Tài liệu Chương 7: Chăn nuôi bê nghé pdf

Chương 7
CHĂN NI BÊ NGHÉ
Chương này dành ph n đ u đ trình bày các đ c đi m phát tri n c a bê nghé, trong đó
nh n m nh quy lu t phát tri n theo giai ño n, quy lu t phát tri n khơng đ ng ñ u và các y u
t nh hư ng t i s phát tri n c a bê nghé cũng như năng su t c a chúng v sau. ðó cũng là
cơ s cho các ph n ti p theo nói v các k thu t ni dư ng và chăm sóc bê nghé các đ
tu i khác nhau t sơ sinh, giai ño n bú s a và giai ño n sau cai s a. Các phương pháp cai
s a cho bê nghé cũng ñư c gi i thi u trong chương này.
I. S

PHÁT TRI N C A BÊ NGHÉ

1.1. Các giai ño n phát tri n c a bê nghé
a. Giai ño n bú s a
Trong giai ño n bú s a bê sinh trư ng r t nhanh. Trong giai ño n này c n ñ c bi t chú ý
ñ n th i kỳ sơ sinh. Bê sơ sinh có m t s đ c đi m ñáng chú ý sau:
- ði u ki n s ng c a cơ th hồn tồn thay đ i
T ch
trong cơ th m v i các ñi u ki n s ng n ñ nh, tác ñ ng c a các y u t ngo i
c nh ch gián ti p thông qua cơ th m , dinh dư ng và trao d i ch t thông qua máu m , sau
khi sinh bê ph i chuy n sang t dinh dư ng, hơ h p, tu n hồn, ñi u ti t thân nhi t, nh n c m
tr c ti p các tác ñ ng c a ngo i c nh và t ph n ng v i các tác đ ng đó. Th i gian thích
nghi c a bê v i các ñi u ki n ngo i c nh ngoài t cung m t 7-10 ngày.
- Kh năng t v còn th p
Khi sơ sinh h ng c u nhi u (10 tri u), nhưng b ch c u, ñ c bi t là b ch c u đa nhân
trung tính ít, ch s A/G cao (1,4), gamma globulin và kháng th h u như khơng có, ch sau
khi bú s a đ u m i tăng lên. Cơ ch dung dãi v t l c a gan chưa có. Kh năng đi u ti t thân
nhi t kém. Do đó trong th i kỳ này c n ph i có nh ng bi n pháp đ c bi t đ đ phịng cho bê
kh i b b nh t t và t o ñi u ki n ñ cho chúng phát tri n các ch c năng b o v . Ph i cho bê bú
s a đ u ngay sau khi đ vì nó có ý nghĩa h t s c quan tr ng: làm tăng kháng th cho cơ th ,
tăng vitamin A, tăng kh năng ch ng b nh ñư ng tiêu hố và tăng cư ng các q trình trao

đ i ch t.
- Cơ năng tiêu hố cịn r t y u
Axit HCl tr ng d kh lúc ñ u khơng có, các tuy n tiêu hố phát tri n chưa hoàn ch nh,
ch y u ti t các men tiêu hố s a, cịn ho t l c c a các men khác th p. D c và các ch c
năng tiêu hoá th c ăn th c v t chưa phát tri n (lúc sơ sinh d c ch b ng 1/2 d múi kh ).
Trong giai ño n ñ u c a th i kỳ bú s a cơ năng tiêu hoá ch y u là d múi kh . V sau
cùng v i s ti p nh n th c ăn th c v t tăng lên d c phát tri n nhanh chóng. S a là th c ăn
chính c a bê và đư c thay th d n b ng các lo i th c ăn th c v t. ð n cu i kỳ này th c ăn
th c v t chi m ch y u trong kh u ph n.

Trư ng ð i h c Nơng nghi p 1 - Giáo trình Chăn ni Trâu Bị ---------------------------------------------

174


b. Th i kỳ sau cai s a
Th i kỳ này đư c tính t khi cai s a đ n khi thành th c v tính (10-12 tháng tu i).
Trong giai đo n này bê có tăng tr ng cao khi nuôi dư ng b ng th c ăn th c v t. Tuy n sinh
d c, tuy n s a b t đ u phát tri n. Chính vì v y đ làm t t cơng tác b i d c có đ nh hư ng cho
bê nghé c n ph i b t ñ u t th i kỳ này.
c. Th i kỳ phát d c
ðây là th i kỳ t khi b t ñ u xu t hi n ñ ng d c ñ n khi ñ l a ñ u tiên bò cái tơ và
b t ñ u l y tinh bê ñ c. Trong trong giai ño n này bê l n nhanh v t m vóc, các cơ quan
sinh d c và sinh s n phát tri n m nh ñ chu n b ph i gi ng và sinh ñ , ñ c bi t là tuy n s a.
Các hư ng s n xu t khác nhau đư c hình thành trong giai ño n này. Do v y mà cách ni
dư ng chăm sóc t t hay x u s có nh hư ng m nh đ n kh năng s n xu t và sinh s n v sau.
1.2. Quy lu t phát tri n khơng đ ng đ u

bê nghé

a. S phát tri n c a cơ quan tiêu hố
Bê nghé sơ sinh cũng có d dày kép g m b n túi như trâu bò trư ng thành, nhưng
kích thư c tương đ i c a các d này bê nghé khác v i gia súc trư ng thành r t khác nhau.
trâu bò trư ng thành d c chi m t i 80% t ng kích thư c c a d dày kép, trong khi đó bê
nghé sơ sinh d múi kh chi m t i 70% (hình 7-1). Lúc sơ sinh các d trư c r t nh , ch ng t
s phát tri n ch m c a chúng trong giai ño n t cung. Trái l i, d múi kh có t c ñ sinh
trư ng tuy t ñ i cũng như tương ñ i ñ u cao trong giai ño n t cung. Sau khi sinh s phát
tri n ngư c l i h n; d trư c tăng kho ng 100-120 l n, trong khi đó d kh ch tăng 4-8 l n.

Hình 7-1: S phát tri n c a d dày kép qua các giai ño n
Trong 1-2 tháng tu i ñ u d kh tăng trư ng r t nhanh và tuỳ thu c vào lư ng s a nhi u
hay ít. Lư ng s a càng nhi u thì d kh phát tri n càng nhanh. Tháng th 3-4 d dày trư c
phát tri n m nh và cũng tuỳ thu c vào lo i th c ăn. T p ăn th c ăn thô s m và nhi u thì d c
phát tri n càng nhanh. S thay ñ i tương ñ i gi a d c và d kh qua các tu n tu i c a bê
như sau:
Tu i bê

T l d c /d kh

Sơ sinh

1/2

6 tu n tu i

2/3

8 tu n tu i

3/2

Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Chăn ni Trâu Bị ---------------------------------------------

175


10-12 tu n

2/1

b. S phát tri n th vóc
Th vóc ch y u là do h xương và cơ t o nên. Trong th i kỳ trong t cung mô xương
có cư ng đ phát tri n m nh nh t, cịn sau khi sơ sinh t c đ phát tri n c a mô xương gi m
xu ng nhưng mơ cơ l i tăng. Ví d , t sơ sinh ñ n 18 tháng tu i th tr ng bê tăng 16 l n, kh i
lư ng xương tăng 8,7 l n, còn cơ tăng 18,6 l n. Các ph n khác nhau c a mơ xương cũng có
đ c ñi m phát tri n riêng. Trư c khi sinh xương ngo i vi phát tri n m nh hơn xương tr c làm
cho bê phát tri n chi u cao và chi u r ng, nhưng chi u dài chưa phát tri n. Ngư c l i sau khi
sinh h xương tr c phát tri n m nh làm cho cơ th dài ra.
Mô cơ phát tri n m nh 12-14 tháng tu i đ u. Sau đó cư ng ñ sinh trư ng và tăng
tr ng tuy t đ i c a mơ cơ gi m. Mơ m đư c tích lu trong cơ th đ tu i mu n hơn.
c. Trao ñ i ch t
Cơ th non có cư ng đ t ng h p protein m nh. Tu i càng tăng thì kh năng này gi m
xu ng cùng v i s thay ñ i cơ c u c a các lo i protein: con v t non nucleoproteit chi m t
tr ng l n, khi tu i tăng lên cơ th tích lu nhi u các proteit có ch c năng đ c hi u v i kh
năng t đ i mơí th p. ð tu i càng cao m chi m ch y u trong thành ph n tăng tr ng. Các
gi ng s m thành th c m s m tích lu hơn.
1.3. nh hư ng c a chăm sóc ni dư ng ñ n s phát tri n c a bê nghé
a. M c dinh dư ng
N u nuôi dư ng bê quá th p ho c quá cao trong m t th i gian dài s gây ra nh ng r i
lo n nghiêm tr ng trong s phát tri n c a cơ th , nh hư ng ñ n s phát tri n và hoàn thi n

