Ứng dụng năng lượng nguyên tử trong y tế và công tác bảo đảm an toàn bức xạ tại Bệnh viện Chợ Rẫy

Tạp chí Ung thư học Việt Nam Số 5-2020-Tập 2
Journal of Oncology Viet Nam - Issue N5-2020-Vol 2

ỨNG DỤNG NĂNG LƯỢNG NGUYÊN TỬ TRONG Y TẾ VÀ
CÔNG TÁC BẢO ĐẢM AN TOÀN BỨC XẠ TẠI BỆNH VIỆN CHỢ RẪY
NGUYỄN TẤN CHÂU1, PHẠM THIÊN AN1, NGUYỄN THANH HIỂN1, NGUYỄN HOÀNG KHÂM1,
ĐẶNG MINH PHƯỚC1, LÊ VĂN PHƯỚC2, LÊ TUẤN ANH3, NGUYỄN MINH TÚ4,
NGUYỄN THANH BÌNH4, VÕ HỒNG DANH5, NGUYỄN XUÂN CẢNH5

TỔNG QUAN TÌNH HÌNH ỨNG DỤNG NĂNG
LƯỢNG NGUYÊN TỬ TẠI BỆNH VIỆN CHỢ RẪY
Ứng dụng năng lượng nguyên tử trong y tế ở
nước ta có lịch sử gần 100 năm với sự kiện thành
lập Viện Radium Đông Dương là tiền thân của bệnh
viện K ngày nay. Tuy nhiên, lĩnh vực này thực sự
phát triển mạnh và toàn diện trên toàn quốc trong
khoảng 10 năm trở lại đây khi chính phủ phê duyệt
Quy hoạch tổng thể phát triển ứng dụng năng lượng
nguyên tử vì mục đích hịa bình và Quy hoạch chi
tiết phát triển, ứng dụng bức xạ y tế đến năm 2020.
Theo số liệu báo cáo của Cục An toàn Bức xạ
và Hạt nhân, đến cuối năm 2019 cả nước có 3110
cơ sở có sử dụng thiết bị X quang trong chẩn đoán y
tế với 8772 thiết bị chẩn đoán các loại, 41 cơ sở y
học hạt nhân và 35 cơ sở xạ trị trong đó có nhiều
trang thiết bị và cơng nghệ bức xạ hiện đại ngang
khu vực như tổ hợp hệ thống máy gia tốc Cyclotron
sản xuất thuốc phóng xạ, máy ghi hình chuyển hóa
PET/CT, máy Xạ phẫu Cyberknife, Gamma-knife,
máy gia tốc xạ trị đa năng lượng, máy chụp mạch
DSA 2 bình diện phẳng, máy chụp CT 2 mức năng

lượng[2,3,4].
Tại bệnh viện Chợ Rẫy (BVCR), ứng dụng năng
lượng nguyên tử trong y tế đã được triển khai từ
thập niên 60s. Đến nay sau gần 60 năm xây dựng và
phát triển với nhiều kỹ thuật tiên tiến, hiện đại được
ứng dụng triển khai qua từng giai đoạn lịch sử như:

Địa chỉ liên hệ: Nguyễn Tấn Châu
Email:
1
2
3
4
5

Đơn vị An toàn vệ sinh Lao động - Bức xạ - Bệnh viện Chợ Rẫy
Khoa Chẩn đốn Hình ảnh - Bệnh viện Chợ Rẫy
Trung tâm Ung Bướu Chợ Rẫy - Bệnh viện Chợ Rẫy
Khoa Ngoại thần kinh - Đơn vị GammaKnife - Bệnh viện Chợ Rẫy
Khoa Y học Hạt nhân - Bệnh viện Chợ Rẫy

344

-

Năm 1962: Thành lập Khoa Y học hạt nhân,
với 1 máy đo liều phóng xạ, 1 máy phân tích
1 kênh, 1 máy đo độ tập trung, 1 máy đo
nhiễm bẩn phóng xạ và 1 tủ chì bảo quản
phóng xạ. Thành lập Khoa Quang tuyến, nay

là khoa Chẩn đốn hình ảnh.

-

Năm 1964: Bắt đầu sử dụng các nguồn
phóng xạ I-131, P-32, Cr-51 và Co-57.

-

Năm 1994: Đưa vào khai thác máy chụp ảnh
cắt lớp CT scanner.

