Tài liệu Sức cạnh tranh về giá của sản xuất lúa gạo ở Việt Nam: Những tác động của các chính sách trong nước và các nhân tố bên ngoài pptx

Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright

Phát triển Nông thôn
Bài đọc
Sức cạnh tranh về giá của sản xuất
lúa gạo ở VN:...

The Price Competitiveness of Rice Production in Vietnam: Effects of Domestic Policies and External Factors”
by Romeo M. Bautista, was first published in English in the journal ASEAN Economic Bulletin Vol 16, No 1
(April 1999), (Singapore: Institute of Southeast Asian Studies). Translated with the kind permission of the
publisher, Institute of Southeast Asian Studies. Website:














Søc c¹nh tranh vỊ gi¸ cđa s¶n xt lóa g¹o
ë ViƯt Nam: Nh÷ng t¸c ®éng cđa c¸c chÝnh s¸ch trong n−íc
vµ c¸c nh©n tè bªn ngoµi

Romeo M. Bautista















B¶n tin kinh tÕ ASEAN, TËp 16, Sè 1
Th¸ng 4 n¨m 1999, Singapore: ViƯn nghiªn cøu §«ng Nam A
B¶n dÞch nµy ®−ỵc phÐp sư dơng cđa ViƯn nghiªn cøu §«ng Nam A
vµ ®−a lªn Internet ®Õn th¸ng 2/2005

Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright
Niên khoá 2003-2004
Phát triển Nông thôn
Bài đọc
Søc c¹nh tranh vỊ gi¸ cđa s¶n xt lóa
g¹o ë ViƯt Nam: Nh÷ng t¸c ®éng cđa
c¸c chÝnh s¸ch trong n−íc vµ c¸c nh©n
tè bªn ngoµi

Romeo M. Bautista Biên dòch: Hoai Trung
2



Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright
Niên khoá 2003-2004
Phát triển Nông thôn
Bài đọc
Søc c¹nh tranh vỊ gi¸ cđa s¶n xt lóa
g¹o ë ViƯt Nam: Nh÷ng t¸c ®éng cđa
c¸c chÝnh s¸ch trong n−íc vµ c¸c nh©n
tè bªn ngoµi

Romeo M. Bautista Biên dòch: Hoai Trung
3

Bµi viÕt nµy tÝnh søc c¹nh tranh vỊ gi¸ c¶ cđa s¶n phÈm n«ng nghiƯp quan träng nhÊt
cđa ViƯt Nam, xem xÐt qu¸ trÝnh ph¸t triĨn cđa sù c¹nh tranh ®ã trong giai ®o¹n c¶i
c¸ch kinh tÕ g©n ®©y vµ t×m hiĨu vỊ tÇm quan träng t−¬ng ®èi cđa c¸c vÊn ®Ị sau liªn
quan ®Õn nh÷ng thay ®ỉi cđa sù c¹nh tranh trong gi¸ c¶: (1) nh÷ng thay ®ỉi cđa gi¸
qc tÕ cđa g¹o vµ ph©n bãn; (2) thay ®ỉi trong tû gi¸ hèi ®o¸i thùc; vµ (3) thay ®ỉi
trong møc b¶o hé danh nghÜa (nominal protection) ®èi víi g¹o vµ ph©n bãn. Nh©n tè
quan träng nhÊt lµm g¹o cđa ViƯt Nam gi¶m kh¶ n¨ng c¹nh tranh trong giai ®o¹n
1989-1995 lµ viƯc tû gi¸ hèi ®o¸i thùc t¨ng m¹nh; c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ m« lµ
nguyªn do chÝnh ®Èy tû gi¸ ®ã t¨ng nh− v©y.


