chuyện chức phán sự đền tản viên

TIẾT 68, 69: CHUYỆN CHỨC PHÁN SỰ ĐỀN TẢN VIÊN
- Nguyễn Dữ I. Tìm hiểu chung.
1. Tác giả: Nguyễn Dữ (không rõ năm sinh, năm mất)
a. Cuộc đời:
- Sống vào khoảng thế kỷ thứ XVI.
- Ông là người xã Đỗ Tùng, huyện Trường Tân, nay thuộc huyện Thanh Miện, tỉnh Hải
Dương.
- Ơng xuất thân trong một gia đình khoa bảng.
- Ông là học trò giỏi của Nguyễn Bỉnh Khiêm, từng đi thi và ra làm quan, nhưng khơng bao
lâu thì từ quan về ẩn dật.
b. Sự nghiệp sáng tác: Ông để lại tác phẩm nổi tiếng là Truyền kỳ mạn lục.
2. Thể loại: Truyền kỳ
- Khái niệm: là một thể văn xuôi tự sự thời trung đại phản ánh hiện thực qua những yếu tố kỳ lạ,
hoang đường.
- Đặc trưng:
+ Thế giới con người và thế giới cõi âm với những thánh thần, ma quỷ có sự tương giao  Tạo
nên sự hấp dẫn cho thể loại.
+ Đằng sau tính phi hiện thực, người đọc có thể tìm thấy những vấn đề cốt lõi của hiện thực
cũng như quan niệm và thái độ của tác giả.
3. Tác phẩm: Truyền kỳ mạn lục
- Gồm 20 truyện được viết bằng chữ Hán, ra đời vào nửa đầu thế kỷ XVI.
- Nội dung:
+ Vạch trần, phê phán những tệ trạng của hiện thực xã hội phong kiến.
+ Thương xót, cảm thơng cho số phận của những con người nhỏ bé trong xã hội, những bi
kịch tình u mà thiệt thịi thường rơi vào người phụ nữ.
+ Thể hiện tinh thần dân tộc, bộc lộ niềm tự hào về nhân tài, văn hoá nước Việt, đề cao đạo
đức nhân hậu, thuỷ chung, khẳng định quan điểm sống lánh đục về trong của lớp tri thức ẩn dật
đương thời.
- Nghệ thuật: mẫu mực của thể loại truyền kỳ, có sự gia cơng hư cấu, sáng tạo, trau chuốt.
4. Tác phẩm: Chuyện chức phán sự đền Tản Viên
a. Xuất xứ:

- Là truyện thứ 8 trên 20 truyện của tác phẩm Truyền kỳ mạn lục.
- Tác phẩm được viết bằng chữ Hán.
b. Thể loại: Truyền kỳ.
c. Bố cục: 4 phần:
Phần 1 (Phần đầu đến …cần gì cả.): Sự kiện Tử Văn đốt đền của tên Bách hộ họ Thơi.
Phần 2 (Đốt đền xong đến …khó lịng thốt nạn.): Cuộc gặp gỡ giữa Tử Văn với tên Bách
hộ họ Thôi và với vị Thổ công.
Phần 3 (Tử Văn vâng lời đến …như cám vậy.): Cuộc đấu tranh giành lại cơng lý của Tử Văn
dưới Minh ti.
Phần 4 (cịn lại): Tử Văn nhận chức phán sự đền Tản Viên.
d. Tóm tắt: Ngơ Tử Văn người đất Lạng Giang, vốn là một kẻ sĩ nổi tiếng khảng khái, chính
trực, khơng chịu được sự tác yêu tác quái, làm hại dân của hồn tên tướng giặc bại trận nên đã đốt đền
của hắn. Tên hung thần đe dọa và kiện chàng ở âm phủ. Chàng được Thổ thần mách bảo về tội ác và
tung tích của hắn, đồng thời chỉ dẫn chàng cách đối phó. Tử Văn bị quỷ sứ bắt xuống âm phủ. Trước
mặt Diêm Vương, chàng dũng cảm tố cáo mọi tội ác của tên hung thần. Diêm Vương sinh nghi bèn