-

Năm 2001: Thành lập Khoa Ung Bướu, năm
2002 bắt đầu khai thác 02 hệ thống máy gia
tốc thẳng (LINAC) đa năng lượng đầu tiên ở
khu vực phía Nam, với các kỹ thuật xạ trị
Photon, Electron, Xạ phẫu X-Knife.

-

Năm 2006: Thành lập Đơn vị Xạ phẫu
Gamma-Knife với 201 nguồn Co-60 và Khoa
Y học hạt nhân triển khai kỹ thuật ghi hình
SPECT/CT.

-

Năm 2009: Thành lập Đơn vị PET-CT và

Cyclotron, ngày 04/03/2009 bệnh nhân đầu
tiên được ghi hình PET/CT với thuốc phóng
xạ 18F-FDG.

Ngày nhận bài: 07/10/2020
Ngày phản biện: 03/11/2020
Ngày chấp nhận đăng: 05/11/2020


Tạp chí Ung thư học Việt Nam Số 5-2020-Tập 2
Journal of Oncology Viet Nam - Issue N5-2020-Vol 2

(A)

(B)

(C)

(D)

Hình 1. Một số thiết bị bức xạ tại bệnh viện Chợ Rẫy. (A) Máy DSA - hai bình diện;
(B) Máy CT - 640 lát cắt; (C) Máy xạ phẫu Gammaknife; (D) Máy Gia tốc xạ trị đa năng lượng
Được sự quan tâm đầu tư phát triển qua nhiều
thế hệ lãnh đạo bệnh viện, đến nay bệnh viện Chợ
Rẫy đã trang bị 64 thiết bị bức xạ với 8 chủng loại và
nhiều loại thuốc phóng xạ, đồng vị phóng xạ để phục
vụ cho cơng tác chẩn đốn, điều trị (bảng 1).
Bảng 1. Số lượng thiết bị bức xạ trên cả nước
và tại BVCR[2,3]
STT

Loại thiết bị bức xạ

Cả nước

BVCR

8772 (10/2019)

54

58

05

1

Máy X-quang các loại

2

Máy gia tốc xạ trị (LINAC)

3

Máy xạ phẫu Gammaknife

04

01

4

Máy gia tốc Cyclotron

05

01

5

Máy ghi hình PET/CT

12 - 15

02*

6

Máy ghi hình SPECT

37

01*

7

Máy ghi hình SPECT/CT

13

01

8

Máy chiếu xạ túi máu

04

01

Về công tác ứng dụng năng lượng nguyên tử và
công nghệ bức xạ tại trong lâm sàng, bệnh viện Chợ
Rẫy đã từng bước phát triển nhiều kỹ thuật và thiết
bị đồng bộ trên 04 lĩnh vực chính là chẩn đốn hình
ảnh, hình ảnh học can thiệp, y học hạt nhân và xạ trị
ung bướu, trong đó có nhiều kỹ thuật ngang tầm khu
vực như chụp ảnh CT hai mức năng lượng, ảnh CT
640 lát cắt, chụp ảnh kỹ thuật số xóa nền DSA hai
bình diện, ghi hình chẩn đốn chuyển hóa 18F-FDG
PET/CT, xạ hình SPECT/CT, xạ trị điều biến cường
độ theo thể tích, VMAT (Volumetric Modulated Arc
Therapy), xạ phẫu Gammaknife,… Trung bình hằng
năm có hơn 1,5 triệu lượt bệnh nhân được thụ
hưởng các thành tựu khoa học cơng nghệ bức xạ
trong chẩn đốn và điều trị nhiều bệnh lý khác nhau
như ung thư, tim mạch, thần kinh,...

Ghi chú: Dự kiến lắp ráp thêm 01 máy PET/CT và 01 máy
SPECT vào 10/2020

345


Tạp chí Ung thư học Việt Nam Số 5-2020-Tập 2
Journal of Oncology Viet Nam - Issue N5-2020-Vol 2
Bảng 2. Số lượt chụp/ bệnh nhân được thụ hưởng
công nghệ bức xạ tại BVCR năm 2019[1]
STT

Kỹ thuật

Số lượt
chụp
/bệnh
nhân

1

Chụp X-quang cho người bệnh nội trú

832.843

2

Chụp X-quang cho người bệnh khám và
điều trị ngoại trú

716.229

3

Chụp CT scan cho người bệnh nội trú

34.633

4

Chụp CT scan cho người bệnh khám và
điều trị ngoại trú

123.117

5

Xạ phẫu Gamma-Knife

1.357

6

Xạ trị bằng máy gia tốc thẳng (LINAC)

