Nhận xét thời gian xuống sữa và các yếu tố liên quan của các sản phụ đẻ tại khoa sản bệnh viện bạch mai từ tháng 12 2007 đến tháng 4 2008

BỌ GI ÁO DỤC VÀ DÀO TẠO

BỌ Y TÉ

TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y HÀ NỘI

PHẠM THỊ THANH

NHẬN XÉT THỜI GIAN XƯÓNG SỬA VÀ CẤC YÉU ró
LIÊN QUAN CỦA CÁC SẢN PHỤ ĐÉ TẠI KHOA SẢN
BỆNH VIỆN BẠCH MAI TỪ THÁNG 12/2007 ĐẾN

THÁNG 4/2008

KHỐ LUẬN TĨT NGHIỆP cứ NHÂN ĐIÈU DƯỠNG

Kbố 2004-2008
CHUN NGÀNH: PHỤ- SÂN

Người hưởng ciản :

TS. Nguyễn Việt Hùng

HA NỘI - 2008

1

«s> ■>


Lịi cam đoan

Kính gữi; Ban giảm hiệu- trường Đại học Y Hà Nội.
Phóng Đảo tạo đại học- trường Đại hục Y Hà Nội.

HỘI đồng chẩm thi luận vản tốt nghiệp.
Bộ món Sân trường Dại học Y Hà Nội.
Cùng các thầy cơ và các
TĨI xin cam đoan đây lã cóng trinh nghiên cửu cua nơng lôi, các sô liệu

và kcl qua đira ra trong luận vãn này lã trung thực vã chưa được ai cõng bổ
ngồi ban thản tỏi.
TƠI xin hoan tn chiu trách nhiệm về lời cam đoan nay.

Ha Nội. ngay 26/5/2008

Người cam đoan:

Sinh viờn: Phm Th Ihanh

-w .ã* CN ôG


Lừi cám ơn.
Dể hồn thành luận vân náy. ngối sụ nò lực cua ban thân, lòi còn dược

sư giúp dò tận tình cua các thây, các cờ. các anh. các chị. ban bè. người thân,

cúng các đon vị, khoa phông liên quan.
Đằu tiên, em xin được bày to lỏng kính trọng và biết cm sâu sác tới: TS.

Nguyên Việt Hửng. Trường khoa San bộnh viện Bạch Mai- người thây đà tạo

mọi diều kiện thuận lợi. dành nhiêu thời gian và cịng sửc; hết lửng, lận lính
huởng dàn. đụng viên vá giúp dử cm thực luộn dè tải và hoan đianh luận vàn này.

Em XIII gưi lòng biết on chân thành lói Ban giám hiệu- Trường đại học
Y llà Nội. phong Dáo tạo- Dai học Y iià NỘI, thư viện trường Dại hục Y I là

Nội, các thầy cô khoa Y te cơng cộng, các thầy cơ a bộ mịn Tốn- Tin củng
nhiều thầy cô khác của trường Dai học Y Hã Nội dà giúp dờ. lạo mọi diều

kiên thuận lọi cho em trong suổl thịi gian học tệp vả hồn thảnh nghiên cứu
náy.

Em xin chân thành cam im sự giúp dờ tận lính cua thư viện bênh viên

Phụ San Trung Ương, thư viện bệnh viện Phụ Sàn Ha Nội. thư viện Quốc gia.

các anh chị khoá trước, những người đã hét lịng giúp dở em trong q trinh

hốn thanh khố luận.
Em xin chân thành cam en toán thè cán bộ và nhân xién khoa San bộnh
X lẽn Bạch Mai- nơi em tiền hanh nghiên cưu nay dà tạư mọi diều kiện thuận

lựi cho CIO trong qúa trinh nghiên cữu.
Cho tỏi xin cam em sự giúp dở. động Viên cua người thân vã ban bẽ-

nhừng người luôn bén cạnh, dộng viên, giủp đờ tơi hôn thành khố luận nảy.
Dặc hiệt. con xin gứi lịng biết on sáu sác lói bổ me. anh chi em trong

gia đính- nhùng người thán ln hên con. động viên, khích lự và tạo mọi điều

kiên tót nhầt dè con yên tàm học lập vã dạt dược thánh qua như ngày hóm nay.

Một lán nữa, tỏi xin chân thánh cam an!
I la Nội. ngày 26/5/2008

3


Danh mục các từ vièt tãt

BVSKTE

: Báo vệ sức khoe tré eni

CD1 ĐH

: Cao đảng, đại học

SL

; sồ lượng

THCS

: Trung hoe cơ sở

THPT

: Trang hoe phờ thông

TGXS

: Thởi gian xuống sửa

TCYTTG

: Tơ chức Y lể thế giói

UNICEF

: United Nations Children’s Fund (Quỹ nhi đốngLiẽn Hiệp
Quite)

WHO

: World Health Organization (Tò chúc Y tố the gii)

5

-w .ã* CN ôG


MỤC LỤC
Trang

ĐẬT VẤN ĐÈ............................. .............

I

CHƯƠNG I: TỚNG QUAN TÀI LIỆU.

3

MỘI M (tịnh nghía............... ...........................

3

Giãi phẫu tuyển vú........ ................................

4

Hỉnh thê ngồi . ...............................................

4

Câu rụơ tuyên lít............. ... —.........................

5

Much lá thần kinh cua tuyên vú.....................

..5

Thây đói cùa tuyên vú khi có thai và sau đẽ

6

Thay đồi của tuyển lù khi cỏ thai..... ..............

...6

Thay lỉịi cùa tuyền I ù sau đẽ..........................

....ó

Cơ chế tiềt sửa.......

••••••••• •• ••••••••• ••

Sự xuống sửa..........

• ••

••

•••••••

• •• ••

....7

.... 8

Ĩhàĩ gian .luống sừư

8

Càc biêu hiỳn trtcởc xuồng sừư.......................

Các bất Ibuông khi xung sa.....................

a ôa

Cng lc sa ã ãããããããããããããããããa ãããã>ãããããã ã>ãããã •« ••••••••• •••••

• ••

8
••

•• ••• •••••••••••

•••« • ••

••• •

8

it cữttỌ
10

Mém bitch mạch vú......... ................................

