Phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ 5 - 6 tuổi thông qua tổ chức hoạt động ngoài trời

Cao Thị Hồng Nhung

Phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ 5 - 6 tuổi
thông qua tổ chức hoạt động ngoài trời
Cao Thị Hồng Nhung
Bộ Giáo dục và Đào tạo
35 Đại Cồ Việt, Hai Bà Trưng,
Hà Nội, Việt Nam
Email:

TÓM TẮT: Trên cơ sở các khái niệm phát triển lời nói mạch lạc, tổ chức hoạt
động ngồi trời nhằm phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ 5 - 6 tuổi, bài viết đề
xuất quy trình tổ chức hoạt động ngồi trời theo hướng trải nghiệm nhằm phát
triển lời nói mạch lạc cho trẻ 5 - 6 tuổi ở trường mầm non hiện nay.
TỪ KHĨA: Hoạt động ngồi trời; trải nghiệm; lời nói mạch lạc; mầm non.
Nhận bài 10/9/2019

1. Đặt vấn đề
Thực hiện mục tiêu của Nghị quyết số 29-NQ/TW về Đổi
mới căn bản toàn diện giáo dục (GD) và đào tạo, bậc học
GD Mầm non chú trọng đến việc tổ chức các hoạt động GD
lấy trẻ làm trung tâm theo hướng trải nghiệm, thực hành,
tích hợp, lồng ghép các nội dung GD nhằm phát huy tính
tích cực, khả năng chủ động, sáng tạo, linh hoạt cho trẻ.
Phát triển lời nói mạch lạc góp phần hình thành, tích lũy và
phát triển vốn hiểu biết của trẻ về thế giới xung quanh. Lời
nói khơng chỉ là phương tiện giao tiếp mà còn là phương
tiện điều chỉnh hành vi cũng như lĩnh hội các giá trị đạo đức
mang tính chuẩn mực. Bên cạnh vai trò giao tiếp với mọi
người xung quanh, lời nói cịn làm phong phú đời sống tinh
thần, góp phần mở rộng nhận thức thế giới xung quanh một

cách đầy đủ và chính xác hơn. Phát triển lời nói mạch lạc
là nội dung quan trọng của việc chuẩn bị cho trẻ bước vào
trường phổ thơng.
Hoạt động ngồi trời có nhiều lợi thế trong việc phát triển
lời nói mạch lạc cho trẻ. Trong quá trình quan sát, khám phá
và tham gia hoạt động ngoài trời theo hướng trải nghiệm,
một lượng lớn thông tin được trẻ tiếp nhận trở thành kiến
thức và kinh nghiệm. Trẻ nói lại, chia sẻ những kiến thức,
kinh nghiệm đó với bạn bè, người lớn xung quanh bằng
những câu chuyện theo cách của mình.
2. Nội dung nghiên cứu
2.1. Một số khái niệm
Lời nói: Xét trong mối quan hệ giữa ngơn ngữ và tư duy
trong q trình giao tiếp, lời nói là q trình thể hiện tư duy
của người nói nhằm mục đích thơng báo, truyền đạt thơng
tin (dưới dạng một văn bản, hay diễn ngôn) để thể hiện nhu
cầu, suy nghĩ, mong muốn, tình cảm, cảm xúc với người
nghe.
Xét trên phương diện hoạt động ngơn ngữ, lời nói là kết
quả của sự nói năng, mang màu sắc của cá nhân người nói
(với giọng nói cao hay thấp, trong hay đục, mạnh hay yếu,
bằng cách diễn đạt thế này thế kia…, miễn sao phù hợp các
quy tắc ngôn ngữ và được cộng đồng chấp nhận…) [1].
Với cách hiểu như vậy, chúng tơi cho rằng: “Lời nói là sản
phẩm của sự nói năng, những văn bản, những diễn ngơn cụ

Nhận kết quả phản biện và chỉnh sửa 16/10/2019

Duyệt đăng 25/11/2019.

thể, được thực hiện bởi những cá nhân cụ thể, trong các tình
huống cụ thể”.
Mạch lạc: Có nhiều khái niệm về mạch lạc, tuy nhiên
trong bài viết này chúng tôi đồng nhất với quan niệm về
“mạch lạc” của tác giả Diệp Quang Ban: “Mạch lạc là sự
nối kết có tính chất hợp lí về mặt nghĩa và về mặt chức
năng, được tình bày trong quá trình triển khai một văn bản
(như một truyện kể, một cuộc thoại, một bài nói…) [2]. Như
vậy, trong một văn bản (diễn ngôn) cần chú ý đến các yếu tố
thể hiện tính mạch lạc như: 1/ Chức năng của lời nói trong
tình huống cụ thể, ví dụ như: Các hành động nói như chào,
cảm ơn, xin lỗi. Các hành động kể về cảm xúc của bản thân
về một đối tượng hay một sự việc… ; 2/ Sự việc hay đối
tượng được nói đến - hay cịn gọi là “Nghĩa” của một diễn
ngơn, có thể là cảm xúc, thái độ, sự đánh giá của người nói;
có thể là quan hệ của người nói đối với người nghe; 3/ Sự
kết nối hợp lí của các yếu tố trong một diễn ngơn. Ví dụ:
Kết nối giữa thái độ của người nói với tính chất của sự việc,
quan hệ về thời gian, khơng gian, tập tục và văn hóa địa
phương… Với hướng phân tích này, chúng tơi đồng nhất
với khái niệm “mạch lạc” của Diệp Quang Ban.
Trên cở sở khái niệm “lời nói” và các biểu hiện của “mạch
lạc” chúng tơi hiểu: Lời nói mạch lạc là kết quả của hoạt
động nói năng, ở đó người nói diễn đạt rõ ràng, lưu lốt,
có sự kết nối hợp lí về ý nghĩ, cảm xúc hay một nội dung/
chủ đề nhất định để đạt được sự thông hiểu của người nghe.
Phát triển lời nói mạch lạc là q trình tác động sự phạm
của nhà GD bằng các biện pháp, phương pháp, hình thức
GD phù hợp nhằm giúp trẻ 5 - 6 tuổi có khả năng diễn đạt
bằng lời nói rõ ràng, lưu lốt, có sự kết nối hợp lí về ý nghĩ,