các cơ quan ch c năng cũng như s c s n xu t v sau.
S hình thành s c s n xu t th t cao bê nuôi l y th t ch ñ t ñư c khi dinh dư ng d i
dào vì ch khi đó mơ cơ và m m i tích lu m nh đư c. Tuy nhiên, ngư i ta đã xác đ nh r ng
bê có kh năng bù đ p l i s đình tr sinh trư ng t m th i (do nuôi dư ng h n ch gây ra) sau
khi ñư c c i thi n đi u ki n ni dư ng và chăm sóc. M c đ và th i gian ñ bù ñ p l i ph
thu c vào tu i c a con v t và m c ñ r i lo n s phát tri n bình thư ng c a cơ th và s hình
thành các cơ quan mô bào. N u như m c nuôi dư ng th p và di n ra trong m t th i gian dài
thì v sau dù cho ni dư ng chăm sóc t t cũng khơng bù đ p l i ñư c và khi trư ng thành
con v t có d u hi u phát tri n khơng hồn ch nh và có s c s n xu t th p.
Kh năng bù ñ p này ñư c gi i thích là trong cơ th sau khi b kìm hãm sinh trư ng
m t m c đ nào đó thì s t o ra nh ng đi u ki n ñ t ng h p ch t m nh hơn. S bù ñ p sinh
trư ng là m t đ c tính t nhiên c a t t c các gia súc b t ngu n t các quy lu t phát tri n cá
th cơ b n c a chúng và ch u s chi ph i b i các y u t di truy n. ð c tính này đã đư c ng
d ng trong th c ti n ngành chăn nuôi c a nhi u nư c. Ví d trong khi ni bê cái trong nh ng
tháng ñ u cho tăng tr ng th p thì v sau có s bù đ p la . Tuy nhiên, n u ni bê đ c gi ng
mà tăng tr ng trong nh ng tháng ñ u th p s gây ra nh ng r i lo n sâu s c v s phát tri n.
M c nuôi dư ng có nh hư ng nhi u đ n s tích lu protein và m trong cơ th bê. N u
ni dư ng m c th p thì t l gi a protein và m ít b thay đ i theo tu i. Ngư c l i, n u cho
bê ăn d i dào trong cơ th tích lu nhi u m ngay c lúc cịn non. Tăng tích lu m
tu i cịn
non s khơng có l i cho s hình thành s c s n xu t s a và ho t ñ ng sinh s n c a chúng,
trong khi đó l i t o ra kh năng phát tri n th t t t hơn. Do đó mà ni bê cái m c q cao là
khơng nên.
Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Chăn ni Trâu Bị ---------------------------------------------

176


Nuôi dưõng bê m c cao s làm tăng m c ñ thành th c v sinh lý và cho phép ñưa
vào s d ng s m hơn. Tuy nhiên, n u nuôi dư ng quá cao s gây ra hi n tư ng nân s i nên

khó th thai.
b. Lo i hình th c ăn
N u bê đư c t p th c ăn th c v t s m thì s t o đi u ki n phát tri n nhanh các cơ quan
tiêu hoá và khi trư ng thành s có kh năng tiêu hố và s d ng ñư c t t hơn các lo i th c ăn
thơ. M c đ ti p nh n th c ăn th c v t s m c a bê ph thu c vào lư ng s a cho ăn và s l n
cho ăn. N u cho bê ăn quá nhi u s a thì s phát tri n c a cơ quan tiêu hoá b h n ch , chúng
b t ñ u ăn th c ăn th c v t ch m hơn và kh năng l i d ng th c ăn thô v sau s kém. Ni
bị s a v i lư ng th c ăn tinh cao s không h p lý và khơng kinh t vì nó s gây ra nh ng rơí
lo n v trao đ i ch t và ch c năng sinh s n, làm rút ng n th i gian s d ng bò. S d ng th c
ăn tinh nhi u s c n tr s hình thành s c s n xu t s a và t o đi u ki n cho s tích lu nhi u
m
trong cơ th .
c. Chăm sóc
Các y u t v sinh gia súc như nhi t ñ , ánh sáng chu ng ni, đ m khơng khí và
thành ph n khơng khí, cũng như s v n đ ng tích c c có tác đ ng tr c ti p ñ n s phát tri n
và ho t ñ ng c a các cơ quan n i ti t và chi ph i m nh ñ n cư ng ñ và chi u hư ng trao ñ i
ch t.
Nhi t ñ nh hư ng ñ n trao ñ i nhi t và trao ñ i ch t c a bê. Nhi t ñ quá cao s c
ch th i nhi t, làm gi m lư ng thu nh n th c ăn và trao ñ i ch t trong cơ th . Nhi t ñ qua
th p làm cho bê d m t nhi t và có th b c m l nh.
Ánh sáng, ñ c bi t là tia t ngo i có nh hư ng l n ñ n s phát tri n c a bê. Dư i tác
đ ng c a các tia đó dư i da s hình thành ch t có ho t tính sinh h c và vitamin D3. Các ch t
này thúc đ y các q trình oxy hố, tăng hàm lư ng Hb và b ch c u trong máu, đi u hồ trao
đ i khống, tăng lưu thơng máu và b ch huy t, nâng cao ph n ng phòng v mi n d ch c a cơ
th . Thi u ánh sáng t ngo i, con v t s b b nh thi u vitamin D và thư ng kéo theo r i lo n
ho t ñ ng c a cơ quan tiêu hoá (r i lo n tiêu hố, đơi lúc m t tính ngon mi ng, m t trương
l c d trư c theo t ng th i kỳ), b nh xương tr m tr ng thêm, con v t d b b i li t.
V n đ ng tích c c lúc ít tu i có vai trị l n trong s phát tri n c a bê và s hình thành
s c s n xu t. V n đ ng làm tăng tính thèm ăn và s phát tri n t t c a các cơ quan bên trong.
Theo nhi u th c nghi m bê dư i 6 tháng tu i cho v n đ ng tích c c có tăng tr ng cao hơn 815%, nhưng cho bê l n v n ñ ng s làm gi m tăng tr ng. Cho nên ni bê th t v n đ ng tích

c c sau 6 tháng tu i là không h p lý. Ngư c l i, cho bê cái v n đ ng tích c c l i có nh
hư ng t t đ n s hình thành s c s n xu t s a. S n lư ng s a trong chu kỳ ñ u c a nh ng bị
cái cho v n đ ng tích c c cao hơn bị đ i ch ng 15-20%.
Xoa bóp b u vú t khi bê thành th c v tính (9-12 tháng tu i) kích thích s phát tri n
c a vú và v sau nâng cao ñư c s c s n xu t s a c a chúng. Nh ng bê đư c xoa bóp b u vú
trong th i gian 8-12 tháng tu i có t tr ng mô tuy n trong tuy n s a lúc 20-24 tháng tu i cao
hơn 25-35% so v i bê ñ i ch ng. S c s n xu t s a c a bị thí nghi m cao hơn 11-27%. Xoa
bóp b u vú cho bị tơ có ch a giai đo n sau cũng có tác d ng t t ñ n s c s n xu t s a.

Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Chăn ni Trâu Bị ---------------------------------------------

177


II. CHĂN NUÔI BÊ NGHÉ SƠ SINH
2.1. Các lo i th c ăn
- S a ñ u và s a nguyên
Th c ăn ch y u c a bê nghé sơ sinh là s a ñ u và s a thư ng. S a ñ u ñáp ng ñư c
yêu c u c a bê nghé trong giai ño n này vì nó có thành ph n hố h c và b n ch t sinh h c ñ c
thù mà không th thay th b ng th c ăn nào khác. S thay ñ i thành ph n s a đ u có th th y
như trong b ng 7-1.
So v i s a thư ng s a ñ u tr i hơn h n v thành ph n m (1,5 l n), protein (5 l n),
khoáng (2 l n), caroten (5 l n). Trong s a ñ u t l albumin cao (2-3%) nên d tiêu hoá, phù
h p v i bê (s a thư ng ch có 0,5%). S a đ u có đ chua cao có tác d ng kích thích tuy n
tiêu hố, c ch vi khu n, kích thích ti t d ch m t.
B ng 7-1: Thành ph n c a s a bị
Thành ph n

S a ngày th 10

S u
V tl n1

V tl n2

7,2

5,15

4,25

ðư ng (%)

3,96

3,72

4,49

Protein (%)

15,23

10,66

3,41

Khoáng (%)

1,074

0,953

0,635

Caroten (mg%)

0,158

0,155

0,027

38

33

19

M (%)

O

ð chua ( T)

Trong s a đ u có hàm lư ng γ-globulin cao (5% vs 0,1%) có tác d ng làm tăng s c đ
kháng c a bê lên vì trư c khi bú s a ñ u trong máu bê h u như khơng có globulin, nhưng sau
khi bú s a đ u thì lo i protein này và kháng th xu t hi n. Ch s A/G = 0,44-0,48, th p hơn
c
bị là 0,5-0,6. ðó là do bê sơ sinh có kh năng h p thu nguyên v n γ-globulin t s a ñ u

vào máu. Kh năng này càng lâu càng gi m xu ng:
Th i gian sau ñ (h

T l h p thu γ-globulin (%)

1

100

4

25

6

20

12

17

20

12

62

0

Trong s a đ u cịn có hàm lư ng MgSO4 cao (0,37% vs 0,017%) t o thành ch t t y nh

ñ ñ y c t su ra ngoài.