cho người đến đền Tản Viên để lấy chứng thực. Quân lính về tâu, nhất nhất đúng lời Tử Văn. Cuối
cùng công lý được khôi phục, tên tướng giặc và bọn phán sự vô trách nhiệm bị trừng trị, Thổ thần
được phục chức, Tử Văn được sống lại. Sau đó, Tử Văn được viên Thổ công tiến cử giữ chức phán
sự đền Tản Viên và nhậm chức phán sự.
II. Tìm hiểu chi tiết.
1. Nhân vật Ngô Tử Văn.
a. Sự xuất hiện gián tiếp (Phần mở đầu của câu chuyện):
- Qua lời giới thiệu của tác giả:
Ngô Tử Văn tên là Soạn, người huyện Yên Dũng, đất Lạng Giang. Chàng vốn khảng khái,
nóng nảy, thấy sự tà gian thì khơng thể chịu được,…
- Qua lời nhận xét của những người cùng thời:
…, vùng Bắc người ta vẫn khen là một người cương trực.
 Giới thiệu trực tiếp theo lối truyền thống.

 Tạo ấn tượng về nhân vật.
b. Sự xuất hiện trực tiếp (Qua ngôn ngữ, cử chỉ, hành động để làm minh chứng cho lời giới
thiệu và nhận xét ở phần trên).
* Sự kiện Tử Văn đốt đền của tên tướng giặc họ Thơi.
Sự kiện: Cuối đời nhà Hồ, có tên Bách hộ họ Thôi đời nhà Minh tử trận gần đền thờ của vị
Thổ công. Hắn ta đã cướp đền của vị Thổ công và làm yêu làm quái trong dân gian. Chính vì hành
động ấy mà Tử Văn đã châm lửa đốt đền, diệt trừ mối họa trong nhân dân.
 Đánh giá:
- Hành động Tử Văn đốt đền của tên tướng giặc chính là một hành động rất dũng cảm bởi
trong khi mọi người lắc đầu lè lưỡi, lo sợ cho Tử Văn thì chàng lại vung tay khơng cần gì cả. Vì đây
chính là một hành động nghĩa hiệp, không thể không làm.
- Hành động của Tử Văn không phải là hành động hung hăng, nhất thời bởi Tử Văn đã có sự
chuẩn bị trước khi đốt đền: …tắm gội sạch sẽ, khấn trời, … Tử Văn tin tưởng vào hành động của
mình chính là hành động chính nghĩa và mong muốn nhận được sự phù trợ của thần linh.
- Hành động ấy không phải là đả phá mê tín dị đoan mà chỉ là sự trừng trị, đối đầu với kẻ ác.
* Cuộc gặp gỡ giữa Tử Văn với tên hung thần.
Sự kiện: Sau khi đốt đền, Tử Văn lên cơn sốt nóng sốt rét và tại đó, Tử Văn gặp hồn ma tên
tướng giặc.
Bách hộ họ Thôi
Tử Văn
- Diện mạo: khôi ngô, cao lớn, đầu đội
mũ trụ.
- Lởi nói: xưng là cư sĩ, tỏ vẻ hiểu biết,
Tử Văn vẫn mặc kệ, ngồi ngất ngưởng
dùng nguyên lý đạo Nho để buộc tội
tự nhiên.
hành động của Tử Văn.
- Mục đích: đe dọa, lấy oai linh của quỷ
thần để đòi dựng chả lại đền
 Đánh giá: Thái độ ung dung, thản nhiên, coi thường lời buộc tội và đe dọa của Tử Văn

không phải là sự liều lĩnh mà thái độ tự tin của người nắm chắc trong tay sức mạnh của chính nghĩa.
* Cuộc gặp gỡ giữa Tử Văn với vị Thổ thần.
Sự kiện: Sau cuộc gặp với tên Bách hộ họ Thơi, chiều tối hơm đó, Tử Văn đã gặp được vị
Thổ công và đã được nghe hết về những sự việc của tên tướng giặc. Đồng thời, Tử Văn và vị Thổ
công bàn kế sách đối phó với tên tướng giặc dưới Minh ti.


Vị Thổ công
- Diện mạo: áo vải mũ đen, phong độ
nhàn nhã, thủng thỉnh
- Lời nói: xưng là Thổ thần
- Mục đích: tỏ lời mừng vì hành động
của Tử Văn, kể cho Tử Văn hiểu rõ sự
tình và cùng Tử Văn bàn kế sách đối
phó với tên tướng giặc dưới Minh ti.