cảm xúc hay một nội dung/chủ đề nhất định để đạt được sự
thơng hiểu của người nghe.
Hoạt động ngồi trời là một trong những hoạt động GD
nằm trong chế độ sinh hoạt hằng ngày của trẻ ở trường
mầm non. “Ngoài trời” là mơi trường khơng gian tự nhiên
ở ngồi lớp học, ngồi trường học. Như vậy, hiểu theo cách
thơng thường, hoạt động ngoài trời là hoạt động GD được
tiến hành ở mơi trường khơng gian ngồi trời tự nhiên như:
Một buổi dạo chơi xung quanh sân trường; một hoạt động
học ở sân trường, vườn trường; một buổi thăm quan, dã
ngoại ở ngoài trường mầm non.
Số 23 tháng 11/2019

79


NGHIÊN CỨU LÍ LUẬN
Tham gia hoạt động ngồi trời có nghĩa là trẻ được tham
gia các hoạt động đa dạng như: Vui chơi, quan sát, khám
phá các sự vật, hiện tượng; được tắm gió, nắng ở ngời
trời;…Trẻ mầm non rất thích thú với hoạt động ngồi trời.
Nó khơng chỉ giúp trẻ phát triển về thể chất mà còn giúp
phát triển toàn diện cho trẻ.
Tổ chức hoạt động ngoài trời nhằm phát triển lời nói
mạch lạc cho trẻ 5 - 6 tuổi là quá trình tổ chức các hoạt
động GD ở mơi trường ngồi trời, nhằm giúp trẻ 5 - 6 tuổi
có khả năng diễn đạt bằng lời nói rõ ràng, lưu lốt, có sự kết
nối hợp lí về ý nghĩ, cảm xúc hay một nội dung/chủ đề nhất
định để đạt được sự thơng hiểu của người nghe.
2.2. Hoạt động ngồi trời là phương tiện phát triển lời nói

mạch lạc hiệu quả cho trẻ mẫu giáo

Hoạt  động ngoài trời tăng cường kĩ  năng giao tiếp của
trẻ. Trẻ sẽ tiếp xúc, làm quen, nói chuyện với các bạn trong
lớp, từ đó mạnh dạn, tự tin hơn, dễ dàng thích nghi, hịa
nhập khi đến các mơi trường khác. Giáo viên (GV) tham gia
chơi, trị chuyện, đàm thoại, khơi gợi cho trẻ sự tư tin khi
nói về những sự vật, hiện tượng đã khám phá. Nói về cảm
xúc của mình về các đối tượng đó. Việc khuyến khích trẻ
tường thuật lại hay lập truyện về những sự vật hiện tượng
đã quan sát khi tham gia hoạt động ngồi trời, giúp trẻ phát
triển lời nói mạch lạc.
Tham gia hoạt động ngoài trời số lượng vốn từ và kĩ
năng sử dụng từ trong lời nói của trẻ được nâng lên. Qua
trải nghiệm, quan sát, khám phá các sự vật, hiện tượng sẽ
hình thành và phát triển nhận thức của trẻ về các đối tượng
như: Tên gọi, đặc điểm, tính chất và diễn biến của các hiện
tượng, sự việc. Đó là nền tảng phát triển vốn từ vựng. Bên
cạnh các từ loại như: động từ, danh từ, tính từ… còn phát
triển các loại từ khác như đại từ, thán từ và các từ vựng trừu
tượng khác (bao la; mạnh mẽ; sảng khoái, quá đẹp…). Khi
nhận thức vật thể càng mở rộng, thì sự hiểu nghĩa của từ
càng được nâng lên. Vì vậy, việc tổ chức hoạt động ngồi
trời, khám phá môi trường xung quanh (thế giới đồ vật, thế
giới tự nhiên…) sẽ giúp trẻ giàu vốn từ và cách sử dụng từ
trong câu.
Mỗi một đối tượng hay sự việc, hiện tượng ở ngoài trời sẽ
trở thành chủ đề để trẻ kể lại thành câu chuyện mang tính
chất riêng. Khi kể lại chuyện, trẻ kết hợp lời nói với những
suy nghĩ, cảm xúc, tình cảm của mình. Câu chuyện phải

dựa trên kinh nghiệm đã có, kết hợp với kinh nghiệm mới
được hình thành trong quá trình hoạt động. Sự kết hợp giữa
kinh nghiệm mới và cũ tạo nên màu sắc riêng. Màu sắc đó
xuất phát từ bức tranh trẻ đã quan sát, khám phá; cũng có
thể xuất phát từ một sự vật gây ấn tượng mạnh; cũng có thể
xuất phát từ kết quả hoạt động trải nghiệm;…Trẻ nhớ lại,
sáng tạo, chọn lọc những từ ngữ phù hợp, sắp xếp thành
chuỗi câu hợp lí, logic và phù hợp với ý tưởng (chủ đề). Sản
phẩm cuối cùng là câu chuyện hấp dẫn, mang sắc thái riêng
của cá nhân trẻ. Như vậy, hoạt động ngoài trời mang đến
cho trẻ các cơ hội để hình thành và phát triển kĩ năng sử
dụng câu khi nói/kể về một chủ đề cũng như kể lại chuyện
với bố cục rõ ràng.
80 TẠP CHÍ KHOA HỌC GIÁO DỤC VIỆT NAM

