châu

41

4.11

ðặc ñiểm sinh trưởng bộ rễ của lan ðai châu

42

4.12

Ảnh hưởng của tần suất giữa các lần bón phân đến sinh trưởng bộ

lá lan ðai châu

Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………

43

ix


4.13

Ảnh hưởng của tần suất giữa các lần bón phân khác nhau tới sự
ra hoa và chất lượng hoa của lan ðai châu

4.14

Tình hình sâu bệnh hại khi sử dụng tần suất phun dinh dưỡng
khác nhau

4.15

54

Ảnh hưởng của phương pháp che sáng ñến các chỉ tiêu ñánh giá
chất lượng của hoa lan ðai châu

4.22

53

Ảnh hưởng của phương pháp che sáng tới sự ra hoa của lan ðai
châu

4.21

51

Ảnh hưởng của phương pháp che sáng khác nhau tới sinh trưởng
sinh dưỡng của lan ðai châu

4.20

51

Tình hình sâu bệnh hại của lan ðai châu sử dụng các phương
pháp tưới

4.19

49

Ảnh hưởng của phương pháp tưới ñến sự ra hoa và chất lượng
hoa của lan ðai châu

4.18

47

Ảnh hưởng của phương pháp tưới ñến sự sinh trưởng của lan ðai
châu

4.17

46

Ảnh hưởng của phương pháp tưới ñến ñộng thái ra rễ và ñộng
thái tăng trưởng chiều dài rễ lan ðai châu

4.16

45

55

Ảnh hưởng của ñộ che sáng ñến tình hình sâu bệnh hại trên lan
ðai châu

Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………

56

x


1. MỞ ðẦU
1.1. Tính cấp thiết của đề tài
Việt Nam là xứ sở của hoa lan, là một trong những nước xuất xứ của
các lồi lan thơm đẹp và q hiếm của thế giới. Nhờ ñiều kiện thiên nhiên ưu
ñãi, nước ta có đủ điều kiện để cho hoa lan phát triển, nhất là các loại hoa lan
bản ñịa. Chúng ta có thể trồng các loại lan từ núi cao ñến ñồng bằng, từ trang

trại, sân vườn ñến ban công nhà tầng của thành phố.
Trong những năm qua, kinh tế Việt Nam ñang trên ñà phát triển, ñời sống
của nhân dân ta ñã ñược cải thiện rõ rệt, nên nhu cầu thưởng thức về hoa lan
nhất là các giống ñịa lan bản địa truyền thống có màu sắc đẹp, có hương thơm
tăng rất cao so với những năm trước ñây.
Mặt khác, trong quá trình hội nhập vào nền kinh tế thế giới, chúng ta
phải có những mặt hàng đặc trưng riêng của Việt Nam ñể cho bạn bè quốc
tế thưởng thức. ðó khơng chỉ là những món ăn đặc sản, phong cảnh đẹp mà
cịn cần đến những lồi hoa vương giả chỉ ở Việt Nam mới có mà cha ơng
chúng ta ñã từng thưởng thức và lưu giữ.
Giá trị của hoa lan không chỉ ở mặt thẩm mỹ, làm thuốc chữa bệnh mà
nó cịn là loại hoa có giá trị kinh tế cao. Trên thực tế nước ta hiện nay, trồng lan
rừng mang lại hiệu quả kinh tế cao cũng chưa có nhiều địa phương, cá nhân
làm được. Một ngun nhân cơ bản là người trồng lan chưa hiểu hết các đặc
tính sinh trưởng, phát triển của từng loại lan. Về mặt khoa học chưa có biện
pháp kỹ thuật thật phù hợp để ni trồng, chăm sóc và phát triển sản xuất một
cách có hệ thống cho lồi hoa vương giả nêu trên.
Xuất phát từ thực tế trên, chúng tôi nghiên cứu ñề tài: “Nghiên cứu
ảnh hưởng của một số biện pháp kỹ thuật ñến sinh trưởng phát triển của
lan ðai châu tại trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội ”

Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………

1


1.2. Mục đích, u cầu
1.2.1. Mục đích
Nghiên cứu một số biện pháp kỹ thuật nâng cao khả năng sinh trưởng,
phát triển và chất lượng hoa lan ðai châu nhằm góp phần cho thị trường sản

phẩm hoa lan truyền thống có chất lượng cao vào dịp tết nguyên ñán.
1.2.2. Yêu cầu
- ðánh giá ảnh hưởng của loại phân phun qua lá ñến sinh trưởng, phát
triển của cây lan ðai châu
- ðánh giá ảnh hưởng của tần suất phun phân bón đến sinh trưởng, phát
triển của cây lan ðai châu
- ðánh giá ảnh hưởng của kỹ thuật tưới nước ñến sinh trưởng, phát
triển của cây lan ðai châu
- ðánh giá ảnh hưởng của chế ñộ ánh sáng ñến sinh trưởng, phát triển
của cây lan ðai châu
1.3 Ý nghĩa khoa học và thực tiễn
1.3.1 Ý nghĩa khoa học
- Kết quả nghiên cứu của ñề tài ñã cung cấp các dẫn liệu khoa học về
khả năng sinh trưởng, phát triển của lan ðai châu tại Gia Lâm - Hà Nội.
- Kết quả nghiên cứu là tài liệu tham khảo trong giảng dạy, nghiên cứu
về cây hoa lan.
1.3.2 Ý nghĩa thực tiễn
Kết quả ñề tài góp phần giải quyết yêu cầu thực tế sản xuất của các hộ
nông dân, các doanh nghiệp trồng hoa lan ñể lựa chọn chủng loại hoa lan
thích hợp với ñiều kiện sinh thái và nâng cao giá trị hàng hoá
1.4 Giới hạn của ñề tài
- ðề tài tiến hành trên các loại lan ðai châu khác nhau thuộc chi Ngọc
ñiểm Rhynchostylis Blume
- Thời gian tiến hành: từ tháng 6 năm 2011 đến tháng 6 năm 2012

Trường ðại học Nơng nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………

2

- ðịa ñiểm: Vườn lan Trung tâm Thực nghiệm và ðào tạo nghề trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội- Trâu Quỳ - Gia Lâm - Hà Nội

Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………

3


2. TỔNG QUAN TÀI LIỆU
2.1. Nguồn gốc xuất xứ, phân bố và phân loại của cây hoa lan
2.1.1. Nguồn gốc xuất xứ
Phương ðơng chính là nơi đầu tiên cây hoa lan được biết đến. Nói tới hoa
lan là chúng ta không thể không nhắc tới Trung Quốc, theo tác giả Bretchacidon
thì từ đời vua Thần Nơng (2800TCN) một số lồi lan rừng này đã được dùng
làm thuốc chữa bệnh. Chính vẻ ñẹp kiêu sa và hương thơm quyến rũ của nó kết
hợp với cơng dụng chữa bệnh nên lồi hoa này đã nhanh chóng xuất hiện ở Châu
Âu. Pharatus (376-285TCN) ñược coi là cha ñẻ của ngành lan học, vì ông là
người ñầu tiên dùng từ Orchids ñể chỉ một lồi hoa lan củ trịn. Sau đó là
Linneaus (1707-1778) và Bron (1773-1858) là những người ñầu tiên phân biệt rõ
ràng họ lan với các họ thực vật khác. Nhưng người ñặt nền tảng cho môn học về
hoa lan là Joanlind (1779-1885). Vào năm 1836 ơng đã cơng bố tài liệu (A
Tabuler View of the tribes of Orchidea) ñể sắp xếp loài và chi thuộc họ lan. Tên
của họ lan do ông ñưa ra vẫn ñược dùng cho ñến ngày nay [4].
Ở Việt Nam, dấu vết những nghiên cứu về lan ở buổi đầu chưa được rõ
rệt. Người ta khơng biết chính xác nhưng có lẽ người đầu tiên khảo sát về lan
là nhà truyền giáo Bồ ðào Nha Joanisde Loureiro, ông ñã mô tả cây lan Việt
Nam trong cuốn “ Flora de cochinchinensis” (1789). Chỉ sau khi người Pháp
ñến Việt Nam thì mới có những cơng trình nghiên cứu được cơng bố đáng kể
là Guillaumin, tác giả đã mơ tả 101 chi gồm 750 loài lan cho cả 3 nước ðơng
Dương trong bộ “ Thực vật chí ðơng Dương” do Lecomte chủ biên, xuất bản
từ những năm 1932-1934..