10

nêm Ổng dẫn sihi

10

•<

Ẩịỉ xe vú......... .....

....11

• •• ••

.Xhửng yểu tổ anh hường den sự bài (ict sửa

••

••••••••••••• • —

••••

11

u tơ vẽ phái người mẹ........ .........................

11

YĨu tó về phía can........... ................................

13

1.8. Các nghiên cứu VC vấn (le này..—...........

13

6
TWM*M«K> «“ *4:


CHƯƠNG 2: ĐÓI TƯỢNG, PHƯƠNG PHẢP NGHIÊN cưu
l>oi tượng nghiên cu................

ã 11

ta
ãằ

ãã

ãããã ãã

Tiờu chtiin lu chớm............ ........

Tiờu chtõn lơụi trừ....................... •• • aa
Dịa diêm nghiên cứu.......... ........

••

... 15

••

Thời gian nghiên cứu......... ........

16

Phirirng pháp nghiên cứu..........

16

Thiết kề nghiẻn cứu IIIIIIIIIMI1IM1II !>•

• • • •• a

>••• Maaaaaa ■eaa

• • •• ••

••

• aa 16

Cờ mau .......... ...................... ........

16

Ẳ'1' ihuật thu thập JW> liệu...............

16

Xừ tỷ MỈ liftt.................... ___ ......

18

Kỳ ihiuit khang chề sai S(ỉ.... ........

18

2.5. Dạn đức trong nghiên cuu ...

... 18

CHƯƠNG 3: KẾT QUA NGHIÊN cửu

... 19

DỊc diêm chung về dồi lưọmg nghiên cứu....

... 19

Phân nhỏm sàn phụ theo cách (fé....................

... 19

Tuồi cùa sàn phụ............ ......... .......................

a»

•a M

Trình độ hục vun........ aiMiMiằaa(*iiôMiiiMiiiaiiiiiiiiiii ã a aa aa

ããaa

... 19

aa

... 20

Ngh nghiộp ca sỏn phu.... ............................

...21

Nơi sinh Sting cua sán phụ................................
Thú tự lần sinh cùa sail phụ.............................

...21
55

Thời gian xuồng sửa ớ các nhóm sân phụ....

55

/>ớt itiêm chung về thời gian xuồng sìra cua các sàn phu

22

Thài gian xuồng sừa theo thứ tir lằn sinh và cách đẻ..........

23

Thời gian xuồng sữa trung binh 4 uư các san phụ___ _____

Mối quan hộ giữa thiri gian xuống sữa vài các VCU tố liên quan

Mối tiên quan giữa thời gian xuồng sữa với turìi san phụ_
Mồi liên quan giữa thời gian xuồng sữa VỚI nghề nghiệp._

Mối liên quan giùa thin gian xuồng sừa với nơi sinh sống...
7
TWM*M«K> * tét


Moi ĩiỉn quan giữa tltời gian xuồng sữa vởi trinh độ học lần........................ 28
Moi liên quan giữa thời gian xuống xừa vừi tâng trọng lượng cư thè sàn phụ
ương quà ỉriiứi thai nghén

30

Mồi liên quan giữa thời gian xuồng sữa VỚI lách đẻ------------------------ ----31
Mõi liên quan giừu thời gian xuồng sữa vin thừ tự tán sinh..-...................... 32
Mối fieri quan giữa thời gian xuống sữa VỚI thời gian cho hũ lần đầu 32
Mối tiên quan giữa thòi gian xuống sừa VỜI sỗ làn cho hủ trang 24 h 34

CHƯƠNG 4: BÀN LUẬN

37

bậc diem chung cua các ùn piiụ í ham gia nghiẻn cứu............................37
Thời gian xuống sừa ửcic nhóm sân phụ.............. -____ _________ __ 39

Mối quan hệ giữa thói gian xiiơng xũra xứi các yếu tổ liên quan............. 43
ke t luân

34

Kiền nghĩ..........

Xfực i.ực fí.4\rG
8
TWM*M«K> * *4:


Trang
Bang 3.1: Cách đ(i cua cảc sun phụ..„..........................

19

Bang 3.2: Trình độ học vẩn cùa san phụ..................... -....................

20

Bang 3.3: Thứ tự lần sinh cua san phụ........................ _......... „.........

22

Bang 3.4: Thời gian xuống sửa theo ngáy sau sinh CU.I các san phụ...... . ...... 22
Bang 3.5: Thời gian xuồng sủa theo thu tự lần sinh vá each đe............. -...... 23

Bang 3.6: Thởi giun xuống sửa trung bính cùa các nhỏm san phụ.................. 24
Bang 3.7: Thởi gian xuống sửa trung bính của các nhóm sán phu theo thử tu

lần sinh t M M * ô*ãã!ãằãằãããã a aaaaaa ã>ããã iMMIUllli ãô ããôãããããããããããããã 1111(1*

II ( M t (I ( li It I tl t u i ti I II11 25

Bang 3.8: Mói liên quan giừa thơi gian xuống sửa vởi tuổi san phụ...............26
Bang 3.9: MĨI liên quan giừa thin gian xuóng sừa Vin nghé nghiệp,-........... 27
Bang 3.10: Mồi liên quan giữa thời gian xuống sừa với noi sinh sống.......... 28
Bang 3 11: Mỗi lien quan giữa thin gian xuống sữa VỚI trinh độhọc vãn...... 29
Bang 3 12: Mỏi liên quan giữa thời gian xuống sừa VỜI tâng trong lượng co

thề san phu khi mang thai..........................................................

.......ỈQ

Bang 3.13: Môi liên quan giừa thời gian xuông sừa vời cách đe................... 31
Rang 3.14: Mồi liên quan giìra (hời gian xuồng sữa với thứ tự lẩn
sinh...... -32

Bang 3 15 MĨÍ lien quan giữa thin gian xuồng sữa vói thỏi gian chu bú làn
đau sau sinh.... „............... «..........

«..........

„...... 33

Bang 3.16: Mối lien quan giữa thời gian xuống sữa với số lẩn cho bu trong.

