Nguon goc bai dan ca Nam Bo Bac kim thang

<span class='text_page_counter'>(1)</span><div class='page_container' data-page=1>

<b>BẮC KIM THANG</b>

Ai cũng hát “Bắc Kim Thang, cà lang bí rợ” nhưng khơng phải ai cũng hiểu nó
nghĩa là gì?

Trước khi tìm hiểu thế nào là “bắc kim thang, cà lang bí rợ”, tơi xin kể lại một câu
chuyện cổ tích mà mình nghe được trong chuyến đi công việc tại Long Xuyên
khoảng 5 năm trước.

Người kể câu chuyện này là một cụ bà khoảng gần 80 tuổi, tụ tập cháu chắt lại rồi
vừa ngồi bỏm bẻm nhai trầu vừa kể chuyện. Chắc hẳn rằng nghe xong mọi người
sẽ hiểu thêm về việc mà chúng ta đang bàn tới ở đây.

Chuyện kể như sau:“Ngày xửa ngày xưa, ở một làng quê nọ, có hai người bạn làm
nghề buôn bán cùng nhau. Một người đi soi đèn bắt ếch về đêm, cịn anh kia thì
chun đi bán dầu thắp đèn vào rạng sáng. Nhà họ dựng trên một cù lao nhỏ ven
sơng, tách biệt với làng xóm, muốn đi vào chợ làng phải đi ngang một cây cầu khỉ
vắt vẻo. Do hoàn cảnh đơn chiếc, nên hai anh cũng thân thiết với nhau. Có lần vì
mẹ già của anh bán ếch bệnh mà khơng có tiền chạy chữa nên qua đời, anh bán
dầu liền bỏ tiền ra giúp đỡ ma chay mà khơng hề tính tốn, vì thế mà anh bắt ếch
càng quý trọng tình bạn của anh bán dầu. Một đêm nọ, trong lúc đi làm việc, anh
bắt ếch nghe tiếng kêu thảm thiết phát ra từ một cái bẫy trên đồng.

Tính tị mị, anh lại mở ra coi thì phát hiện ra hai con chim le le và bìm bịp nằm
trong bẫy, do chúng giành ăn với nhau mới bất cẩn rơi vào bẩy của con người. Hai
con chim ra sức năn nỉ anh bắt ếch mở bẩy tha cho mình, rồi hứa sẽ đền ơn báo
đáp. Vốn là người có tính nhân từ, anh bắt ếch cũng xi lịng rồi giải thốt cho
chúng. Vài ngày sau, hai con chim cùng bay đến nhà anh bắt ếch để cảnh báo cho
anh biết tai ương sắp đến.

</div>
<span class='text_page_counter'>(2)</span><div class='page_container' data-page=2>

Ngày kia lại lấy cớ sang nhà cảm ơn anh bán dầu đã giúp đỡ, lại bày tiệc ăn uống

no say, trì hỗn việc đi ngang cây cầu kia. Hôm ấy là ngày cuối cùng của thời hạn
7 ngày ma da bắt hồn, do say sỉn nhiều ngày liền nên anh bắt ếch ngủ quên. Anh
bán dầu sực tỉnh vào sáng sớm, nhận ra mình đã bỏ bn bán mấy ngày liền bèn
nhanh chóng quẩy hàng ra chợ. Do bước vội vàng qua cầu khỉ cheo leo, lại bị bọn
ma da biến phép cho cầu trơn trượt nên sẩy chân rơi xuống nước mà chết.

Anh bắt ếch vì tiếc thương bạn nhưng do cịn sợ bọn ma da nên phải đợi hết một
ngày sau mới dám vớt xác bạn lên mà làm ma chay. Thấy ân nhân của mình đau
lịng, le le và bìm bịp cũng bay đến, cất tiếng kêu thảm thiết như tiếng kèn trống
đám ma để tiễn biệt một người chết oan.”