Tử Văn
- Kinh ngạc: Sao mà nhiều thần quá
vậy?
- Hiểu rõ được sự việc và kẻ thù.
- Vâng lời Thổ thần về cách đối phó
với tên tướng giặc ở dưới âm phủ.

 Đánh giá: Tử Văn đã đặt câu hỏi trước vị Thổ cơng: Hắn có thực là tay hung hãn, có thể
gieo vạ cho tơi khơng? khơng phải là biểu hiện của sự hoang mang, sợ hãi mà là sự mưu trí, muốn
biết rõ về kẻ thù là cơ sở để chiến thắng.
* Cuộc đấu tranh giành lại cơng lí của Tử Văn ở Minh ti.
Sự kiện:
Hồn ma tên
Chặng

Diêm Vương
Tử Văn
tướng giặc
Kiện Tử Văn ở
Quát mắng Tử Văn,
Không run sợ, cứng cỏi,
Thứ I
Minh ti
bênh vực cho hồn ma một mực kêu oan
Cử người đến đền
Đề nghị Diêm Vương
Đổi giọng nhân
Thứ II
Tản Viên để lấy
đến đền Tản Viên xác
nghĩa
chứng thực
minh
Mắng các phán quan
Bị nhốt vào ngục
Kết quả
và trừng trị hồn ma
Được ban thưởng
Cửu U
tên tướng giặc
 Đánh giá: Từ sự kiện đầu tiên cho đến cuộc đấu tranh này, ta thấy sự nhất qn trong tính
cách Tử Văn: ln luôn dũng cảm, cương trực, không hề sợ hãi. Cuộc đấu tranh tranh giữa Tử Văn
và hồn ma tên tướng giặc cũng chính là cuộc đấu tranh khơng khoan nhượng giữa cái thiện và cái ác.
* Tử Văn nhậm chức phán sự đền Tản Viên.
Sự kiện: Sau khi giành được chiến thắng và trở về cuộc sống ngày thường, sau đó một tháng

thì vị Thổ cơng đã tiến cử Tử Văn giữ chức phán sự ở đền Tản Viên. Tử Văn vâng lệnh và trở thành
quan phán sự của đền Tản Viên.
 Đánh giá: Việc Tử Văn nhậm chức phán sự đền Tản Viên chính là đại diện cho cái thiện đã
chiến thắng cái ác và khích lệ tinh thần dũng cảm, chống lại cái ác trong dân gian.
 Nhân vật Ngô Tử Văn hiện lên là một người cương trực, ngay thẳng, hào hiệp, sẵn sàng chống
lại những điều xấu xa hay nói rộng hơn, ta thấy Ngơ Tử Văn chính là đại diện tiêu biểu cho người tri
thức nước Việt đương thời khảng khái cương trực, giàu tinh thần dân tộc, dám đấu tranh chống lại
cái ác, trừ hại cho dân. Đồng thời còn thể hiện niềm tin sâu sắc, mãnh liệt về chính nghĩa nhất định
sẽ thắng gian tà.
2. Bức tranh hiện thực và tiếng nói phê phán.
a. Bức tranh hiện thực.
- Bối cảnh câu chuyện:
+ Lai lịch của tên hung thần: Cuối đời nhà Hồ, quân Ngơ sang lấn cướp, có viên Bách hộ họ
Thơi là bộ tướng của Mộc Thạnh sang lấn cướp nhưng chết ở trên đất Việt.
 Thời điểm giặc Minh sang xâm lược (1407 – 1427)
+ Thời điểm Tử Văn nhận chức quan phán sự: năm Giáp Ngọ (1417).