Xuất phát từ kinh nghiệm, trẻ thêu dệt thành câu chuyện,
có nhận xét đánh giá, thể hiện quan điểm cá nhân, tình
cảm của trẻ. Đây là hình thức kể chuyện theo kinh nghiệm.
Những cảm xúc mạnh mẽ được trẻ đưa vào câu chuyện. Đi
theo là những lời cảm thán, ngữ điệu đa dạng, âm thanh
phong phú và sắc thái biểu cảm khác nhau. Trẻ thể hiện
các ngữ điệu khác nhau trong lời nói (Ví dụ: “Con thấy
bơng hoa Cúc rung rinh trước gió” khi miêu tả về sự vật ấn
tượng nhất đối với trẻ; “Con rất vui mừng khi đội của con
đã chiến thắng” khi nói về cảm xúc của trẻ về hoạt động trẻ
tham gia…). Như vậy, hoạt động ngoài trời mang đến cho
trẻ nhiều cảm xúc và hứng thú, điều đó tác động lớn đến
ngữ âm cũng như việc sử dụng các phương tiện biểu cảm
trong lời nói.
Ở mơi trường ngồi trời, GV tổ chức cho trẻ chơi, quan

sát, khám phá, trải nghiệm với vô vàn các đối tượng, hiện
tượng khác nhau nhằm phát triển tất cả các lĩnh vực GD.
Điều này cho thấy, tổ chức hoạt động ngoài trời sẽ giúp
GV dễ dàng phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ. Bởi lẽ, trẻ
sử dụng lời nói trong tất cả các hoạt động chơi, quan sát,
khám phá, trải nghiệm đó. Do đó, GV cần linh hoạt, sáng
tạo và tận dụng các tình huống, cơ hội hợp lí trong q trình
tổ chức hoạt động ngồi trời để phát triển lời nói mạch lạc
cho trẻ.
2.3. Đề xuất quy trình tổ chức hoạt động ngồi trời nhằm phát
triển lời nói mạch lạc cho trẻ 5 - 6 tuổi

* Giai đoạn 1: Trải nghiệm thực tế
Trước khi tổ chức hoạt động ngồi trời, nên khuyến
khích, tạo cơ hội cho trẻ cùng GV tổ chức môi trường GD,
kế hoạch hoạt động. Việc được bày tỏ ý kiến, quan điểm về
chuẩn bị tổ chức hoạt động sẽ thúc đẩy sự tự tin, chủ động,
rõ ràng, mạnh lạc trong lời nói và hành vi ngơn ngữ của trẻ.
Ở mơi trường ngồi trời, trẻ trực tiếp tham gia hoạt động
thực tế. Với kinh nghiệm sẵn có cùng với những sự vật, hiện
tượng trẻ quan sát, tham gia giải quyết các tình huống sẽ
tích lũy các kinh nghiệm khác nhau, hay còn gọi là “nguyên
liệu đầu vào”. Những nguyên liệu này bao gồm các kiến
thức, kĩ năng, tình cảm, cảm xúc về chủ đề trải nghiệm.
Khi đó, nảy sinh mâu thuẫn giữa kinh nghiệm cũ với tình
huống, nhiệm vụ trong hoạt động trải nghiệm. Mâu thuẫn
này sẽ kích thích, tạo hứng thú khám phá, tìm tịi. Nhu cầu
được đối chiếu, trao đổi, phản hồi xuất phát từ mong muốn
tìm hiểu, khám phá về các sự vật, hiện tượng ở trẻ. Từ đó,
kiến thức được tích lũy, đó là cơ sở để mở rộng vốn từ vựng

và khả năng sử dụng từ trong các câu chuyện.
Như vậy, ở giai đoạn này, phát triển lời nói mạch lạc
cho trẻ 5 - 6 tuổi chính là việc lựa chọn chủ đề hoạt động;
trẻ trực tiếp tham gia, tương tác trong q trình hoạt động
ngồi trời.
* Giai đoạn 2: Đối chiếu, trao đổi, chia sẻ kinh nghiệm
Kinh nghiệm thu được qua trải nghiệm cần được trẻ tự
đối chiếu, nhìn nhận dựa trên kinh nghiệm đã có để hình
thành kinh nghiệm mới theo cách riêng của mỗi trẻ; chia
sẻ kinh nghiệm mới với người khác để được khắc sâu, ghi
nhận và điều chỉnh, chính xác hóa kiến thức đó. GV sử