Năm 1993, theo Phạm Hồng Hộ, ở Việt Nam có tới 755 lồi lan (Cây
cỏ Việt Nam – quyển III, 1999) [6].
2.1.2. Tình hình phân bố hoa lan trên thế giới
Trên trái đất, hầu như nơi nào có thực vật là có phong lan. Cây hoa lan
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………

4


mọc ở khắp năm châu, bốn bể, từ miền gió tuyết lạnh lùng cho đến sa mạc
nóng bỏng khơ cằn, từ miền núi cao rừng thẳm cho ñến các ñồng cỏ miền
bình ngun và ngay cả vùng sình lầy, đâu ñâu cũng có lan sinh sống.
Tuy nhiên ña số các loài lan mọc tập trung ở các rừng cây nhiệt ñới, ở
các nước Châu Á như: Thái Lan, Lào, Campuchia, Việt Nam…
Theo Briger (1971), vùng trung sinh bắc bán cầu có 75 chi và 900 lồi.
Vùng trung sinh nam bán cầu có 40 chi và 500 lồi, tồn Châu Âu có khoảng
120 lồi và Bắc Mỹ khoảng 170 lồi.
Theo Presley (1981) thì vùng Châu Á nhiệt đới có khoảng 250 chi và
6800 lồi. Vùng Châu Mỹ nhiệt đới có khoảng 306 chi và 8.266 loài.
2.1.3. Phân loại hoa lan
Qua quá trình nghiên cứu và phân loại, họ lan đã được xác ñịnh là nằm
trong hệ thống phân loại thực vật. Cây hoa lan thuộc họ lan (Orchidaceae), bộ
lan (Orchidales), phân lớp hành (Lilidea), lớp một lá mầm (Monocotyledoneae),
ngành ngọc lan – thực vật hạt kín (Magnoliophyta) [4],[3],[2]
Theo những nghiên cứu trước ñây họ phong lan ñược chia làm 3 họ phụ.
Tuy nhiên những phân tích gần đây nhất cho thấy có thêm 3 họ phụ của họ phong
lan. Vậy đến nay họ phong lan ñược chia thành 6 họ phụ: Apostasiscideae;
Orchidadeae; Cypripedicideae; Epidendroideae; Neottioideae và Vandoideae
Theo thống kê sơ bộ mới đây của Giáo sư Leonid V.Averyanov thì ở
Việt Nam có khoảng 152 chi, 897 lồi [18]. Với số lượng như vậy cũng ñủ

cho ta thấy sự phong phú của họ lan ở Việt Nam. Trong công tác chọn giống
cây trồng, việc phân loại các đơn vị dưới lồi là rất quan trọng, tuy nhiên công
việc này cũng gặp nhiều khó khăn đối với họ lan.

Trường ðại học Nơng nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………

5


2.2. ðặc điểm hình thái của một số loại lan ðai châu.
Tác giả Trần Duy Quý và cộng sự (2009) đã điều tra và mơ tả đặc điểm
hình thái các lồi lan ðai châu có mặt ở Việt Nam[2]
Tên
STT thường
gọi
1

ðặc điểm hình thái
Thân

Lá

Rễ

Hoa

ðai

Phong

Lá thn, hình dải,

Rễ to, Hoa chùm hoa mọc

châu

lan, đơn

dày, cứng, màu xanh

mập,

từ nách lá, bng

thường

thân, mập đậm, mặt dưới của lá

phân

xuống, dài 15-25 cm,

(1,5-1,8

nhìn rõ các vân trắng

nhánh đường kính 7-8 cm

cm), cao

kẻ dọc. Lá xếp dày

mạnh, Mỗi cây ra 1-4 chùm

50-70

ñều ñặn trên thân.

