Xây dựng bài tập kiểm tra và đánh giá năng lực học sinh trong dạy học chương các định luật bảo toàn vật lí 10 thpt

Bộ GIáO DụC Và ĐàO TạO
TRNG I HC VINH
--------------

Lấ C DUY

XÂY DỰNG BÀI TẬP KIỂM TRA VÀ ĐÁNH GIÁ NĂNG LỰC HỌC
SINH TRONG DẠY HỌC CHƯƠNG “CÁC ĐỊNH LUẬT BẢO TỒN”
VẬT LÝ 10 THPT

Chun ngành: Lí luận và phương pháp dạy học bộ mơn Vật lí
Mã số: 60 14 01 11

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Mai Văn Trinh

NGHỆ AN, 2016


LỜI CÁM ƠN
Trong quá trình hoàn thành luận văn này tôi đã nhận được sự giúp đỡ tận tình
của các thầy cô giáo, bạn bè, đồng nghiệp và người thân:
Tôi xin được bày tỏ lòng biết ơn đối với thầy hướng dẫn khoa học
PGS.TS Mai Văn Trinh, các thầy giáo, cô giáo trong tổ PPDH Vật lí trường Đại học
Vinh, cơ sở đào tạo Sau Đại học trường đại học Vinh và trường Đại học Sài Gòn.
Tôi vô cùng biết ơn gia đình đã giúp đỡ tôi về tinh thần và vật chất trong quá
trình học tập và nghiên cứu.
Tôi xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu và các đồng nghiệp trường THPT Tân
Bình - TPHCM đã tạo điều kiện và giúp đỡ tôi hoàn thành luận văn này.
TPHCM ngày 15 tháng 5 năm 2016

Tác giả
Lê Đức Duy


MỤC LỤC
1. Lý do chọn đề tài ......................................................................................... Trang 1
2. Mục đích nghiên cứu .................................................................................... Trang 2
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................................ Trang 2
4. Giả thuyết khoa học ..................................................................................... Trang 2
5. Nhiệm vụ nghiên cứu ................................................................................... Trang 2
6. Phương pháp nghiên cứu .............................................................................. Trang 3
7. Đóng góp mới của luận văn.......................................................................... Trang 3
8. Cấu trúc luận văn ......................................................................................... Trang 3
Chương I. Bài tập kiểm tra và đánh giá theo hướng phát triển năng lực ....... Trang 4
1.1. Cơ sở lý luận về kiểm tra và đánh giá trong quá trình dạy học ................ Trang 4
1.1.1. Một số khái niệm cơ bản ....................................................................... Trang 4
1.1.2. Mục đích kiểm tra và đánh giá. ............................................................. Trang 7
1.1.3. Vai trò của kiểm tra và đánh giá. ........................................................... Trang 8
1.1.4. Các yêu cầu sư phạm đối với kiểm tra và đánh giá kết quả học tập ..... Trang 10
1.1.5. Các loại kiểm tra và đánh giá. ............................................................... Trang 11
1.1.6. Các hình thức kiểm tra. ......................................................................... Trang 13
1.1.7. Các phương pháp kiểm tra.. ................................................................... Trang 14
1.2. Các quy trình của kiểm tra đánh giá. ........................................................ Trang 17
1.2.1. Những cơ sở để xây dựng quy trình kiểm tra - đánh giá ....................... Trang 17
1.2.2. Quy trình kiểm tra và đánh giá. ............................................................. Trang 19
1.3. Kiểm tra và đánh giá năng lực của học sinh. ............................................ Trang 23
1.3.1. Năng lực ................................................................................................ Trang 23
1.3.2. Phân loại năng lực. ................................................................................ Trang 24
1.3.3. Mục đích của kiểm tra và đánh giá năng lực của học sinh .................... Trang 26
1.3.4. Sự khác biệt giữa kiểm tra và đánh giá theo truyền thống và kiểm tra

và đánh giá năng lực của học sinh ................................................................... Trang 27
1.4. Bài tập vật lý ............................................................................................. Trang 29
1.4.1. Khái niệm bài tập vật lý ........................................................................ Trang 29
1.4.2. Vai trò của bài tập vật lý trong quá trình dạy học vật lý ....................... Trang 30
1.4.3. Phân loại bài tập vật lý . ........................................................................ Trang 31
1.4.4. Các hình thức sử dụng bài tập vật lý trong dạy học vật lý. ................... Trang 32
1.5. Bài tập vật lý trong kiểm tra và đánh giá năng lực học sinh. ................... Trang 36
1.5.1. Tiếp cận bài tập phát triển năng lực . .................................................... Trang 36
1.5.2. Phân loại bài tập phát triển năng lực. .................................................... Trang 37
1.5.3. Những đặc điểm bài tập phát triển năng lực.......................................... Trang 39
1.5.4. Các mức độ trong bài tập phát triển năng lực . ..................................... Trang 40
Kết luận chương 1 ........................................................................................... Trang 41
Chương II. Xây dựng bài tập kiểm tra và đánh giá năng lực của học sinh trong dạy
học chương “ Các định luật bảo toàn ” Vật lý 10 THPT ................................ Trang 43
2.1. Mục tiêu dạy học chương “Các định lụât bảo toàn ” ............................... Trang 43


2.1.1. Vị trí chương “Các định lụât bảo toàn ” ...............................................
2.1.2. Mục tiêu về chuẩn kiến thức và kỹ năng ..............................................
2.1.3. Logic kiến thức chương “Các định lụât bảo toàn” Vật lý 10 Cơ Bản ..
2.1.4. Các loại năng lực cần đạt được trong dạy học và kiểm tra đánh giá
chương “Các định lụât bảo toàn” Vật lý 10 Cơ Bản .......................................
2.2. Xây dựng bài tập kiểm tra và đánh giá năng lực của học sinh chương
“ Các định luật bảo toàn ” Vật lý 10 THPT .....................................................
2.2.1. Xây dựng bài tập kiểm tra và đánh giá năng lực học sinh hình thức
vấn đáp chương “ Các định luật bảo toàn ” Vật lý 10 THPT ...........................
2.2.2. Xây dựng bài tập kiểm tra và đánh giá năng lực học sinh hình thức
tự luận chương “ Các định luật bảo toàn ” Vật lý 10 THPT ............................
2.2.3. Xây dựng bài tập kiểm tra và đánh giá năng lực học sinh hình thức
trắc nghiệm khách quan chương “ Các định luật bảo toàn ” Vật lý 10 THPT .

2.2.4. Xây dựng bài tập kiểm tra và đánh giá năng lực học sinh hình thức
thực hành chương “ Các định luật bảo toàn ” Vật lý 10 THPT .......................
2.3. Xây dựng một số đề kiểm tra đánh giá cụ thể ..........................................
2.3.1. Xây dựng đề kiểm tra đánh giá năng lực hình thức tự luận thời gian
45 phút cho chương “ Các định luật bảo toàn ” ...............................................
2.3.2. Xây dựng đề kiểm tra đánh giá năng lực hình thức trắc nghiệm khách
quan thời gian 45 phút chương “ Các định luật bảo toàn ” ..............................
Kết luận chương 2 ...........................................................................................
Chượng III.Thực nghiệm sư phạm ..................................................................
3.1. Mục đích của thực nghiệm sư phạm .........................................................
3.2. Nhiệm vụ của thực nghiệm sư phạm ........................................................
3.3. Phương pháp thực nghiệm sư phạm .........................................................
3.4. Đánh giá kết quả và phân tích đề kiểm tra tự luận ...................................
3.5. Đánh giá kết quả và phân tích đề trắc nghiệm khách quan ......................
Kết luận chương 3 ...........................................................................................
Kết luận............................................................................................................
Tài liệu tham khảo ...........................................................................................