1. Lêi më ®Çu

Trong qu¸ tr×nh qu¸ ®é sang kinh tÕ thÞ tr−êng, ViƯt Nam chun sang hƯ thèng ph©n
bỉ c¸c ngn lùc vµ s¶n phÈm th«ng qua thÞ tr−êng. C¸c biƯn ph¸p mµ ViƯt Nam ®·
tiÕn hµnh lµ tù do ho¸ gi¸ c¶, phi tËp trung ho¸ qu¸ tr×nh ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch kinh tÕ
vµ më réng sù tham cđa khu vùc t− nh©n trong nỊn kinh tÕ qc d©n. Ch−¬ng tr×nh
®ỉi míi ®Çy tham väng ®−ỵc ®−a ra vµo n¨m 1986 vµ 3 n¨m sau ®ã th× qu¸ tr×nh ®ỉi
míi kinh tÕ b¾t ®Çu t¨ng tèc. Trong c¸c biƯn ph¸p cơ thĨ cã viƯc chÊm døt tËp thĨ ho¸
n«ng nghiƯp, t¹o ®iỊu kiƯn h×nh thµnh kinh tÕ n«ng nghiƯp dùa trªn c¸c hé gia ®×nh,
chÊm døt kiĨm so¸t gi¸ c¶ l−¬ng thùc, thùc phÈm vµ phÇn lín c¸c hµng ho¸ kh¸c,
thèng nhÊt vµ ®Ĩ gi¶m gi¸ ®ång tiỊn ViƯt Nam so víi c¸c ngo¹i hèi, n©ng møc l·i st
lªn cao h¬n tû lƯ l¹m ph¸t trong n−íc vµ c¶i thiƯn c¸c mỈt kh¸c cđa chÝnh s¸ch kinh tÕ
vÜ m«.

Tù do ho¸ gi¸ c¶ lµ mét néi dung quan träng cđa c¶i c¸ch kinh tÕ ë ViƯt Nam. Tr−íc
n¨m 1989, ë ViƯt Nam tån t¹i hƯ thèng hai gi¸. HƯ thèng nµy bc ng−êi s¶n xu¸t
ph¶i b¸n cho Nhµ n−íc ë møc “gi¸ chÝnh thøc” thÊp h¬n nhiỊu so víi “gi¸ thÞ tr−êng”
ë khu vùc phi nhµ n−íc. C¶i c¸ch gi¸ c¶ ®· xo¸ sù kh¸c biƯt gi÷a gi¸ chÝnh thøc vµ gi¸
thÞ tr−êng. BiƯn ph¸p c¶i c¸ch nµy cã ý nghÜa nhÊt ®èi víi víi nh÷ng ng−êi s¶n xt
g¹o. Vµo n¨m 1988, gi¸ g¹o trªn thÞ tr−êng cao gÊp 9 lÇn gi¸ g¹o chÝnh thøc (450
VN§/kg so víi 50 VN§/kg). “Khi gi¸ g¹o chÝnh thøc t¨ng lªn tíi møc ngang víi gi¸
g¹o thÞ tr−êng, s¶n l−ỵng g¹o n¨m 1989 t¨ng 12% so víi n¨m 1988” (Riedel vµ Comer
1995, tr.12) vµ t¨ng tiÕp 14% trong ba n¨m tiÕp ®ã.

TÊt nhiªn lµ gi¸ danh nghÜa cđa g¹o kh«ng ph¶i lµ u tè duy nhÊt qut ®Þnh møc s¶n
xt g¹o. Nãi chung, qut ®Þnh cđa ng−êi s¶n xt vỊ viƯc nªn s¶n xt g× vµ s¶n
xt bao nhiªu phơ thc - Ýt nhÊt th× còng lµ phơ thc mét phÇn- vµo møc lỵi nhn
t−¬ng ®èi cđa c¸c lo¹i s¶n phÈm kh¸c (hc lµ cđa mét kÕt hỵp nµo ®ã gi÷a c¸c s¶n
phÈm). Mµ møc lỵi nhn th× l¹i lµ mét hµm sè (function) cđa s¶n l−ỵng vµ gi¸ c¸c
Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright
Niên khoá 2003-2004

Phát triển Nông thôn
Bài đọc
Søc c¹nh tranh vỊ gi¸ cđa s¶n xt lóa
g¹o ë ViƯt Nam: Nh÷ng t¸c ®éng cđa
c¸c chÝnh s¸ch trong n−íc vµ c¸c nh©n
tè bªn ngoµi

Romeo M. Bautista Biên dòch: Hoai Trung
4
®Çu vµo. Trong s¶n xt lóa g¹o, ®Çu vµo vËt chÊt quan träng nhÊt lµ ph©n phãn. V×
vËy, th−íc ®o vỊ “søc c¹nh tranh vỊ gi¸ c¶” sư dơng trong nghiªn cøu nµy cã gi¸ néi
®Þa cđa g¹o vµ ph©n bãn.