1.502

7

Chụp 18F-FDG PET/CT

1328

8

Xạ hình trên máy SPECT/CT

8692

9

Điều trị bằng thuốc phóng xạ I-131

2271

10

Chiếu xạ túi máu
Tổng số lượt bệnh nhân

972
1.721.972

phóng xạ, rị rỉ, chiếu xạ quá liều cho công chúng,
nhiễm xạ môi trường sẽ gây hoang mang dư luận và
xã hội. Do vậy, công tác bảo đảm an tồn bức xạ
ln được ưu tiên và xem trọng tại bệnh viện Chợ
Rẫy, để làm tốt cơng tác an tồn bức xạ bệnh viện
đã thực hiện đồng bộ nhiều biện pháp như:
-

Hoàn thiện bộ máy tổ chức, đào tạo nguồn

nhân lực, ban hành nội quy - quy trình an
tồn bức xạ;

-

Xây dựng phần mềm quản lý FPT phân hệ
an toàn vệ sinh lao động - bức xạ;

-

Đầu tư nâng cấp, cải tạo hệ thống cơ sở hạ
tầng;

-

Ứng dụng mạng xạ hội trong quản lý và điều
hành cơng tác an tồn bức xạ tồn bệnh
viện;

-

Tổ chức kiểm tra, đo đạc định kỳ rò rỉ, nhiễm
bẩn khu vực làm việc của nhân viên bức xạ,
đo bức xạ môi trường xung quanh, liên tục
cập nhật nội quy, quy trình về ATBX, xây
dựng kế hoạch ứng phó sự cố bức xạ cấp
bệnh viện.

CƠNG TÁC BẢO ĐẢM AN TỒN BỨC XẠ TẠI
BỆNH VIỆN CHỢ RẪY

Bộ máy tổ chức công tác an toàn bức xạ

Bên cạnh những ưu điểm và hiệu quả của năng
lượng nguyên tử trong chẩn đoán và điều trị thì việc
sử dụng năng lượng bức xạ cũng tiềm ẩn nhiều yếu
tố nguy cơ về an toàn bức xạ (ATBX) như nhân viên
bị chiếu xạ, nhiễm bẩn phóng xạ làm tăng nguy cơ
mắc bệnh bức xạ nghề nghiệp, chiếu xạ quá liều, sai
liều cho bệnh nhân gây nên tổn thưởng bức xạ tức
thời, ảnh hưởng kết quả điều trị. Bên cạnh đó, sự cố
về an ninh nguồn phóng xạ như thất lạc nguồn

Bệnh viện đã thành lập một đơn vị chuyên trách
về an toàn bức xạ gồm 5 kỹ sư và 1 chuyên viên,
đồng thời thành lập mạng lưới gồm 19 nhân viên
phụ trách an toàn bức xạ tại các khoa phịng có ứng
dụng, sử dụng thiết bị bức xạ, nguồn phóng xạ. Với
mơ hình Đơn vị An tồn Vệ sinh Lao động – Bức xạ
là một phòng chức năng, làm việc theo hàng dọc
trực triếp với Giám đốc bệnh viện góp phần làm tăng
hiệu quả trong xử lý cơng việc và trong chỉ đạo điều
hành.

Hình 2. Sơ đồ bộ máy tổ chức cơng tác an tồn bức xạ tại Bệnh viện Chợ Rẫy

346


Tạp chí Ung thư học Việt Nam Số 5-2020-Tập 2

Journal of Oncology Viet Nam - Issue N5-2020-Vol 2
Cùng với hoàn thiện bộ máy tổ chức, bệnh viện cũng đã hoàn thiện, thống nhất nhiều nội quy; quy định;
quy trình về bảo đảm an toàn bức xạ, xây dựng kế hoạch ứng phó sự cố bức xạ - hạt nhân theo quy định.

Hình 3. Hồn thiện hồ sơ, quy trình, nội quy về An toàn bức xạ tại bệnh viện
Phần mềm quản lý bệnh viện - Phân hệ an toàn bức xạ
Với số lượng 64 thiết bị bức xạ và 31 bộ nguồn phóng xạ đang được sử dụng tại bệnh viện thì việc quản
lý thời hạn sử dụng và gia hạn sử dụng của tất cả các giấy phép là một vấn đề tốn nhiều thời gian và công
sức. Từ năm 2016, bệnh viện đã trang bị cho Đơn vị An toàn Vệ sinh Lao động - Bức xạ hệ thống phần mềm
quản lý tổng thể FPT phân hệ an tồn bức xạ với nhiều tiện ích như: quản lý thiết bị bức xạ, nguồn phóng xạ,
nhân viên bức xạ,… đặc biệt hệ thống có chức năng cảnh báo sớm thời hạn hết hạn của từng giấy phép sử
dụng thiết bị và nguồn phóng xạ. Chức năng cảnh báo thời hạn giấy phép đã giúp cho công tác theo dõi xin gia
hạn giấy phép thiết bị bức xạ, nguồn phóng xạ được thực hiện kịp thời, tuân thủ đúng các quy định của pháp
luật về khai thác sử dụng thiết bị bức xạ, nguồn phóng xạ.