Trang 43
Trang 43
Trang 45
Trang 46
Trang 46
Trang 46
Trang 51
Trang 59
Trang 76
Trang 76
Trang 76
Trang 82

Trang 89
Trang 90
Trang 90
Trang 90
Trang 90
Trang 90
Trang 92
Trang 103
Trang 104
Trang 105


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
BTVL

Bài tập Vật lý

ĐG

Đánh giá

ĐLBT

Định luật bảo toàn

GV

Giáo viên

HS

Học sinh

KT, KN

Kiến thức kỹ năng

KTĐG

Kiểm tra đánh giá

NL

Năng lực

THPT

Trung học phổ thông

TN

Thực nghiệm

TNSP

Thực nghiệm sư phạm

TNKQ

Trắc nghiệm khách quan

ĐGNL

Đánh giá năng lực

DHVL

Dạy học vật lý


1. Lý do chọn đề tài
- Giáo dục phổ thông nước ta đang thực hiện bước chuyển từ chương
trình giáo dục tiếp cận nội dung sang tiếp cận năng lực của người học, nghĩa là từ
chỗ quan tâm đến việc học sinh học được cái gì đến chỗ quan tâm học sinh vận
dụng được cái gì qua việc học. Để đảm bảo được điều đó, nhất định phải thực hiện
thành công việc chuyển từ phương pháp dạy học theo lối "truyền thụ một chiều"
sang dạy cách học, cách vận dụng kiến thức, rèn luyện kỹ năng, hình thành năng lực
và phẩm chất; đồng thời phải chuyển cách đánh giá kết quả giáo dục từ nặng về
kiểm tra trí nhớ sang kiểm tra, đánh giá năng lực vận dụng kiến thức giải quyết vấn
đề, coi trọng cả kiểm tra đánh giá kết quả học tập với kiểm tra đánh giá trong quá
trình học tập để có thể tác động kịp thời nhằm nâng cao chất lượng của các hoạt
động dạy học và giáo dục.
- Nghị quyết số 44/NQ-CP, ngày 09/06/1014 Ban hành chương trình
hành động của chính phủ thực hiện nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 04/11/2013 Hội
nghị lần thứ tám Ban Chấp Hành Trung Ương khóa XI về đởi mới căn bản, toàn
diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu cơng nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều
kiện kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập q́c tế : “ Đổi
mới hình thức, phương pháp thi, kiểm tra và đánh giá kết quả giáo dục theo hướng
đánh giá năng lực của người học, Kết hợp đánh giá cả quá trình với đánh giá cuối
kỳ học, cuối năm theo mơ hình của các nước có nền giáo dục phát triển” ...

- Thực trạng hoạt động kiểm tra đánh giá chưa bảo đảm yêu cầu khách
quan, chính xác, công bằng; việc kiểm tra chủ yếu chú ý đến yêu cầu tái hiện kiến
thức và đánh giá qua điểm số đã dẫn đến tình trạng giáo viên và học sinh duy trì
dạy học theo lới "đọc-chép" thuần túy, học sinh học tập thiên về ghi nhớ, ít quan
tâm vận dụng kiến thức. Nhiều giáo viên chưa vận dụng đúng quy trình biên soạn
đề kiểm tra nên các bài kiểm tra còn nặng tính chủ quan của người dạy. Hoạt động
kiểm tra đánh giá ngay trong quá trình tổ chức hoạt động dạy học trên lớp chưa
được quan tâm thực hiện một cách khoa học và hiệu quả. Các hoạt động đánh giá
định kỳ được tổ chức chưa thật sự đồng bộ hiệu quả. Tình trạng học sinh quay cóp
tài liệu, đặc biệt là chép bài của nhau trong khi thi, kiểm tra còn diễn ra.
- Chương “Các định luật bảo toàn” trong chương trình vật lý 10 là phần
kiến thức cơ bản làm nền tảng mở đầu cho cả một hệ thống kiến thức sau này của
chương trình Vật lý trung học phở thơng, nó có liên quan rất nhiều đến các lĩnh vực
trong đời sống và trong khoa học kỹ thuật. Vì vậy việc nghiên cứu xây dựng và sử

-1-


dụng hệ thống câu hỏi để định hướng cho học sinh trong chương này là rất cần được
quan tâm và chú trọng. Nó sẽ giúp người giáo viên và học sinh xác định được ngay
từ đầu những điều cần thiết phải có, phải phát huy để cho học sinh có thể nắm vững
các kiến thức cơ bản, nền tảng cho sau này; giúp các em trở thành những con người
có năng lực tốt, phẩm chất tốt trong xã hội hiện đại để phục vụ cuộc sống của bản
thân, gia đình và xã hội. Đờng thời nó cũng giúp người giáo viên kịp thời điều chỉnh
các phương pháp dạy học thích hợp, sao cho người học có thể tự lực tìm ra kiến
thức mới, nắm được bản chất của kiến thức.
-

Điều kiện thực tế của nhà trường nơi chúng tôi công tác cần xây dựng

bộ đề kiểm tra năng lực của học sinh làm tài liệu tham khảo.
Xuất phát từ cơ sở lý ḷn và thực tiễn nói trên, chúng tơi tiến hành nghiên
cứu đề tài: Xây dựng bài tập kiểm tra và đánh giá năng lực học sinh trong dạy
học chương “Các định luật bảo toàn ” Vật lý 10 THPT
2. Mục đích nghiên cứu
- Xây dựng hệ thớng bài tập kiến thức chương “ Các định luật bảo toàn” Vật lý
10 THPT nhằm kiểm tra và đánh giá năng lực của học sinh
- Rút ra kinh nghiệm để giúp phương pháp dạy và học theo hướng phát triển
năng lực có hiệu quả.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
-

Đối tượng:
+ Bài tập trong dạy học Vật lý THPT.
+ Hoạt động kiểm tra và đánh giá trong dạy học vật lý ở trường THPT.

-

Phạm vi nghiên cứu:
+ Chương “ Các định luật bảo toàn ” Vật lý 10 THPT

4. Giả thuyết khoa học
Nếu xây dựng và sử dụng bài tập kiểm tra và đánh giá năng lực học sinh một
cách hợp lý cho chương “ Các định luật bảo toàn ” thì có thể nâng cao chất lượng
dạy học Vật lý 10 THPT giúp hình thành và phát triển năng lực học sinh.
5. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Nghiên cứu về cơ sở lý luận kiểm tra và đánh giá kết quả học tập của học sinh
theo định hướng phát triển năng lực học sinh, Bài tập trong kiểm tra đánh giá
năng lực học sinh.
- Nghiên cứu về nội dung kiến thức chương “ Các định luật bảo toàn” Vật lý 10

THPT.

