Tài liệu Tiểu luận “Địa vị pháp lý của các cơ quan trong bộ máy hành chính Nhà nước” pptx

TRƯỜNG………………
KHOA…………………


WX

TIỂU LUẬN





Địa vị pháp lý của các cơ
quan trong bộ máy hành chính
Nhà nước







LỜI NÓI ĐẦU

Trong quá trình đổi mới đất nước, theo Hiến pháp 1992 thể chế hành
chính của các cơ quan Nhà nước đã được thay đổi khá nhiều phù hợp với việc
quản lý xã hội, đáp ứng được công cuộc xây dựng đất nước XHCN. Cơ cấu
quản lý hành chính đã được điều chỉnh, giảm bớt sự cồng kềnh giảm thiểu sự
quan liêu để tiến tới sự một xã hội công b

ằng văn minh và phát triển. Việc
xây dựng cơ cấu của các cơ quan hành chính mới không làm thay đổi hoặc
suy giảm quyền lực và nhiệm vụ của các cơ quan quản lý nhà nước. Mặt khác
địa vị pháp lý của cơ quan được đề cao và tăng cường kiểm tra giám sát đối
với từng bộ phận, hiểu được đường lối chỉ đạo hợp lý của Nhà nước và vai trò
tích cực của các cơ quan quả
n lý Nhà nước. Chính vì vậy, quyền và nghĩa vụ
đây chính là địa vị pháp lý của cơ quan quản lý Nhà nước. Mặt khác, địa vị
pháp lý của các cơ quan được đề cao và tăng cường kiểm tra giám sát đối với
từng bộ phận, từng lĩnh vực xã hội phát triển không thể thiếu được đường lối
chỉ đạo hợp lý của Nhà nước và vai trò tích cực của các cơ quan trong Bộ máy
hành chính Nhà nước và đi
ạ vị đó được thể hiện trong việc ban hành văn bản
vi phạm pháp luật.
Mong thày cô, bạn bè đóng góp ý kiến để tiểu luận được đầy đủ và hoàn
thiện hơn.
I. KHÁI NIỆM VÀ ĐẶC ĐIỂM ĐỊA VỊ PHÁP LÝ CỦA CÁC CƠ
QUAN TRONG BỘ MÁY HÀNH CHÍNH NHÀ NƯỚC.
1. Khái niệm:
Bộ máy quản lý Nhà nước theo hiến pháp 1980 cũng như hiến pháp
1992 là một trong bốn hệ thống cơ quan Nhà nước. Như vậy, đứng về mặt hệ
thống, các cơ quan trong bộ máy nhà nước ta gồm:
- Cơ quan quyền lực
- Cơ quan quản lý
- Cơ quan kiểm sát
- Cơ quan xét xử
Trong đ
ó, các cơ quan quản lý Nhà nước là cơ quan chấp hành của cơ
quan quyền lực, được tổ chức thành một hệ thống chặt chẽ từ Trung ương đến
địa phương và cơ sở đẻ trực tiếp quản lý, điều hành các mặt hoạt động của đời

sống xã hội. Như vậy, trong mối quan hệ và mối phân định với hoạt động của
cơ quan quyề
n lực, cơ quan kiểm sát, cơ quan xét xử thì khái niệm quản lý
Nhà nước (hoạt động chấp hành và điều hành, hoạt động hành pháp). Vì vậy,
chúng là chủ thể cơ bản của luật hành chính.
2. Đặc điểm địa vị pháp lý của cơ quan quản lý nhà nước.
Các cơ quan hành chính Nhà nước là các cơ quan chủ thể chủ yếu của
quan hệ pháp luật hành chính. Là một bộ phận hợp thành của bộ máy Nhà
n
ước, cơ quan quản lý Nhà nước có những đặc điểm chung của cơ Nhà nước
đó là:
a. Là một tổ chức (tập hợp những con người)
b. Có tính độc lập tương đối về tổ chức - cơ cấu:
Có cơ cấu bộ máy và quan hệ công tác bên trong của cơ quan được quy
định trước hết bằng nhiệm vụ, chức năng thể hiện vai trò độc lập của nó,
nh
ưng đồng thời nó có những quan hệ đa dạng về tổ chức và hoạt động với cơ
quan khác trong hệ thống bộ máy quản lý và bộ máy Nhà nước nói chung mà
quan hệ đó được quy định chính bởi vị trí của từng cơ quan trong hệ thống
chung đó.
c. Có thẩm quyền do pháp luật quy định, đó là tổng thể những quyền,
nhiệm vụ chung và những quyền hạn cụ thể mang tính quyền lực pháp lý mà
Nhà nước trao cho để thực hiện nhiệm vụ chức năng Nhà nước. Các quyền
hạn đó - yếu tố quan trọng nhất của thẩm quyền, có hiệu lực "ra bên ngoài"
nghĩa là có hiệu lực bắt buộc đối với các
đối tượng ngoài phạm vi cơ quan. Sở
dĩ như vậy vì cơ quan nhà nước nhân dân Nhà nước thực hiện quyền lực nhân
dân vì lợi ích của Nhà nước. Đây là đặc điểm cơ bản để phân biệt cơ quan
Nhà nước với các cơ quan, tổ chức không phải của Nhà nước, vì những cơ
quan tổ chức đó không có thẩm quyền (ví dụ: cơ quan tổ chức xã hội, tổ chứ