Hình 4. Phần mềm quản lý bệnh viện - phân hệ an toàn bức xạ, với tính năng cảnh báo sớm
thời hạn của giấy phép sử dụng thiết bị bức xạ, nguồn phóng xạ
Ngồi ra, phần mềm quản lý cịn được tích hợp chức năng quản lý nhân viên bức xạ, bao gồm các thông
tin đào tạo về an toàn bức xạ, chứng chỉ nhân viên bức xạ, lịch sử công tác trong lĩnh vực năng lượng nguyên
tử và theo dõi liều chiếu xạ nghề nghiệp của hơn 400 nhân viên bức xạ tại bệnh viện Chợ Rẫy được thực hiện
một cách dễ dàng và thuận tiện.

347


Tạp chí Ung thư học Việt Nam Số 5-2020-Tập 2
Journal of Oncology Viet Nam - Issue N5-2020-Vol 2

Hình 5. Phần mềm quản lý phân hệ an toàn bức xạ, với tính năng quản lý hồ sơ liều chiếu xạ
nghề nghiệp của nhân viên bức xạ

Đầu tư nâng cấp cơ sở hạ tầng, trang thiết bị
Để bảo đảm an toàn bức xạ cho nhân viên, nhất là các bộ phận làm việc với nguồn bức xạ cao như chẩn
đốn hình ảnh can thiệp, y học hạt nhân, bệnh viện đã đầu tư mới và bổ sung nhiều thiết bị dụng cụ bảo hộ
che chắn bức xạ như áo giáp chì tồn thân, áo che chì tuyến giáp, mắt kính chì, xylanh che chắn chì, khay vận
chuyển phóng xạ, thiết bị ghi đo bức xạ, đo nhiễm bẩn phóng xạ kỹ thuật số.
Trong cơng tác đảm bảo an tồn bức xạ với môi trường, bệnh viện đã đầu tư xây dựng hệ thống hầm thải
phóng xạ để thu gom chất thải lỏng phóng xạ của Khoa Y học hạt nhân, với hệ thống cảm biến điện tử giúp
cho việc theo dõi mực nước và thể tích nước trong thầm thải được thực hiện theo thời gian thực và liên tục
24/7.

Hình 6. Hệ thống theo dõi và vận hành hầm thải phóng xạ Khoa Y học Hạt nhân với các cảm biến
điện tử thể hiện thể tích và mực nước theo thời gian thực
Ứng dụng mạng xã hội trong quản lý và điều
hành cơng tác an tồn bức xạ
Ngày nay các ứng dụng mạng xã hội như
ZALO, Viber,… được sử dụng rộng rãi trong nhiều
lĩnh vực, được nhiều bộ ngành và chính phủ triển
khai áp dụng mang lại nhiều lợi ích thiết thực trong
348

cơng tác quản lý điều hành, góp phần nâng cao hiệu
quả công việc. Tại bệnh viện Chợ Rẫy, ứng dụng
mạng xã hội ZALO trong cơng tác an tồn bức xạ
thực sự đã mang lại rất nhiều tiện ích, các thơng tin
chỉ đạo từ Ban Giám đốc đến Đơn vị an toàn bức xạ
và thành viên mạng lưới an toàn bức xạ, các sự cố
bức xạ hay vấn đề về an tồn bức xạ tại khoa phịng


Tạp chí Ung thư học Việt Nam Số 5-2020-Tập 2

Journal of Oncology Viet Nam - Issue N5-2020-Vol 2
được phản ánh, thực hiện một cách nhanh chóng và
thuận tiện. Hiện nay, Đơn vị An toàn Vệ sinh Lao
động - Bức xạ đã xây dựng được 04 nhóm “ZALO”
để phục vụ cho từng mục đích và chức năng khác
nhau như:

nhân dân. Trung bình hằng năm có hơn 1,5 triệu
lượt bệnh nhân được thụ hưởng các thành tựu khoa
học công nghệ bức xạ trong chẩn đoán và điều trị
nhiều bệnh lý khác nhau như ung thư, tim mạch,
thần kinh...