Trư ng ð i h c Nơng nghi p 1 - Giáo trình Chăn ni Trâu Bị ---------------------------------------------

178


Do có các y u t trên mà bê nghé c n ñư c bú s a ñ u càng s m càng t t và t l m c
b nh càng th p. Thí nghi m cho th y sau 1 gi cho bú t l m c b nh là 7,9%, cịn n u sau
khi đ 7 gi m i cho bú thì t lên này lên t i 42%.
Như v y s a ñ u ñã nâng cao s c s ng c a bê nghé sơ sinh nh 2 nhân t :
- Dinh dư ng cao và d đ ng hố
- Tăng kh năng đ kháng nh γ-globulin, MgSO4 và ñ chua cao.
Trong trư ng h p thi u s a ñ u ngư i ta có th làm s a đ u nhân t o cho bê nghé bú
v i thành ph n như sau:
1 lít s a nguyên
10ml d u cá
5-10g mu i
2-3 qu tr ng
N u táo bón cho thêm 5-10g MgSO4
S a nguyên sau khi thanh trùng h nhi t ñ xu ng 38-39oC, ñ p tr ng và cho d u cá,
mu i vào, ñánh th t ñ u.
Sau khi bú s a ñ u bê ñư c cho u ng s a thư ng, t t nh t c a chính m nó, n u khơng
cũng ph i c a nh ng con kho m nh, không viêm vú.
- Các th c ăn khác:
Th i gian cu i bê ph i đư c t p ăn th c ăn thơ: c khơ, rơm.
T ngày th 5 tr đi có th cho ăn thêm khoáng b sung.
2.2. Cách cho bú s a
Yêu c u bê nghé ph i ñư c bú s a ñ u sau khi ñ ch m nh t là 1 gi . N u cho bú gián
ti p thì s a đ u dùng cho bú đ n đâu thì v t đ n đó (v t th a làm m t s a ñ u c a bê và d

gây s t s a cho bò m ). S a ph i ñ m b o v sinh, nhưng tuy t đ i khơng dùng nhi t đ x lý
vì d gây đơng vón do có hàm lư ng albumin cao. Khơng đư c cho bê nghé bú s a vú viêm.
S a ph i có nhi t đ thích h p, t t nh t là 35-37oC. S a càng l nh thì kh năng đơng vón d
múi kh càng kém nên s khó tiêu hoá.
Lư ng s a m i l n cho bú t i ña là 8% so v i kh i lư ng sơ sinh vì nó ph thu c vào
dung tích d múi kh . N u s a bú quá nhi u s tràn xu ng d c trong khi nhu đ ng d c cịn
y u nên vi sinh v t gây th i s phát tri n. Lư ng s a cho bú m i ngày b ng kho ng1/6 kh i
lư ng sơ sinh. S l n cho bê bú b ng s l n v t s a m . Thư ng lúc ñ u cho bú 3-4 l n/ngày,
v sau gi m xu ng. Tuy nhiên, các tr i chăn nuôi công nghi p bê ch ñư c ăn s a 2
l n/ngày. Cho bê bú ph i t t ñ rãnh th c qu n đóng đư c kín.
Trong th i kỳ này có th cho bê bú tr c ti p hay gián ti p:
- Cho bú tr c ti p: Sau khi ñ bê ñư c tr c ti p bú m hàng ngày. Thư ng cách này áp
d ng trong chăn ni bị th t và c
m t s cơ s chăn ni bị s a. Lư ng s a bê bú khơng
h t s đư c v t.
Trư c khi cho bê nghé bú c n ph i làm v sinh chu ng tr i, vú bò m ph i đư c lau
s ch. Trư ng h p bị m i đi làm v thì nên cho ngh ngơi 30-45 phút m i cho con bú. N u vú
Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Chăn ni Trâu Bị ---------------------------------------------

179


b viêm ph i ch a tr ñ tránh bê nghé viêm ru t. Th i kỳ này không cho bê nghé đi theo m
mà ph i ni chu ng.
Cách cho bú này có ưu đi m là: t l s ng c a bê cao, đ phịng viêm vú
khơng nh hư ng x u ñ n kh năng sinh s n và s c s n xu t.

bò m i ñ ,

- Cho bú gián ti p: Phương th c này áp d ng cho nh ng cơ s ni bị chun l y s a.

Khi đ tách con ra ngay, sau đó v t s a đ u cho vào bình có núm vú cao su có đư ng kính l
ti t < 2mm nh m đ m b o m t l n mút không quá 30 mm s a ñ cho rãnh th c qu n ho t
ñ ng t t. Khi cho bú ñ t bình nghiêng góc 30o. Sau m t vài ngày cho bú bình b t đ u chuy n
sang t p cho bê u ng s a trong xô.
Phương pháp t p cho bê u ng s a trong xô: r a s ch tay và ngâm vào trong s a, thị 2
ngón tay lên làm vú gi . Tay kia n mõm bê xu ng cho ng m mút 2 ñ u ngón tay. S a s theo
k ngón tay lên. Làm vài l n như v y bê s quen và t u ng s a.
2.3. Chăm sóc và qu n lý bê sơ sinh
- Sau khi sinh, trư c lúc cho bú s a ñ u c n ti n hành cân kh i lư ng c a bê nghé sơ
sinh. Nh ng thao tác này ph i làm r t nhanh chóng đ bê nghé đư c bú s a ñ u s m.
- C n quan sát đ c đi m lơng, da, ph n x mút bú, răng, niêm m c mi ng, tình hình s c
kho , ăn u ng, ñi ñ ng... c a bê.
- Bê nghé sơ sinh r t y u, kh năng
ch ng ñ b nh t t kém nên c n đư c ni
chu ng cách ly, trong đó m i con đư c ni
trong m t cũi cá th (hình 7-2). Cũi này
thư ng có kích thư c như sau: dài 1,2-1,4m,
cao 1m, r ng 0,7m, sàn cách m t đ t 0,15m.
Cũi này có th làm b ng g , tre hay b ng
thép. Sàn nên làm b ng g như rát giư ng.
Cũi ph i ñư c đ t nơi thống nhưng khơng
có gió lùa, hàng tu n ñư c tiêu ñ c, hàng
ngày ñư c lau sàn và làm v sinh. Th i gian
nuôi bê trong cũi này chi cho phép t i ña là
30 ngày.
- Trên cũi này ph i đ t xơ ch a nư c
cho bê u ng và xơ đ c khô cho bê t p ăn.
- M i ngày sát trùng r n cho bê m t
l n b ng các dung d ch sát trùng ñ n khi r n
khô m i thôi.

- Hàng ngày cho bê xu ng cũi ñ ñư c
v n ñ ng t do trong 3-4 gi , thư ng mùa
hè sáng vào lúc 8-10 gi , chi u t 3-5 gi ,
mùa đơng ch m hơn 30 phút.
- Hàng ngày ph i ki m tra tình hình s c kho b nh t t c a bê, v sinh tiêu đ c chu ng
ni và cũi bê. Mùa đơng treo rèm che chu ng ni đ bê đư c m, mùa hè ph i thống mát.

Trư ng ð i h c Nơng nghi p 1 - Giáo trình Chăn ni Trâu Bị ---------------------------------------------

180


- ð cung c p tia t ngo i cho bê trong chu ng nên m c bóng đi n và cho sáng gián
ño n: sáng 3-4 gi /t t 1-2 gi .
III. CHĂN NUÔI BÊ NGHÉ TRƯ C CAI S A
M c đích c a ni dư ng bê trong giai đo n này khơng nh ng ch cung c p ñ dinh
dư ng cho nhu c u tăng tr ng nhanh c a bê mà cịn đ m b o cho bê kháng b nh ñư c t t,
ñ ng th i giúp bê chuy n t m t gia súc tiêu hoá theo ki u d dày ñơn (d múi kh ) sang tiêu
hoá ki u d dày kép (ñ c thù c a gia súc nhai l i).
3.1. Tiêu chu n ăn
- Nhu c u năng lư ng
+ Nhu c u duy trì : D a vào th tr ng c a bê. Trong giai ño n này bê tăng tr ng r t
nhanh nên nhu c u duy trì cũng thay đ i nhanh chóng, do đó c sau 10 ngày ph i xây d ng l i
tiêu chu n ăn m t l n căn c vào kh i lư ng ñ u kỳ.
+ Nhu c u tăng tr ng: D a vào m c tăng tr ng d ki n hàng ngày. M c này ph thu c
vào gi ng, tu i và quy trình ni dư ng bê.
- Nhu c u protein
S tích lu nitơ gi m d n theo tu i nên m c protein trong kh u ph n tính trên m i ñơn
v th c ăn (năng lư ng) cũng th p d n. Trong giai ño n ñ u c n cung c p cho bê nh ng lo i
th c ăn có đ y đ và cân đ i các axitamin khơng thay th vì trong giai ño n ñ u kh năng tiêu

hoá protein th c v t r t th p nên ngu n protein vi sinh v t còn h n ch .
- Nhu c u lipit
Lipit là ngu n cung c p năng lư ng và là dung mơi hồ tan m t s vitamin, đ ng th i
cịn cung c p m t s axit béo khơng no khơng thay th đư c. Do v y, trong kh u ph n ăn c n
có m t t l m thích h p. Theo nhi u tác gi thì t l này nên b ng 1-1,5% VCK c a kh u
ph n. Tuy nhiên, trong giai ño n ñ u yêu c u m
bê cao hơn gia súc trư ng thành.
- Nhu c u gluxit
Trong 4 tu n tu i ñ u bê ch tiêu hố đư c đư ng đơn và đư ng đơi, 4-9 tu n tu i tiêu
ho đư c mantoza mà chưa tiêu hố đư c tinh b t. Vì v y th c ăn trong giai đo n này c n h n
ch tinh b t. Tuy nhiên, kh năng tiêu hố tinh b t cịn tuỳ thu c vào vi c t p cho bê ăn s m.
- Nhu c u khoáng
1-3 tháng