9

-w .ã* CN ôG

MỤC LỤC HÌNH

Trang

4

11inh 1.1: Giai pliảu tuyển sư

Hình 1.2: Sự xuống sừa................................................ -......... -....................... 8
Hình 13: .r\p\c* \*u

II

llính 3.1: Nhóm tuổi cùa đối tượng nghiên cini.......... -......... -........................19
21

Hình 3.2: Nghe nghiệp cua sán phu........................................

Hình 33: Nơi sinh sống cua san phụ............................................................... 21
Hình 3.4: Tý lệ táng trọng lượng Cỡ thê san phụ trong quá trinh thai nghẽn .30

Hình 3.5: Thời gian san phự cho hú lãn dâu sau sinh • • —• «•«*««« •

««?*•«

33

Hĩnh 3.6: Tần suất cho bú trong 24 h cua sân phụ...... -.........-....................... 34

10

.ư» ir; < s •


ĐẠT VÁX ĐẾ
Lain mẹ lù một thiên chúc vô củng cao quý va hanh phúc cua bẫt kỳ

người phụ nù não. Bao giờ người me ầy cùng luồn mong muốn đứa con yêu

cua minh lon Icn sè khoe mạnh, trương thánh và có ích chơ xà hội bâng chính
dong sữa ngọt ngao cua minh. Mong muốn đó phũ hợp vởi phong tục cua

người Việt Nam vã củng phù họp với tự nhicn hoi bú mẹ vốn lả bân núng cua
đứa tre mói lọt lóng. Sừa iny là thức ăn tốt nhẳt cho sự phát triển của trè và

dược các bác SI* khuyên dùng bơi nhùng giá tri vò cùng quan trọng cua nỏ.

Sữa inc dap úng đầy đu nhu cẩu vè dinh dường cằn thiết cho sự phát tnẽn cua

tre, báo VC cho trò chổng cac bcnh nhiêm khuấn trong thời gian đàu, ngoài ra
tre bú sừa me rất thuận lợi về kinh tể. tàng tính cam mẹ con. góp phần kê

lỉoach hưá gia đính; dặc biệt ni con bang sừa mẹ làm giâm tỷ lệ ung thư vú.
ung thư buồng trứng, viêm tuyền vú ớ mọ. Trong nhũng nám gằn đày. thực

hành Iiuói con bằng sữa mẹ dà vã đang phát triển ớ nhiều nước tren the giới.
Qua Let qua điều tra cua nhom hop liìc nghiên cứu VC sữa me cua WHO [23]

cho thầy cảc ba mẹ ờ nhừng nước dang phát triển, cổ nền kinh tố nghèo thí ty

lý cho bú trong vịng 12 giờ đàu Ìưong đổi cao như dân nghèo thành thị ờ
Chile là 89%. Guatemala la 90%; u nong thôn Chile la 92%. Guatemala lá
97%...ơ Việt Nam. thực hanh nuôi con báng sừa mẹ dà co nhiều tiến bộ. đà

co nhiều công trinh nghiên cứu cũng nhu nhiều chng trinh châm sóc sức

khoe cho ha mọ vá tre em được phat động, thực hiện với qui I11Ị lém. Các tác
gia lla lluy Khơi. Trân Thị Phúc Nguyệt vá cộng sự (1992) [II] nghiên cửu

trên gần 500 bà mụ về lính hình ni con bằng sủa mẹ ỉf nộ’ thảnh Hả Nội
1988 thấy tỳ lệ tie được bu me ló) 1 li dụt 40% và chi có 3% tre dược bú

me tới 18 thang. 31% tre được án bỏ sung trong vịng 3-ó lỉiãng dâu. MỘI
nghiên cữu khác cua Nguyồti Đinh Quang vẽ thực hãnh nuòi con bâng sữa mẹ

cua câc bã mợ nội. ngoại thánh I là Nội (1996) 1171 chơ thây ty lệ tre được bú
mẹ sớm trong vòng 1/2 giờ đầu sau sinh là 30%, tý lê tre dược bú muộn trong
vòng 24 giờ là 18,5% ở ngoựi thành vả 20.1% ớ nội thânh; ly lê tre dược bú

11
TW

«s> «> *4:


mẹ hỗn lồn trong 4 tháng dầu lá

thởi gian cho con bù tning hình lá 14

tháng ở nội thành và 16 tháng o ngoai thành, lỹ lộ tre 12 tháng hep tục dược

bũ mẹ là 60% o nội thành vã 72% ớ ngoại thành, tỷ lộ tre đirọc bù mẹ đén 2
nãm ớ nội thánh lã 27.3% vã 25% ó ngoại thành Bên cạnh đõ cịn có nhiều

cóng trinh nghiên cứu nuôi con bang sửa mẹ ờ nước la cua các tác gia Đào

Ngọc Dicn. Nguyền Trọng An và cộng sự (1983) [9], còng trinh họp tác
nghiên cứu cua Viện BVSKTE với trướng Đại học Uppsala-Thụy Điền (I6J.
Lê Thi Kim Trang (2005) (14] ...VC các linh vục như cách nuôi dường tre
trong thoi kỳ bũ mẹ. táp quan nuôi con bang sữa me. kicn thức* thực hành
nuôi con King sừa mọ. nguyên nhản mất sừa ớ mẹ...Tụy nhiên, trong cãc
nghiên cứu về linh vực nuôi con bảng sữa mự thi yếu tồ thín gian xuống sữa

chira được các tác gia đẽ cập đen Bén canh đô nhùng nghiên cứu về sự
xuống sừa chưa nhiều. Ví vậy. chúng tơi tiến hành nghiên cứu ‘‘ Nhận xét

thời gian xuồng aửa và l ác yếu tẻ ỉién Ifuun cua các sán phụ íỉẽ tụi khoa

Sán bệnh viện Hạch Mai từ tháng Ị2/2007 dền thững 4/20U8 " nhảm nâng
cao giá trị thiết thực cùa ngũn sừa mẹ vởi hy vọng sè góp phần dẳy mạnh

thực hành nuôi con hằng sữa mẹ đạt hiệu qua cao nhát.

