Bài giảng giải phẫu học người

Chương I

MỞ ĐẦU
MỤC ĐÍCH – YÊU CẦU, Ý NGHĨA VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

Giải phẫu học (Anatomia) là KH n/c:
hình thái và cấu trúc cơ thể,
quan hệ của các bộ phận trong cơ thể,
sự tương quan của toàn cơ thể với môi trường.


Một số lĩnh vực của GPH:
GPH tổng quát
GPH so sánh
GPH phát triển 
GPH mô tả
GPH định khu
GPH chức năng
GPH dị dạng
GPH bề mặt (GPH mỹ thuật)


Mục đích – yêu cầu và ý nghĩa
- Cung cấp kiến thức
- Là nền tảng vững chắc của Y học
- Đối với SV SP Sinh học:
+ là cơ sở cho các môn liên quan khác
+ đáp ứng yêu cầu giảng dạy bộ môn GPSL&VSN
+ vận dụng kiến thức trong việc rèn luyện thể lực và trí lực.
Yêu cầu đ/v SV khi học tập bộ môn?

Phương pháp nghiên cứu
- N/c theo từng hệ thống c/q có chung 1 chức năng nhất định.
- N/c các bộ phận trong từng vùng cơ thể.
- N/c các thành phần trong từng lớp từ nơng đến sâu.
- N/c hình thể bên ngoài ở mọi tư thế của cơ thể.
- N/c GPH X quang bao gồm cả giải phẫu nội soi và giải phẫu
nhấp nháy bằng phóng xạ cắt lớp, hình ảnh cộng hưởng từ
hoặc siêu âm.


Nguyên tắc đặt tên
Các chi tiết giải phẫu được mô tả và đặt tên dựa trên tư
thế giải phẫu.
Đó là “Cơ thể con người, sống, đứng, chi trên thả dọc
theo thân mình, lịng bàn tay hướng ra trước”.


Đặt tên:
- theo các vật có trong tự nhiên
- theo các dạng hình học
- theo chức năng
- theo nguyên tắc nơng sâu
- theo vị trí tương quan với ba mặt phẳng trong không gian


Các tính từ giải phẫu học:
- Trên - dưới = “đầu”, “đuôi”.
“Gần” và “xa” là so với gốc hoặc nơi bắt đầu của cấu trúc.

- Trước – sau = “bụng”, “lưng”.
Với bàn tay thì mặt trước gọi là “mặt gan” và mặt sau gọi là “mặt mu”.
- Ngoài - trong: có thể thay bằng từ “giữa” và “bên”.
- Cịn có “dọc” - “ngang” và “phài” - “trái”.

Các động tác giải phẫu:
Gấp - duỗi
Dạng - khép
Xoay vào trong - xoay ra ngoài
Sấp - ngửa


Danh từ giải phẫu học
- Thời kỳ Galen (đầu CN), dùng tiếng Hy Lạp -> trung cổ (tk XV-XVI), dùng
từ Latin, 1 số từ A rập và Hy Lạp cổ.
- Vesalius là người đầu tiên có cơng đưa từ La tinh vào GPH.

- Danh từ giải phẫu đã giảm từ 50.000 từ -> hơn 5000 từ để chỉ
khoảng 5000 chi tiết giải phẫu.
-1895, họp ở Basle -> bảng danh pháp BNA.
-1933, họp ở Jena -> bảng danh pháp JNA.
-1936, họp ở Milan -> 1955, họp Paris -> bảng danh pháp PNA.
Nguyên tắc đặt tên theo PNA = NA (Nomina Anatomica)?
Vấn đề sdụng danh pháp GPH ở Việ Nam?


LƯỢC SỬ PHÁT TRIỂN
Nguyên nhân thúc đẩy sự phát triển của GPH?
Tóm tắt các thời kỳ phát triển của GPH?