6-8g Ca, 3-5g P/ðVTA

4-6 tháng

7-8 g Ca, 4-5g P/ðVTA

v sau

8-9g Ca, 5-6 g P/ðVTA

M c cung c p Ca và P tăng lên theo tu i không ph i do nhu c u tăng mà là do trong
nh ng tháng ñ u th c ăn ch y u là s a nên Ca và P d h p thu hơn, còn trong th c ăn th c
v t v sau Ca và P ñư c h p thu kém hơn.
- Nhu c u vitamin:
C n chú ý nhi u ñ n vitamin Avà D.
Vitamin D:

dư i 6 tháng 500 - 2000 UI/100 kg P

Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Chăn ni Trâu Bị ---------------------------------------------

181


trên 6 tháng 1000-1500 UI/100 kg P
Vitamin A:

dư i 3 tháng 20 mg caroten/ðVTA
3-6 tháng

25-30mg caroten /ðVTA

trên 6 tháng 30-35 mg caroten /ðVTA
3.2. Các lo i th c ăn và cách s

d ng

- S a nguyên:
ðây là lo i th c ăn quan tr ng nh t ñ i v i bê trong giai ño n này. Kh năng tiêu hoá
các thành ph n dinh dư ng thư ng trên 95%. Các ch t dinh dư ng trong s a tương đ i hồn
ch nh và phù h p v i yêu c u sinh lý c a bê. Cho nên trong b t kỳ phương th c nuôi dư ng
nào cũng c n ph i có s a nguyên. Trong c th i kỳ bú s a lư ng s a cho ăn kho ng 180-720
kg/con tuỳ thu c vào gi ng, t m quan tr ng c a bê, kh năng s n xu t và s d ng s a thay
th .
Trong tháng ñ u tiên ch y u cho bê ăn s a nguyên còn các th c ăn khác ch là t p ăn.
T tháng th 2 v sau tuỳ theo m c ñ s d ng th c ăn th c v t c a bê mà có th gi m d n

lư ng s a nguyên xu ng. Cũng có th thay th d n b ng s a kh bơ. ð n g n giai ño n c t
s a c n có th i gian chuy n ti p b ng cách gi m d n s lư ng và th i gian cho ăn s a ñ ñ n
khi ng ng cho ăn s a bê khơng b thay đ i ñ t ng t nh hư ng x u ñ n tiêu hoá.
Ph i cho bê bú s a t t ñ cho rãnh th c qu n khép kín đưa đư c h t s a xu ng d múi
kh . Cho bú t t cịn đ m b o th i gian phân ti t nư c b t và các d ch tiêu hoá khác. Nư c
b t nhi u thì pH d kh s tăng thích h p cho men kimozin ho t đ ng nên s a s đư c tiêu
hố t t.
S a cho bê ăn ph i ñ m b o v sinh và có nhi t đ thích h p: tháng ñ u 35-37oC, tháng
th hai 3-35oC, nh ng tháng sau 20-25oC. N u có đi u ki n nên ti n hành l c s a, sau đó
đung lên nhi t ñ 80oC ñ thanh trùng r i h xu ng nhi t ñ c n thi t.
S l n cho bú/ngày = lư ng s a cho bú trong ngày/lư ng s a 1 l n. Trong đó lư ng s a
cho bú/ngày b ng kho ng 1/6 kh i lư ng sơ sinh. Lư ng s a cho bú/l n không quá 8% kh i
lư ng sơ sinh.
Kho ng cách gi a các l n cho bú ph i g n đ u nhau b i vì d ch v ti t tương ñ i n ñ nh
nên cư ng đ tiêu hố g n đ u nhau theo th i gian. Tuy nhiên l n bú cu i cùng trong ngày
không nên mu n quá 8-9 gi đêm.
Cách cho bú: Cho bú b ng bình có núm vú cao su hay b ng xơ như đã gi i thi u
trư c.

ph n

- S a kh m
Có th dùng lo i s a này thay th cho m t ph n s a nguyên. V m t giá tr năng lư ng
s a kh m ch b ng 50% so v i s a nguyên, nhưng giá tr sinh v t h c c a nó cao. S a kh
m có th dùng t tu n tu i th 3-4 tr ñi. Cách dùng tương t s a ngun, nhưng khơng
đư c h n h p v i s a nguyên, mà ph i cho ăn xen k nhau trong ngày trong m t th i gian,
sau đó dùng s a kh m thay h n cho s a nguyên. Thư ng dùng s a kh m thay h n s a
nguyên t 40-45 ngày tu i tr ñi.
- S a thay th
Trư ng ð i h c Nơng nghi p 1 - Giáo trình Chăn ni Trâu Bò ---------------------------------------------

182


ðây là lo i th c ăn ch bi n có thành ph n tương t s a nguyên nh m thay th m t
ph n s a nguyên. Yêu c u thành ph n dinh dư ng ph i h p lý ñ ñ m b o ñ t t l tiêu hoá
cao và phù h p v i đ c tính tiêu hố d kh c a bê.
+ Protein: 12-15% VCK, trong đó ít nh t có 50% protein có ngu n g c đ ng v t có đ
các axit amin khơng thay th v i t l cân ñ i.
+ M : 12,5-25% VCK. M ñưa vào cơ th ph i có nhi t đ nóng ch y th p hơn thân
nhi t. Thông thư ng ngư i ta dùng d u th o m c vì nó kinh t nh t, nhưng d u th o m c
thư ng có nhi u axit béo khơng no nên c n hydro hố đ gi m b t m ch n i đơi. Ngồi ra
ngư i ta còn dùng m l n. M trong s a ph i ñ m b o ñư c ñi u ki n nhũ hố b n v ng khi
hồ thành d ng s a. Trong m đó ph i có các axit béo khơng no khơng thay th đư c:
linoleic, arachinoic, linoic. Các axit này có liên quan ch t ch v i vitamin E, đ ng th i nó có
ho t ñ ng như nh ng ch t xúc tác sinh h c.
ð cho s a có th b o qu n đư c lâu dài thì trong đó c n có nh ng ch t ch ng oxi hóa.
Thư ng ngư i ta dùng photphatit vì nó có 2 tác d ng: nó là chât b oxy hố đ u tiên đ chi m
các tác nhân oxy hố và làm gi m s c căng b m t c a m nên làm cho m d nhũ hoá.
+ Tinh b t: c n gi m t i m c t i thi u vì trong 2 tháng đ u kh năng tiêu hố tinh b t
c a bê cịn kém.
+ ðư ng d tiêu: 5-10%
+ Xenluloza : 0,5-1%
+ Khoáng : 9-10%
+ Vitamin : 30 UI vitaminA, 8-10 UI vitamin D/kg VCK.
Tuỳ theo ch t lư ng c a s a thay th mà quy t ñ nh th i gian b t ñ u cho ăn. S a t t
càng g n gi ng s a nguyên càng cho ăn s m, có th b t đ u t 15-20 ngày tu i. Các nư c tiên
ti n dùng s a kh m làm n n ñ s n xu t s a thay th .
Ví d : s a kh m 80%, d u th c v t hydro hoá 15%, Photphatit 5%, ch ph m vitamin
(A+D), kháng sinh. V giá tr dinh dư ng 1,2kg s a này tương đương 10kg s a ngun. Nó

có th b t ñ u s d ng t 11 ngày tu i.
Có th dùng s a đ u tương làm s a thay th . Cách làm như sau: ch n lo i ñ u tương t t
ngâm trong nư c 8-10 gi , sau dùng c i xay b t xay thành b t nư c. C 1 kg ñ u h t xay
thành 8-10 kg ñ u nư c, r i ñem l c l y nư c, ñun cách thu cho k , ñ ngu i ñ n 37-39oC
thì cho bú. Vì trong đ u tương có hàm lư ng tinh b t cao nên không cho ăn quá s m d gây a
ch y. Thư ng ch b t ñ u cho ăn t cu i tháng th 2.
- Th c ăn tinh h n h p
Có th cho bê t p ăn t 15-20 ngày tu i. Vì d c phát tri n chưa hồn thi n nên lo i
th c ăn tinh h n h p t p ăn ph i có ch t lư ng t t, hàm lư ng protein cao (160170g/kgVCK). Lúc ñ u t p ăn có th rang lên cho có mùi thơm đ kích thích bê ăn. Lư ng
th c ăn tinh cho ăn ñư c tăng lên theo đ tu i.
- C khơ
Trong q trình ni bê c khô là lo i th c ăn c n thi t vì nó kích thích s phát tri n c a
d c và chóng hồn thi n h vi sinh v t d c , tăng thêm dinh dư ng và h n ch a ch y. Có
th b t ñ u cho bê t p ăn c khô t ngày th 7 ñ n ngày th 10 b ng cách đ c khơ ch t
Trư ng ð i h c Nơng nghi p 1 - Giáo trình Chăn ni Trâu Bò ---------------------------------------------