MỰC TIÊU NGHIÊN CỬU:
1. Xác định thời gian xuống sửa u các nhóm san phụ dê thường. mổ dẻ.

de khó (de chi huv. forceps, giác hút...) tại khoa Sản bệnh viện Bạch Mai.
2. Nhận xét mối quan hệ giữa sự xuống sữa ớ các nhóm sin phụ với các

yếu to liên quan.

12
nrdkn «s> «> *4:


Chương I
TỎNG QUAN TÀI LIỆU
Một sổ định nghía

Chuyên dợ dè: chuyên dạ de lả một quá trinh sinh lý lãm cho thai và
phân phụ cua thai dược dưa ra khoi dương sinh dục cua ngi mẹ (2].
Dí’ thường: dê thường lả cuộc đẽ trong đó san phụ de đưực tự nhiên
theo dường dưới sau một cuộc chuyên dự xổy ra bính thường; trong chun dụ

củng như khi đe khơng phai can thiệp bat cú thuốc men gí hoặc thu thuật,

phỉu thuật nào; khủng cỏ biền cò nảo xay ra cho mẹ vá con khi chuyên độ, khi
đe và sau de (trong suồt thời kỷ hâu san) [2].
Dt’ khờ: de khó là cuộc chuyên dọ de mà cãc giai đoạn cua cuộc de. các

thảnh phần tham gia vào cuộc đẽ (thai nhi độc biệt là các đường kính cưa đẩu

thai nhi. khung chịu vả phẩn mềm cũa người me. cơn co IƯ cưng...) (lien GI
không binh thường, can sự can thiệp cua người thày thước (2).
Mồ dẽ: mò đe hay mổ lấy thai la cuộc đe mà VI một nguyên nhân não

dớ lử phía người mẹ, thai Vii phân phụ cua thai không cho phép đe hoộc lay

thai ra theo dường âm dạo s i có the gáy nguy hiềm cho mự hoặc con hoặc cho
ca hai (mợ vã con), người thây thuốc phai lấy thai ra háng phẫu thuật (mơ

bụng va mờ tư cung đế lấy thai vá phan phụ cua thai ra) VỚI những chi định vã

mục đích hợp lý [3].
Sự taosữư: sự tạo sửa lả quá trinh lạo ra sữa ở các tề bão tại nang luyến

sửa dưới tác động cua hormon prolactin.
Trong thời kỳ mang thai, tô chức tuyên tạo ra sửa non. Các hormon thai

nghẽn estrogen vả progcstcron ngán cán vú lau nhiều vừa Vú bát dầu sinh ra
mót lượng sữa lớn khi nống dị hormon (đặc biệt lả Progesterone) hụ thấp dột
ngột (thường lã 30- 40 giờ sau đe).

13


Vảo cuối Ihời kỳ thai nghén. co thể người mc tư IẸO ra các hormon
prolactin và oxytocin. S.IU đõ CỂC hormon này sẻ được lao ra luimg ứng với sự

mũl XXI cua tre. Pộng tác bú mút cua tre sau khi sinh sê tạo ra hai phan xạ:

Phán xa 1: Kích thích thuỳ tnróc tuyến n. tâng tict prolactin là
horrmon cị tác dụng kích thích tuyến vú san xuất sừa.

Phàn xạ 2: Kích thích thuý sau luyến yên lạo oxytocin lả hormon cỏ tac
dựng cc bóp cơ iron (co cơ trim ờ luyến vú làm phun sửa lừ luyến sửa vả co
cơ iron ờ tư cung lảm co hỗi lủ cung có lác dụng earn máu sau de) [20],

Hiện tượng xuồng xữa: sau đố mội vài ngày, nịng dơ estrogen lụt
xuống dộl ngột. nùng dọ prolactin trong máu tăng cao va kéo theo tông hụp

nhiêu sửa, hai vú SC cảng lo va liếl sữa mà Iren lãm sáng gọi lã hiện lượng
xuống sừa [2].

Giãi phẫu tuyển vũ
CtctfeAbfCMa

CớRỌLXO
Coctn^r*5c

CocMobtronoo*
Xxmqdon

Conox »

etc oa 9*1 w*
CacmiattNn
unpnu*

M

xao<gw>Mt

I lính 1.1: Giai phầu tuyền vú [ 1 ]

Vũ là 2 tuyển tiẻt sửa nầm ớ ngực, trước các co ngục, đi lữ xương sườn
III den xương sườn VI.

14
-w .ã* CN ôG

Hỉnh thè ngồi
Vũ cỏ liính mâm XƠI. o giũa mil truớc cua vú cố niõt lồi tròn gọi lả

num vú ha}' nhu vu* nơi có nhiêu lỗ cua các ống dàn sữa. Xung quanh nũm vũ
lả một xủng da sẩm màu hơn gọi lã quãng vú. Trẽn bể mặt quang vú nỗi len
nhiều cục nho do Iihửng tuyển bã ỡ quầng vú dầy lồi len. được gọi là cãc hạt

Montgomery’.
Cấu tạc tuyến vú

Mỗi vu có tữ 15-20 Ihuỳ mõ tuyên sửa. mõi thuỳ do một sổ tiêu Ihuý tạo

nen.
Óng tiồt cua các tuyền sửa chạy theo hình nan hoa từ chu vi hường vào

núm vú. Khi rạch Inch áp xe vú. phai rụch theo hường song song với hướng

di cua các ồng sừa đe tránh cải dứt các ồng tuyến sữa.

() bề mặt vả giửa các tuyển sửa là nhùng mỏ mỡ và áp xe có thế xay ra ờ dây
KJXang tuyên vú: Ixio gồm nang chi’ tict sừa vá w nang tuyến vú

Nang ban huy khi che tiết sừa, cltu kỳ bót huy từ 2 đến 3 giờ ỉ>ẩu chu kỳ nưa tiên hình

tháp cua tế bào tan ra ứùtnh sừa Tic khi tan. nhím tể bào năm ờ phần dãy lể bíio
nang sừa. Nưa sau chu kỳ. nưa đáy lẻ bao nang sửa con lại dan dan hình thatứi te

bao huxỉi thap đê tạo sữa cho cliu kỳ sau. Te bào chế Iiẻt la đích cua nội tiết tố

pcolactm.

l'ớ nang tuyển vw: vo nang lã những tế bào cơ trợn bao qiwnh nang, hên tiếp
với te báo cơ tron bao quanh ổng tuyên. Tê bào cơ trơn là đích cua nội tict lố

oxytocin. Oxytocin gảy Cồ bóp aw, sửa đe đây sửa vảo Ang tuyên sữa. vảo õng
gỡp cua tuyến sừa ờ dưới quãng VÚ[5Ị.