Gi¸ néi ®Þa t−¬ng ®èi (domestic relative price) cđa bÊt cø hµng ho¸ kh¶ th−¬ng
(tradable) nµo trong mét giai ®o¹n nhÊt ®Þnh lµ kÕt qu¶ cđa c¶ chÝnh s¸ch lÉn nh÷ng
nh©n tè kh«ng thc vỊ chÝnh s¸ch. Nh÷ng nh©n tè kh«ng thc vỊ chÝnh s¸ch cã thĨ
gi¸ qc tÕ- nãi cơ thĨ h¬n lµ gi¸ t¹i biªn giíi (border price)- cđa s¶n phÈm (tÝnh b»ng
ngo¹i hèi). MỈt kh¸c, c¸c chÝnh s¸ch gi¸ c¶ cđa ChÝnh phđ cã thĨ ®−ỵc ph©n thµnh
c¸c chÝnh s¸ch ¸p dơng cho tõng lÜnh vùc (sector-specific) vµ c¸c chÝnh s¸ch ¸p dơng
cho c¶ nỊn kinh tÕ (economy-wide). Nh÷ng chÝnh s¸ch nµy cã t¸c ®éng trùc tiÕp vµ
gi¸n tiÕp ®èi víi gi¸ s¶n phÈm. Gi¸ néi ®Þa t−¬ng ®èi cđa mét hµng ho¸ kh¶ th−¬ng
còng chÞu t¸c ®éng cđa tû gi¸ hèi ®o¸i thùc. Tû gi¸ hèi ®o¸i bÞ t¸c ®éng kh«ng chØ bëi
c¸c chÝnh s¸ch ¸p dơng cho c¶ nỊn kinh tÕ hc c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ m« mµ cßn
bëi tû lƯ/®iỊu kiƯn trao ®ỉi ®èi ngo¹i (external terms of trade) (xin xem ë d−íi) n»m
ngoµi kh¶ n¨ng kiĨm so¸t cđa nh÷ng ng−êi ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch.

§èi víi g¹o lµ n«ng s¶n xt khÈu quan träng cđa VN tõ n¨m 1989 th× biƯn ph¸p
chÝnh s¸ch quan träng nhÊt ®èi víi lÜnh vùc nµy kh«ng ph¶i lµ th ®¸nh trùc tiÕp vµo
xt khÈu g¹o (v× møc th xt g¹o chØ 1%) mµ lµ nh÷ng h¹n chÕ vỊ sè l−ỵng g¹o
®−ỵc xt khÈu. Nh÷ng h¹n chÕ nµy t¹o ra sù chªnh lƯch gi÷a gi¸ trong n−íc vµ gi¸

qc tÕ (nh− vËy, ®©y lµ th gi¸n tiÕp). Tỉng sè l−ỵng xt khÈu lµ do chÝnh phđ
trung −¬ng Ên ®Þnh dùa trªn nh÷ng dù ®o¸n vỊ møc s¶n xt vµ tiªu thơ. Sau ®ã c¸c
c«-ta xt khÈu ®−ỵc giao cho c¸c doanh nghiƯp nhµ n−íc vµ tØnh. Còng t−¬ng tù nh−
vËy, kh«ng cã th nhËp khÈu ®èi víi ph©n bãn ho¸ häc. L−ỵng ph©n bãn mµ c¸c
doanh nghiƯp c«ng ®−ỵc phÐp nhËp còng l¹i dÉn ®Õn sù chªnh lƯch gi÷a gi¸ trong
n−íc vµ gi¸ qc tÕ (nh− vËy, ®©y còng lµ th gi¸n tiÕp).