c
tư nhân…)
Thẩm quyền của các cơ quan Nhà nước có những giới hạn về không
gian (lãnh thổ) về thời gian có hiệu lực, về đối tượng chịu sự tác động của nó.
Đó là những giới hạn phap lý vì được quy định trong luật pháp.
Trong các yếu tố của thẩm quyền cơ quan Nhà nước thì quyền quan
trọng nhất là quyền ban hành quyết định pháp luật. Mỗi cơ quan có hình thức
và phương pháp ho
ạt động riêng do pháp luật quy định, kể cả việc áp dụng
các biện pháp hoạt động riêng do pháp luật quy định, kể cả việc áp dụng các
biện pháp cưỡng chế Nhà nước. Quyền thực hiện các hình thức và phương
pháp hoạt động đó cũng là yếu tố quan trọng của thẩm quyền cơ quan Nhà
nươc.
Các cơ quan Nhà nước chỉ hoạt động trong phạm vi thẩm quyền của
mình và trong phạ
m vi đó nó hoạt động độc lập, chủ động và sáng tạo, thẩm
quyền của cơ quan Nhà nước là nghĩa vụ không phụ thuộc vào ý muốn, sự xét
đoán riêng của bản thân cơ quan cũng như của bất cứ người lãnh đạo nào.
Ngoài các đặc điểm chung của cơ quan Nhà nước, cơ quan quản lý Nhà
nước có đặc điểm riêng, quyết định bởi chính bản chất của hoạ
t động chấp
hành và điều hành. Thông qua các đặc điểm riêng này mà chúng ta phân biệt
rõ cơ quan quản lý Nhà nước với các cơ quan Nhà nước khác (cơ quan quyền
lực, viện kiểm sát, toà án).
Các đặc điểm riêng cơ bản của địa vị pháp lý của cơ quan quản lý Nhà
nước là:
1. Nhìn tổng thể, bộ máy hành chính Nhà nước là bộ máy chấp hành
của các cơ quan quyền lực Nhà nước. Các cơ quan đầu não của bộ máy hành
chính do các cơ quan quyền lực Nhà nước thành lập (Chính phủ, Bộ và các cơ
quan, cơ quan ngang Bộ và các cơ quan khác thuộc Chính phủ, UBND các