Mạch vù thần kinh cũa tuyền \'iỉ
Dộng mạch lá các nhánh lách lừ dộng mạch ngực trong và động mạch

ngực ngối.
Tình mạch dỏ về các tinh mạch ngực trong vã tinh mạch ngực ngồi

15
TWM*M«K> «“ *4:


Bitch huyết đổ VC 3 chuỗi hạch là chuoi hitch nách, chuồi hitch ngực
trong vã chuối hath trên đôn
Thần kinh lá những nhành trên đơn cua đâm rốt cố nóng vã các nhánh

xiên cua các dãy thần kinh gian sườn từ II den VI [6Ị.

Thây đoi cua tuyến vú khi có thai và sau đe

Thay dời cùa tuyến vú khi cổ thai

Quàng vú săm màu vã rộng ra. các hạt Montgomery nót lẽn. Hụt

Montgomery h tuyến tiết chài nháy cờ tác dụng lảm cho dầu vú và quãng vú
mém ra. Núm vú to lẽn. màu sàm lại va dé dái. dẻ cng lẽn. H< (hổng tuần

hốn tảng, các tinh mạch tơ vả nôi lẻn. nối với nhau tạo thanh lưới tinh mạch
Haller. Neu tuyến vú phát triền quá lo. da vú sè cỏ vét rạn da giống như ỡ da
bựng[2Ị.

Nhu mó tuyền vủ làng sinh. Các nu biểu mị biến đồi thành cảc liêu
thuỳ. lề bào trụ chề Iiềi đưựv bao quanh bới lớp lề bão co biêu mô. Các óng

d.ìn sửa dai va phàn nhánh.
Ngn gơc cua sụ phat tnẽn này lã do anh hurnig cùa các hormon

estrogen và progestcron cua chính bánh rau giừ vai trỏ cơ han Estrogen làm

phát triền ổng dần sừa. làm cho các tiêu thuỷ nhạy cam với các hormon khác.
Progcstcron lam phát triển các tiêu thuỳ.

Trong nhùng tháng dầu hoẶc nhùng tháng cuối có thê gập hiên tuựng
liẻt sữa non. cơ màu váng. đặc.

Cuối thời kỳ thai nghẽn, dưới anh hương cua estrogen vả piogcstcron,
tuyến vú đưực chuẩn bị dầy đu, sản sàng hoạt dộng. Tuy nhiên trong khi có
thai, tuyên vú chưa thực sự hoạt dộng, lượng sừa được bái tiết rầt ít (mồi ngày

vài ml > do progcsteron ức chẻ prolactin. Sự ửc che nảy xảy ra ngay lai tuyên

yên và tuyển vú [2J.
Thay dũi cùa tuyển vú sau de

16


Vũ sau de phái triển nhanh, vú cảng lên. to và rân chic. Núm vú to và

dải ra. các linh mạch đuôi da vủ nối lên rô rệt. Các luyến sủa phát triền to lên.

nần thấy rị rang, có khi lan tới tận nách |2].
Sau khi sinh, vú mc liẽt ra một lượng nho sừa non. cỏ máu vang chanh,

đặc. Sữa non tồn tụi cho den lức xuống sừa tức lã sau de vài ngáy [2]. Trong
những giỡdầu sau đe. tre hú sừa non. Sừa non chứa nhiều kháng thè. ít đường

và mờ. giúp bé khoi bi hạ dương huyết, chống nhiêm khuân vã dị ứng. Nỏ

cùng co tác dụng sơ nhe. hị trọ vice tổng phân xu và giúp bé đờ vàng da. Sừa
non thích hợp cho sự tiêu hoã cua tre so sinh trong nhùng ngáy đâu. Ngoai ra

sữa non cịn giúp bẽ phơng chồng bẽnh khỏ mẩt do Ihiéu vitamin A [24], Ví

vậy, nen cho he bú sớm 1/2 den I giờ sau sinh.
Sau dỏ. người mẹ sỉ cam thấy 2 vú cáng dầy. lúc đó vú sỉ tie! ra sừa
mà trên lãm sàng gọi là luện tượng xuống sừa. Hiện tượng náy thường xây ra

sau đẽ 2-3 ngày. Trong I hoặc 2 tuần le liếp theo, sửa mẹ nết ra làng ca về sỗ
lượng và thay đơi về thành phần, sệ trư nên lỗng hon, ngọt hon. Dó là sữa
hơan chinh cổ chứa đu chất dinh dường mã dứa tre cẩn đè phát Iriẽn.

Trong một bữíi bu thí sữa dâu bữa giàu chill protein, lactoza, Vitamin,
muối khống và nước: cịn sữa cuối bửa tráng đục hơn vì có nhiều chất héo

lum. cung cấp nhiều nàng lưựng cho tre hơn. Tre cần bú ca sừa dầu và cuối đê
phat tnên khoe mạnh [25].
Cơ che tiết sửa
Sau dè. nồng độ estrogen vã progcsteron giam dội ngót, prolactin dược

giãi phong và tác dụng lẽn tuyền sữa gây ra sự bái net sữa. Ban đầu sự tiết sửa
được duy tri bói động tác mũt d.iu vú. Dộng tác mút theo dường phàn xụ thẩn
kinh kích thích thuỳ trước tuyển yên giãi phóng prolactin. MỜI khi bú. nồng