VỊ mỈt chÝnh s¸ch, ®iỊu quan träng lµ ph©n biƯt ®−ỵc t¸c ®éng cđa c¸c chÝnh s¸ch
trong n−íc víi t¸c ®éng cđa c¸c nh©n tè bªn ngoµi ®èi víi gi¸ t−¬ng ®èi cđa c¸c s¶n
phÈm n«ng nghiƯp. VÝ dơ, gi¸ trªn thÞ tr−êng qc tÕ cđa mét s¶n phÈm n«ng nghiƯp
xÊu ®i (hc ®−ỵc c¶i thiƯn) trong mét thêi gian dµi. NÕu viƯc t¨ng lỵi thÕ so s¸nh vµ
sư dơng hiƯu qu¶ ngn lùc trong n−íc lµ mơc tiªu tiªu quan träng vỊ mỈt chÝnh s¸ch
th× ch−a ch¾c viƯc duy tr× møc gi¸ t−¬ng ®èi trong néi ®Þa cđa s¶n phÈm ®ã l¹i lµ lùa
chän chÝnh s¸ch tèt nhÊt.
i
ChÝnh s¸ch nh− vËy cã thĨ nh»m thùc hiƯn nh÷ng mơc tiªu
kh¸c (tù c−êng cđa qc gia, b¶o hé thu nhËp cho mét sè s¶n phÈm . . . ) nh−ng ng−êi
ta sÏ ph¶i tr¶ gi¸ cao vỊ mỈt thu nhËp qc d©n vµ lỵi Ých cđa ng−êi tiªu dïng nÕu
mn theo ®i c¸c mơc tiªu ®ã.

PhÇn 2 cđa bµi viÕt nµy sÏ xem xÐt nh÷ng thay ®ỉi hµng n¨m cđa gi¸ néi ®Þa t−¬ng ®èi
cđa g¹o vµ ph©n bãn ë VN tõ 1989-1995. Trong phÇn 3, chóng t«i sÏ ®−a ra c¸ch tÝnh
Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright
Niên khoá 2003-2004
Phát triển Nông thôn
Bài đọc
Søc c¹nh tranh vỊ gi¸ cđa s¶n xt lóa
g¹o ë ViƯt Nam: Nh÷ng t¸c ®éng cđa
c¸c chÝnh s¸ch trong n−íc vµ c¸c nh©n
tè bªn ngoµi

Romeo M. Bautista Biên dòch: Hoai Trung
5
søc c¹nh tranh vỊ gi¸ cđa g¹o, ®iĨm l¹i diƠn biÕn cđa søc c¹nh tranh ®ã tõ n¨m 1989
vµ ®¸nh gi¸ t¸c ®éng cđa gi¸ g¹o vµ ph©n bãn ®èi víi th−íc ®o søc c¹nh tranh.
PhÇn 4 t×m hiĨu tÇm quan träng t−¬ng ®èi cđa c¸c nh©n tè t¸c ®éng ®Õn sù thay ®ỉi
trong søc c¹nh tranh vỊ gi¸: (1) thay ®ỉi trong gi¸ qc tÕ cđa g¹o vµ ph©n bãn; (2)
thay ®ỉi trong tû gi¸ hèi ®o¸i thùc; (3) thay ®ỉi trong b¶o hé danh nghÜa ®èi víi g¹o vµ
ph©n bãn. Nh÷ng biÕn sè ¶nh h−ëng lín ®Õn tû st ngo¹i hèi sÏ ®−ỵc xem xÐt trong
phÇn 5; nh÷ng biÕn sè nµy sÏ gåm c¶ hai lo¹i lµ biÕn sè bªn ngoµi (external) vµ biÕn sè
liªn quan ®Õn chinhs s¸ch (policy-related). Chóng sÏ ®−ỵc ph©n tÝch tõ gãc ®é chung,
®ång thêi c¶ trong bèi c¶nh cđa VN. PhÇn 6- phÇn kÕt thóc- sÏ nªu tãm t¾t nh÷ng ph¸t
hiƯn qua nghiªn cøu vµ ý nghÜa cđa nghiªn cøu ®èi víi viƯc x©y dùng chÝnh s¸ch.