183


lư ng t t vào xô treo trên cũi cho bê. Trong tháng tu i ñ u th c ăn thô cho bê ch y u là c
khô. Tuỳ theo dung tích d c mà lư ng c khơ đư c tăng d n lên theo tu i.
- C tươi
Có th t p cho bê ăn t cu i tháng tu i th nh t. ð cho bê s d ng t t th c ăn tươi s m
hơn thì ph i làm cho h vi sinh v t d c phát tri n b ng cách l y th c ăn đã nhai l i c a bị
cho bê ăn. Lư ng c tươi ñư c tăng d n trong kh u ph n. Lo i th c ăn này có th b sung t i
chu ng hay cho bê tr c ti p g m trên bài chăn sau th i gian ni cũi (tháng đ u).
- C qu
ðây là lo i th c ăn ch a nhi u b t ñư ng, tương ñ i ngon mi ng nên bê r t thích ăn.
Nhưng vì b t ñư ng nhi u d lên men nên không cho bê ăn quá s m mà ch cho ăn t tháng
tu i th 3. Khi cho ăn nên theo dõi ph n ng c a đư ng tiêu hố, n u a ch y thì ph i d ng

l i.
- Th c ăn xanh
Hi n nay vi c b t ñ u cho bê ăn th c ăn xanh ñ tu i nào thì cịn có nhi u ý ki n
khác nhau. Theo nhi u tác gi thì nên cho bê ăn t tháng tu i th 3 v sau.
- Ch t khoáng
T tháng th 1-5 lư ng Ca, P cho bê c n nhi u nên ph i b sung. ð ng th i ph i cho bê
v n ñ ng dư i ánh sáng m t tr i ñ tăng t l h p thu l i d ng, tránh b nh cịi xương.
Phương pháp b sung khống: tr n l n vào th c ăn tinh, hoà vào s a hay b sung dư i
d ng ñá li m.
- Nư c u ng
Nư c u ng s ch ph i ln có s n cho bê u ng t do. ð đ phịng bê u ng q nhi u
nư c m t lúc nên có nhi u nơi u ng nư c cho bê.
3.3. B sung th c ăn s m cho bê bú s a
Ngoài s a m và c thông thư ng ra, trong chăn ni bị th t vi c b sung th c ăn khác
(creep feeds) có th đư c áp d ng nh m cung c p thêm dinh dư ng cho bê trư c khi cai s a.
Nh b sung th c ăn s m cho bê bú s a mà có th nâng cao đư c m c tăng tr ng c a bê
trư c cai s a và tăng kh i lư ng bê cai s a.
Thành ph n th c ăn b sung cho bê bú s a t t nh t là h n h p các lo i h t và th c ăn b
sung protein-khoáng. Thành ph n th c ăn b sung nên ch a: 2,4-2,6 Mcal ME/kg, 13-16%
protein thô, 0,7% Ca, 0,5% P, khoáng vi lư ng, vitamin A, D và E. ð làm tăng tính ngon
mi ng cho th c ăn có th b sung thêm cám và r m t. Cám giúp cho bê d làm quen v i th c
ăn c ng vì cám s dính vào mõm c a bê. Vi c b sung thêm r m t (kho ng 3%) s giúp làm
gi m b i cám và tăng lư ng thu nh n th c ăn. Tuy nhiên không nên cho r m t quá nhi u vì s
h p d n ru i và d làm cho bê b a ch y. Hơn n a, r m t có th làm cho th c ăn b dính vào
máng ăn hay thi t b phân ph i th c ăn.
Th c ăn b sung cho bê ñư c cung c p trong nh ng thi t b cho ăn riêng. Thi t b này
ph i gi ñư c cho th c ăn khơ và ch a đ th c ăn cho trong kho ng 1 tu n. Thi t b cho ăn
c n d di chuy n và khi b t ñ u t p cho ăn thêm c n ñư c ñ t g n ch cung c p nư c u ng
hay nói có bóng râm nơi bê thư ng lui t i. Thi t b cung c p th c ăn b sung ph i đư c b trí
nh ng nơi sao cho ch bê vào đư c cịn bị m khơng ti p c n ñ l y nh ng th c ăn đó đư c.

Trư ng ð i h c Nơng nghi p 1 - Giáo trình Chăn ni Trâu Bị ---------------------------------------------

184


M t c ng r ng 400-500mmm, cao 750-1050mm có th ch cho phép bê qua đư c cịn bị m
thì khơng.
Cho bê bú s a ăn th c ăn s m có nhi u ưu đi m, nhưng cũng có nh ng như c đi m c a
nó mà ngư i chăn nuôi cũng ph i xem xét c n th n đ có chi n lư c thích h p và quy t đ nh
lúc nào thì cho bê ăn th c ăn b sung lúc nào thì khơng nên.
Ưu đi m c a vi c b sung th c ăn cho bê g m:
- Tăng kh i lư ng bê cai s a.
- Tăng ñư c m t ñ chăn th .
- B o v ñư c ñ ng c .
- Làm cho bê quen v i th c ăn h t nên d cai s a hơn.
- Gi m th p t l ch t sau cai s a.
- Giúp bê pháy huy h t ti m năng di truy n v sinh trư ng.
- Gi m hao h t kh i lư ng bê khi cai s a.
Như c đi m chính c a vi c b sung th c ăn s m cho bê g m:
- Bê ñư c b sung th c ăn có th ăn ít c .
- Lu ng thu nh n th c ăn b sung có th dao đ ng l n.
- Hi u qu chuy n hoá th c ăn có th th p trong m t s ñi u ki n nh t ñ nh.
- Ph n tăng tr ng thêm có th b m t đi trong th i gian v béo; bê khơng đư c b
sung th c ăn trong th i gian bú s a có tăng tr ng b sung sau đó.
- Bê có th b béo quá s m và khó bán ñ nuôi ti p.
- Gi m năng su t c a bò m n u như bò m quá béo.
- ð ng c g n nơi cho ăn thêm d b g m/gi m ñ p quá m c n u như thi t b cho
ăn thêm khơng đư c di chuy n thư ng xuyên.
- Làm sai l ch s li u theo dõi v s c s n xu t c a bị/bê.
- Có th gi m thu nh p t nuôi bê v béo n u bê ñư c gi t th t

kh i lư ng th p.

T nh ng ưu và như c ñi m trên c a vi c b sung th c ăn cho bê bú s a, ngư i chăn
nuôi nên áp d ng bi n pháp này trong nh ng trư ng h p sau ñây:
- Trong nh ng th i kỳ khô h n và thi u c .
- Khi năng su t s a c a bò m th p.
- Khi bị m đ l a đ u hay đ sau l a 11 và bê có th tách đư c kh i ñàn.
- Khi c n tăng m t ñ chăn th trên ñ ng c .
- Khi giá bán bê cao còn giá th c ăn t p ăn th p.
- ð i v i nh ng bê ñ vào mùa thu (sau ñó thi u c ).
- Khi th trư ng yêu c u bê có t l th t cao.
- Khi mu n có bê gi t th t ngay sau cai s a.
Trư ng ð i h c Nơng nghi p 1 - Giáo trình Chăn ni Trâu Bị ---------------------------------------------

185


- Nh ng bê ñ mu n nhưng ph i xu t bán ñúng h n (cai s a s m).
- Khi bê c a nh ng gi ng to khung có k ho ch đưa ngay vào ni dư ng v i kh u
ph n giàu năng lư ng sau cai s a và gi t th t vào 12-14 tháng tu i.
Tuy nhiên, không nên b sung th c ăn cho bê trong nh ng trư ng h p sau đây:
- Bị m cho nhi u s a (bị th t cho bú tr c ti p).
- Có nhi u c /ñ ng c v i ch t lư ng t t.
- Bê đư c ni v i t c ñ tăng tr ng th p sau cai s a.
- Bê ni đ thay th đàn sinh s n.
- Giá th c ăn h t cao so v i giá bán bê.
3. 4. Chăm sóc bê bú s a
Hàng ngày ph i ki m tra tình hình s c kho b nh t t c a bê, v sinh tiêu đ c chu ng
ni và cũi bê. C n quan sát đ c đi m lơng, da, ph n x mút bú, răng, niêm m c mi ng, tình