-

Nhóm mạng lưới an tồn bức xạ:
Để thông báo tin tức chung về công tác an toàn
bức xạ toàn bệnh viện, thu đổi cấp phát liều kế,…

-

Nhóm Y học hạt nhân - An tồn bức xạ: Để
trao đổi các cơng tác an tồn bức xạ đặc thù của
khoa.

Bên cạnh việc ứng dụng hiệu quả trong lâm
sàng, thì vấn đề bảo đảm an tồn bức xạ cho nhân
viên, bệnh nhân, công chúng và môi trường cũng đã
được bệnh viện quan tâm, đầu tư và quản lý một
cách chặt chẽ, với các kết quả tích cực như:

Nhóm Vận hành hầm thải phóng xạ:
Để cập nhật theo dõi tình hình vận hành các hầm
thải phóng xạ, theo dõi các chỉ số
xét nghiệm nồng độ phóng xạ trong nước thải y
tế hằng tháng,…

-

Nhóm Trang thiết bị y tế - An tồn bức xạ: Để
cập nhật tình trạng hoạt động, hư hỏng, hay thay
thế đầu bóng, sửa chữa của 64 thiết bị bức xạ
trong bệnh viện,…

-

Tổ chức kiểm tra và giám sát an toàn bức xạ
định kỳ
Để kịp thời phát hiện các sự cố rị rỉ bức xạ,
nhiễm bẩn phóng xạ và bảo đảm an ninh nguồn
phóng xạ, bệnh viện thường xuyên tổ chức kiểm tra
an toàn bức xạ thực tế tại các khoa phòng, đồng thời
tổ chức thực hiện kiểm tra định kỳ các khoa như:
-

Theo dõi kiểm tra hầm thải phóng xạ hằng
ngày.

-

Tổ chức kiểm tra, đo đạc rò rỉ bức xạ định kỳ
hằng quý tại các khoa phịng có sử dụng thiết bị
bức xạ, nguồn phóng xạ.

-

Tổ chức kiểm tra, đo an tồn bức xạ, nhiễm bẩn
phóng xạ hằng tháng tại các khoa có sử dụng
nguồn phóng xạ hở.

-

Tổ chức kiểm tra, kiểm đếm nguồn phóng xạ
hằng tháng,…

KẾT LUẬN
Trải qua gần 60 năm triển khai và ứng dụng
năng lượng nguyên tử trong y tế, bệnh viện Chợ
Rẫy đã đạt được nhiều thành tựu đáng tự hào, góp
phần vào sự nghiệp chăm sóc và nâng cao sức khỏe

-

Chưa ghi nhận sự cố gây mất an toàn, an ninh
nguồn phóng xạ và sử dụng nguồn phóng xạ kể
từ những năm 1962 đến nay.

-

Tất cả các thiết bị bức xạ và nguồn phóng xạ

đều có giấy phép sử dụng và gia hạn giấy phép
đúng thời hạn.

-

Chưa ghi nhận sự cố bức xạ nào trong q
trình sử dụng thuốc phóng xạ để điều trị cho
bệnh nhân.

-

Chưa ghi nhận bất kỳ sự cố chiếu xạ quá liều
nào trong quá trình sử dụng máy gia tốc xạ trị,
máy xạ phẫu Gammaknife và các thiết bị Xquang, CT, DSA khác.

TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Bệnh viện Chợ Rẫy, Kết quả tự kiểm tra, đánh
giá chất lượng bệnh viện năm 2019.
2. Lê Minh Tuấn, Cục An tồn bức xạ hạt nhân;
Cơng tác quản lý nhà nước về an toàn, an ninh
hạt nhân ở Việt Nam Hiện trạng và giải pháp
nâng cao hiệu quả hoạt động pháp quy hạt
nhân; năm 2019.
3. Nguyễn Ngọc Huynh, Bộ Khoa học Cơng nghệ Cục An tồn bức xạ hạt nhân; Cơng tác quản lý
nhà nước đối với lĩnh vực an toàn bức xạ trong y
tế; Báo cáo tham luận hội nghị pháp quy hạt
nhân năm 2018.
4. Nguyễn Ngô Quang, Bộ Y tế - Cục Khoa học
Công nghệ và Đào tạo; Báo cáo thực trạng và
định hướng phát triển, ứng dụng bức xạ trong

ngành y tế, năm 2019.

349