2. Thay ®ỉi trong gi¸ néi ®Þa cđa g¹o vµ ph©n bãn

Tr−íc c¶i c¸ch gi¸ c¶ vµo n¨m 1989, do thiÕu sè liƯu vỊ tû lƯ cđa l−ỵng g¹o b¸n ë møc
gi¸ chÝnh thøc còng nh− cđa l−ỵng g¹o b¸n theo gi¸ thÞ tr−êng nªn kh«ng thĨ ln ra
®−ỵc møc gi¸ trung b×nh cho ng−êi s¶n xt g¹o. Khi ®ã, møc gi¸ chÝnh thøc cđa g¹o
®−ỵc c«ng bè d−íi d¹ng c¸c con sè ph¶n ¸nh tû st gi÷a gi¸ g¹o vµ gi¸ c¸c s¶n phÈm
n«ng nghiƯp kh¸c (David 1994, tr.8).

B¶ng 1 cung cÊp sè liƯu vỊ gi¸ trÞ hµng n¨m cđa gi¸ g¹o tÝnh t¹i cỉng n«ng tr¹i
(farmgate) vµ cđa gi¸ b¸n bu«n tõ 1989-1999, sè liƯu chØ sè gi¸ c¶ Èn (implicit) cđa
GDP. H×nh 1 lµ vỊ møc gi¸ t−¬ng ®èi cđa g¹o (theo chØ sè gi¸ c¶ GDP). Dï dùa trªn
møc tÝnh nµo th× gi¸ g¹o t−¬ng ®èi (hc thùc) t¨ng vµo n¨m 1990, nh−ng gi¶m liªn
tơc trong 4 n¨m sau ®ã, råi t¨ng l¹i vµo n¨m 1995. TÝnh toµn bé th× gi¸ gi¶m kh¸
nhiỊu trong giai ®o¹n nµy- gi¶m ®i 40% so víi møc n¨m 1989.

b¶ng 1

Gi¸ trÞ hµng n¨m cđa gi¸ g¹o vµ chØ sè gi¸ c¶/gi¶m ph¸t (deflator) GDP
tõ 1989-1995
N¨m Gi¸ cỉng n«ng tr¹i
(®ång/kg)
Gi¸ b¸n bu«n
(®ång/kg)
ChØ sè gi¸ c¶/gi¶m ph¸t
GDP
1989 459 710 100.0
1990 725 1.179 142.9
1991 1.113 1.787 259.5
1992 1.175 1.877 344.1
1993 1.164 1.925 393.1
1994 1.247 2.019 451.5
1995 1585 2.557 539.5
Ngn: Dù ¸n thÞ tr−êng g¹o ViƯt Nam (IFPRI); sè liƯu c¬ b¶n tõ Tỉng cơc thèng kª (ChÝnh phđ
VN), FAO vµ Ng©n hµng thÕ giíi.
Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright
Niên khoá 2003-2004
Phát triển Nông thôn
Bài đọc
Søc c¹nh tranh vỊ gi¸ cđa s¶n xt lóa
g¹o ë ViƯt Nam: Nh÷ng t¸c ®éng cđa
c¸c chÝnh s¸ch trong n−íc vµ c¸c nh©n
tè bªn ngoµi