Chương 2: MƠ
Các loại mơ trong cơ thể?
Biểu mơ (Mơ biểu bì)
Mơ cơ
Mơ thần kinh
Mơ liên kết

Mỡ

Xương

Máu

Dây chằng

Gân

Sụn


Các loại biểu mơ
Vng đơn
Trụ đơn
Trụ giả tầng có lơng
Lát tầng
Trụ tầng
Lát đơn

Màng đáy

Đặc điểm biểu mơ
- Nguồn gốc: ngoại bì, nội bì hoặc trung bì.
- Tế bào sát nhau tạo thành lớp, tựa trên màng đáy.
-Tính phân cực: ngọn hướng về mơi trường /khoang cơ thể,
đáy tựa trên màng đáy.
- Các tế bào liên kết với nhau chặt chẽ.
- Khơng có mao mạch ni dưỡng.
- Có khả năng tái tạo mạnh.


Chức năng của biểu mơ
- Bao phủ mặt ngồi cơ thể/ lót mặt trong các khoang.
- Hấp thụ và bài xuất: nơi đầu tiên xảy ra quá trình TĐC giữa MT trong và
MT ngồi cơ thể.
- Chế tiết: Chuyển hố một số chất; tiết các chất ngoại tiết, ion điện giải,
hormone.
- Vận chuyển nước và dịch.
- Bảo vệ MT trong cơ thể chống lại tia tử ngoại, vi trùng, virus xâm nhập.
- Thu nhận cảm giác: có những sợi thần kinh trần dẫn truyền cảm giác
đau, bỏng.   


Cấu trúc căn bản của biểu mô
Màng đáy dày 20-100 nm; thành phần chính: collagene, glycoprotein.
Cấu trúc liên kết các tế bào biểu mơ:  
- Cấu trúc vơ định hình, khơng quan sát được dưới KHVĐT: proteoglycan
và các ion calcium.
- Cấu trúc có thể quan sát được dưới KHVĐT: Dải bịt, vùng dính, thể liên

kết, thể bán liên kết, thể liên kết khe.
Cấu trúc bề mặt tế bào biểu mô:
- Lông chuyển: nằm trên bề mặt biểu mơ ống dẫn khí, ống dẫn trứng...
- Vi nhung mao: các tế bào biểu mơ có xảy ra sự trao đổi chất như ruột
non, ống lượn gần có bề mặt gấp nếp.
- Mê đạo đáy: biểu mô lợp cho ống lượn gần, ống lượn xa, đám rối màng
mạch có màng tế bào phía đáy gấp lại thành nhiều nếp, bên trong chứa
nhiều ty thể.


Sơ đồ cấu tạo
tế bào biểu mô


Phân biệt tuyến ngoại tiết và nội tiết


Các loại mô liên kết


Các loại mô liên kết


Các loại mô liên kết


Các loại mô liên kết


Các loại mô liên kết

Sơ đồ cấu tạo
mô liên kết


Đặc điểm mơ liên kết
Nguồn gốc: trung bì.
Hiện diện ở khắp các cơ quan, giúp cơ thể thể hiện tính thống nhất về
cấu tạo và chức năng.
Khoảng gian bào rộng chứa chất căn bản và các sợi liên kết, vùi trong đó
là nhiều loại tế bào liên kết khác nhau.
Căn cứ vào chất căn bản, chia mô liên kết làm 3 loại:
- Mơ liên kết chính thức (mơ liên kết đặc, mô liên kết thưa, mô máu và mô
mỡ)
- Mô sụn
- Mô xương.


Cấu tạo và chức năng của mơ liên kết chính thức
Chất căn bản: vơ định hình, đồng nhất, trong suốt, nhờn, hàm lượng nước & chất
điện giải tương đương với máu.
Thành phần: nước, muối khống và 2 loại protein chính (GAG và glycoprotein cấu
trúc)
Chức năng: vận chuyển, TĐC giữa máu và mơ, MT chuyển hóa các chất, đệm,
chống đỡ, bảo vệ.
Sợi liên kết: cấu trúc gian bào vùi trong chất căn bản, do tế bào liên kết tạo ra.
Chức năng: tạo sức căng, sức đàn hồi và khung chống đỡ cho mơ liên kết và các
cơ quan.
Có 3 loại: Sợi tạo keo, sợi đàn hồi,  sợi võng.

Tế bào liên kết: cố định hoặc di động tạo thành một hệ thống,
Chức năng: bảo vệ cơ thể, kiểm tra tế bào lạ (tế bào ung thư, vi khuẩn, virus),
cung cấp năng lượng dự trữ.