-2-


-

Xây dựng bài tập dùng để kiểm tra và đánh giá năng lực học sinh cho chương
“ Các định luật bảo toàn” Vật lý 10.

-

Tiến hành thực nghiệm sư phạm tại trường THPT xác định tính khả thi của
hình thức kiểm tra đánh giá năng lực đối với học sinh THPT.

6. Phương pháp nghiên cứu
- Phương pháp nghiên cứu lý thuyết
-

Thực nghiệm sư phạm

7. Đóng góp mới của luận văn
7.1 Về lý luận
Tổng hợp cơ sở lý luận về kiểm tra đánh giá năng lực hoc sinh về bài tập dùng
trong kiểm tra, đánh giá năng lực học sinh
7.2 Về thực tiễn
Xây dựng các bài tập kiểm tra và đánh giá năng lực học sinh trong dạy học
chương “ Các định luật bảo toàn” Vật lý lớp 10 THPT.
8. Cấu trúc luận văn
Cấu trúc của luận văn gồm 3 phần:

Mở đầu
Nội dung
Chương I: Bài tập kiểm tra và đánh giá kết quả học tập theo hướng phát triển
năng lực
Chương II: Xây dựng bài tập kiểm tra và đánh giá năng lực của học sinh trong
dạy học chương “Các định luật bảo toàn” Vật lý 10 THPT
Chương III: Thực nghiệm sư phạm
Kết luận
Tài liệu tham khảo.

-3-


Chương I
BÀI TẬP KIỂM TRA VÀ ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ HỌC TẬP THEO HƯỚNG
PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC
1.1. Cơ sở lý luận về kiểm tra và đánh giá trong quá trình dạy học
1.1.1. Một số khái niệm cơ bản
1.1.1.1. Đánh giá
“Đánh giá là quá trình hình thành những nhận định, phán đốn về kết
quả cơng việc, dựa vào sự phân tích những thông tin thu được, đối chiếu với
những mục tiêu, tiêu chuẩn đã đề ra, nhằm đề xuất những quyết định thích hợp
để cải thiện thực trạng, điều chỉnh, nâng cao chất lượng và hiệu quả công việc”
[4].
Kevin Laws định nghĩa: “Đánh giá là tiến trình thu thập và phân tích
bằng chứng, từ đó đưa đến kết ḷn về một vấn đề, một phẩm chất, giá trị, ý
nghĩa hoặc chất lượng của một chương trình, một sản phẩm, một người, một
chính sách hay một kế hoạch nào đó” .
Theo Wikipedia thì: “Đánh giá là sự phán qút có hệ thớng có phương
pháp về giá trị, tính hữu ích, và ý nghĩa của cái gì hay của một người nào đó.

Đánh giá thường được sử dụng để mô tả đặc điểm và định giá các vấn đề, chủ
đề quan tâm ở một phạm vi rộng”.
Jean Marie Deketele (1989) cho rằng: “Đánh giá có nghĩa là thu thập một
tập hợp thơng tin đủ thích hợp, có giá trị và đủ tin cậy; và xem xét mức độ phù
hợp giữa tập hợp thông tin này và một tập hợp tiêu chí phù hợp với các mục tiêu
định ra ban đầu hay điều chỉnh trong q trình thu thập thơng tin; nhằm ra một
qút định” .
Ralph Tyler cho rằng: “Quá trình đánh giá chủ yếu là quá trình xác định mức
độ thực hiện được của các mục tiêu trong các chương trình giáo dục”.
Rowntree (1977) cho rằng: “Đánh giá trong giáo dục xuất hiện khi bất
cứ một người nào dưới hình thức tương tác nào đó, trực tiếp hay gián tiếp với
một người khác, thu nhận và diễn giải một cách có ý thức thông tin về kiến thức
và sự hiểu biết, hay khả năng và thái độ của người kia”.

-4-


“Đánh giá trong giáo dục là quá trình thu thập và lý giải kịp thời, có hệ
thớng thơng tin về hiện trạng, khả năng hay nguyên nhân của chất lượng và hiệu
quả giáo dục căn cứ vào mục tiêu dạy học, mục tiêu đào tạo làm cơ sở cho
những chủ trương,biện pháp và hành động giáo dục tiếp theo”.
Từ các định nghĩa khác nhau nói trên, chúng ta có thể nói: đánh giá trong
giáo dục là q trình thu thập thông tin, chứng cứ về đối tượng được đánh giá và
đưa ra những nhận xét nhận định về mức độ đạt được của đối tượng đó theo các
tiêu chí đã được đưa ra trong các tiêu chuẩn. Đánh giá có thể là nhận xét định
lượng dựa vào các con số hoặc định tính dựa vào các ý kiến và giá trị.
1.1.1.2. Kiểm tra
Theo Từ điển Tiếng Việt: “Kiểm tra là xem xét tình hình thực tế để
đánh giá, nhận xét” [15].
Xavier Roegiers cho rằng: “Kiểm tra là một quá trình trong đó các tiêu

chí định ra từ trước, trong đó chúng ta kiểm tra sự phù hợp của sản phẩm với
các tiêu chí đã định, khơng quan tâm đến qút định cần đề ra” [7].
Theo Trần Bá Hoành, việc kiểm tra cung cấp những dữ kiện, những thông tin làm
cơ sở cho việc đánh giá [4].
“Kiểm tra theo nghĩa thông thường là hành động xem xét lại xem một
người hay vật có thực hiện được trong những điều kiện xác định”
Theo Peter W. Airasian thì: “Kiểm tra là quá trình dùng giấy bút có hệ
thớng và hình thức được sử dụng để thu thập thông tin về sự thể hiện kỹ
năng của học sinh” [6].
Qua định nghĩa khác nhau của các tác giả, chúng ta có thể xem xét kiểm
tra trên các đặc điểm sau:
+ Kiểm tra là một quá trình thu thập thơng tin về hiện trạng chất lượng
cơng việc của học sinh.
+ Kiểm tra gắn chặt chẽ với các tiêu chí đã định ra.
+ Kiểm tra khơng quan tâm tới quyết định cần đề ra.
+ Kiểm tra có vai trò là phương tiện của hoạt động đánh giá.
1.1.1.3. Kết quả học tập

-5-


Kết quả học tập là một khái niệm thường được hiểu theo hai quan niệm khác
nhau trong thực tế cũng như trong khoa học:
+ Đó là mức độ thành tích mà một chủ thể học tập đã đạt, được xem xét
trong mối quan hệ với công sức, thời gian đã bỏ ra, với mục tiêu xác
định.
+ Đó còn là mức độ thành tích đã đạt của một học sinh so với các bạn học
khác
Kết quả học tập là bằng chứng sự thành công của học sinh về kiến thức,
kĩ năng, năng lực, thái độ đã được đặt ra trong mục tiêu giáo dục.