Romeo M. Bautista Biên dòch: Hoai Trung
6

h×nh 1
ChØ sè vỊ gi¸ t−¬ng ®èi cđa g¹o ë ViƯt Nam, 1989-1995

Trong B¶ng 2, møc gi¸ t−¬ng ®èi ë trong n−íc cđa ph©n bãn so víi gi¸ g¹o t¹i cỉng
n«ng tr¹i ®· gi¶m xng trong giai ®o¹n 1989-1995. V× vËy, kho¶n lỵi nhn mµ
n«ng d©n trång g¹o bÞ mÊt ®i do gi¸ g¹o gi¶m l¹i ®−ỵc bï l¹i b»ng viƯc gi¸ ®Çu vµo
trung gian chÝnh (principla intermediate input) cßn gi¶m nhiỊu h¬n. Chóng ta cÇn
ph¶i tÝnh ®Õn c¶ hai u tè trªn ®Ĩ ®¸nh gi¸ møc lỵi nhn t−¬ng ®èi cđa s¶n xt g¹o.
C¸ch tÝnh vỊ søc c¹nh tranh cđa gi¸ c¶ (sÏ ®−ỵc ®−a ra ë phÇn d−íi) phÇn nµo ph¶n
¸nh u tè thø hai.
C©u hái quan träng ®−ỵc ®Ỉt ra ë ®©y lµ c¸c chÝnh s¸ch cđa chÝnh phđ ®· t¸c ®éng tíi
møc nµo ®Õn nh÷ng thay ®ỉi mµ ng−êi ta cã thĨ quan s¸t ®−ỵc trong gi¸ cđa g¹o vµ
ph©n bãn; vµ v× vËy, c¸c chÝnh s¸ch ®ã ®· t¸c ®éng nh− thÕ nµo ®Õn søc c¹nh tranh vỊ
gi¸ c¶ cđa s¶n xt g¹o. V× c¶ chÝnh s¸ch néi ®Þa vµ nh÷ng nh©n tè bªn ngoµi cïng t¸c
®éng ®Õn gi¸ t−¬ng ®èi trong n−íc (néi ®Þa) cđa c¸c hµng ho¸ kh¶ th−¬ng, chóng ta
cÇn xem xÐt nh÷ng t¸c ®éng riªng cđa chóng.

3. Søc c¹nh tranh vỊ gi¸ cđa s¶n xt g¹o

Møc gi¸ t−¬ng ®èi trong n−íc cđa g¹o (®−ỵc khÊu trõ l¹m ph¸t-deflated- b»ng chØ sè
gi¸ c¶ chung) cã thĨ ®−ỵc thĨ hiƯn b»ng b×nh qu©n gia qun cÊp sè nh©n (geometric
price index) cđa gi¸ trÞ gia t¨ng vµ gi¸ cđa c¸c ®Çu vµo trung gian (®Ịu ®−ỵc khÊu trõ
l¹m ph¸t bëi cïng mét chØ sè gi¸ c¶ chung). Trong nghiªn cøu nµy, gi¸ cđa ®Çu vµo
trung gian ®−ỵc thĨ hiƯn b»ng gi¸ cđa ph©n bãn. V× vËy,

Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright
Niên khoá 2003-2004
Phát triển Nông thôn
Bài đọc
Søc c¹nh tranh vỊ gi¸ cđa s¶n xt lóa

g¹o ë ViƯt Nam: Nh÷ng t¸c ®éng cđa
c¸c chÝnh s¸ch trong n−íc vµ c¸c nh©n
tè bªn ngoµi

Romeo M. Bautista Biên dòch: Hoai Trung
7
P
r
= P
f
w
P
v
1-w
(1)

trong ®ã P
r,
P
f,
P
v
lµ nh÷ng chØ sè cđa gi¸ t−¬ng ®èi cđa g¹o, ph©n bãn vµ gi¸ trÞ t−¬ng
®èi; w lµ phÇn gi¸ trÞ cđa ph©n bãn trong tỉng gi¸ trÞ cđa s¶n l−ỵng g¹o.

b¶ng 2
Quan hƯ gi÷a gi¸ ph©n bãn (urª) vµ gi¸ g¹o

Gi¸ g¹o t−¬ng ®èi t¹i cỉng n«ng tr¹i*
(®ång/kg, gi¸ n¨m 1989)

N¨m Ph©n bãn
(1)
G¹o
(2)
Tû st
(3)=(1)÷(2)
1989 1.604 459 3,49
1990 1.339 507 2,64
1991 771 429 1,80
1992 581 341 1,70
1993 518 296 1,75
1994 412 276 1,49
1995 510 294 1,73

Chó thÝch:
*
KhÊu trõ l¹m ph¸t b»ng chØ sè gi¸ GDP
Ngn: Dù ¸n thÞ tr−êng g¹o VN (IFPRI); c¸c sè liƯu c¬ b¶n tõ Tỉng cơc thèng kª (ChÝnh
phđ VN), FAO vµ Ng©n hµng thÕ giíi.