Đọc hết truyện cổ tích này thì có lẽ mọi người đều sáng tỏ vì sao trong bài đồng
dao “Bắc kim thang” có 4 câu cuối là:

Chú bán dầu, qua cầu mà té.
Chú bán ếch, ở lại làm chi.
Con le le đánh trống thổi kèn,
Con bìm bịp thổi tị tí te tị te.

Thực chất là để diễn tả lại câu chuyện cổ tích đề cao tình bạn và tính chất cứu vật
vật trả ơn của người xưa.

Thế nên vấn đề còn lại nằm ở hai câu:
Bắc kim thang, cà lang bí rợ

Cột qua kèo, là kèo qua cột.

Ở câu đầu tiên, “cà, lang, bí rợ” là để chỉ cho 3 loại củ, quả có cùng một đặc tính
là thuộc họ dây leo, trái cà, khoai lang và bí rợ. Đặc biệt với từ bí rợ, là một từ
thuần chất của miền Nam, cũng đã nói lên xuất xứ của bài đồng dao này là từ miền

Tây Nam bộ. Nói đến “bắc kim thang” thì phải hiểu hơi “hàn lâm” một chút, là từ
kim thang ở đây hiểu cho đúng phải là cái thang hình chữ KIM -金- tức là hình
tam giác cân.

</div>
<span class='text_page_counter'>(3)</span><div class='page_container' data-page=3>

thành một hàng dài. Bản thân của cái kim thang này trở thành một cái cột (do
khơng có cây cột dựng đứng giữa nên hai thanh tre chéo vào trở thành cột luôn).
Những cái kim thang được nối vào nhau bởi cái “vì kèo” là những thanh tre chạy
dọc theo giàn, cứ như thế tạo thành một giàn cốt là để cho cà, lang, bí rợ leo lên
mà sinh sôi, phát triển. Vậy “cột qua kèo, kèo qua cột” là chỉ mối quan hệ gắn bó
vào nhau của hai vật thể. Cả câu “bắc kim thang, cà lang bí rợ, cột qua kèo, là kèo
qua cột” cốt để miêu tả mối quan hệ keo sơn, quấn qt, gắn bó vào nhau của anh
bán dầu và anh bán ếch ở bốn câu sau.

Cả bài đồng dao này được viết lại dựa trên câu chuyện cổ tích kia, nên cách lý giải
cũng vì thế mà nên hiểu cho đúng. Tuy nhiên trải qua thời gian dài, người lớn
khơng cịn kiên nhẫn để giải thích cho con trẻ hiểu về truyện cổ tích kia, thế nên
bài đồng dao “bắc kim thang” cứ thế mà lưu truyền, gây ra sự hoang mang, khó
hiểu cho người nghe.

Bên cạnh đó, cũng cịn nhiều lời bàn, tranh cãi xung quanh việc lý giải ý nghĩa cho
bài đồng dao này. Điển hình là ơng Nguyễn Hữu Hiệp ở An Giang đã phát biểu
trong hội thảo khoa học tại trường Đại học Cần Thơ năm 2003, rằng hiểu cho đúng
thì bài đồng dao này phải được hát là:

Bắt kim than, cà lang bí rợ
Cột quai chèo, chèo qua chèo lại,
Bắt ngựa ơ, chạy vơ vườn mít,
Hái lá mít, chùi đít ngựa ơ.

Tuy nhiên cách giải thích này lại khập khiễng và vơ cùng tối nghĩa, khó hiểu. Vậy

nên tơi mới mạn phép truy tìm nguồn gốc, đọc và thẩm định rồi giải thích để mọi
người hiểu hơn về bài đồng dao này. Nếu mọi người thấy cách lý giải này là hợp
lý thì nhớ đặng mà con cháu có hỏi, thì ta biết trả lời rằng vì sao trẻ con hay hát:
Bắc kim thang, cà lang bí rợ,

Cột qua kèo, là kèo qua cột…

</div>

<!--links-->