ñường hoa, mỗi chùm gồm

cm. Thân ðầu lá chia 2 thuỳ

kính

nhiều hoa nhỏ xếp

có nhiều

khơng đều, đơi khi

rễ:

dày xít trên cuống

cuống lá

vát chéo, có gai nhọn 1,1-

chung. Hoa màu

bao bọc

từ gân chính, lá hơi

1,3

trắng đốm tím, kích

gấp theo gân chính.

cm

thước hoa 2-2,2 cm,

Dài 20-40 cm, rộng

mơi có sọc tía, đỉnh

5-6,5 cm

chia 3 thuỳ nhỏ,
mỏng, dài 8mm, màu
trắng
Hoa thơm, nở vào tết
âm lịch, ñộ bền 1,5-2
tháng

2

Ngọc

Phong

Ở mặt trên và mặt

Rễ to, Hoa chùm hoa mọc

điểm

lan, đơn

dưới có nhiền chấm

mập,

từ nách lá, bng

đai

thân, mập đốm màu đỏ đậm và

phân

xuống, dài 15-25 cm,

Trường ðại học Nơng nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………

6

châu

(1,5-1,8

xếp thưa dần về phía

nhánh đường kính 7-8 cm

(đốm)

cm), cao

đầu lá.

mạnh, Mỗi cây ra 1-4 chùm

50-70

KT lá: (20-40)x(5-

ñường hoa, mỗi chùm gồm

cm. Thân 6,5) cm

kính

nhiều hoa nhỏ xếp

có nhiều

rễ:

dày xít trên cuống

cuống lá

1,1-

chung. Hoa màu

bao bọc.

1,3

trắng đốm tím đậm,

cm

kích thước hoa 2-2,2
cm, mơi có sọc tía,
đỉnh chia 3 thuỳ nhỏ,
mỏng, dài 8mm, màu
trắng. Hoa thơm, nở
vào tết âm lịch, ñộ
bền 1,5-2 tháng

3

ðai

Phong

Lá song đính, dài,

Rễ to, Hoa chùm hoa mọc

châu

lan, ñơn

hẹp, ñầu lá hơi cong

buông từ nách lá, buông

ñỏ

thân, cao

xuống, phân thuỳ

dài

(Nhập

10- 15

lệch, nơng. KT 32-35 hoặc

đường kính 7-8 cm.

nội)

cm,

x 3,3- 3,5 x 0,25

bám

Mỗi cây ra 1-4 chùm

ñường

cm.lá xanh sọc tím ở

vào

hoa, mỗi chùm gồm

kính 2,5-

cả 2 mặt và nhạt dần

giá

nhiều hoa nhỏ xếp

3,2 cm,

từ gốc lá lên ngọn lá.

thể,

dày xít trên cuống

xuống, dài 15-25 cm,

Thân

đường chung. Hoa màu đỏ

màu tím

kính

đậm, kích thước hoa

đậm,

rễ 0,7

2-2,2 cm, đỉnh cánh

cm.

mơi chia 3 thuỳ nhỏ,
mỏng, dài 8mm

Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………

7

Hoa thơm, nở vào tết
âm lịch, ñộ bền 1,5-2
tháng
4

Chùm hoa mọc từ

ðai

Cây phụ

Lá song đính, phiến

châu

sinh, đơn

lá cứng, kích thước lá dài,

trắng

thân, cao

32-35 x 5,6-6,0 x

ñường ngồng: 25-30 cm,

(Nhập

15-20

0,32 cm, lá xanh

kính

40- 45 hoa/ chùm.

nội)

cm,

đậm, sọc trắng, đầu

0,75

Hoa trắng tinh khiết,

đường

lá xẻ thuỳ lệch, sâu.

cm, rễ kích thước hoa 2-2,2

Rễ

nách bẹ lá, dài

kính thân

xanh,

3-3,5 cm.

đầu rễ chia 3 thuỳ nhỏ,

Thân

trắng.

cm, ñỉnh cánh môi
mỏng, dài 8mm. Hoa

xanh sọc

thơm, nở vào tết âm

trắng.

lịch, ñộ bền 1,5-2
tháng

5

ðai

Cây phụ

Lá mọc cách dọc

Rễ to, Hoa mọc thành

châu

sinh, ñơn

theo 2 bên thân,

khoẻ

cam

thân, thân phiến lá cứng, dày

(Nhập

thấp, cao

0,25-0,3 cm, dài 25-

trắng, kích thước

nội)

11-12

30 cm, rộng 4,5- 5

cánh ñài 1,6x 1,2

cm,

cm, lá xanh ñậm, sọc

cm, cánh tràng 1,5 x

đường

trắng, chia thuỳ lệch.