đị prolactin trong máu đai đinh cao. Sau này. sự tiết sùa dược duy trí bang
hiẻn tượng hết sừa trong các liêu 1huỳ mỗi khi cho tre bú Các tiêu thuỳ chi

san xuất sữa khi sủa trong các tiêu thuý được lấy het đi. Tói lúc này nịng độ

17


prolactin trong máu giảm dằn về mức binh thường như trong chu kỷ kinh

nguyệt.
MẶt khác, mồi khi tre mũt vào nũm vú. sà xuầt hiên phan xạ thần kinh

dần lới Ihuỹ sau tuyển n vã lam giai phóng oxytoxin. Chính oxytoxin đà
lảm co tế báo co- biêu mõ o các ổng dần sừa vả tống sủa ra ngoài. Oxytoxin

con dư<ỊC giai phóng moi khi người mẹ nhìn thay dứa tre hay nghe tiếng tre

khóc (phân xạ cỏ diều kiện). Ngồi ra oxyioxin cịn lảm co bóp tư cung, cơ
tác dung cầm mâu sinh lý cho mẹ sau đc. Do vậy việc cho tré bũ sớtn sau sinh,

cho uc nàm tạnh tnc. mẹ ỉiư viin Vuốl ve trc.. .rát có lựi cho sức khoe cua cã me

và con p].

Sự xuống sữa

I lính 1.2: Sự xuống sữa /nguồn.' rs. X]ỉuyỉn l'iẽr HÌMỊỈ
Thời gian xuiỉ/m sữa

Hỉnh thường, ơ người con so sự xuồng sừa muộn hơn ơ người con dạ.

Sự xuống sừa xuất hiộn sau de tù 3 - 4 ngày ở người con so vả 2-3 ngày ớ

người con dụ. Trước khi xuồng sửa. bao giờ cùng có sửa non dược* tiết ra [2].
Cit' biếu hiện trưởc xutinỊỊ \ử(i
San phụ thấy người khe chịu, sốt nhẹ (<38°c). hai vu củng tức. rấn

chác. mạch hơi nhanh. Các hiện tượng này mất đi sau khi sữa dược tiết ra.

bỉcu sau khi sừa dà xuổng rồi má vẫn còn sốt phai đe phòng nhiêm khuân ờ tư
cung hay ỡ vủ [2].

18


Các bắt thường khi xuống sửa.
Câng tức sữa
Khi sữa dang VC, máu ngoại VI và bụch huyết dược mang tới vú. Vũ W

thê thây âm dãy và nậng hơn Ró In binh thường. Cho tre bú thường xuyên sẽ
làm giam sự củng day này.

Sự tâng đột ngột the lích sừa gãy sụ xung huyết và phú ờ các mao

mạch. Vào lúc này. nếu sửa không dược lẩy ra du và thướng xuyên SC cô the

xay ta sự củng tức sửa. Một số bả me có thế bài tiềt quá nhiêu sửa so vói nhu

câu cua đua tre khiển cho việc bú mẹ của tre không đu kha náng de ngân
chận sự câng tức sửa nhiìt đĩnh.

Sự câng tức sừa này có thê làm tác nghên sự chay sừa, sụ tẳc nghèn này

lãm cho câng lức sừa câng nhiều hơn. Vũ sè trờ nên nóng. đau. nhìn câng
bơng.
Neu càng lức sừa nặng, sụ bai net sữa có thê hi ngừng lai.

Nhân viên y tế cần giúp dỡ các bà mẹ giam bót $ự cảng tức sữa bảng
cách kiêm tra tu the cho bú, đầm bao chic chồn rặng tre được bảt và ngậm vú
tới Neu các bùa bú bi han che, hây khuyên khích hử mẹ chơ hú hilt cứ lúc nào

tre dôi bú. Rốp khàn lạnh lên vũ gi ù a các bừa bú làm giâm bớt cam giác đau.

ap một manh vãi ấm lèn quầng vú ngay trước bừa bủ đè gtup cho sừa cháy ra

dẻ dang khi tre bầt đầu bú. Re nghị ba mẹ nhẹ nháng vải vải giọt sừa trước
khi cho bú dê làm mèm quàng vũ và giup tre bit vã ngậm vú tờt hơn. Ngay
sau khi sửa dược tre mút ra khỏi vú, đặt tám vai mat lẽn trên vú đe làm giam
phù nè « vú. Neu chi riêng việc cho con bú không làm giam dược sự cỉing lức

sửa chí hây khuyên bà inẹ vỉl bớt sủa ra giùa các bừa bử ( có thè vít bằng lay
hoậc bâng các dụng cụ hut sừa hiến ban trên thị trưởng nhu máy hút sữa...)

[20J.

ít sửa
ít sừa ngun phát hay khơng cỏ hiện tượng xuống sửa là hiếm gặp.

Nó thường gặp trong trường hợp có thương tôn vùng dưới dối. tuyến yên.

19


Khơng nén nhẩm với những trường Imp xuống sửa lì đo cho con bú chậm hay

khơng muốn cho con bú.

ít sửa thứ phát sau khi đà có xuống sùa bính tliuong rất hay gãp. Nỏ
liên quan tới sự một mõi cua người mọ. bị xúc động (con bị ốm), thay dơi

nhịp điệu sóng (đối chồ ỡ. đi lam). ít sừa thứ phat thường không kéo dải nều
người mẹ không vội vang chuyến cho con bú bính. Bú binh dẻ lãm cho trc
mất di (hói quen bú me và mất phàn xạ kích thích lạo sủa.
Trên làm sảng bièu hiện lá vú khơng củng to hoặc củng lo tì. mem.

khơng câng cứng, day bóp khỏng ra sủa hoặc ra rãt lì khơng thanh lia.