hình s c kho , ăn u ng, đi đ ng... đ có ch đ ni dư ng cho thích ñáng và xác ñ nh hư ng
s d ng v sau. Mùa đơng treo rèm che chu ng ni đ bê đư c m, mùa hè ph i thống mát.
ð nh kỳ cân bê ñ theo dõi sinh trư ng c a bê.
Bê trong giai ño n này ph i ñư c nuôi dư ng t t, ñư c ñánh s , kh s ng, tiêm phòng
và t y ký sinh trùng đ y đ theo đúng quy trình. ði u quan trong nh t c n ph i nh là làm sao
cho bê càng ít b stress càng t t. Bê ph i ñư c v n ñ ng tho đáng.
3.5. Các phương th c ni dư ng và qu n lý bê nghé trư c cai s a
a. Ni bê tách m hồn tồn (bú s a gián ti p)
Phương th c này ñư c áp d ng trong chăn ni bị s a. Bê đư c cho ăn s a gián ti p
trong bình, trong xơ hay trong các máng u ng t đ ng theo nhóm. Thư ng trong tháng tu i
ñ u ngư i ta v n nuôi bê trên cũi cá th , hàng ngày cho bê xu ng cũi ra sân v n ñ ng trong 34 gi . Th c ăn và nư c u ng đư c cho ăn trong xơ treo trên cũi. Th i gian này chưa cho bê
chăn th trên ñ ng c . T tháng th 2 tr đi bê đư c xu ng cũi và ni theo nhóm trong các
chu ng khi s lư ng bê l n. Phân nhóm bê d a vào đ tu i và ñ l n. S a ñư c cho ăn theo
gi quy ñ nh t i chu ng trong bình, xơ hay máng u ng t p th t ñ ng. Các lo i th c ăn và
nư c u ng ñư c b sung trong máng ăn máng u ng t p th
trong chu ng và sân chơi. V
ban ngày bê có th đư c chăn th trên lơ c . V mùa đơng th c ăn b sung t i chu ng có th c
ăn tinh, c khô, c
xanh, c qu . N u nuôi nh t trong v này thì hàng ngày cũng ph i cho bê
v n đ ng tích c c trong 2-4 gi trên bãi chăn hay trên ñư ng v n ñ ng. V mùa hè n u bê
ñư c chăn th trên các lơ c có năng su t cao thì không c n b sung c khô và th c ăn nhi u
nư c.
- Ưu ñi m:
+ ð nh m c ñư c tiêu chu n kh u ph n cho bê;
+ Cho phép chun mơn hố và cơ gi i hoá theo dây chuy n s n xu t
+ N u ñ m b o ñư c các quy t c v sinh thú y v s a và chăm sóc ni dư ng thì t l
s ng c a bê s cao, bê phát tri n t t và ti t ki m ñư c s a ñ ni bê.
- Như c đi m:
Trư ng ð i h c Nơng nghi p 1 - Giáo trình Chăn ni Trâu Bò ---------------------------------------------

186


+ ðịi h i trình đ k thu t cao, n u ni khơng đúng k thu t d gây nhi u t n th t, ñ c
bi t là do bê b a ch y.
+ Chi phí cao, v n đ u tư l n.
b. Ni bê bú s a tr c ti p
Theo phương th c này bê ñư c tr c ti p bú s a t vú bị.
- Ưu đi m:
+ Bê ăn đư c s a có ch t lư ng t t v i nhi t đ thích h p, đ m b o v sinh, có tính
mi n d ch cao do đó mà gi m ñư c t l b nh t t cho bê và tao cho bê h p thu và s d ng các
ch t dinh dư ng c a s a ñư c t t.
+ K thu t ñơn gi n, chi phí trang thi t b và lao đ ng th p (khơng ph i v t s a, v n
chuy n, x lý và cho bú...).
- Như c đi m:
+ Khơng xác đ nh đư c chính xác lư ng s a bê bú
nh ng con cùng ñàn sang bê con.

con m , d lây b nh gi a m hay

+ Khơng nâng cao đư c trình đ chun mơn hố, khó khăn cho c gi i hố.
Trong phương th c ni bê bú s a tr c ti p có nhi u hình th c khác nhau:
i) Ni bê b o m u
Hình th c này đư c áp d ng trong chăn ni bị s a nh m l i d ng nh ng ưu ñi m
c a phương th c cho bú tr c ti p. Theo hình th c này, ch n nh ng con bị cái khơng v t s a
mà ch dùng đ ni bê theo hình th c b o m u: 1 bị ni m t s bê nh t đ nh. Th i gian
ni m t nhóm bê c a bò b o m u là 3 tháng, sau đó chuy n sang ni nhóm khác. N u bê
ñư c cho ăn s a kh m , s a thay th và th c ăn tinh t t thì có th tách m b o m u lúc 60-70
ngày tu i.
Cách ti n hành như sau:

- Ch n bò làm b o m u: Ch n nh ng con bị đang cho s a và hồn tồn kho m nh, s c
s n xu t không th p hơn trung bình c a đàn, có t l m th p. Bị cho trên 4000 lít s a/năm
khơng nên dùng làm b o m u vì trong trư ng h p này bê s bú quá nhi u s a và ăn ít th c ăn
th c v t. S c s n xu t c a bò b o m u có th xác đ nh d a vào lư ng s a kỳ trư c hay c a
tháng cho s a trưóc đó, cũng có th xác đ nh thơng qua cân bê trư c và sau khi bú hay ki m
tra trư c khi ghép nhóm m i.
- Ghép bê: Tuỳ theo s c cho s a hàng ngày c a bò mà quy t ñ nh s bê ghép trong m i
nhóm. Thư ng đ i v i bê tính tốn 4 kg s a/con/ngày, riêng ñ i v i bê ñ c gi ng 4,55kg/con/ngày. Do đó n u bị có lư ng s a hàng ngày:
15-17 kg

4 bê

11-13 kg

3 bê

7-9 kg

2 bê

Sau khi cai s a nhóm này l i d a vào kh năng cho s a trong th i gian t i mà quy t
ñ nh s bê ghép trong nhóm ti p theo.

Trư ng ð i h c Nơng nghi p 1 - Giáo trình Chăn ni Trâu Bị ---------------------------------------------

187


Khi ghép có th ghép m t lúc c nhóm là t t nh t ho c ghép t ng con l n lư t (n u
khơng đ nhóm m t lúc). Con ñ ra ho c con ñã ghép con thì cho đ ng phía sau, con l thì

cho đ ng phía trư c đ tránh bị m đá. Con bị nào hay đá thì nên bu c chân l i. Trư c khi
ñưa vào ghép bê ng ng v t s a c a bò trong 10-12 gi . Bư c ñ u c n r a s ch và xoa bóp vú
bị, v t l y m t ít s a th m vào d lau lên đ u, mình và hơng c a bê đưa vào ghép.
- Ni dư ng và chăm sóc: Vi c s d ng các l i th c ăn (tr s a) cho bê tương t như
ni bê tách m hồn tồn. Bê thư ng đư c ni ngăn chu ng riêng v i m b o m u. Trong
chu ng ph i có máng ăn và máng u ng. Trong máng ăn có các lo i th c ăn khác nhau cho bê:
c khô ch t lư ng t t, th c ăn tinh, th c ăn xanh, khoáng.
Hàng ngày bê đư c chăn th trên các lơ c t t g n chu ng. Nên chăn th bê xa m b o
m u và m i ngày 3 l n cho bê g p m ñ bú. N u chăn th chung bê v i m thư ng có tăng
tr ng kém vì chúng thư ng mu n đ n v i m nhi u và không mu n ăn c . N u ni nh t thì
bê cũng ñư c nh t riêng và hàng ngày cho g p m 3 l n đ bú. Khi ni nh t nh t thi t ph i
cho bê ñư c v n đ ng tích c c hàng ngày.
ii) Ni bê theo m
Theo hình th c này bê đư c bú tr c ti p s a c a chính m nó trong su t th i kỳ bú s a.
Hình th c này đư c s d ng trong các hư ng s n xu t như sau :
- Bị th t: Sau khi đ bê đư c ni cùng v i m trong chu ng bị đ 8-10 ngày. Chúng
đư c ni theo nhóm nh trong vịng 3-4 tu n v i kho ng 10-15 c p m con trong chu ng v i
di n tích 7-10 m2/c p. T tháng th 2 tr ñi hàng ngày cho bê ra bãi chăn cùng m . Ban đêm
có th tách m và con riêng. Bê ph i ñư c b sung các lo i th c ăn c n thi t và ñư c v n
ñ ng tho ñáng n u nuôi nh t. N u nuôi nh t chung m và con thì ph i có sân chơi cho bê v i
di n tích 1,2 m2/bê, đó có ñ t máng ăn và máng u ng, phía trên sân ñ cao 1m ph i ñ t h
th ng dàn sào n m ngang đ cho bị m khơng vào sân đó đư c.
- Bị s a: Ni bê theo ki u tách m khơng hồn tồn đ i v i các gi ng bị có b n
năng làm m cao (ch ti t s a khi có bê bú). Trư c khi v t s a cho bê ti p xúc v i con m ,
thúc vú ñ t o ph n x th i s a, sau ñó ti n hành v t s a và dành l i m t ph n s a trong b u
vú ñ cho bê bú tr c ti p ho c v t ki t s a r i cho bê bú gián ti p. Ngoài th i gian này bê
đư c ni dư ng chăm sóc như phương th c ni tách m hồn tồn.
- Trâu bị cày kéo: T t nh t là nuôi bê nghé tách m khơng hồn tồn đ phịng đư c
mưa n ng gió rét, gi đư c v sinh và có đi u ki n đ chăm sóc bê đư c t t. Trong 10 ngày
ñ u cho bê nghé chung v i m trong chu ng. T ngày 11 tr ñi tách con và m riêng ra,