 Thời điểm của câu chuyện là vào đầu thế kỷ thứ XV.
+ Thời điểm tác giả viết tác phẩm: nửa đầu thế kỉ thứ XVI. Thời kỳ mà triều đình phong
kiến đi vào q trình suy thối, thời kỳ chiến tranh giữa các tập đoàn phong kiến diễn ra.
 Xã hội rất rối ren, bất ổn.
 Nguyễn Dữ mượn bối cảnh là thế kỷ XV thực chất là phơi bày hiện thực xã hội đầu thế kỉ
XVI với đầy rẫy những bất cơng ngang trái:
+ Kẻ ác thì lộng hành, sung sướng cịn người lương thiện thì phải chịu oan ức, khổ cực:
+) Kẻ ác (tên hung thần): Cướp đền miếu, giả mạo tên họ của vị Thổ thần, hưng yêu tác
quái trong dân gian.
+) Người lương thiện (vị Thổ thần và Tử Văn)
* Vị Thổ công: Bị đánh đuổi, phải nương tựa ở đền Tản Viên đã nhiều năm liền.
* Tử Văn: Bị đày xuống âm phủ và bị kết tội: Tội sâu ác nặng, không được dự vào hang

khoan giảm.
+ Thánh thần ăn của đút để bênh vực cho kẻ ác  Nạn tham nhũng: Đều tham của đút, bênh
vực cho tên hung thần  Lời đánh giá của vị Thổ cơng: Rễ ác mọc lan, khó lòng lay động.
+ Diêm Vương và các phán quan bị lấp tai che mắt  Cán cân công lý không được thực thi
một cách nghiêm minh.
+) Qua lời nhận xét lúc đầu của Diêm Vương: Chưa cần nghe Tử Văn kể lại đầu đi câu
chuyện mình mà đã kết tội ln cho Tử Văn.
+) Các phán quan thì dối trá, càn bậy.
b. Tiếng nói phê phán của tác giả.
- Phê phán những kẻ hung ác, xảo trá, tham lam.
- Từ cõi âm đến cõi trần, tác giả đã phơi bày sự thối nát của xã hội đương thời:
+ Nạn quan tham: tham của đút để bênh vực cho kẻ ác.
+ Sự công bằng trong xã hội không được thực thi một cách nghiêm minh.
+ Những kẻ mua quan, bán tước, nắm trong tay chức vị nhưng trên thực tế lại khơng giúp
được gì cho dân.
3. Triết lý nhân sinh sâu sắc được tác giả gửi gắm.
- Thơng qua hình tượng nhân vật Diêm Vương lúc sau, tác giả đã gửi đến cho chúng ta một ước
mơ về một lẽ công bằng trong xã hội.
- Cuộc đấu tranh giữa tên Bách hộ họ Thơi với Ngơ Tử Văn chính là thể hiện niềm tin cơng lý,
chính nghĩa nhất định sẽ chiến thắng gian tà.
- Qua phần bình ở cuối truyện của tác giả: Theo tác giả Nguyễn Dữ, làm người sống trên đời
khơng sợ cứng q thì gãy mà chỉ sợ khơng thể cứng được. Lời bình này vừa là để ca ngợi về Ngơ
Tử Văn mà cịn hơn thế nữa chính là khuyên kẻ sĩ đương thời hay như Tử Văn: cứng cỏi, cương trực,
có dũng khí để đấu tranh chống lại cái xấu, cái ác, đem lại cho nhân dân một cuộc sống hạnh phúc.
4. Các chi tiết kỳ ảo trong tác phẩm.
a. Chi tiết kỳ ảo ở các nhân vật.
* Hồn ma tên tướng giặc họ Thôi
- Chết trận trên đất Việt, sau đó trở thành yêu quái chiếm miếu của Thổ công, quấy nhiễu
dân chúng, là nhân vật phản diện điển hình nhất của truyện.
 Phản ánh một hiện thực của đời sống ấy là nạn tham quan hồnh hành, làm cho nhân dân

lầm than, điều đó thể hiện qua việc hắn đút lót tham quan, bưng bít cả thượng đế để làm trị bạo
ngược.
- Ngơ Tử Văn đại diện cho chính nghĩa, thay trời hành đạo tự tay đốt đi ngơi đền, khiến hắn
khơng cịn chỗ trú, thì tên này lại ngang nhiên giả dạng tiến vào giấc mộng của Tử Văn, cảnh cáo bắt
chàng dựng lại đền bằng những lời lẽ rất mực oai nghiêm, văn vở.