Trong luận văn này, chúng tôi quan niệm: Kết quả học tập môn học là
mức độ đạt được mục tiêu học tập mơn học đó của học sinh. Trong đó, mục tiêu
học tập mơn học được cụ thể hóa thành các yêu cầu về kiến thức, kỹ năng và
thái độ mà người học cần phải và có thể đạt sau một chủ đề, một lớp học nhất
định.
1.1.1.4. Đánh giá kết quả học tập môn Vật lý
Từ những đặc điểm của đánh giá trong giáo dục, quan niệm về kết quả
học tập của học sinh,…, chúng tôi quan niệm: “đánh giá kết quả học tập môn
Vật lý của học sinh là q trình thu thập và xử lý thơng tin về hiện trạng kết quả
học tập môn Vật lý của học sinh, về tác động và nguyên nhân của hiện trạng đó
nhằm làm cơ sở cho những quyết định sư phạm của giáo viên và nhà trường,
cho bản thân học sinh để nâng cao chất lượng dạy và học môn Vật lý ở trường
phổ thông”.
Chẳng hạn, khi chấm bài kiểm tra thường xuyên môn Vật lý của học
sinh, một học sinh được điểm 4 và xếp vào loại yếu của lớp. Chỉ dừng ở đây, thì
giáo viên mới lượng hóa và lượng giá kết quả học tập của học sinh mà chưa phải
tiến hành đánh giá kết quả học tập của học sinh. Nếu giáo viên chỉ ra những điểm
mà HS đã đạt, vạch ra những điểm yếu cần khắc phục, những thiếu sót cần phải
bở sung, những sai lầm cần phải sửa chữa; trên cơ sở đó giáo viên quyết định học
sinh phải làm gì, giáo viên phải làm gì, thời điểm nào để khắc phục những thiếu
sót đó thì tức là Thầy đã đánh giá kết quả học tập của học sinh.

-6-


1.1.2. Mục đích kiểm tra và đánh giá
Trong quá trình dạy học cần thiết phải kiểm tra - đánh giá một cách có hệ
thớng trạng thái kiến thức, kĩ năng và kĩ xảo mà học sinh đạt được. KTĐGKiểm tra
- đánh giá kết quả học tập của học sinh là một khâu quan trọng nhằm xác định thành
tích học tập và mức độ chiếm lĩnh kiến thức, vận dụng của người học.

Ngày nay, giáo dục hiện đại cho rằng có thể chia việc dạy học theo bốn lý
thuyết sau đây:
- Thứ nhất là lý thuyết chuyển giao, cho rằng: Kiến thức khoa học có thể
được chuyển giao từ người này sang người khác tương tự như ta chuyển giao các kĩ
năng, bí quyết hoặc chuyển giao công nghệ.
- Thứ hai là lý thuyết định hướng được phát triển theo đường thẳng: Theo đó,
người học được xác định trước cả hướng đi lẫn các bước đi tới đích, còn người dạy
sẽ theo mô hình nhất định.
- Thứ ba là lý thuyết tìm kiếm hay còn gọi là lý thuyết du hành, cho rằng:
Người học là những nhà du hành vũ trụ, nhà thám hiểm. Trong đó, người học cần có
sự giúp đỡ của người dạy về tầm nhìn cũng như giúp họ nhìn thấy các "chướng ngại
vật" trong quá trình học tập. Người dạy đóng vai trò như hướng dẫn viên du lịch và
người học trong quá trình tìm kiếm đó sẽ được biết những điều cần biết và phát hiện ra
cái muốn tìm và điều đáng cần phải tìm kiếm.
- Thứ tư là lý thuyết phát triển, cho rằng: quá trình dạy học cũng bắt đầu từ
việc gieo mầm và phát triển lớn dần. Cũng có thể xem rằng sự phát triển này là
đồng tâm.
Kiểm tra - đánh giá là hai công việc tiến hành theo trình tự nhất định đan xen
lẫn nhau nhằm khảo sát, xem xét về cả định lượng và định tính kết quả học tập, mức
độ chiếm lĩnh nội dung học vấn của học sinh. Bởi vậy, cần phải xác định "thước đo"
và đánh giá một cách khoa học, khách quan.
Đối với giáo viên, kết quả kiểm tra - đánh giá giúp cho mỗi giáo viên tự đánh
giá quá trình giảng dạy của mình. Trên cơ sở đó khơng ngừng nâng cao và hoàn
thiện mình về trình độ học vấn và về phương pháp giảng dạy.
Đối với học sinh, nhân vật trung tâm của quá trình dạy học, kiểm tra -đánh
giá là một sự kích thích quan trọng trong cơng tác học tập, có ảnh hưởng tới sự phát

-7-

triển tính tích cực nhận thức của học sinh. Qua kết quả kiểm tra học sinh tự đánh giá
mức độ đạt được của bản thân để có phương pháp tự ôn tập củng cố bổ sung nhằm
hoàn thiện học vấn.
Bản thân của việc kiểm tra kiến thức trong học tập đã có tác dụng thúc đẩy
và tăng cường học tập. Do đó đã xuất hiện xu hướng kiểm tra kiến thức một cách
thường xuyên, xu hướng tích luỹ nhiều sự đánh giá bằng việc tiến hành kiểm tra
viết, kiểm tra thí nghiệm, thực hành, tổ chức kiểm tra nhanh và sử dụng các hình
thức kiểm tra khác.
Như vậy việc kiểm tra - đánh giá kiến thức, kĩ năng vận dụng một khâu quan
trọng, không thể tách rời trong việc dạy và học ở trường, là một bộ phân hợp thành
không thể thiếu trong quá trình giáo dục. Nó là khâu cuối cùng, đồng thời khởi đầu
cho một chu trình khép kín tiếp theo với một chất lượng rất cao.
Nhận thức đúng đắn về vị trí và tầm quan trọng của việc kiểm tra - đánh giá,
có giải pháp khắc phục các nhược điểm của hiện trạng đánh giá nhằm phản ánh
chân thực chất lượng và hiệu quả đào tạo là rất cần thiết.
Đo lường thành quả được hiểu là đo lường mức độ đạt được so với các mục
tiêu giảng dạy. Vì vậy nội dung và cấu trúc của một bài trắc nghiệm phải được đặt
trên cơ sở các mục tiêu giảng dạy. Vì vậy nội dung dạy không thể là nội dung
"chung chung" mà trái lại phải được phân biệt một cách rõ ràng có thể làm căn bản
cho việc đo lường.
Xác định xem khi kết thúc một phần dạy học, mục tiêu của dạy học đã đạt
đến mức độ nào so với mục tiêu mong ḿn.
1.1.3. Vai trị của kiểm tra và đánh giá
1.1.3.1. Kiểm tra - đánh giá để củng cố sự nắm vững tri thức
Kiểm tra - đánh giá cho biết học sinh nào đã nắm vững kiến thức hay kĩ năng,
trên cơ sở đó củng cố động lực học tập và nhu cầu “về sự nắm vững tri thức” cho
những học sinh chưa đạt bằng cách là tạo điều kiện để cho họ có đủ sức nắm vững
như tăng thêm, kéo dài thời gian học tự học, và ôn tập.
1.1.3.2. Kiểm tra - đánh giá để thúc đẩy động cơ học tập của học sinh
Kiểm tra - đánh giá có tác động đến động cơ học tập của học sinh. Vấn đề này

cũng diễn biến khác nhau giữa các học sinh hoặc ở những thời điểm khác nhau

-8-


trong quá trình học tập. Cũng có thể là nó nảy sinh từ học sinh và cũng có thể là do
việc tổ chức hoặc do nội dung và phương pháp kiểm tra - đánh giá. Đó là những vẫn
đề:
-

Học sinh có biết trước những điều cần phải kiểm tra - đánh giá trong quá
trình học tập hay không?