cấp). Do đó, chúng trực thuộ
c, chịu sự lãnh đạo, giám sát, kiểm tra của các cơ
quan quyền lực Nhà nước tương ứng và chịu trách nhiệm báo cáo công tác
trước cơ quan đó. Có những cơ quan quản lý Nhà nước không do các cơ quan
quyền lực Nhà nước trực tiếp lập ra mà do các cơ quan quản lý cấp trên thành
lập, nhưng về nguyên tắc cũng chịu sự giám sát, lãnh đạo của các cơ quan
quyền lực tương ứng.
2. Các cơ quan quản lý Nhà nước chuyên th
ực hiện hoạt động chấp
hành và điều hành tức là hoạt động mang tính dưới luật - hoạt động tiến hành
trên cơ sở và để thi hành luật. Đó là hình thức chủ yếu để đưa các đạo luật và
các văn bản pháp luật khác … của các cơ quan quyền lực Nhà nước vào thực
tiễn cuộc sống.
3. Thẩm quyền của các cơ quan quản lý Nhà nước chỉ giới hạn trong
phạm vi hoạt động chấp hành và điều hành, chủ yếu được quy định trong các
văn bản pháp luật về tổ chức bộ máy Nhà nước hoặc các điều lệ, quy chế….
Những quyền và nghĩa vụ phát sinh từ quan hệ dân sự mà cơ quan quản
lý Nhà nước có thể tham gia tương tự như tất cả các chủ thể khác của pháp
luật dân sự không phải là yếu tố của th
ẩm quyền của các cơ quan Nhà nước.
Trong phạm vi thẩm quyền của mình, của các cơ quan quản lý Nhà nước có
trách nhiệm hoạt động thường xuyên hàng ngày một cách chủ động và sáng
tạo để đáp ứng nhu cầu diễn biến nhanh chóng, phức tạp và đa dạng của hoạt
động quản lý.
4. Tất cả các cơ quan quản lý Nhà nước có mối quan hệ chặt chẽ với
nhau (quan hệ trực thuộc trên - dưới, trực thuộc ngang, quan hệ chéo) tạo
thành một hệ thống thống nhất có trung tâm chỉ đạo là Chính phủ đảm bảo
thực hiện nhiệm vụ chấp hành và điều hành một cách mau lẹ, nhất quán và
hiệu quả.
Nhưng hệ thống quản lý bộ máy rất phức tạ

p, nhiều về số lượng cơ
quan ở tất cả các cấp từ trung ương đến cơ sở cũng như sô nhiều về số biên
chế. Số lượng cơ quan và biên chế này bằng gấp nhiều lần số lượng cơ quan
và biên chế của tất cả các cơ quan Nhà nước khác cộng lại. Hạt nhân của các
cơ quan quản lý Nhà nước là công chức.
5. Hoạt động chấ
p hành và điều hành của bộ máy quản lý hoàn toàn
khác với hoạt động kiểm sát và hoạt động xét xử của toà án. Tuy nhiên, chúng
có quan hệ chặt chẽ với nhau.
Bộ máy quản lý, toà án viện kiểm sát là những hệ thống độc lập với
nhau, không có quan hệ trực thuộc. Nhưng hoạt động của các cơ quan quản lý
chịu sự giám sát của viện kiểm sát (trừ hoạt động của Chính phủ) và toà án.
Các cơ quan qu
ản lý Nhà nước có trách nhiệm xem xét và trả lời các yêu cầu,
kiến nghị, kháng nghị của viện kiểm sát và toà án trong thời hạn do luật định.
Ngược lại, các văn bản pháp luật của các cơ quan Nhà nước là một
trong những căn cứ để toà án và viện kiểm sát thực hiện hoạt động kiểm sát
và xét xử. Một số vấn đề tổ chức nội bộ của Toá án và Viện kiểm sát so vă
ieọt
nam bản pháp luật của các cơ quan quản lý điều chỉnh (ví dụ: về chính sách
cán bộ, về quản lý cán bộ của toà án)
Bộ máy quản lý được giao nhiệm vụ quản lý các ngành và lĩnh vực
quản lý hành chính - chính trị, kinh tế, văn hoá - xã hội chủ yếu bao gồm rất
nhiều các cơ quan, các tổ chức, xí nghiệp trực thuộc và chịu sự lãnh đạo của
nó. Toá án và viện kiểm sát nhân dân không có các đối t
ượng quản lý này.
II. ĐỊA VỊ PHÁP LÝ CỦA CÁC CƠ QUAN QUẢN LÝ VỚI VIỆC BAN
HÀNH CÁC VĂN BẢN QUY PHẠM PHÁP LUẬT.
Như phần trên đã trình bày trong các yếu tố của thẩm quyền cơ quan
Nhà nước thì quan trọng nhất là quyền ban hành quyết định pháp luật. Đối với