Th−íc ®o cđa chóng t«i vỊ møc c¹nh tranh C
r
lµ:

C
r
= P
v
1-w

= P
r
/P
f
w
(2)
vµ còng lµ hµm sè t¨ng cïng víi møc gi¸ cđa gi¸ trÞ gia t¨ng (value-added price) v× w
n»m gi÷a 0 vµ 1. Khi ®−a gi¸ ®Çu vµo trung gian vµo th× th−íc ®o nµy vỊ søc c¹nh
tranh gi¸ c¶ sÏ lµ mét b−íc tiÕn so víi c¸ch th«ng th−êng chØ dïng gi¸ cđa s¶n phÈm
(vÝ dơ, xin xem Bautista vµ Gelhar 1996). Tõ ph−¬ng tr×nh (2) cã:
∆C
r
= ∆ P
r
- w∆P
f
(2’)
trong ®ã ∆ ph¶n ¸nh sù thay ®ỉi t−¬ng øng (propotionate) tõ n¨m t-1 ®Õn n¨m t.
Tõ ph−¬ng tr×nh (2’) chóng ta cã thĨ suy ra chØ sè vỊ søc c¹nh tranh vỊ mỈt gi¸
c¶ trong n¨m t lµ:
C
r,t
= C
r,t-1
(1,000 + ∆P
r,t
- w∆P
f,t
) (3)
vµ còng lµ th−íc ®o (mesure) vỊ møc khun khÝch (incentive) s¶n xt g¹o so víi

c¸c ho¹t ®éng s¶n xt kh¸c ë ViƯt Nam (kh«ng so víi c¸c n−íc xt khÈu g¹o kh¸c
trªn thÞ tr−êng thÕ giíi). VỊ mỈt kÕ to¸n, ng−êi ta cã thĨ dïng ph−¬ng tr×nh (3) ®Ĩ
®¸nh gi¸ møc ®ãng gãp riªng (separate contributions) cu¶ nh÷ng thay ®ỉi trong gi¸
g¹o vµ ph©n bãn vµo chØ sè søc c¹nh tranh vỊ gi¸ c¶.
Víi w=0,14, chóng t«i tÝnh gi¸ trÞ cđa chØ sè hµng n¨m vỊ søc c¹nh tranh gi¸ c¶
cho giai ®o¹n 1989-1995 dùa trªn kÕt qu¶ cđa cc ®iỊu tra toµn qc vỊ c¸c n¬i s¶n
xt lóa g¹o ë ViƯt nam do ViƯn nghiªn cøu l−¬ng thùc qc tÕ tiÕn hµnh n¨m 1995-
Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright
Niên khoá 2003-2004
Phát triển Nông thôn
Bài đọc
Søc c¹nh tranh vỊ gi¸ cđa s¶n xt lóa
g¹o ë ViƯt Nam: Nh÷ng t¸c ®éng cđa
c¸c chÝnh s¸ch trong n−íc vµ c¸c nh©n
tè bªn ngoµi

Romeo M. Bautista Biên dòch: Hoai Trung
8
96 vµ gi¸ t−¬ng ®èi cđa g¹o (gi¸ t¹i cỉng n«ng tr¹i) vµ ph©n bãn (B¶ng 2). B¶ng 3
cung cÊp th«ng tin vỊ c¸c gi¸ trÞ ®ã cïng víi thay ®ỉi hµng n¨m (tÝnh theo tû lƯ phÇn
tr¨m) cđa chØ sè vµ nh÷ng ®ãng gãp cđa thay ®ỉi trong gi¸ g¹o vµ ph©n bãn. Gi¸ ph©n
bãn gi¶m m¹nh (so víi chØ sè gi¶m ph¸t GDP) nh−ng vÉn kh«ng bï l¹i ®−ỵc t¸c ®éng
tiªu cùc do viƯc gi¸ g¹o gi¶m (còng ®· tÝnh tíi chØ sè gi¶m ph¸t GDP) g©y ra cho søc
c¹nh tranh vỊ gi¸ cđa s¶n xt g¹o. Hµng n¨m, chØ sè gi¶m trung b×nh lµ 5,5% cßn gi¸
g¹o gi¶m 7,6%, gi¸ ph©n bãn gi¶m 2,1%.