0,8 cm, cánh mơi 1,6

chùm ở nách lá, hoa
nhỏ, màu cam, đốm

kính thân

x 1,1 cm. cánh mơi

2,4- 2,7

thẳng, đầu lưỡi gấp

cm. Thân

lên trên, màu vàng

có đốm

cam, ñốm ñỏ ở giữa.

màu cam.

Hoa thơm ñậm.

Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………

8


6

ðai

Phong

Lá thn, hình dải,

Rễ to, Hoa chùm hoa mọc

châu

lan, đơn

dày, cứng, màu xanh

mập,

từ nách lá, bng

trắng

thân, mập đậm, mặt dưới của lá

phân

xuống, dài 15-25 cm,

đốm đỏ (1,5-1,8

nhìn rõ các vân trắng

nhánh đường kính 7-8 cm.

(nhập

cm), cao

kẻ dọc. Lá xếp dày

mạnh, Mỗi cây ra 1-4 chùm

nội)

50-70

ñều ñặn trên thân.

ñường hoa, mỗi chùm gồm

cm. Thân ðầu lá chia 2 thuỳ

kính

nhiều hoa nhỏ xếp

có nhiều

khơng đều, đơi khi

rễ:

dày xít trên cuống

cuống lá

vát chéo, có gai nhọn 1,1-

chung. Hoa màu

bao bọc.

từ gân chính, lá hơi

1,3

trắng đốm tím đậm,

gấp theo gân chính.

cm

kích thước hoa 2-2,2

Ở mặt trên và mặt

cm, mơi có sọc tía,

dưới có nhiền chấm

ñỉnh chia 3 thuỳ nhỏ,

ñốm màu ñỏ ñậm và

mỏng, dài 8mm, màu

xếp thưa dần về phía

trắng. Hoa thơm, nở

đầu lá.

vào tết âm lịch, ñộ
bền 1,5-2 tháng

2.3. Yêu cầu về ngoại cảnh của cây phong lan
2.3.1. Yêu cầu về nhiệt ñộ
Mỗi lồi lan có một cách phân bố và phát triển rất riêng biệt cho kiểu
dáng và kích cỡ của chúng. Một nhân tố quan trọng chi phối sự khác biệt đó

chính là nhiệt độ. Nhiệt độ ảnh hưởng tới sự ra hoa của lan. Ví dụ ở lan
Rhynchostylis gigantea thường nở ñúng dịp tết Nguyên ñán, tuy nhiên năm
nào trời lạnh nhiều thì hoa sẽ nở trễ, năm nào trời nóng thì hoa sẽ nở sớm
[14][15]. Phalaenopsis chỉ ra hoa khi nhiệt ñộ ban ñêm giảm xuống dưới
21oC (Jongwatana – Pumhirum, 1989).
Mỗi lồi phong lan thích hợp với một nhiệt ñộ nhất ñịnh. Theo Charles
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………

9


Marden Fitch (1981) chia làm 3 nhóm.
+ Lan ơn đới: nhiệt độ thích hợp ban ngày từ 18-24oC, ban đêm từ 1318oC. Các chi như: Cymbidium, Phaphiopedilum…
+ Lan cận nhiệt ñới: nhiệt ñộ thích hợp ban ngày từ 21-30oC, ban ñêm
từ 16-21oC. ðại diện như: Cattleya, Dendrobium…
+ Lan nhiệt ñới: nhiệt độ thích hợp ban ngày từ 21-35oC, ban đêm từ
18-24oC. ðại diện như: Vanda, Aerides…
Ngoài yêu cầu về nhiệt ñộ trung bình thì sự chênh lệch nhiệt ñộ ngày
ñêm cũng ảnh hưởng lớn ñến sinh trưởng và phát triển của lan. Sự chênh lệch
càng lớn thì đây là điều kiện lý tưởng để trồng lan vì trong điều kiện này cây
sẽ sinh trưởng rất nhanh do ban ñêm nhiệt độ thấp cây sẽ giảm cường độ hơ
hấp cịn nhiệt ñộ ban ngày cao sẽ làm tăng cường ñộ quang hợp vì vậy mà cây
tích lũy được lượng chất khơ nhiều hơn [16].
2.3.2. Yêu cầu về ánh sáng
Ánh sáng là yếu tố hàng ñầu cần thiết cho ñời sống của lan. Tuy nhiên
phải ñáp ứng yêu cầu chất lượng và cường độ chiếu sáng thì q trình quang
hợp của cây lan mới diễn ra thuận lợi. Mỗi loài phong lan có một u cầu cụ
thể. Như ở lồi Vanda, loại lá hình que hay lá cứng chịu đựng tốt ánh nắng
trực tiếp, nhưng đối với lồi Paphiopedilum thì ngược lại, do chúng sống dưới
các tán lá trong rừng nên chịu ánh sáng yếu hơn [9]. Sự phản ứng khác