các cơ quan quản lý Nhà nước thì việc ban hành văn bản quy phạm pháp luật
nhằm thực hiện hoạt động chấp hành và điều hành. Những văn bản này đều có
những đặc điểm của văn bản Nhà nước nói chung, đặc biệt là tính ch
ất pháp
lý của nó tuy nhiên là những văn bản hành chính Nhà nước bao giờ cũng là
những văn bản dưới luật được ban hành trên cơ sở để chấp hành Hiến pháp,
Luật, Pháp lệnh và các Nghị quyết của các cơ quan quyền lực.
Thực tiễn việc ra các văn bản quy định pháp luật đã được quy định đầy
đủ trong Luật ban hành văn bản quy phạm pháp luật năm 1996 (sửa đổi bổ
sung 2002) c
ủa Quốc hội. Tuỳ vào vị trí, tính chất pháp lý và hoạt động của
từng cơ quan quản lý trong bộ máy hành chính Nhà nước để ra các văn bản
pháp luật có giá trị pháp lý khác nhau.
1. Chính phủ
Theo hiến pháp 1992 - Điều 109 quy định:"Chính phủ là cơ quan chấp
hành của Quốc hội, cơ quan hành chính Nhà nước cao nhất của nước
CHXHCNVN"
Như vậy Hiến pháp 1992 đã khẳng định rằng về hoạt động chính Nhà
(hoạt độ
ng hành pháp) thì Chính phủ là cơ quan cao nhất của Nhà nước ta, tức
là cơ quan đứng đầu hệ thống hành pháp. Địa vị pháp lý của chính phủ còn
được thể hiện các nhiệm vụ chính trị, kinh tế, văn hoá xã hội, quốc phòng an
ninh và đối ngoại của Nhà nước, bảo đảm hiệu lực của bộ máy Nhà nước từ
Trung ương đến cơ sở, bảo đảm việc tôn trọng và chấp hành hiến pháp và
pháp luật, phát huy quy
ền làm chủ của nhân dân trong sự nghiệp xây dựng và
bảo vệ Tổ quốc, bảo đảm ổn định và nâng cao đời sống vật chất và văn hoá
của nhân dân. (Điều 109 khoản 2)
Xuất phát từ địa vị pháp lý, từ vai trò nhiệm vụ của Chính phủ"căn cứ
vào Hiến pháp, Luật, Nghị quyết của Quốc hội, Pháp lệnh, Nghị quyết của Uỷ

ban thường vụ Qu
ốc hội, Lệnh, Quyết định của Chủ tịch nước, Chính phủ ban
hành Nghị quyết, Nghị định"(Điều 15. Luật ban hành văieọt nam bản quy
định phạm pháp luật).
Các văn bản của Chính phủ có hiệu lực trong phạm vi toàn quốc và là
cơ sở pháp lý quan trọng cho hoạt động của cả hệ thống bộ máy quản lý là
phương tiện chủ yếu đảm bảo việc thi hành các nhiệm vụ, chức năng quản lý
trên phạm vi cả nước.
Chế
độ Thủ tướng thể hiện cụ thể và rõ nét nhất trong các quyền hạn cụ
thể của Thủ tướng. Điều 114 - Hiến pháp 1992 đã quy định cụ thể cho Thủ
tướng một số quyền hạn rất quan trọng mà trước đây thuộc quyền hạn của Hội
đồng bộ trưởng hoặc của Hội đồng nhân dân dân tỉnh. Đặc biệt thủ tướng
chính phủ còn có thẩm quyền ban hành quyết định và chỉ thị. (Điều 15 - Luật
ban hành văn bản quy phạm pháp lý). Các văn bản của Thủ tướng chính phủ
có hiệu lực trong toàn quốc trên cơ sở văn bản của các cơ quan Nhà nước cấp
trên và kiểm tra việc thi hành các văn bản đó (Điều 115 - Hiến pháp 1992).
Như vậy theo Luật ban hành văn bản quy phạm pháp luật năm 1996
(sửa đổ
i bổ sung năm 2002) thì hệ thống văn bản pháp luật của Chính phủ đã
đơn giản và khoa học hơn trước. Theo hiến pháp mới tập thể Chính phủ và
Thủ tướng chính phủ ban hành 4 loại văn bản (Nghị định, Nghị quyết, Quyết
định, Chỉ thị) và chúng phân biệt rõ ràng với nhau về tên gọi, trình tự ban
hành. Điều đó chứng tỏ địa vị pháp lý của Chính phủ cũng
đã được thay đổi
so với trước kia.
2. Các cơ quan quản lý Nhà nước ở trung ương.
"Bộ, chính quyền ngang bộ là chính quyền của Chính phủ, thực hiện
chức năng quản lý Nhà nước đối với ngành hoặc lĩnh vực công tác trong
phạm vi cả nước" (Điều 22 Luật tổ chức Chính phủ, thông qua ngày