Cao Thị Hồng Nhung

dụng giai đoạn này nhằm hình thành và phát triển ở trẻ kĩ
năng nói các loại câu khác nhau, sử dụng các phép liên kết
câu, logic giữa các câu cũng như rèn luyện các chuẩn mực
ngữ âm tiếng Việt khi trao đổi, chia sẻ những trải nghiệm
đầy cảm xúc và hứng thú. Ở giai đoạn này, phát triển lời
nói mạch lạc thơng qua việc trẻ chia sẻ, trao đổi về kết quả,
cảm xúc, suy nghĩ của bản thân về hoạt động đã thực hiện.
* Giai đoạn 3: Hình thành khái niệm (kinh nghiệm mới
cho bản thân)
Những mâu thuẫn ở giai đoạn 2 sẽ được chuyển dần
thành các ý tưởng, cách giải quyết nhiệm vụ và các tình
huống. Để có sự “chuyển hóa” này, trẻ phải quan sát, đối
chiếu, trao đổi, phản hồi về các sự vật, hiện tượng và nhiệm
vụ của quá trình trải nghiệm. Kết quả của giải quyết mâu
thuẫn là hình thành khái niệm mới, kinh nghiệm mới. Như

vậy, từ “kinh nghiệm” chuyển thành “lí thuyết mới” thông
qua việc giải quyết những mâu thuẫn và bất đồng trong quá
trình giải quyết nhiệm vụ. Quá trình này giúp trẻ dễ dàng
lựa chọn và sắp xếp hợp lí các câu nói trong các hoạt động
kể lại chuyện, kể chuyện sáng tạo, mang tới người nghe sự
dễ hiểu và hấp hẫn về câu chuyện.
* Giai đoạn 4: Vận dụng kinh nghiệm
Lí thuyết mới được nhắc lại và khắc sâu khi được vận
dụng vào cuộc sống. Chính hoạt động vận dụng này giúp
trẻ ghi nhận lại khái niệm mới chắc chắn hơn, truyền tải
nó thành kinh nghiệm mới. Trong quá trình vận dụng kinh
nghiệm, trẻ điều chỉnh, rút kinh nghiệm và hoàn thiện khái
niệm. Cứ như vậy, kinh nghiệm mới dần trở thành kinh
nghiệm sẵn có và được trẻ áp dụng vào thực tiễn cuộc sống.
Ở giai đoạn này, GV càng có nhiều cơ hội để giúp trẻ phát
triển lời nói mạch lạc. Khuyến khích trẻ sáng tác chuyện về
những điều trẻ thích, chuyện về những đối tượng trẻ có ấn
tượng và cảm xúc mạnh mẽ. Thơng qua việc trẻ đánh giá,
tự đánh giá và vận dụng kinh nghiệm vào các tình huống
mới, những kĩ năng của lời nói mạch lạc được hình thành
và phát triển
2.4. Gợi ý tổ chức một số hoạt động ngoài trời nhằm phát triển
lời nói mạch lạc cho trẻ 5 - 6 tuổi

Hoạt động chơi ngoài trời: GV khai thác các bước tổ
chức hoạt động chơi ở ngồi trời để phát triển lời nói mạch
lạc cho trẻ 5 - 6 tuổi như:
Trẻ trải nghiệm thực tế: Trẻ cùng nhau thảo luận về chủ
đề, nội dung chơi, đưa ra ý tưởng chơi ở góc hoạt động nào,
chơi với đồ dùng, đồ chơi nào, sẽ làm như thế nào với các

nguyên vật liệu ở ngoài trời. Làm việc theo nhóm, cùng
nhau thảo luận, phân cơng cơng việc sẽ giúp trẻ phát huy
được thế mạnh như: Khả năng điều hành, phân công và
tham gia ý tưởng của tất cả các thành viên.
Trong các góc hoạt động, GV khuyến khích trẻ trao đổi
thơng tin, cách giải quyết nhiệm vụ chơi, liên kết giữa các
góc hoạt động. Linh hoạt tạo tình huống để trẻ có cơ hội
được nói, thể hiện quan điểm cá nhân và mạnh dạn, tích cực
trong quá trình khám phá các đối tượng xung quanh. Bằng
kĩ thuật quan sát, GV hướng trẻ đến những sự vật, hiện
tượng và tơn trọng nhu cầu của trẻ. Ví dụ: Trong giờ chơi

ngồi trời, GV phát hiện có trẻ đang chú ý đến sự khác nhau
giữa màu sắc của lá cây trong sân trường. GV tơn trọng sự
quan tâm đó và khai thác tình huống này. Khích lệ trẻ nói
về sự thay đổi màu sắc của lá: Tại sao có sự khác biệt đó?
Sáng tác chuyện về những chiếc lá. Kể cho mọi người xung
quanh nghe về sự phát hiện ra điều kì thú về những chiếc
lá…
Kết thúc buổi chơi ngoài trời: Trẻ tham gia tự đánh giá
kết quả của mình và bạn chơi. Ý kiến cùng với lí do tại sao
nhận xét như vậy sẽ hình thành kĩ năng sử dụng câu có tính
chất ngun nhân - kết quả. Ví dụ: “Con rất thích lâu đài
cát của bạn Nga vì lâu đài của bạn Nga cao hơn lâu đài
của con”. GV gợi mở, khuyến khích tất cả các trẻ đưa ra ý
kiến đánh giá nhằm tạo môi trường thực hành lời nói với
nhiều dạng câu khác nhau. Bên cạnh đó, GV đưa ra gợi ý
trẻ nói sẽ làm gì khi cùng cô và các bạn tham gia dọn dẹp
môi trường và vệ sinh cá nhân. Ở bước này, không chỉ giúp
trẻ phát triển lời nói mà hình thành ở trẻ tính trách nhiệm, ý