chăn th riêng ñ n gi l i cho g p m ñ bú. Tháng ñ u cho bú 3-4 l n/ngày, sau đó gi m d n
xu ng và cai s a cu i tháng th 4. Ngoài s a và c ăn trên bãi chăn các th c ăn khác c n
ñư c b sung t i chu ng.
iii) Ni bê ghép m
Hình th c này ñư c s d ng m t s cơ s ni bị kiêm d ng s a-th t, ñó bên c nh
các tr i khai thác s a có các tr i chun ni bê l y th t. T i nh ng tr i nuôi bê th t thì c 1 bị
cái ni 2 bê, trong đó 1 bê do nó đ ra và 1 bê l y t tr i khai thác s a ñ n. Th i gian nuôi bê
bú s a kéo dài 7-8 tháng.
Hình th c này đơn gi n đư c k thu t ni dư ng bê, nâng cao đư c t l nuôi s ng và
kh năng phát tri n c a bê, gi m đư c chi phí lao ñ ng, ñ ng th i cho phép t ch c h p lý
vi c s n xu t s a và th t trong m t cơ s .
Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Chăn ni Trâu Bị ---------------------------------------------

188


IV. CAI S A
4.1. Chu n b bê cai s a
Trong chăn ni bị s a cho bê bú s a gián ti p, vi c cai s a có th ti n hành khi bê
ñư c 2-4 tháng tu i, tuỳ theo kh năng t p cho bê ăn s m các lo i th c ăn khác. Vi c cai s a
có th ti n hành tương đ i ñơn gi n b ng cách c t s a ñ t ng t (c t h n s a khi c n cai s a)
hay t t (gi m d n lư ng s a cho ñ n khi c t h n trong 7-10 ngày).
Trong chăn nuôi bò th t vi c cai s a thư ng ph c t p hơn vì bê thư ng bú s a tr c ti p.
Th i gian cai s a là lúc c bò m và bê con ch u stress. Chính vì th mà m t s cơ s chăn
ni bị sinh s n cho cai s a bê vào chính ngày xu t bán chúng nh m tránh ph i quan tâm ñ n
s c kho và sinh trư ng sau đó c a bê. Tuy nhiên, ph n l n bê ñư c cai s a khi cịn trong
tr i sinh s n. Nói chung, càng h n ch đư c stress cho bê thì bê càng kho m nh và sinh
trư ng t t và s m sau khi cai s a. Nh m h n ch tác ñ ng c a cai s a ñ n s c kho và tăng
tr ng c a bê, trư c h t ngư i chăn nuôi ph i chu n b bê trư c cai s a.
- Tiêm phịng và chăm sóc s c kho

Trư c cai s a ít nh t là 3-4 tu n bê ph i đư c tiêm phịng, t y ký sinh trùng, kh s ng,
t p cho ăn s m và cho u ng nư c ñ y ñ . ð ng th i t t c bê đ c (khơng làm gi ng) thư ng
đư c thi n. Chương trình tiêm phòng và t y ký sinh trùng c a cơ s chăn ni bị sinh s n c n
đư c tham kh o ý ki n c a cơ quan thú y đ a phương. Nói chung, bê nên đư c tiêm phịng
nh ng b nh v hơ h p, s t v n chuy n và a ch y (ñ c bi t do Clostridium).
Trong th i gian cai s a ít nh t ph i ki m tra bê 2 l n m i ngày ñ xem bê có d u hi u
b nh t t khơng. C n xác ñ nh và ñi u tr bê m ñư c k p th i ñ h n ch t n th t.
- Th c ăn và nuôi dư ng
Trong th i gian cai s a thành ph n dinh dư ng và tính ngon mi ng c a c và kh u ph n
t p ăn có vai trị r t quan tr ng đ i v i bê. Kh u ph n có hàm lư ng dinh dư ng cao cho phép
bê thu nh n ñ lư ng dinh dư ng c n thi t hàng ngày. Th c ăn ngon mi ng có tác d ng kích
thích bê ăn ngay t đ u. T i m t s nư c ngư i ta áp d ng m t quy t c chung là cho bê ăn
m t h n h p th c ăn g m có c khơ c t l a hai và th c ăn h t. M t h n h p h t lý tư ng cho
bê ăn trong th i kỳ cai s a không nên ch a nh ng lo i h t ch a nhi u năng lư ng như ngô
h t. C n ph i ki m tra thành ph n c a c và h t ñ ñ m b o kh u ph n cân b ng dinh dư ng
theo yêu c u c a bê.
ði u quan tr ng là ph i làm sao cho bê ti p xúc ñư c v i th c ăn. C n thi t k m t khu
v c cho ăn th c ăn thô riêng mà ch có bê đ n đư c cịn bị m thì khơng. ð ng th i ph i có
máng phân ph i th c ăn tinh t p ăn ch a các h n h p th c ăn h t. ð i v i c hai nơi này bê
ph i có đ khơng gian đ đ ng l y th c ăn.
Bê s ăn ñư c m t lư ng th c ăn khô vào kho ng 2,5-3,0% kh i lư ng cơ th . Nên b t
ñ u cho ăn th c ăn t p ăn ít nh t là 3 tu n trư c khi cai s a nh m gi m thi u stress và cho
phép bê ñư c ñi u ch nh t t sang ch ñ ăn th c ăn c ng.
- Nư c u ng
Trong quá trình cai s a bê ph i ln ln đư c ti p c n v i ñ y ñ nư c u ng ngon,
lành và s ch. Bê c n nhi u u ng nư c ñ thay cho s a m . Sau khi tách bê kh i m chúng
cũng c n u ng nhi u nư c ñ bù cho các d ch chúng th i ra trong quá trình chúng ch y nh y
Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Chăn ni Trâu Bị ---------------------------------------------

189

kêu r ng liên t c. Nên b trí nhi u vịi/ch u u ng nư c
và sân đ bê d ti p c n.

nh ng ch khác nhau trong chu ng

4.2. Phương pháp cai s a bê theo m
Có m t s phương pháp cai s a m cho bê thư ng ñư c áp d ng trong chăn ni bị sinh
s n như sau:
- Phương pháp cơ l p hồn tồn
Khi c n cai s a đưa bị m ñi ñ n m t nơi ñ xa ñ cho ngay c khi chăn th đ bị m
và bê con khơng nhìn và nghe th y nhau. Cũng có th nuôi chúng các chu ng khác nhau.
T t nh t là bê con ñư c gi l i nơi chúng trư c khi cai s a, còn bò m thì đư c chuy n đi.
Trư ng h p b t ñ c dĩ mà ph i chuy n bê con đi thì ph i đ c bi t chú ý đ n mơi trư ng m i
c a chúng. Ph i b trí n i cung c p th c ăn nư c u ng nh ng nơi thu n ti n cho bê ti p c n.
Thư ng trong vài ba ngày ñ u tách m bê con thư ng kêu nhi u.
- Phương pháp ngăn cách b ng hàng rào ch n
Vi c cai s a ñư c th c hiên b ng cách cho bò m và bê con ngăn cách nhau b i m t
hàng rào ch n. Phương pháp này t ra gây ít stress hơn là cơ l p hồn tồn. Nh m ñ cho bê
quen v i các v trí ñ th c ăn, nư c u ng nên đ bê phía mà trư c cai s a chúng v n . Ph i
ñ m b o hàng rào và c ng ñ ch c ch n ñ ngăn ñư c bê con và bị m khơng th tìm cách
vư t qua ñ g p l i nhau.
Dù phương pháp cai s a nào nói trên đư c áp d ng thì nơi nh t bê cũng ph i luôn luôn
khô ráo và có mái che. Khơng bao gi đư c nh t bê trong ô chu ng thi u ánh sáng t nhiên
và khơng khí trong lành.
- Phương pháp cai s a qua hai bư c
Trong phương pháp này bê con và bị m v n đư c
nh m làm gi m stress do vi c tách m con gây ra.