nhau với cường ñộ ánh sáng phụ thuộc rất nhiều vào nguồn sinh thái học
của chúng.
Khi lượng ánh sáng quá mạnh chiếu vào sẽ làm cho mặt trên của lá xuất
hiện những ñám ñỏ, làm cho cháy lá, dẫn ñến chứng hoại thư nặng hay nhẹ và
có thể dẫn đến cây có thể ngừng sinh trưởng. Ngược lại khi ánh sáng quá yếu
lại làm cho lá cây có màu xanh đậm và có thể làm cho cây khơng ra hoa.
Chính vì vậy mà chúng ta phải biết rõ nguồn gốc xuất xứ của các lồi phong
lan để có nhiệt độ ánh sáng phù hợp là điều rất quan trọng.
Trường ðại học Nơng nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………

10


Dựa vào nhu cầu ánh sáng của từng loài, người ta chia phong lan thành
3 nhóm:
+ Nhóm ưa sáng: là nhóm lan cần nhiều ánh sáng, khoảng gần 100%
ánh sáng trực tiếp. Như: Vanda, Renanthera…
+ Nhóm ưa sáng trung bình: Nhu cầu ánh sáng của nhóm này khoảng
50% - 80% ánh sáng trực tiếp. ðại diện như: Cattleya, Dendrobium…
+ Nhóm ưa sáng yếu: Gồm các lồi có u cầu ánh sáng khoảng 30 40% ánh sáng trực tiếp. Như: Phalaenopsis, Paphiopedilum…
2.3.3. Yêu cầu về ñộ ẩm
Rễ của chúng thường bám vào giá thể hoặc bng thõng trong khơng
khí, lan là lồi chủ yếu sống trên cây nhưng khơng thích hợp với độ ẩm thấp,
lan địi hỏi độ ẩm tối thiểu là 40%. Tuy nhiên độ ẩm q cao cũng khơng
thích hợp đối với cây lan vì ngồi chức năng bám giữ cho cây vững chắc, hút
dinh dưỡng, muối khoáng cung cấp cho cây nó cịn có chức năng quan
trọng là quang hợp nên rất cần ơ xi, đặc biệt đối với những lồi có rễ ăn sâu
vào giá thể như một số loài lan Kiếm, rễ mà bị úng nước lâu sẽ bị thối, gây
chết cây. Thông thường nếu tưới cho những loại cây này cần đảm bảo khơ
giữa hai lần tưới.

2.3.4. u cầu về độ thống
Trong tự nhiên, lan là loại mọc ở rừng và chúng thường mọc trên
những cây cao rất thơng thống, đặc biệt các lồi lan có hệ rễ cộng sinh với
nấm và vươn dài trong khơng khí. Vì vậy vườn trồng lan cần đảm bảo độ
thơng thống nhất định. Tuy nhiên nếu q thống gió sẽ làm cho ñộ ẩm
giảm, cây héo và phát triển kém [17]. Nhưng nếu vườn khơng thống gió thì
khi gặp ñiều kiện nhiệt ñộ tăng, ñộ ẩm cao sẽ làm phát sinh nhiều bệnh tật.
2.3.5. Yêu cầu về dinh dưỡng
Lan khơng địi hỏi lượng dinh dưỡng lớn, chúng chỉ cần một lượng
nhỏ nhưng lại hết sức quan trọng. Thiếu dinh dưỡng thì cây sẽ phát triển
Trường ðại học Nơng nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………