-

Học sinh mong đợi kết quả kiểm tra - đánh giá để làm gì?

-

Học sinh có được bở sung những thiếu sót trong quá trình kiểm tra đánh - giá
không?

1.1.3.3. Kiểm tra - đánh giá để dự báo
Việc kiểm tra - đánh giá phân loại ở bậc THPT cũng là một dự báo cho sự phát
triển tương lai để đưa vào các trường chuyên, lớp chọn hoặc xếp các lớp cho hợp lý
về trình độ. Kết quả của kiểm tra - đánh giá vẫn được coi là phương tiện quan trọng
dùng để lựa chọn, để tuyển dụng.
1.1.3.4. Kiểm tra - đánh giá để chẩn đoán việc học của học sinh
Việc chẩn đoán sự học có một tầm quan trọng là thớng nhất việc học (ở trường
nào, nơi nào, môn nào) thích hợp với nguyện vọng của học sinh. Do đó một vấn đề

đặt ra hiện nay là chúng ta cần tăng cường cho việc kiểm tra - đánh giá thật đúng
nghĩa ở bậc THPT. Làm được điều này tốt thì việc thi tuyển vào các trường đại học
có thể trở nên đơn giản hơn.
Trong việc chẩn đoán việc học của học sinh nếu nêu ra được các tiêu chí cụ thể,
chắc chắn và thích hợp, đủ tin cậy thì người học sẽ so sánh, tự đánh giá và tự chọn
lấy được những trường, nơi học, môn học một cách phù hợp. Nếu làm được như vậy
thì mới duy trì cho học sinh một năng lực tự đánh giá, hoặc tự so sánh với các bạn
hoặc lấy tấm gương của những học sinh khác hay giáo viên để họ so sánh. Sự giúp
đỡ không chính thức của bạn bè hay của giáo viên đã nói lên sự thành cơng hay thất
bại của mục tiêu giáo dục và qua đó ta biết được nhu cầu học tập cuả học sinh. Mục
đích của đánh giá chẩn đoán là giúp cho học sinh lấp được chỗ trỗng, cung cấp
thông tin để họ tự giúp đỡ lẫn nhau.
1.1.3.5. Kiểm tra - đánh giá để cải tiến chất lượng dạy học của giáo viên

-9-


Đánh giá kết quả học tập của học sinh có giá trị thông tin về việc dạy, tổ chức
quá trình dạy học, hoặc những chương trình đã đem đến kiến thức môn học cho họ.
Khi học sinh trả lời được một số câu hỏi trong bài kiểm tra sẽ đạt được một ‘số’ mà
ta gọi là “điểm”. Điểm số này thường là do quy định của giáo viên, vì vậy có bài
kiểm tra “điểm” ấy lại cao hơn hoặc thấp hơn một bài khác hoặc một chủ đề khác.
Trong trường hợp này, giáo viên hoặc trung tâm kiểm tra - đánh giá phải tiến hành
thêm một số bài khác nữa để từ đó đưa ra sự phán xét và nhận định đối tượng một
cách chính xác hơn.
Trong quá trình kiểm tra - đánh giá các giáo viên tự phân tích một cách khách
quan kết quả của sự kiểm tra sẽ dẫn đến các câu hỏi có liên quan đến phương pháp
giảng dạy cũng như nội dung chương trình đào tạo.
Như vậy từ sự kiểm tra – đánh giá trong quá trình giảng dạy và lưu lại trong hồ
sơ giảng dạy của giáo viên sẽ giúp cho việc phát triển giảng dạy của giáo viên và

đờng thời với nó là sự phát triển học tập của học sinh.
1.1.3.6. Kiểm tra - đánh giá để phân loại và cấp giấy chứng nhận
Mục đích của kiểm tra - đánh giá này là nhằm phân loại và xếp loại để cấp giấy
chứng nhận cùng loại với nhau, hoặc để phân loại đối tượng và so sánh chúng với
nhau. Sự phân loại này chỉ mang tính tương đối. Tuy nhiên cũng phải thừa nhận
rằng sự phân loại này để cấp giấy chứng nhận vấn là mục đích chính từ xưa đến
nay.
Việc kiểm tra - đánh giá để phân loại đã tạo ra một “giá trị” và đã tồn tại trong
xã hội chúng ta từ rất lâu. Song có thể nói rằng giá trị của sự học là biết, biết nó như
thế nào hay là chưa biết và khơng biết. Sự hiểu biết ấy có được thể hiện qua hành vi
của con người trong xã hội, trong môi trường sống của con người với thiên nhiên và
vũ trụ hay khơng. Đó mới chính là mục tiêu giáo dục hiện nay.
1.1.4. Các yêu cầu sư phạm đối với kiểm tra và đánh giá kết quả học tập của
học sinh
Lý luận và thực tiễn dạy học ngày nay chứng tỏ rằng vấn đề kiểm tra -đánh
giá tri thức, kỹ năng, kĩ xảo chỉ có tác dụng khi thực hiện đúng những yêu cầu sau:
1.1.4.1. Đảm bảo tính khách quan trong quá trình kiểm tra - đánh giá

- 10 -


-

Là sự phản ánh trung thực kết quả lĩnh hội nội dung tài liệu học tập của học
sinh so với yêu cầu chương trình quy định.

-

Nội dung kiểm tra phải phù hợp với các yêu cầu chương trình quy định.

-

Tổ chức thi phải nghiêm minh.

-

Để đảm bảo tính khách quan trong kiểm tra - đánh giá cần cải tiến, đổi mới các
phương pháp, hình thức kiểm tra từ khâu ra đề, tổ chức thi tới khâu chấm điểm
(trong 1 phòng thi nên có ít nhất 4 mã đề thi khác nhau). Song dù hình thức nào,
vấn đề lượng hoá nội dung môn học theo các đơn bị kiến thức để chuẩn bị cho
việc kiểm tra - đánh giá, cho điểm khách quan là cực kì quan trọng.