cùng nhau trong th i gian cai s a

Bư c 1: ðính m t d ng c ch ng mút bú b ng ch t d o lên mũi c a bê (không ch c
th ng vách ngăn). D ng c này khơng gây đau và ngăn c n bê ti p c n đ u vú c a bị m , nh
đó mà ngăn khơng cho bê bú m trong khi v n gi ñư c bê con g n bị m . Bê dư c đeo d ng
c này trong vòng 4-7 ngày.
Bư c 2: Tách bê con kh i bò m và b d ng c ch ng mút bú ra.
Trong t t c các phương pháp cai s a trên, ngày ñ u tiên cai s a (khơng cho bê bú) ch
nên cho bị m ăn th c ăn thô. T ngày th hai m i cho ăn b sung th c ăn tinh. Quá trình cai
s a ñư c k t thúc trong 7-10 ngày. Sau ñó bê ñư c cho ra chăn th ho c nuôi nh t.
4.3. Cai s a s m
ð i v i bê hư ng th t cai s a lý tư ng nh t là lúc ñư c 6-7 tháng tu i, khi s n lư ng s a
c a bị m b t đ u gi m. Tuy v y, khi ngu n th c ăn thô xanh cho bị m ăn b h n ch thì nên
tính đ n vi c cai s a s m cho bê. Nhi u nghiên c u ñã ch ra r ng ñ i v i m i ñơn v tăng
tr ng c a bê thì cho bê tr c ti p ăn th c ăn c ng s có hi u qu hơn là cho bò m ăn thêm
th c ăn ñ s n xu t ra ñ s a cho bê bú nh m ñ t ñư c cùng m c tăng tr ng đó bê con.
Kh u ph n cho bê cai s a có th đ t hơn kh u ph n c a bò m , nhưng bê con ăn kho ng 4,56,7kg/ngày có th cho tăng tr ng kho ng 0,9-1,4kg/ngày. ði u đó có nghĩa là cai s a s m có
th thu đư c tăng tr ng r hơn bê. Hơn n a, vi c bú s a c a bê con c ch s ñ ng d c l i
Trư ng ð i h c Nơng nghi p 1 - Giáo trình Chăn ni Trâu Bị ---------------------------------------------

190


sau khi đ và h n ch s tích lu dinh dư ng c a bị m đ chu n b cho ph i gi ng, mang
thai và ñ l a ti p theo.
Cai s a s m trong chăn ni bị th t (bú s a tr c ti p) có nh ng ưu đi m sau đây:
- Giúp bị m có th đ m i năm m t bê vì bị m đư c cai s a bê s m s ñ ng d c
l i nhanh hơn.
- Bê có th phát huy t i đa ti m năng di truy n v sinh trư ng mà không ph thu c
vào năng su t s a c a bị m .

- ðây có th là chìa khố đ s d ng th c ăn có hi u qu hơn trong nh ng th i kỳ
khô h n hay thi u th c ăn.
- Gi m ñư c 15-20% năng lư ng th c ăn c n thi t đ ni bị m và bê con cai s a
s m so v i bò cho con bú.
- Phù h p v i bị đ vào mùa thu vì n u không ph i tăng cư ng nuôi dư ng bị m
ni con trong mùa đơng thi u c .
- Cai s a s m bê con cho phép nuôi ñư c nhi u bò cái sinh s n hơn v i m t ngu n
cung c p th c ăn h n ch .
- Có th thu đư c tăng tr ng v i giá thành r hơn nh bê cai s a s m có hi u qu
chuy n hoá th c ăn r t cao.
Tuy nhiên, vi c cai s a s m cho bê th t cũng có nh ng h n ch như sau:
- K thu t chăn sóc và ni dư ng bê ph i cao.
- Ph i đ u tư nhi u cơng lao đ ng hơn.
- Ph i có thi t b chu ng tr i và th c ăn đ ni bê con.
- Gi m kh năng thu ñư c bê có kh i lư ng cai s a cao t nh ng bò m cho nhi u
s a.
- Các s li u v năng su t c a bò m s có ít giá tr s d ng.
Như v y, cai s a s m là m t công c có th s d ng khi mà l i ích có đư c l n hơn
nh ng chi phí lao ñ ng và các ñ u tư liên quan khác. Nói chung, kh năng này thư ng có khi
mà ngư i chăn ni g p ph i khó khăn v th c ăn đ ni bị m hay trong m t s tình hu ng
khác như mu n cho bị cái tơ ñ l a ñ u s m ñ ng d c và có ch a l i sau khi ñ . Tu i c a bê
lúc cai s a có th dao đ ng t 30 đ n 180 ngày, ph thu c vào m c tiêu chính là đ tăng kh
năng sinh s n c a bị m hay là ñ thu ñư c năng su t bê cao hơn trong mùa thi u c . Quy t
ñ nh cai s a s m m t cách ñúng ñ n s giúp cho ngư i chăn nuôi s d ng ngu n th c ăn có
hi u qu hơn trong khi v n thu ñư c bê có kh i lư ng l n đ bán.
Thành cơng c a vi c cai s a s m ph thu c vào trình đ chăm sóc ni dư ng ñ i v i
nh ng bê cai s a s m này. R i lo n tiêu hoá là m t v n ñ thư ng g p bê non nên c n ñư c
h t s c quan tâm. Th c ăn ngon mi ng b t bu c ph i có đ t p cho bê ăn s m. Ngồi ra,
nh ng vi c khác như tiêm phịng, thi n, kh s ng, c y ghép hócmon (n u có) và t y ký sinh
trùng đ u ph i có k ho ch chi ti t trong chương trình cai s a s m cho bê.

Trư ng ð i h c Nơng nghi p 1 - Giáo trình Chăn ni Trâu Bị ---------------------------------------------

191


V. CHĂN NUÔI BÊ NGHÉ SAU CAI S A
5.1. Tiêu chu n và kh u ph n ăn
Tính tiêu chu n ăn cho bê d a theo th tr ng và tăng trong d ki n. Trong giai ño n này
c n chú ý ñ n yêu c u c a t ng hư ng s d ng:
- Hư ng làm gi ng: bê sau này làm ñ c gi ng c n cho ăn nhi u th c ăn tinh, tăng
tr ng hàng ngày ph i ñ t 700-800g tr lên.
- Hư ng s a: ch y u t o cho bị có cơ năng tiêu hố phát tri n m nh đ tiêu hố đư c
nhi u th c ăn xanh. Tăng tr ng không c n cao l m, kho ng 600-700g/ngày, bê quá béo hay
quá g y đ u khơng t t.
- Hư ng th t: yêu c u tăng tr ng càng cao càng t t, thư ng trên 1000g/ngày.
Kh u ph n c a bê 7-12 tháng tu i: th c ăn thô xanh 55-75%, bê trên 1 tu i tăng lên 8090% giá tr dinh dư ng c a kh u ph n. Nói chung th c ăn trong giai đo n này c a bê ch y u
là th c ăn thô xanh, ch b sung khi th c ăn khác khi th c ăn thơ xanh b thi u.
5.2. Chăm sóc và qu n lý
ð c ñi m c a bê giai ño n này là l n nhanh, cơ quan sinh d c và tuy n s a b t ñ u phát
tri n, ñ c ñi m c a các hư ng s n xu t cũng ñư c hình thành. Do v y đi u ki n chăm sóc
qu n lý s có nh hư ng l n ñ n tính năng s n xu t và sinh s n v sau.
- Phân ñàn: giai ño n này ph i tách riêng bê ñ c bê cái và phân thành ñàn d a vào ñ
tu i, th tr ng, tình hình s c kho .
- V n đ ng: N u bê ni nh t thì hàng ngày ph i cho v n ñ ng trong th i gian 4-6 gi .
Trong th i gian này k t h p cho bê ăn c khô và các th c ăn khơ khác ngay trên bãi v n đ ng.
- Hu n luy n: Tuỳ theo hư ng s n xu t mà có hư ng hu n luy n thích h p:
+ Bê ni v sau khai thác s a thì t tháng tu i th 6 tr ñi b t ñ u xoa bóp b u vú ñ
tăng cư ng s phát tri n c a mô tuy n và cơ năng phân ti t s a v sau.
+ Hư ng cày kéo: b t ñ u t p cho bê cày kéo t 1,5-2 năm tu i.

+ Hư ng làm ñ c gi ng: t p cho nh y giá và ph i gi ng.
- Thi n: Bò cày kéo nên thi n vào lúc 15-18 tháng tu i, bò v béo thi n vào lúc 1 năm
tu i.
CÂU H I ƠN T P:
1. Trình bày quy lu t phát tri n theo giai ño n
2. Trình bày quy lu t phát tri n khơng đ ng đ u

bê nghé.
bê nghé.

3. Phân tích nh hư ng c a chăm sóc ni dư ng đ n s c sinh trư ng và s c s n xu t
v sau c a bê nghé?
4. Các lo i th c ăn c a bê nghé sơ sinh và cách s d ng chúng?
5. Bi n pháp chăm sóc và qu n lý bê nghé sơ sinh?

Trư ng ð i h c Nơng nghi p 1 - Giáo trình Chăn ni Trâu Bị ---------------------------------------------

192


6. Các lo i th c ăn c a bê nghé trư c cai s a (tr giai ño n sơ sinh) và cách s d ng
chúng?
7. L i ích, phương pháp, ưu và như c ñi m c a vi c b sung th c ăn s m cho bê bú
s a?
8. Các phương th c nuôi dư ng và qu n lý bê nghé giai ño n trư c cai s a?
9. Nêu nh ng vi c c n làm ñ chu n b cai s a bê nghé.
10. Các phương pháp cai s a cho bê nghé bú s a tr c ti p?
11. Phân tích v n ñ cai s a s m cho bê nghé.
12. Ni dư ng, chăm sóc và qu n lý bê nghé sau cai s a?

Trư ng ð i h c Nơng nghi p 1 - Giáo trình Chăn ni Trâu Bò ---------------------------------------------

193