B¶ng 3
Thay ®ỉi trong søc c¹nh tranh vỊ gi¸ c¶ cđa s¶n xt g¹o, 1989-95
(tû lƯ phÇn tr¨m)
Søc c¹nh tranh vỊ gi¸ PhÇn ®ãng gãp cđa thay ®ỉi gi¸ cđa:

N¨m ChØ sè Thay ®ỉi G¹o Ph©n bãn
1989 100,0 - - -
1990 112,8 12,8 10,5 2,3
1991 102,1 -9,5 -15,4 5,9
1992 77,5 -24,1 -27,5 3,4
1993 68,4 -11,7 -13,2 1,5
1994 65,7 -3,9 -6,8 2,9
1995 67,8 3,2 6,5 -3,3
Ngn: ChØ sè (t) = ChØ sè (t-1) [1,000 + 0,01xG¹o (t) + 0,01xPh©n bãn (t)]. Thay ®ỉi (t) = 100 {[ChØ
sè (t) ÷ChØ sè (t-1)]} -1}.
Ngn: tÝnh to¸n cđa t¸c gi¶.

Nh− ®· nªu ë phÇn trªn, mỈc dï søc c¹nh tranh vỊ gi¸ cđa s¶n xt g¹o gi¶m
nh− vËy, s¶n xt g¹o vÉn t¨ng ®¸ng kĨ trong giai ®o¹n nµy. §iỊu ®ã cã nghÜa lµ c¸c
nh©n tè kh¸c ngoµi gi¸ c¶ (non-price factors) ®· bï l¹i t¸c ®éng tiªu cùc cđa viƯc gi¶m
søc c¹nh tranh cđa vỊ gi¸, v× vËy lµm t¨ng s¶n l−ỵng cđa khu vùc s¶n xt g¹o. Trong
sè nh÷ng nh©n tè tÝch cùc nµy cã viƯc n«ng d©n ®−ỵc tiÕp cËn víi nh÷ng c«ng nghƯ
s¶n xt míi vµ c¸c c¶i c¸ch thĨ chÕ cđng cè hƯ thèng n«ng nghiƯp dùa trªn s¶n xt
cđa hé gia ®×nh. NghÞ qut 5 cđa Kho¸ 7 §CS ViƯt nam lµ vỊ hƯ thèng n«ng nghiƯp
dùa trªn s¶n xt hé gia ®×nh; trong ®ã cã vÊn ®Ị giao qun sư dơng ®Êt dµi h¹n cho
hé n«ng d©n, ®Ỉc biƯt lµ 5 qun vỊ trao ®ỉi, chun giao, cho thuª, thõa kÕ vµ thÕ
chÊp; nh÷ng viƯc nµy ®· thóc ®Èy ng−êi n«ng d©n ®Çu t− ®Ĩ c¶i thiƯn hc khai ho¸
thªm ®Êt. Nh− David (1994,tr.13) ®· nªu, nh÷ng c¶i c¸ch thĨ chÕ vµ tiÕn bé c«ng
nghƯ gÇn ®©y ®· “cã t¸c ®éng tiªu cùc ®èi víi n¨ng st lóa h¬n so víi c¸c lo¹i c©y
trång kh¸c.” V× vËy, ng−êi ta cã thĨ cho r»ng m«i tr−êng gi¸ c¶ thn lỵi h¬n cho
ng−êi s¶n xt g¹o sÏ ®−a ®Õn møc cung thËm chÝ cßn cao h¬n trong nh÷ng n¨m 1995-
96.

4. Nh÷ng nh©n tè dÉn ®Õn (determinants)
sù thay ®ỉi cđa søc c¹nh tranh vỊ gi¸