- Trước Diêm Vương, dùng lời lẽ điêu ngoa, lươn lẹo, nhằm buộc tội khiến Tử Văn phải bị
trừng phạt.
- Kết cục của tên này là bị nhét gỗ vào miệng rồi đày xuống ngục Cửu U.
* Thổ cơng
- Có lý lịch hiển hách, cịn sống làm quan, chết vì cần vương, được phong làm Thổ công,
ban cho ngôi đền.
- Hiền lành, chịu nhân nhượng tên tướng giặc họ Thôi.
- Giúp đỡ Tử Văn thắng kiện ở Minh ti.
* Diêm Vương
- Người đứng đầu cõi âm ti, đóng vai trị phán xử.
- Lúc đầu bị những lời lẽ giảo hoạt của tên Bách hộ họ Thơi lừa gạt, sau đó nhận thấy lời Tử
Văn là thật thì lập tức tỉnh táo, phân xử công bằng.
- Bắt phạt tên họ Thôi, lại cho Tử Văn trở về dương gian.
* Quỷ sứ, quỷ Dạ Xoa: Tạo khơng khí sống động, nhiều màu sắc, thể hiện được sự uy nghiêm,
cẩn trọng nơi địa phủ từ đó khơi gợi cảm giác hứng thú cho người đọc.
* Ngô Tử Văn
- Nằm mộng thấy tên tướng giặc họ Thôi, rồi bị đưa xuống âm phủ chịu tội, thì yếu tố kỳ ảo
và gây ấn tượng nhất của nhân vật này đó là việc chết đi rồi sống lại sau khi diện kiến Diêm Vương.
 Bộc lộ một chân lý đúng đắn, ở hiền gặp lành, người tốt sẽ được đền đáp xứng đáng, chứ
không phải chịu chết một cách oan khuất, chứng minh chính nghĩa nhất định sẽ thắng gian tà.
- Nhận lời của Thổ công không bệnh mà mất, để đến ở cõi tiên hưởng cái phúc phần của
tiên gia.
b. Không gian kỳ ảo:

- Giấc mộng của Ngô Tử Văn nối liền giữa cõi âm và cõi dương, là nơi để chàng gặp gỡ và
nói chuyện với tên tướng giặc họ Thôi cũng như Thổ công, trước khi bị đưa đến cõi âm ti để diện
kiến Diêm Vương.
- Không gian cõi âm được Nguyễn Dữ miêu tả vô cùng sống động và hấp dẫn: Ở đó có một
con sơng lớn, trên sơng bắc một cây cầu dài hơn nghìn thước, gió tanh sóng xám, hơi lạnh thấu
xương. Hai bên cầu có đến mấy vạn quỷ Dạ Xoa mắt đỏ tóc xanh, dáng hình nanh ác... mở ra một
không gian cõi âm rùng rợn, lạnh lẽo, đúng với những gì mà con người vẫn thường hình dung về
chốn địa ngục.
 Làm nổi bật nét tính cách của nhân vật Ngơ Tử Văn, đó là sự dũng cảm, bình tĩnh, ý chí kiên
cường mạnh mẽ, cây ngay không sợ chết đứng của chàng.
 Các yếu tố kỳ ảo giúp câu chuyện thêm phần li kì, hấp dẫn và hơn thế nữa chính là làm nổi
bật được giá trị nhân đạo và giá trị hiện thực sâu sắc của tác phẩm.
III. Tổng kết.
1. Nội dung: Tác phẩm đề cao tinh thần khảng khái, cương trực, dám đấu tranh chống lại cái ác
của Ngơ Tử Văn, một người trí thức nước Việt; đồng thời thể hiện niềm tin công lý, chính nghĩa sẽ
chiến thắng gian tà và hơn thế nữa là bài học sâu sắc mà tác giả muốn gửi tới kẻ sĩ đương thời.
2. Nghệ thuật: Tác phẩm được xây dựng với phần cốt giàu kịch tính, kết cấu chặt chẽ, dẫn dắt
khéo léo và sử dụng nhiều yếu tố kì ảo, nhưng vẫn giàu tính hiện thực.
____________________________________________


Nội dung bài thuyết trình trên được biên soạn bởi nhóm 6, mơn Ngữ Văn lớp 10A1, bao gồm các
thành viên: Nguyễn Việt Anh, Nguyễn Huy Trường Giang, Lê Văn Hải, Nguyễn Minh Hiếu, Nguyễn
Quốc Thái và Nguyễn Hoàng Tuấn.