30/9/1992, Điều 1 Nghị quyết số 15 Công ty cổ phần vật liệu và xây lắp
Nghĩa H
ưng của Chính phủ ngày 2/3/1993 về nhiệm vụ, quyền hạn và trách
nhiệm quản lý Nhà nước của bộ, cơ quan ngang bộ).
Các cơ quan quản lý Nhà nước ở Trung ương (sau đây gọi chung là
"Bộ" thực hiện chức năng "quản lý Nhà nước của bộ và hoạt động của các tổ
chức kinh doanh sự nghiệp "Điều 2 Nghị định số 15/CP). Đặc biệt, Hiến pháp
1992 quy định rõ trách nhiệm của Bộ trưởng và các thành viên khác của
Chính phủ phải "bảo đảm quyền tự chủ trong hoạt động sản xuất, kinh doanh
của các cơ sở theo quy định của pháp luật" (Đi
ều 116)
Như vậy vị trí và tính chất pháp lý của Bộ được quy định khá rõ ràng
trong các văn bản luật của Nhà nước. Để có những quyền hạn cụ thể để quản
lý được tốt, Luật ban hành văn bản quy định pháp luật đã trao thẩm quyền cho
Bộ trưởng, Thủ tướng chính quyền ngang Bộ, Thủ tướng cơ quan thuộc Bộ,
Thủ tướng cơ quan Chính phủ"căn c
ứ vào Hiến pháp, Luật, Nghị quyết của
Quốc hội, Pháp lệnh, Nghị quyết của Uỷ ban thường vụ Quốc hội, Lệnh,
Quyết định, Chỉ thị của Thủ tướng Chính phủ, Bộ trưởng, Thủ tướng cơ quan
ngang Bộ, Thủ tướng cơ quan thuộc Chính phủ ban hành Quyết định, Chỉ thị,
Thông tư".
Để thực hiện các quyền hạn của mình ngoài việ
c ban hành văn bản thì
việc đồng thời với nó là Bộ trưởng và Thủ tướng các cơ quan quản lý ngành
và lĩnh vực thuộc Chính phủ phải kiểm tra việc thi hành các văn bản đó với tất
cả các ngành, các địa phương và cơ sở. Những Quyết định, Chỉ thị, Thông tư
trái pháp luật của Bộ trưởng và Thủ trưởng các cơ quan thuộc Chính phủ thì
bị Thủ tướng đ
ình chỉ hoặc bãi bỏ.
3. Các cơ quan quản lý Nhà nước ở địa phương.

Hiến pháp 1992 quy định "UBND do Hội đồng nhân dân bầu là chính
quyền chấp hành Hội đồng nhân dân, chính quyền hành chính Nhà nước ở địa
phương chịu trách nhiệm chấp hành Hiến pháp, Luật, các văn bản của các cơ
quan Nhà nước cấp trên và nghị quyết của Hội đồng nhân dân (Điều 123)"
UBND là cơ quan quản lý thẩm quyền chung đứng đầu b
ộ máy quản lý
thuộc đơn vị hành chính - lãnh thổ của mình. Như tiểu Chính phủ ở địa
phương, UBND thực hiện chức năng quản lý tổng thể theo tổng lãnh thổ đối
với mọi ngành, lĩnh vực trực thuộc địa phương mình, bảo đảm việc thi hành
pháp luật, văn bản của cấp trên và của Hội đồng nhân dân cấp mình ở địa
phương, giám sát việc thi hành pháp luật của các cơ quan cấp trên ở điạ
phương trong phạm vi những vấn đề thuộc quyền quản lý theo lãnh thổ, củng
cố theo pháp chế XHCN, bảo vệ lợi ích Nhà nước, quyền tự do và lợi ích hợp
pháp của công dân, của các cơ quan tổ chức.
Để thực hiện nhi
ệm vụ, chức năng, các quyền chung của mình, UBND
được quyền ra Quyết định, Chỉ thị trong phạm vi thẩm quyền và kiểm tra việc
thi hành những văn bản đó.
III. NHỮNG HẠN CHẾ VÀ KIẾN NGHỊ LIÊN QUAN ĐẾN VIỆC BAN
HÀNH CÁC VĂN BẢN PHÁP LUẬT CỦA CÁC CƠ QUAN QUẢN LÝ
NHÀ NƯỚC.
Theo Hiến pháp năm 1992 đã có nhiều điểm thay đổi, tiến bộ phù hợp
với công tác quản lý củ
a các cơ quan quản lý Nhà nước. Song riêng vấn đề
ban hành các văn bản pháp lý thì cong nhiều chỗ bất cập đó là:
Hiến pháp 1992 đã bỏ qua những khía cạnh quan trọng trong quan hệ
giữa văn bản của Chính phủ và Chủ tịch nước. Theo điều 115 văn bản của
Thủ tướng Chính phủ vẫn phải phù hợp với văn bản của Chủ tịch nước,
nhưng khi nó không phù hợp thì lạ
i không quy định cơ quan nào có thẩm