Cần giai thích hiện lượng cho nguửi me. an UI ngi me rằng sủa sè về

đè ngi mợ yen tâm. Khuyên người me hây chi» con bú nhicti hơn nừa, hạn

chè đèn múc tối đa sồ lần cho bii hình. Sau khi cho hú. vat sạch vú đe kích
thích lạo ra sửa mới. Yêu cầu người mẹ nghi ngơi nhiêu hơn. uống nhiều

nước, hoa qua, sừa. Cú thê cho nguin me dùng Galaclữgỉl (3 thìa canh mỗi
ngay ). Prũnperan( Metoclopramide. 10 mg mỗi ngáy) [2].

sất sửa
Oôi khi bà me bị cương sữa bị sốt trong 24 giờ. ta gơi đây là sốt sửa

Thường thỉ không điều tq Ctm sốt cũng khói. Neu vồn tiểp tục sót làu him 24

giờ thi* phải đe phòng h| nhiêm khuân ớ tứ cung hay ớ vú.
San phụ cần dược theo dõi sát và điều trị kip thời dề phòng nhiễm

khuân tư cung hoặc viêm bach mạch vú. viêm ống dần sửa, áp xe vú [25].
ĩlêm bụch mọcIi vử
Khoang 5% số phụ nữ chù con bú bị Viêm bạch mạch vú. Nẻu điêu trị

tói nứt dầu vú vả cương vú thì viêm hach mạch VÚ giam đi. Mầm bệnh là tụ
cầu, lien cằu hay vi khuân gram âm xâm nhập qua thương tôn ỡ dầu vú đê gây

bênh. Hê thống bạch huyểt của vú bao dám sức dẻ kháng cua cơ thè. Sừa
không bị nhiêm trùng, cho nen vàn cho tre bú dược.

Biêu hiện lâm sàng là sốt cao (có thê tới 40°c). rét run. Bên vú bị thương

tơn sưng phóng, cảng và rãl diiu Trên vú thày có một vùng do khu (rú
20

thanh


mang hay vùng dờ kỏo dài. rất đau khi sờ vơo. chạm vào. Khám nách tháy

hath trịn. đau. di dộng.
San phụ cần được nghi ngơi <91 giường, chườm nóng tại chò. giam đau

(paracetamol 3g trong 24 h>. Tàng cưởng cho tre bú ben vú bl bênh (10-12 lần

trong 24 h). Sau khi cho bú phải vất sạch sữa. có the dùng them oxytoxin tiêm

bap Neu sau 24 h cảc dấu hiệu khống mất di. nén cho dung thèm kháng sinh [2].
í 7ỐW ấug dầ/1 Sira
khơng thường vièrn ống dân sừa xay ra sau cưung vú và viêm bụch
math. Ngươi bệnh sổi cao. Ư vú có các nhãn cung vả đau. nách cồ hạch ấn

đau. Vắt sừâ lên một miing bông, quan sái thấy có những manh nho vâng
nhat. chứng tơ cỏ mu trong sừa (dấu hiệu Budin).
Dê người bệnh nghi ngơi tại giường. Không chơ con bú ben bị thương
tổn. vắt sửa bo di. Nên lấy sửa này xét nghiệm tím vi khuẩn gây bệnh. Chi

đinh dùng khủng .sinh cị tác dụng lên tụ cầu như Rovamyxin trong thời gian
I 5 ngay, phơi hợp với các thuốc chóng viêm. Dưới lác dụng cua diều trị, viêm

ống dẫn sữa co thê khơi huy lien Iricn thành áp xe (2].
Ẩpxe vù

Hinh 1.3: Ap xe vú ị nguồn. TS. NíỊuyẻtr lĩở Hùng)

Đày lá biến chửng nặng nê nhắt, lả hậu qua cùa viêm ồng dần sừa

khơng được diều trị tót. Sán phụ sốt cao. vú cõ vững sưng. nóng. do. đau.

-w .•* M «G


Điều iri bâng cách chích dẩn kru mú. Trong thời gian ảp xc không cho con bú
mà phai vải sửa bo (li (2)
Nhửng yếu tổ anh hường dển sự bài tiết sửa

ivu tố vỉ pltíu người Wf

Ti cua người mẹ

Ổ nhùng bá mẹ ti càng cao (2 35 tuổi) thí thường hay bị ít sữa và mất
sửa [10]. Điêu đó rất phủ hợp với sinh lý cua người phụ nữ trong độ tuồi sinh
de.

Bệnh lụt cua người me trong khi cị thai và sau kill (if
Trong thịi gian có thai và sau khi đẻ. người mẹ bị bệnh thí ít nhiều đểu

anh hường dển sự bài tiết sửa vá anh hương nhiều nhất ớ những người mẹ
nhiều tuổi vả dông con. Tạp chí nhi khoa nãm 1967 cơ nêu lẽn yếu tố bệnh tật

cua ngi mọ trong khi có thai vá sau đe lá nguyền nhãn anh hướng đến sự
bài licl sừa [10].
Anh hướng cua thuốc

o các bà mẹ không dùng thuốc hoặc chi dùng thuốc bó thường khơng

b| lì sửa. MỘI sổ ba mẹ phai dừng thuốc như Quinine. Aspirin. Suifainid vã

các loại khang sinh thường de bị 11 sữa. Điếu nay thường gặp o những bà me
nhiêu tuổi vá đông con. Đối vôi những bá mẹ de con so hoậc con thu 2. thứ 3

thí khơng anh hương lãm Điều này hoan toàn phù hợp VƠI nhãn xét cua các
tác gia Đảo Thị Ngục Diẻn và Trân Thị Minh Đức trong nghiên cứu •• Một vài

nhận xét vố nguyên nhân anh huủqg đến sự bài tiết sủa va tịp quân nuôi dưỡng
tre trong thin kỳ bú mẹ ” [10].

('hi' độ ủn uồng cua người mự

ơ những bá mẹ ản khoe, in nhiều bữa trong ngày, ăn đu số lượng và
chất lượng. An các thức án tảng tiết sừa theo kinh nghiệm dán gian như cháo

chân giò gọo nếp. canh rau mả.... uổng dư nưác thi thường bài tict nhiều sừa
■>7


hơn những bà me ản yểu. ủn lì bủa trong ngày, ủn không đám hao sổ lưựng vả
chất lương. uổng không du lượng nuớc ..[ 10].