thức tập thể và thói quen vệ sinh cá nhân.
- Trẻ chia sẻ trải nghiệm: Đây là giai đoạn có nhiều cơ
hội để GV khai thác, phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ.
Với kinh nghiệm sau q trình chơi, GV khuyến khích trẻ
phản hồi kinh nghiệm ở tất cả các thời điểm phù hợp trong
ngày như: Ngay sau khi chơi, hoạt động chiều, giờ trả trẻ,
buổi sáng ngày hôm sau, kể cả lúc khi trẻ vừa ngủ dậy, cơ
chải tóc cho các trẻ gái…GV nên tận dụng các thời điểm
phù hợp để trẻ có cơ hội được nói về những trải nghiệm đã
trải qua.
Dựa vào nội dung và kết quả của hoạt động chơi ngoài
trời, GV sử dụng hệ thống câu hỏi, đàm thoại để trẻ chia
sẻ như: Con hãy nói cảm xúc của con khi chơi? Con hãy
kể về hoạt động chơi của con? Con hãy kể về những điều
con thích thú nhất? Con hãy nói về kết quả/sản phẩm chơi
của con? Con hãy kể về nhóm chơi của con? Tại sao con lại
chọn nhóm chơi đó? Con hãy kể về hoạt động và sản phẩm
của nhóm con chơi?…
Cần lưu ý rằng, một bầu khơng khí tự nhiên, thoải mái,
vui vẻ, tự nguyện khi trẻ trao đổi chia sẻ thông tin rất quan
trọng. Điều đó giúp trẻ phát huy tất cả kinh nghiệm cá nhân
và thể hiện ra lời kể/lời nói với mọi người xung quanh.
Không nên chỉ tập trung vào những trẻ nhanh nhẹn, mà cần
quan tâm cả những trẻ chưa mạnh dạn, tự tin để khơi gợi sự
thể hiện quan điểm cá nhân. Ví dụ: Tổ chức một buổi đàm
thoại của “các nhà khoa học tí hon” sau khi khám phá ở
góc hoạt động với nước, cát, đá, sỏi. GV gợi mở và đưa trẻ
vào tình huống một cách nhẹ nhàng, tất cả các trẻ đều mong
muốn đưa ra ý kiến vì mình là một nhà khoa học…
GV tổ chức dưới hình thức chơi, thi đua cá nhân để tạo

cơ hội trẻ phản hồi lại kinh nghiệm, suy nghĩ, cảm xúc và
mong muốn khi tham gia chơi ngoài trời ở thời gian tiếp
theo. GV dùng các phương tiện hỗ trợ để khơi gợi lại trí
nhớ về hoạt động chơi như: Tranh ảnh, video, câu chuyện…
Tránh việc GV nói lại tất cả các nội dung chơi. Vì điều này
khơng hỗ trợ trí nhớ, sự tưởng tượng, tư duy về những tình
huống chơi trẻ đã trải nghiệm.
Số 23 tháng 11/2019

81


NGHIÊN CỨU LÍ LUẬN
- Trẻ rút ra kinh nghiệm bản thân: Ở giai đoạn này, GV
phát triển lời nói mạch lạc ở việc khích lệ trẻ tự nói ra kinh
nghiệm thu được qua hoạt động chơi ngồi trời. Chính việc
được tự do nói ra những kinh nghiệm hay việc trẻ tự hệ
thống lại kinh nghiệm bản thân sẽ giúp phát triển các kĩ
năng nói như: Sử dụng câu theo một chủ đề nhất định, nói
rõ ràng theo đúng trình tự diễn tiến của hoạt động, triển khai
câu chuyện với bố cục rõ ràng (mở đầu - triển khai - kết
thúc). GV sử dụng tranh, ảnh minh họa, tình huống có vấn
đề và dùng các thủ thuật định hướng để gây hứng thú cũng
như khắc sâu kinh nghiệm cho trẻ.
- Trẻ vận dụng kinh nghiệm: Có nhiều thời điểm khác
nhau trong cuộc sống hằng ngày với hệ thống câu hỏi, bài
tập, tình huống, trị chơi để trẻ vận dụng kinh nghiệm vào
cuộc sống, đặc biệt là cách trẻ nói về cách thức, kết quả vận
dụng kinh nghiệm. GV khuyến khích/đề nghị trẻ tích cực
đánh giá và tự đánh giá việc vận dụng kinh nghiệm cá nhân

vào cuộc sống. Ví dụ: Sau buổi chơi ngoài trời “Bé đi chợ
quê” GV đặt ra các câu hỏi định hướng trẻ vận dụng vào
thực tiễn như: Con có thể nói với mẹ điều gì trước khi đi
chợ quê? Con sẽ mua gì khi đi chợ quê với mẹ? Ở những
nơi đông người, con phải thực hiện các quy định gì? Con sẽ
nói gì với mẹ sau khi được mẹ đưa đi chợ quê?
GV nên phối hợp với phụ huynh/cha mẹ trẻ để tạo nhiều
cơ hội trẻ được trao đổi, vận dụng kinh nghiệm vào thực
tiễn. Cao hơn nữa, đề nghị trẻ sáng tác và kể lại chuyện theo
kinh nghiệm. Những câu chuyện kể về đối tượng trẻ khám
phá; một sự việc trẻ có cảm xúc và ấn tượng mạnh mẽ.
Hoạt động học ngoài trời: Căn cứ vào nội dung GD lựa
chọn địa điểm ngoài trời để tổ chức hoạt động học. Những
nội dung đó gắn với môi trường tự nhiên như: Các hiện
tượng tự nhiên, cây cối, thời tiết, chăm sóc cây xanh, bảo vệ
mơi trường… Mục tiêu của hoạt động học ngoài trời nhằm
giúp trẻ chủ động lĩnh hội kiến thức, kĩ năng và hình thành
thái độ đối với sự vật, hiện tượng. Do đó, cần xác định rõ
mục tiêu GD, trong đó có phát triển lời nói mạch lạc để lựa
chọn địa điểm khu vực sân trường, vườn trường và thiết kế
môi trường GD. Ở mơi trường ngồi trời, trẻ thuận tiện vận
động, giao tiếp, chia sẻ thông tin. GV cần linh hoạt, sáng
tạo khi khai thác các bước tổ chức hoạt động học ở ngoài
trời để nâng cao hiệu quả phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ.
- Trẻ trải nghiệm thực tế: GV giao nhiệm vụ học tập cho
trẻ, đề nghị trẻ tự xác định nhiệm vụ có liên quan đến chủ
đề. Để thực hiện được nhiệm vụ, các trẻ trong nhóm cùng
thảo luận, đưa ra ý tưởng. Tuy nhiên, có những thời điểm
cần cung cấp những kiến thức, kĩ năng mới, do đó GV cần
hỗ trợ trẻ khi cần thiết với nhiều cách khác nhau như: Lời