1.1.4.2. Yêu cầu đảm bảo tính tồn diện
Quá trình kiểm tra - đánh giá kết quả học tập của học sinh phải bao gồm các mặt
về khối lượng và chất lượng chiếm lĩnh kiến thức, kỹ năng vận dụng, về kết quả phát
triển năng lực hoạt động trí tuệ, tư duy sáng tạo, ý thức, thái độ ... Trong đó, chú ý đánh
giá cả số lượng, cả nội dung và hình thức.
1.1.4.3. Yêu cầu đảm bảo tính thường xuyên và hệ thống
Cần kiểm tra - đánh giá học sinh thường xuyên: trong mỗi tiết học, sau mỗi phần
kiến thức. Các câu hỏi kiểm tra đánh giá cần thể hiện tính hệ thống với một phần kiến
thức thì mới có thể đánh giá sự nắm vững kiến thức đó của học sinh.
1.1.4.4. Yêu cầu đảm bảo tính phát triển
- Hệ thớng câu hỏi từ dễ đến khó.
- Trân trọng sự cớ gắng của học sinh, đánh giá cao những tiến bộ trong học
tập của học sinh, cần đảm bảo tính công khai trong đánh giá.
1.1.5. Các loại kiểm tra và đánh giá
1.1.5.1. Đánh giá định hình và đánh giá tổng kết
Đánh giá định hình được tiến hành trong quá trình dạy và học một nội dung
nào đó, nhằm thu thập thơng tin phản hời về kết quả học tập học sinh về nội dung
nào đó, nhằm làm cơ sở định hướng cho hoạt động dạy học tiếp theo, làm cho hoạt

động này trở nên hiệu qủa hơn. Việc thu thập thông tin để theo dõi sự tiến bộ và hỗ
trợ các bước tiếp theo của hoạt động dạy và học được gọi là đánh giá định hình
(đánh giá quá trình). Thông qua kết quả đánh giá định hình, giáo viên có thể thấy
được ưu điểm, khuyết điểm của mình để điều chỉnh nội dung và phương pháp dạy

- 11 -


học, hướng dẫn học sinh học tập tốt hơn. Học sinh thấy được ưu điểm, khuyết điểm
của mình để phát huy và khắc phục.
Đánh giá tổng kết (đánh giá kết thúc) là đánh giá kết quả học tập của học
sinh một cách chính quy và hệ thống vào cuối mỗi giai đoạn đào tạo. Đánh giá tổng
kết cung cấp thông tin về kết quả hoc tập của học sinh so với nội dung học tập từng
giai đoạn. Nó là cơ sở để lựa chọn, phân loại học sinh, phân phối học sinh vào các
chương trình học tập thích hợp, cung cấp văn bằnng tốt nghiệp, chứng chỉ cho học
sinh. Tuy nhiên nó khơng góp phần vào việc cải thiện kết quả học tập của học sinh
trong giai đoạn học tập được đánh giá. Tất nhiên nó vẫn có thể góp phần vào việc
cung cấp thông tin, làm cơ sở cho việc cải tiến giai đoạn học tập này trong tương
lai, cho những lớp học sinh kế tiếp.
Tuy có những khác biệt về mục đích và cách tiến hành song đánh giá định
hình và đánh giá tổng kết không phải là hai loại hình tách rời, mà nó gắn bó với
nhau, hỗ trợ nhau.
1.1.5.2. Đánh giá theo chuẩn và đánh giá theo tiêu chí
Đánh giá theo chuẩn nhằm so sánh kết quả học tập của học sinh này với học
sinh khác cùng học một chương trình giáo dục, nó cho phép sắp xếp kết quả học tập
của học sinh theo thứ tự và phân loại học sinh theo thứ bậc. Vì mục đích sắp xếp
thứ tự nên đánh giá theo chuẩn phải sử dụng những công cụ đánh giá giống nhau.
Bộ cơng cụ càng có khả năng phân biệt năng lực học tập của học sinh cao bao nhiêu
càng tốt bấy nhiêu.
Đánh giá theo tiêu chí nhằm xác định mức độ kết quả học tập của mỗi học

sinh theo mục tiêu giáo dục. Trong đánh giá theo tiêu chí kết quả học tập của mỗi
học sinh được so sánh với các mục tiêu học tập được xác định trong chương trình
giáo dục của mơn học, trong đó nêu rõ những kiến thức, kỹ năng và thái độ mà học
sinh cần phải đạt được sau khi học tập. Vì mục đích so sánh kết quả học tập của học
sinh với các mục tiêu dạy học cố định, nên công cụ đánh giá cần phải bám sát mục
tiêu dạy học, phải cho phép đo được mức độ đạt được của các học sinh theo các
mục tiêu này.

- 12 -


1.1.6. Các hình thức kiểm tra.
Trong dạy học, người ta thường sử dụng các hình thức kiểm tra sau:
1.1.6.1. Kiểm tra thường xuyên.
Hình thức kiểm tra này còn được gọi là kiểm tra hàng ngày vì nó được diễn
ra hàng ngày. Kiểm tra thường xuyên được người giáo viên tiến hành thường xuyên.
-

-

Mục đích của kiểm tra thường xuyên.
+

Kịp thời điều chỉnh hoạt động dạy học của thầy giáo và học sinh.

+

Thúc đẩy học sinh cố gắng tích cực làm việc một cách liên tục, có hệ
thớng.

+

Tạo điều kiện vững chắc để quá trình dạy học chuyển dần sang những
bước mới.

Kiểm tra hàng ngày được tiến hành:
+

Quan sát hoạt động của lớp, của mỗi học sinh có tính hệ thớng.

+

Qua quá trình học bài mới

+

Qua việc ôn tập, củng cố bài cũ

+

Qua việc vận dụng tri thức vào thực tiễn.

1.1.6.2. Kiểm tra định kỳ
-

Kiểm tra định kỳ thường được tiến hành sau khi:
+

Học xong một số chương

+

Học xong một phần chương trình

+

Học xong một học kỳ

Do kiểm tra sau một số bài, chương, học kỳ của một môn học nên khối lượng tri
thức, kỹ năng, kỹ xảo nằm trong phạm vi kiểm tra là tương đối lớn.
-

Tác dụng của kiểm tra định kỳ
+

Giúp thầy trò nhìn nhận lại kết quả hoạt động sau một thời gian nhất
định.

+

Đánh giá được việc nắm tri thức, kỹ năng, kỹ xảo của học sinh sau một
thời hạn nhất định.

+

Giúp cho học sinh củng cố, mở rộng tri thức đã học.

- 13 -

+

Tạo cơ sở để học sinh tiếp tục học sang những phần mới, chương mới.

1.1.6.3. Kiểm tra tổng kết
Hình thức kiểm tra tổng kết được thực hiện vào cuối giáo trình, cuối môn
học, cuối năm.
-

Kiểm tra tổng kết nhằm:
+

Đánh giá kết quả chung

+

Củng cố, mở rộng toàn bộ tri thức đã học từ đầu năm, đầu mơn học, đầu
giáo trình,

+

Tạo điều kiện để học sinh chuyển sang học môn học mới, năm học mới.

Một số điểm cần lưu ý:
Giáo viên không nên chỉ căn cứ vào kết quả kiểm tra định kỳ, kiểm tra tổng
kết để đánh giá học sinh, phải kết hợp với việc kiểm tra thường xuyên, phải theo dõi
hàng ngày mới giúp cho người giáo viên đánh giá đúng, chính xác thực chất trình
độ của học sinh.
Khi tiến hành kiểm tra cần chú ý
+

Tránh có lời nói nặng nề, phạt học sinh.

+

Nên khuyến khích, động viên những tiến bộ của học sinh dù cho đó là
những tiến bộ nhỏ.