quyền đình chỉ hoặc bãi bỏ. Chủ tịch nước không có quyền này (điều 113).
Mặt khác, tương quan về hiệu lực pháp lý giữa văn bản của Chính phủ
và Thủ tướng lại không rõ. Đây cũng là điểm mắc mớ quan trọng trong "bước
chuyển" sang nguyên tắc kết hợp chế độ tập thể lãnh đạo và chế độ Thủ
trưở
ng đối với Chính phủ trong hiến pháp 1992.
Đối với các cơ quan quản lý Nhà nước ở Trung ương thì Bộ, các cơ
quan chuyên môn của Bộ và các cơ quan khác trực thuộc Bộ đặt tại địa
phương phải chấp hành các quy định của UBND các cấp về vấn đề thuộc
chức năng quản lý theo lãnh thổ như: an ninh, trật tự an toàn công cộng, bảo
vệ môi trường đất đai… nhưng trong thực tiễn qu
ản lý vẫn còn nhiều mâu
thuẫn giữa Bộ và UBND rất phức tạp, khó giải quyết.
Các cơ quan quản lý Nhà nước ở địa phương thì việc ban hành văn bản
pháp luật thì cả Hiến pháp 1992 và luật ban hành văn bản quy phạm pháp luật
1996 (sửa đổi bổ sung 2002) chưa quy định rõ ràng văieọt nam bản nào là của
tập thể UBND và văn bản nào là của Chủ tịch UBND.
Trên đây là những điểm hạn chế với việc ban hành và thực thi các văn
bản pháp luật của các cơ quan Nhà nướ
c - đây cũng chính là những kiến nghị
với các cơ quan quyền lực Nhà nước cần xem xét và quy định sao cho phù
hợp với từng chức năng, nhiệm vụ của từng cơ quan để các cơ quan quản lý
xã hội được tốt trong thời gian tới.

IV. KẾT LUẬN

Địa vị pháp lý của các cơ quan Bộ máy hành chính Nhà nước đó là tổng
hợp những quyền và nghĩa vụ trong từng lĩnh vực quản lý của mình. Địa vị
pháp lý rất quan trọng đối với từng cơ quan vì nó đã thể hiện chỗ đứng, vị tró,
quyền hạn đối với lĩnh vực mà mình điều chỉnh. Có những quyền và nghĩa vụ

c
ụ thể thì các cơ quan quản lý mới góp phần và đảm bảo cho xã hội được tốt
hơn.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

- HP 1992
- Luật tổ chức Chính phủ
- Luật tổ chức Quốc hội
- Luật ban hành văn bản vi phạm pháp luật 1996 (sửa đổi bổ sung 2002)
- Nghị định số 15/Công ty cổ phần vật liệu và xây lắp Nghĩa Hưng của
Chính phủ ngày 2/3/1993 về nhiệm vụ, quyền hạn và trách nhiệm quản lý Nhà
nước của Bộ, cơ quan ngang Bộ.
- Luật tổ ch
ức Hội đồng nhân dân và UBND các cấp.
- Giáo trình pháp luật đại cương của trường Đại hoc kinh tế Quốc dân.