giảng giải, gợi ý (gợi ý để trẻ phân cơng hợp lí; gợi ý để trẻ
thực hiện nhiệm vụ đúng hướng…). Những lúc này, lời nói
mẫu mang tính chuẩn mực của GV có ý nghĩa quan trọng
để trẻ học tập. GV dùng hệ thống câu hỏi, nhất là những câu
hỏi mở để trẻ dễ dàng thực hiện nhiệm vụ. Ví dụ: Hoạt động
học về sự bốc hơi của nước, GV sử dụng hệ thống câu hỏi
để định hướng như: Khi lấy chổi quét nước ra sân dưới trời
nắng, con thấy hiện tượng gì? Tại sao con khơng thấy vệt
82 TẠP CHÍ KHOA HỌC GIÁO DỤC VIỆT NAM

nước ở sân nữa? Điều gì làm cho nước bốc hơi?
Trong quá trình tổ chức hoạt động học ở ngồi trời, GV
ln tạo các tình huống có vấn đề để kích thích tư duy của
trẻ. Khi hiểu bản chất của hiện tượng, cũng như đặc điểm,
tên gọi, công dụng của những đối tượng, hiện tượng và các
mối quan hệ, đồng nghĩa với việc vốn từ của trẻ tăng lên,
khả năng sử dụng câu và các phép liên kết câu phát triển. Ví
dụ: GV đưa ra một tình huống trong giờ học ngoài trời (đưa
cho mỗi trẻ một khối tròn từ các chất liệu khác nhau: sỏi,
đá, xốp) và u cầu trẻ làm thí nghiệm: Thả viên khối trịn
vào chậu nước” rồi quan sát hiện tượng. GV đưa ra các câu
hỏi kích thích khả năng suy luận, tư duy và giải quyết vấn
đề để trẻ nhận thấy sự khác biệt của thí nghiệm (có viên bi
chìm, có viên bi nổi): Con thấy có hiện tượng gì xảy ra? Có
cách nào để cho viên sỏi nổi khơng? Tại sao? Có cách nào
để cho khối trong bằng xốp chìm khơng? Tại sao?
Sau khi kết thúc hoạt động học, cũng giống như hoạt
động chơi ở ngoài trời, GV tổ chức cả lớp chia sẻ về hoạt
động, cất dọn đồ chơi và vệ sinh nơi hoạt động. Tránh việc
làm hộ trẻ ở công đoạn này.

- Trẻ chia sẻ trải nghiệm: Sử dụng hệ thống câu hỏi, đàm
thoại với trẻ về hoạt động học. Các câu hỏi hướng đến việc
khai thác các kinh nghiệm liên quan về những hiện tượng,
đối tượng mà trẻ có cảm xúc mạnh mẽ; hướng đến những
kiến thức, kĩ năng, thái độ, diễn tiến của hoạt động trẻ trải
nghiệm; đến các mối quan hệ và những tình huống đã xảy
ra;… GV tổ chức cho trẻ chia sẻ kinh nghiệm tại các thời
điểm phù hợp trong chế độ sinh hoạt hằng ngày. Khuyến
khích việc chia sẻ kinh nghiệm với người thân trong gia
đình.
- Trẻ rút ra kinh nghiệm bản thân: Ở giai đoạn này, GV
dùng hệ thống câu hỏi, trò chơi, tranh ảnh, bài tập để kích
thích trẻ nói ra những kinh nghiệm đã được đúc rút và định
hướng vận dụng kinh nghiệm. Ví dụ: Với hoạt động cho trẻ
làm quen với môi trường xung quanh “Cây lớn là nhờ đất,
nước và ánh sáng”, GV khơi gợi trẻ nói về kinh nghiệm sau
khi chăm sóc, quan sát q trình lớn lên của cây bằng các
câu hỏi: Cần làm gì để cây lớn lên? Nếu chúng mình khơng
chăm sóc cho cây thì cây xanh sẽ như thế nào?…
- Trẻ vận dụng kinh nghiệm: Bằng nhiều biện pháp khác
nhau, GV tổ chức cho trẻ vận dụng kiến thức mới vào các
tình huống, bài tập, trò chơi. Trẻ vận dụng kinh nghiệm
trong hoạt động kể chuyện theo kinh nghiệm, kể chuyện
sáng tạo, trò chơi đóng kịch. Nhân vật trong câu chuyện là
con người, cũng có thể là đồ chơi, cây xanh, các hiện tượng
tự nhiên… Trẻ tưởng tượng ra lời thoại cho những nhân vật
đó dựa trên kinh nghiệm của mình.
Các hoạt động nghệ thuật như: Sáng tác chuyện về đồ
dùng, đồ chơi, sự vật, hiện tượng trẻ có ấn tượng; về diễn
tiến của hoạt động trải nghiệm… giúp trẻ 5 - 6 tuổi phát

triển lời nói mạch lạc. GV khuyến khích trẻ kể các câu
chuyện sáng tạo cho người thân trong gia đình để rèn luyện
trí tưởng tượng, sáng tạo và ngơn ngữ nghệ thuật.
Có thể nói, việc tổ chức hoạt động học ở ngồi trời có
hiệu quả lớn đối với sự phát triển của trẻ, trong đó có lời