+

Khi phát hiện được nguyên nhân những sai sót, lệch lạc nên có biện pháp
giúp đỡ kịp thời.

1.1.7. Các phương pháp kiểm tra
Các hình thức kiểm tra nêu trên được thực hiện bằng các phương pháp kiểm tra:
-

Kiểm tra miệng

-

Kiểm tra viết

-

Kiểm tra thực hành.

1.1.7.1. Kiểm tra miệng
-

Phương pháp kiểm tra miệng được sử dụng:
+

Trước khi học bài mới

+

Trong quá trình học bài mới

- 14 -


-

+

Sau khi học xong bài mới

+

Thi cuối học kỳ

+

Thi cuối năm học

Phương pháp kiểm tra miệng có tác dụng:
+

Tạo cho người giáo viên thu được tín hiệu ngược nhanh chóng từ học

sinh có những trình độ khác nhau.

+

Thúc đẩy cho học sinh học tập thường xun, có hệ thớng, liên tục.

+

Giúp học sinh rèn luyện kĩ năng biểu đạt bằng ngôn ngữ một cách nhanh,
gọn, chính xác, rõ ràng.

-

Tuy nhiên, phương pháp kiểm tra miệng cũng có nhược điểm nếu giáo
viên sử dụng nó khơng khéo léo, như:

-

+

Một bộ phận học sinh thường thụ động trong khi kiểm tra.

+

Mất nhiều thời gian.

Các yêu cầu khi kiểm tra miệng
+ Tạo điều kiện cho tất cả học sinh trả lời đầy đủ câu hỏi đề ra
+ Giáo viên nghiên cứu kỹ những kiến thức cơ bản của bài, nắm chắc
chương trình, chuẩn bị kiến thức tối thiểu do quy định.

+ Dung lượng kiến thức trong mỗi câu hỏi vừa phải, sát trình độ học sinh,
học sinh có thể trả lời ngắn gọn trong vài phút.
+ Sau khi nêu câu hỏi cho cả lớp, cần có thời gian ngắn để học sinh chuẩn
bị, sau đó mới chỉ định học sinh trả lời câu hỏi.
+ Thái độ và cách ứng xử của giáo viên đới với học sinh có ảnh hưởng
trong kiểm tra.
+ Sự hiểu biết của giáo viên về tính cách của học sinh, sự tế nhị và nhạy
cảm là những yếu tố giúp cho người thầy giáo thấy rõ thực chất trình độ
kiến thức, kĩ năng của học sinh được kiểm tra.
+ Cần kiên trì nghe học sinh trình bày.
+ Khi cần thiết, phải biết gợi ý, không làm cho các em sợ hãi lúng túng.
+ Yêu cầu học sinh trả lời sao cho cả lớp nghe được và yêu cầu cả lớp theo
dõi câu trả lời của bạn và bổ sung khi cần thiết.

- 15 -


+ Phải có nhận xét ưu khuyết điểm trong câu trả lời của học sinh về hình
thức trình bày, nội dung, tinh thần thái độ.
+ Phải công bố điểm công khai.
+ Phải ghi điểm vào sổ điểm của lớp và sổ điểm cá nhân của mình.
1.1.7.2. Kiểm tra viết
-

-

-

Kiểm tra viết được sử dụng:
+

Sau khi học xong một phần

+

Sau khi học xong một chương, nhiều chương.

+

Sau khi học xong toàn giáo trình

+

Sau khi hết học kì hoặc năm học

Tác dụng của kiểm tra viết
+

Cùng một lúc kiểm tra được tất cả lớp trong một thời gian nhất định.

+

Có thể kiểm tra từ một vấn đề nhỏ đến một vấn đề lớn có tính chất tởng
hợp.

+

Giúp học sinh phát triển năng lực diễn đạt bằng ngôn ngữ viết

Khi tiến hành kiểm tra viết, cần chú ý một số điểm sau đây:

+

Ra đề bài phải rõ ràng, chính xác, hiểu thống nhất ở tất cả học sinh, sát
trình độ của các em, phù hợp thời gian làm bài, phát huy trí thông minh
của các em.

+

Giáo dục cho các em tinh thần tự giác, nghiêm túc trong khi làm bài,
tránh tình trạng nhìn bài nhau, nhắc bạn, sử dụng tài liệu trong khi làm
bài.

+

Tạo điều kiện cho học sinh làm bài cẩn thận, đầy đủ, không làm cho các
em mất tập trung tư tưởng, phân tán chú ý.

+

Thu bài đúng giờ

+

Chấm bài cẩn thận

+

Có nhận xét chính xác, cụ thể

+

Trả bài đúng hạn

- 16 -


+

Có nhận xét chung, nhận xét riêng về nội dung, hình thức trình bày, tinh
thần thái độ trong khi làm bài…

+

-

Khuyến khích học sinh tiến bộ, nhắc nhở học sinh sa sút.

Câu hỏi trong bài kiểm tra viết thường có hai loại chính sau:
+ Câu hỏi với mục đích đòi hỏi học sinh phải tái hiện các kiến thức sự kiện,
đòi hỏi phải ghi nhớ và trình bày một cách chính xác, hệ thống, chọn lọc.
+ Câu hỏi yêu cầu năng lực nhận thức đòi hỏi học sinh phải thông hiểu,
phân tích, tởng hợp, khái quát hóa, hệ thớng hóa, vận dụng tri thức vào
tình huống cụ thể,
+ Trong quá trình kiểm tra, cần sử dụng phối hợp cả hai loại câu hỏi trên.

1.1.7.3. Kiểm tra thực hành.
Kiểm tra thực hành nhằm mục đích kiểm tra kỹ năng, kỹ xảo thực hành ở
học sinh, như đo đạc, thí nghiệm lao động.
-

-

Kiểm tra thực hành đuợc tiến hành:
+

Ở trên lớp.

+

Trong phòng thí nghiệm

+

Trong vườn trường

+

Trong xưởng trường

+

Ngoài thiên nhiên

Khi tiến hành kiểm tra thực hành, cần phải chú ý các điểm sau:
+

Theo dõi trình tự, độ chính xác, trình độ thành thạo của các thao tác

+

Kết hợp kiểm tra lý thuyết - cơ sở lý luận của các thao tác thực hành.

1.2. Các quy trình của kiểm tra đánh giá
1.2.1 Những cơ sở để xây dựng quy trình kiểm tra - đánh giá
Stuffebean và Guber nêu ra 5 quy tắc chung của quy trình kiểm tra đánh giá:
-

Đánh giá là một quá trình tiến hành có hệ thớng để xác định phạm vi đạt
được của các mục tiêu đã được đề ra. Vì vậy điều tiên quyết là phải xác định
rõ mục tiêu đánh giá là gì?

-

Quy trình và công cụ đánh giá phải được chọn theo mục tiêu đánh giá.

-

Để đánh giá cần phải có nhiều cơng cụ và biện pháp tiến hành đờng thời để
có giá trị tởng hợp.

- 17 -


-

Biết những hạn chế của từng công cụ đánh giá để sử dụng cho đúng.