11


kém, cịi cọc, ra hoa ít, hoa nhỏ, xấu hoặc có thể khơng ra hoa. Ảnh hưởng
nghiêm trọng đến chất lượng và giá trị cây. Khi ñược cung cấp dinh dưỡng
ñầy ñủ cây sẽ sinh trưởng và phát triển tốt, ra nhiều hoa, hoa to đẹp, bền và
ít bị sâu bệnh hại. Lan cũng như bất cứ loại cây trồng khác, đều cần các
chất dinh dưỡng thuộc 3 nhóm là: ña lượng, trung lượng và vi lượng.
Vai trò của các nguyên tố dinh dưỡng trong quá trình sinh trưởng phát
triển của cây lan.
•

Các chất trong nhóm đa lượng:

+ ðạm (N): ðây là một nguyên tố cần thiết cho cây lan sinh trưởng và
phát triển. ðạm giúp cho sự tăng trưởng của lá, làm cây xanh tốt. Tuy nhiên
nếu bón thừa ñạm thân lá tăng trưởng quá mức sẽ mềm yếu, dễ đổ, dễ mắc
sâu bệnh và cây khó ra hoa. Thiếu đạm cây sẽ có biểu hiện cịi cọc, ra ít lá, ít

chồi mới, lá chuyển màu vàng rất nhanh, các lá già sẽ nhanh chóng chuyển
sang màu vàng sau ñó ñến các lá non, cây cằn cỗi, khó ra hoa.
+ Lân (P): Lân thúc ñẩy việc ra rễ và ra hoa, giúp q trình thụ phấn dễ
dàng, đậu quả nhiều. Khi thiếu lân thì cây cịi cọc, lá nhỏ, ngắn, có màu xanh
đậm, rễ cây có màu xám đen và cây khơng ra hoa. Thừa lân dẫn đến chiều cao
cây không phát triển, lá dầy, cây sớm ra hoa nhưng hoa nhỏ và chùm hoa bé.
+ Kali (K): Kali có tác dụng giúp cho sự phát triển của chồi mới, làm
tăng khả năng hấp thụ ñạm của cây, tham gia vào sự vận chuyển nước và chất
dinh dưỡng trong cây. Ngồi ra K giúp cây cứng cáp, ít bị sâu bệnh, làm cho
hoa tươi tắn hơn. Nếu thiếu kali cây sẽ cằn cỗi, khơ đầu lá, dễ mắc sâu bệnh,
cây chậm ra hoa và hoa dễ bị dập nát. Thừa kali làm cho lá nhỏ và dễ dẫn tới
thiếu Magiê và Canxi.
•

Các chất trong nhóm trung lượng:

+ Vai trị của Canxi (Ca): ðây là nhân tố cần thiết tham gia vào việc tạo
lập vách tế bào. Song nếu cây hấp thụ quá nhiều canxi sẽ làm giảm sự hấp thụ
sắt, tăng hấp thụ đạm làm cho cây có màu xanh khác thường. Nhưng khi cây
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………

12


khơng được cung cấp đủ canxi thì cây sẽ kém phát triển, rễ nhỏ và ngắn.
+ Vai trò của Magiê (Mg) : Là một nguyên tố tham gia việc tạo lên diệp
lục. Khi thiếu Mg sẽ làm xuất hiện dải màu vàng ở phần thịt của các lá già,
cây dễ bị bệnh và khó ra hoa.
+ Vai trị của Lưu huỳnh (S): Là thành phần của nguyên sinh chất trong tế
bào. Nếu thiếu S thì cây sẽ cằn cỗi, sinh trưởng của chồi sẽ bị hạn chế, số hoa giảm.