Cao Thị Hồng Nhung

nói mạch lạc. Tuy nhiên, GV cần lựa chọn nội dung GD phù
hợp với mơi trường ngồi trời, khai thác tối đa mơi trường
đó để đạt được mục tiêu.
Hoạt động thăm quan, dã ngoại: Thăm quan, dã ngoại
là hoạt động GD tổ chức ở ngoài trường mầm non. Hoạt
động này vô cùng hấp dẫn đối với trẻ. Bởi vì, trẻ được hoạt
động ở mơi trường mới hơn, rộng mở hơn, có nhiều đối
tượng và cảnh đẹp thu hút. Mục tiêu nhằm mở rộng kiến
thức về môi trường xung quanh; Hình thành và rèn luyện
các kĩ năng (kĩ năng vận động, kĩ năng xã hội, kĩ năng nhận
thức…); Hình thành thái độ với mơi trường thiên nhiên và
mơi trường xã hội xung quanh trẻ.
Buổi tham quan, dã ngoại với những điều thú vị mang
đến nhiều đề tài trong câu chuyện kể của trẻ. Lời nói của
trẻ dần phát triển qua những câu chuyện ấy. Tuy nhiên, việc
phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ 5 - 6 tuổi không chỉ dừng
lại ở việc dạy trẻ kể chuyện theo kinh nghiệm mà có thể qua
các hình thức: Trẻ nói về kế hoạch, sự chuẩn bị và dự kiến
các hoạt động trẻ sẽ trải nghiệm trong buổi thăm quan, dã
ngoại; Trẻ chia sẻ về các đối tượng, hiện tượng và cảm xúc,
ý nghĩ, tình cảm về các hoạt động trong buổi tham quan;

Trẻ kể về diễn tiến của buổi tham quan; … GV sử dụng
nhiều biện pháp để khai thác hoạt động tham quan, dã ngoại
nhằm phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ, cụ thể như sau:
- Chuẩn bị hoạt động thăm quan, dã ngoại: GV cùng trẻ
lên kế hoạch như: Con sẽ làm gì ở buổi tham quan? Con
chuẩn bị những gì trước khi đi tham quan? Đồ dùng và vật
dụng cần thiết cho buổi tham quan? GV căn dặn trẻ những
nội quy, chuẩn mực hành vi xã hội để trẻ tham gia buổi
tham quan, dã ngoại được an toàn.
GV và trẻ cùng trao đổi về chủ đề tham quan. Các đề tài
trải nghiệm tham quan rất phong phú như: Thăm di tích lịch
sử, các cơng trình văn hóa, trường tiểu học, làng nghề, danh
lam thắng cảnh…
- Tổ chức tham quan, dã ngoại: Thông qua quan sát,
khám phá, trao đổi, giao lưu, GV tạo cơ hội, tình huống để
phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ 5 - 6 tuổi.
Ví dụ: Tổ chức buổi tham quan trường tiểu học, GV tổ
chức các bước như sau:
- Trẻ tập trung tại sân trường. GV giới thiệu nội dung và
phổ biến nội quy của buổi tham quan.
- Tổ chức cho trẻ lên xe an toàn: Sắp xếp chỗ ngồi, tổ
chức các trò chơi và hoạt động trên xe.
- Đến trường tiểu học: Cả lớp đi quan sát khuôn viên
trường tiểu học: Cổng, các phịng học, phịng bộ mơn, sân
trường, sân vận động… Trong quá trình quan sát, trẻ được
nghe giới thiệu về khuôn viên, khu vực quan sát; đặc điểm,
các thiết bị, đồ dùng như: Bàn, ghế, bảng, phấn; công việc
của thầy giáo, cô giáo, anh/chị học sinh ở trường tiểu học.
- Tập trung trẻ tại một phòng học/sân trường để trò
chuyện với một GV trường tiểu học. Trò chuyện, giới thiệu

cho trẻ về đồ dùng học tập, nhiệm vụ, những kĩ năng cần
phải có của học sinh tiểu học như: Học bài, làm bài tập, tập
trung nghe giảng…
- GV mầm non và trẻ đặt các câu hỏi với GV tiểu học.