-

Đánh giá chỉ là phương tiện để đi đến mục đích chứ bản thân nó khơng phải

là mục đích.
Mục đích của đánh giá là để có những quyết định đúng đắn về quá trình dạy

học. Theo Cronbach, đánh giá là quá trình thu thập thông tin để đi đến ba loại quyết
định cụ thể sau đây:
-

Quyết định để cải tiến, hoàn thiện nội dung đào tạo: Quyết định xem tài liệu,
phương pháp, phương tiện nào thích hợp và có cần thay đởi gì khơng?

-

Qút định có liên quan đến cá nhân: Xác định nhu cầu của người học, đánh
giá học sinh với mục đích tuyển chọn hay phân loại, làm cho học sinh hiểu
được khả năng của họ so với nhu cầu chung.

-

Quyết định về mặt quản lý hành chính: Đánh giá hệ thống nhà trường, giáo
viên, các tổ chức thực hiện.

Nhìn chung chúng ta mới chú trọng đến loại quyết định thứ 2 nêu ở trên, do đó
khơng tận dụng được hết các kết quả của đánh giá và mục tiêu đánh giá cũng bị hạn
chế trong phạm vi của loại quyết định này.
Với ý thức đầy đủ về sự hạn chế của một quy trình kiểm tra đánh giá cụ thể
(không thể bao hàm mọi tình huống). Chúng tôi cố gắng nêu các bước nên tiến hành
ở một kì kiểm tra - đánh giá như sau:
1 - Xác định mục tiêu đánh giá
2 - Lựa chọn các hình thức, phương pháp đánh giá
3 - Phân tích nội dung, xác định tiêu chuẩn, tiêu chí đánh giá cho từng nội

dung cần đánh giá
4 - Thiết lập ma trận đề thi
5 - Lựa chọn hoặc viết các câu hỏi
6 - Xây dựng hướng dẫn chấm và đáp án
7 - Xem xét lại việc biên soạn đề kiểm tra
8 - Tổ chức thi, chấm điểm
9 - Ghi chép, phân tích, lưu trữ kết quả thi trước khi công bố
10 - Đánh giá câu hỏi và đề thi

- 18 -


1.2.2. Quy trình kiểm tra và đánh giá
1.2.2.1. Xác định mục tiêu đánh giá
Người chuẩn bị mục tiêu kiểm tra phải trả lời các câu hỏi sau đây.
-

Mục đích của kiểm tra là để đánh giá điều gì? chẳng hạn như:
+

Học sinh cần vượt qua một ngưỡng tối thiểu nào đó để được lên lớp.

+

Học sinh cần vượt qua một ngưỡng tới thiểu nào đó để đạt được một danh
hiệu (tiên tiến, học sinh giỏi…).

+

Để khảo sát, xếp loại trình độ giữa các học sinh trong lớp, trong trường

học.

+

Tìm các chỗ còn thiếu sót của học sinh để khắc phục.

Để đạt được mục tiêu đó cần xây dựng nhiều loại câu hỏi phù hợp với các mục
tiêu riêng. Việc đặt ra các mục tiêu riêng cần lưu ý:
-

Đề xuất tất cả các mục tiêu cần thiết, xét các thứ tự ưu tiên cho các mục tiêu.

-

Không nên đưa ra quá nhiều mục tiêu trong một bài kiểm tra.

-

Các mục tiêu này có giá trị như thế nào đới với học sinh, giáo viên, cán bộ
lãnh đạo? kết quả nào là chủ yếu?.

1.2.2.2. Lựa chọn các hình thức, phương pháp đánh giá
Tuỳ thuộc vào nội dung của từng chương học, phần học và mục tiêu của
kiểm tra mà lựa chọn hình thức kiểm tra cho phù hợp. Khi cần kiểm tra với lượng
kiến thức rộng, và cần kết quả nhanh, khách quan thì thường sử dụng kiểm tra bằng
TNKQ. Nhưng nếu cần kiểm tra khả năng diễn đạt của học sinh, cách trình bày…
thì sử dụng kiểm tra bằng tự luận…vv..
1.2.2.3. Phân tích nội dung, xác định tiêu chuẩn, tiêu chí đánh giá cho từng nội
dung cần đánh giá
Nội dung kiểm tra này gồm mấy chủ đề và các yêu cầu đạt được của từng

chủ đề là gì? Tầm quan trọng của từng chủ đề và các trọng số tương ứng (số câu hỏi
kiểm tra tương ứng).
Việc xác lập được một bảng đặc trưng như trên không phải là dễ dàng. Hầu
hết đều phụ thuộc chủ quan vào giáo viên bộ mơn mà ít có sự thớng nhất chung. Vì
vậy để phù hợp với mục tiêu và nội dung kiểm tra cần có sự thớng nhất giữa các

- 19 -


giáo viên cùng dạy môn học khi xây dựng bảng đặc trưng nói trên. Trong việc đó
vấn đề thớng nhất về trọng số (số đơn vị kiến thức cơ bản, số câu hỏi …) là cơ bản.
Để xác định tốt trọng số cho từng chủ đề cần căn cứ vào:
-

Căn cứ vào từng chủ đề để so sánh và tuỳ theo tầm quan trọng của nó đới với
các chủ đề khác (để hiểu và vận dụng chủ đề khác).

-

Chủ đề này có cần thiết và được sử dụng hàng ngày trong cuộc sống và công
việc sau này của học sinh không?

-

Kế hoạch thời gian cho chủ đề này.

-

Mức độ quan trọng của chủ đề này có liên quan đến mơn học khác.

-

Để xác định tốt trọng số của năng lực nhận thức và thực hành cần xem xét:

-

Năng lực nào là quan trọng (ở chủ đề này) có liên quan đến kết quả học tập
của học sinh.

-

Năng lực nào cần thiết để hình thành và phát triển những năng lực cao hơn ở
học sinh.

-

Thời gian cần thiết để hình thành và phát triển năng lực này.
Theo Bloom về lĩnh vực nhận thức có thể trắc nghiệm theo 6 mức độ về mục

tiêu giáo dục sau đây:
1. Nhớ: Ghi nhớ các sự kiện, thuật ngữ, các nguyên lý dưới hình thức mà
học sinh đã được học chúng.
2. Hiểu: Hiểu các tư liệu đã được học. Học sinh phải có khả năng diễn giải,
mơ tả tóm tắt các thơng tin đã thu nhận được, không nhất thiết phải liên
hệ giữa tư liệu này với tư liệu khác.
3. Vận dụng: Sử dụng được thông tin trong các tình huống khác với tình
huống đã được học. Đòi hỏi khả năng khái quát hoá hoặc trừu tượng hoá
phù hợp với tình huống cụ thể.
4. Phân tích: Biết tách từ tổng thể thành bộ phận và biết rõ sự liên hệ giữa
các thành phần đó đới với nhau cùng với cấu trúc của chúng.

5. Tổng hợp: Biết kết hợp các bộ phận thành một tổng thể mới từ tổng thể
cũ. Đòi hỏi khả năng phân tích để đi đến tổng hợp, ở đây bắt đầu thể hiện
sự sáng tạo của cá nhân.

- 20 -