+ Vai trị của đồng (Cu) và sắt (Fe): Khi cây thiếu đồng sẽ có biểu hiện
phiến lá bị quăn và trên đó xuất hiện các đốm màu vàng, đầu lá chuyển màu
trắng, lượng hoa hình thành ít. Cịn khi cây khơng được cung cấp đủ lượng sắt
các lá non trên cây sẽ trở nên úa vàng, cây cịi cọc, ít ra hoa, dễ bị sâu bệnh
tấn công.
● Các chất trong nhóm vi lượng: Chỉ cần một lượng rất nhỏ các nguyên
tố này là ñủ cho sự sinh trưởng và phát triển của cây. Tuy nhiên đây lại là
ngun tố khơng thể thiếu được trong q trình sinh trưởng, phát triển của
cây. Như vậy, ñiều quan trọng là cần cung cấp vừa đủ vi lượng cho cây vì nếu
cung cấp thừa sẽ làm cho cây bị ngộ ñộc.
Khi cung cấp chất dinh dưỡng cho lan thì khơng thể cung cấp một lúc
với một lượng lớn mà cần phải cung cấp thường xuyên với một lượng nhỏ mỗi
lần. Tuỳ từng giai ñoạn sinh trưởng phát triển mà cung cấp loại phân cũng như
lượng phân cho phù hợp.
2.4. Các ñiều kiện ñể trồng hoa lan
2.4.1. Cây giống
Cần tuyển chọn những giống lan, loài lan đang được ưa chuộng trên thị
trường và có giá trị kinh tế cao, chọn những cây khỏe mạnh, không sâu bệnh.
Hiện nay có một số lồi, chi đang có giá trị thương mại cao như chi
Rhynchostylis, Dendrobium, Vanda, Cattleya,…
Có thể nhân giống vơ tính hoặc hữu tính hoa lan, tuy nhiên phương pháp
vơ tính được sử dụng phổ biến hơn. Các kỹ thuật tách cụm, tách củ, tách cây
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………

13


con (Keiki), nuôi cấy mô, tách ngọn,… thể hiện những ưu điểm vượt trội so với
nhân giống hữu tính bằng hạt. Tuỳ từng lồi lan, từng nhóm lan cụ thể mà sử
dụng từng phương pháp cho phù hợp.

2.4.2. Chậu và giá thể
Các lồi lan khác nhau có các đặc tính khác nhau. Vì thế mà chúng
cũng thích hợp với các loại giá thể khác nhau. Việc lựa chọn chất liệu và kích
thước chậu phụ thuộc vào độ tuổi và kích cỡ của cây. Tuy nhiên vẫn có những
chuẩn mực chung ñể ñánh giá một chậu trồng lan lý tưởng.
+ Kích thước chậu phù hợp với kích cỡ cây
+ Chất liệu chậu phải phù hợp với từng loài, từng chi
+ Chậu phải đảm bảo độ thống và thốt nước.
Các loại giá thể thường dùng ñể trồng lan như: vỏ cây, than hoa, xơ
dừa, mùn cưa (mùn của các loại cây có nhựa đắng khơng thể dùng để trồng
lan như: mùn gỗ lim), rễ bèo tây, rêu,… Ngồi ra cịn có thể trồng trên các
gốc cây khơ hay khúc gỗ như mít, nhãn, vú sữa, ổi,…Tuy nhiên trước khi
trồng các loại giá thể này cần ñược xử lý thuốc chống nấm ñể đảm bảo khơng
gây hại cho phong lan.
ðối với các lồi lan có bộ rễ lớn như Ngọc điểm, ði cáo,…giá thể có
thể là những thân cây gỗ đã chết, chậu đất nung có các lỗ thống có bổ xung
vỏ cây hoặc than hoa vào chậu ñể giữ ẩm [19]. Các loại gỗ thường dùng ñể
ghép cây như gỗ nhãn, vải, ổi, mít, vú sữa, gốc nho khơ, sung,…Với một số
lồi có bộ rễ nhỏ hơn như Phi điệp, Kiều vàng có thể ghép trên những miếng
dương xỉ, thân cây gỗ hoặc trồng trong chậu với những vật liệu thoáng và có
khả năng giữ ẩm.
2.4.3. Thiết kế vườn
Nếu chỉ có vài giị trồng để làm cảnh ta có thể treo chúng vào các chỗ
dâm mát, các gốc cây quanh nhà. Tuy nhiên nếu trồng với mục đích kinh
doanh, cần phải thiết kế một nhà lưới chắc chắn với bộ khung giàn có thể làm
Trường ðại học Nơng nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………

14