- Cho trẻ trải nghiệm một hoạt động học (Khoảng 10-15
phút) tại lớp học: Yêu cầu trẻ ngồi ngay ngắn ở bàn học (2
trẻ/bàn), giao một nhiệm vụ học tập cho trẻ: Con xếp lại
sách, vở trên bàn và trong ngăn bàn ngay ngắn, gọn gàng;
con hãy tô chữ theo nét chấm mờ… và yêu cầu trẻ nộp lại
bài tập cô giao. GV nhận xét sản phẩm/bài tập của trẻ, vừa
khen ngợi, động viên khích lệ trẻ chưa hồn thành. GV trao
đổi, trả lời những câu hỏi của trẻ.
- GV tiểu học cùng với trẻ chụp ảnh lưu niệm.
- Trẻ được cầm sản phẩm/bài tập của trẻ đã thực hiện về
lớp hoặc về nhà.
- Tập trung trẻ di chuyển về trường mầm non.
- Trẻ đối chiếu, trao đổi, chia sẻ, vận dụng kinh nghiệm
sau buổi thăm quan, dã ngoại: Sử dụng đàm thoại bằng hệ
thống câu hỏi, cũng như đề nghị trẻ kể lại những hoạt động
trải nghiệm, sự vật và hiện tượng trẻ có cảm xúc mạnh mẽ.
Hệ thống câu hỏi để khuyến khích trẻ chia sẻ, rút ra kinh
nghiệm: Con hãy kể lại những gì con đã nhìn thấy ở trường
tiểu học? Con hãy kể lại những việc con đã làm ở trường
tiểu học? Con hãy nói về những điều con thích nhất? Con
cảm thấy thế nào khi được thăm trường tiểu học? Con hãy
kể lại trình tự các hoạt động trong buổi sáng đi thăm trường
tiểu học? Con hãy kể lại nhiệm vụ được giao ở lớp học?
Muốn hồn thành bài tập cơ giao con phải làm gì? (Kinh
nghiệm về thực hiện nhiệm vụ của học sinh)? Khi bạn cần

mượn tẩy, thước con làm gì? (kinh nghiệm về kĩ năng chia
sẻ)? Khi thấy bạn mệt, cần giúp đỡ con phải làm gì? (Kinh
nghiệm chia sẻ, hợp tác)? Muốn lớp học sạch sẽ con cần
phải làm gì? (Kinh nghiệm về kĩ năng lao động, vệ sinh
tập thể).
GV sử dụng các phương tiện, đồ dùng trực quan (tranh,
ảnh, video, sản phẩm) để tạo điều kiện cho trẻ chia sẻ, phản
hồi, trao đổi về những trải nghiệm. Khuyến khích giao
nhiệm vụ như: Vẽ lại khuôn viên trường tiểu học và kể lại
cho các bạn/cô giáo/ ba mẹ nghe về nội dung bức tranh đó
hoặc sáng tác một câu chuyện kể về nhân vật con yêu thích
nhất trong trường tiểu học. Tổ chức cuộc thi kể chuyện vào
giờ sinh hoạt cuối tuần để trẻ kể lại/ sáng tác chuyện về
những sự vật, hiện tượng, con người mà trẻ thấy yêu thích
nhất trong buổi thăm quan trường tiểu học. Tạo tình huống
để trẻ vận dụng kinh nghiệm cá nhân trong các hoạt động
như: Hoạt động góc, trị chơi, hoạt động học. Trao đổi với
phụ huynh để kết hợp trong việc tạo cơ hội cho trẻ vận dụng
các kinh nghiệm vào tình huống thực tế.
3. Kết luận
Việc tổ chức hoạt động ngoài trời nhằm nâng cao hiệu
quả việc phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ 5 – 6 tuổi phụ
thuộc vào nhiều yếu tố. Song, phát triển quy trình và khai
thác triệt để các bước tổ chức hoạt động ngoài trời là điều
kiện quan trọng để nâng cao hiệu quả phát triển lời nói
mạch lạc cho trẻ. GV mầm non cần linh hoạt, chủ động,
sáng tạo dựa trên đặc điểm phát triển của trẻ, mục tiêu GD
và điều kiện mơi trường ngồi trời để tổ chức các hoạt động
GD phù hợp.
Số 23 tháng 11/2019

83


NGHIÊN CỨU LÍ LUẬN

Tài liệu tham khảo
[1] Vũ Đức Nghiệu (Chủ biên) - Nguyễn Văn Hiệp, (2009),
Dẫn luận ngôn ngữ học, NXB Đại học Quốc gia Hà Nội.
[2] Diệp Quang Ban, (2000), Văn bản và liên kết trong tiếng
Việt, NXB Giáo dục Hà Nội.
[3] Hoàng Thị Phương (Chủ biên), (2018), Tổ chức hoạt
động giáo dục theo hướng trải nghiệm cho trẻ ở trường
mầm non, NXB Đại học Sư phạm, Hà Nội.

[4] Đinh Hồng Thái, (2015), Phát triển ngôn ngữ tuổi mầm
non, NXB Đại học Sư phạm, Hà Nội.
[5] Nguyễn Thị Oanh, (2000), Các biện pháp phát triển lời
nói mạch lạc cho trẻ mẫu giáo lớn (5-6 tuổi), Luận án
Tiến sĩ Giáo dục học, Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam,
Hà Nội.

THE DEVELOPMENT OF COHERENT SPEECH
FOR 5 - 6 YEAR-OLD CHILDREN THROUGH OUTDOOR ACTIVITIES
Cao Thi Hong Nhung
Ministry of Education and Training
35 Dai Co Viet, Hai Ba Trung,
Hanoi, Vietnam
Email:

ABSTRACT: Based on the concept of coherent speech development; organizing
outdoor activities to develop coherent speech for children at the age of 5 and
6 years old, the paper outlines the process of organizing outdoor activities
to develop coherent speech towards experience for 5-6 year children in
preschools today.
KEYWORDS: Outdoor activities; experiences; coherent speech; preschoolers.

84 TẠP CHÍ KHOA HỌC GIÁO DỤC VIỆT NAM