Chễ đô sinh himt 1‘tui người
Lao dộng vừa sức. ân được. ngu được, tư tưởng thoai mái vàn là ycu tổ
dam bao cho sùa bãi tiết nhiều [10]-

Tiền sư cò sửa cua hà mẹ

l>a sổ cảc bà mẹ những lần dè trước nếu dà bị lì sừa ngay lừ lúc de thi

nhùng lần dc sau thưởng bị ít .sửa Ngun nhản có thề do chúc nỉng bái tiết

cua luyèn sửa hoụt động kém. Nhùng trương hơp trước du sau ít sửa thường
gap o nhùng ba me nhiều ti vi đóng con hoặc do án uống kém dần [10].

('ho con hũ xờm xau sinh

o nhừng bà mẹ cho hủ sớm vá tân suất tâng lên thi sự bải tiết sừa sớm
hơn Sự cách ly mẹ con sau de. bú muộn sau 24 giờ. bú chai trong nhùng ngày
dầu sau de dà lâm cho bá me lièt sữa chậm và lì sừa. nhát la nhùng bã mẹ phái

mổ de. đe băng forceps, bi mắc các bệnh toàn thân nạng 116).
I'ế« tố rể phía con

So cơn trưng gia đình
0 nhùng bả mẹ dê con so hoặc lì con thướng đú sủa hơn nhùng bả me
dòng con. Những bà nụ- đe câng nhiều thí lương sữa mịi năm một ít đi. Đicu

dó cho chúng ta thấy rị tằm quan trọng cua việc sinh de có kể hoạch [10].

Tiền sứ sàn khoa
ơ nhưng trê de khó như chuyên dạ lâu. dc ra bị ngạt hay là những tre dé

non, bú yểu thi* ờ nhùng bã mv dơ lliuưng hay bi lì sửa. Diều dó nói lên động
tác bu cua con cõ tác dụng rầt lớn đền việc kích thích tuyên sữa. Các tãc gia

Đào Thị Ngọc Dicn. Tràn Th| Minh Đức nèu lên sư tâng bái liẻt sữa phụ
thuộc vảo sự bú và số lượng hầp thụ cua dứa trỏ. bủ cáng nhiều câng khoe thí

sữa cang xuống nhiều [10].

Bcnh lội cua con

Trong thời gian cho con hũ. nếu tre khoẽ mạnh, ân uổng binh thưòng
thf việc bái tiết sữa rầt tốt. nhưng nếu tre bị bệnh nặng, ản uổng kem. tré lười

23


bú sê lãm cho hà me ít sữa dán ví khi đỏ tré bú kém khơng kích th ích dược
tuyến sửa bài tiét [lơ|.
l.x. Các nghiên cứu vồ vấn đỉ nảy

Theo nghiên cứu cùa các úc gia Phạm Thuý lloà. Cao Tiu liậu.
Nguyen Công Khần. Cao Thu I lương. Từ Giấy 119] VC ‘Anh hương cua việc

cho tre bú sớm tới sự bái tiết sữa cua cãc bà mẹ ơ nội thánh Ha Nội ’■ trêu 2
nhóm san phự; nhóm dôi chúng (gồm 106 san phụ. chi cho tre bú sau khi sừa

về tự nhiêm và nhóm nghiên cứu Igóm 95 sản phụ. cho tre bú trong vòng I

giò đẩu sau de. sau đỏ cứ khoang 2 giờ I lẩn cho bú) cho thảy:
Thời gwn xuồng sửa cua các bà me ớ nhóm đơi chung tập trung chủ

u sau 24 giở (con so 7 6.9% vả cơn dụ 68.5% ) trong khi đo thòi gian xuống
sừa cúa các hả mợ ỡ nhỏm nghiên cữu chú yêu là dưỡi 24 giờ (con so 57% và
con dạ 63%) và độc biệt không có bà mẹ náo sau 48 giỡ sửa mới xuống.
ĩhởi gian xuống sừa trưng binh cua nhỏm nghiên cưu lá 21.7 ± 7. 2
í giở) cịn ờ nhóm đổi chủng là 31.9 ± 9.3 (giờ).

Kết qua nghiên cứu náy cho ta thấy rồ anh hương cua việc cho con bú

sóm MU sinh den thói gian xuống sữa ó các Mil phụ D1CU dó cũng nói lên động
tao bú cua con co tốc dung I ui làn đen viộc lách thích tuyên sủa ơ người my.

24
TWM*M«K> «“ *4:


-w .ã5 Vi ô s. -I -4:


Chương 2
hól TƯỢNG, PHƯƠNG PHẤP NGHIÊN cứu
|)ỏi tượng nghiêa cửu; Các san phụ sau đc, mõ đc lại khua San
b
Sổ lượng san phụ tham gia nghiên cứu: 573 san phụ được chia lam 3 nhóm
Nhóm sản phụ đẽ thưởng: 230 ngi
Nhúm sân phụ mồ dè: 230 người
Nhóm sãn phụ đà khó: 113 người

Tiêu chuẩn lụư chọn

Các san phụ đe (hưởng, mổ đẽ va đe khó tại khoa San bệnh viện Bạch Mai.
Các san phụ đâ cho con bú.
Các san phụ khơng bị đính chi thai nghẽn do bộnh lý người mẹ. do dị dụng

thai, do thai chết lưu.
Các san phụ không bị các bệnh nhiêm khuân cẩp lính trc, trong và sau dè.
Các san phụ khơng bị bệnh um. bệnh làm thân, bệnh nội UCI ( đái tháo đường,

basedow...)

Các san phụ không bị bệnh: Viêm gan, IIIV, lao phôi
Cãc san phụ không bị nhiêm khuân hậu san.

Các san phụ đổng ý tham gia nghiên cứu.
Tiêu ch nân Inợi trừ
Các san phụ không cho con bú.

Các san phụ bị dinh chi thai I^hén do bệnh lý người mọ. d| dạng thai. thai chét lưu.
Cổc san phụ bi cốc bộih nhicm khuân cắp tinh trade. tion>;. sau dc.
Cãc san phụ bị bẻnh tim . bệnh tâm thán, bệnh nội tiết I. đái tháo dường,
basedou-...)
Câc san phụ bị bệnh: vicm gan. IIIV. lao phôi

Các sán phụ bi nhiồm khuân hâu san.
Các san phụ đẻ noi khác chuyên đến trong thời gian nghiên cứu.

26