Tài liệu Tiếng thơ - Toàn tập Xuân Diệu doc

TIÏËNG THÚ
(In theo baãn cuãa NXB Vùn nghïå - 1954)
TIÏËNG THÚ 55
56 TOAÂN TÊÅP XUÊN DIÏÅU
TIÏËNG THÚ
“Tiïëng thú” Tiïëng thú hay lâ tiïëng àúâi? Tiïëng ca
khấng chiïën, tiïëng ca sûå sưëng. Tiïëng vâ vêìn, vâ àiïåu,
vâ nhẩc. Tiïëng vâ khưng tiïëng, lúâi vâ ngoâi lúâi Thú
nhiïìu quấ, tưi biïët viïët cấi gò trûúác?
Chêët thú nhiïìu quấ, “lưång hoa hûúng mận y”. Cåc
sưëng hiïån nay àêìy chêët àểp. Cấi sù’c diïỵm kiïìu khù’c khưí
ca nhûäng con ngûúâi ài àấnh giùåc; cấi nết mẩnh ca
nhûäng chưìi àang côn gối ghếm. Cấi àểp đt lưå úã ngoâi
cẫnh, mâ úã trong mưỵi can àẫm, mưỵi tđnh tònh. R nhau
ài dûång cåc àúâi múái! R nhau ài hấi thú!
Song le nhûäng bâi thú ca chng ta nhû nhûäng cấi
lùéng vng vïì, nhûäng cấi rưí thûa thúát. Tûúãng bù’t àûúåc
chêët thú ca thúâi àẩi, bỗ vâo lùéng; nhûng tay ta non vng,
chêët thú lổt ra gêìn hïët, lẩi úã ngun vển trong khưng
gian. Xong mưỵi cåc hấi hoa àúâi, ta nhòn lẩi thêëy nhiïìu
nhûäng thanh tre lúâi nối, nhûäng mù’t àan vêìn àiïåu, nhûäng
súåi mêy l lån nûäa, mâ hoa thò đt, hûúng thò thûa.
Hay lâ vò trong bao nhiïu nùm, ta chó quen vúái nhûäng
bưng hưìng vûúân, ta chó båc têm tònh vúái nhûäng cc, àâo
trau chët, ta chó thẩo viïåc mêỵu àún, thûúåc dûúåc, nhûäng
hoa hûúng vùn vễ ca mưåt thúâi n ưín, ngêåm ngi? Tay
ta khếo lếo trong vûúân hoa chùm, sao mâ vng vïì giûäa
TIÏËNG THÚ 57
thïë giúái nhûäng hoa khưng vûúân, nhûäng hoa nưåi, hoa
àưìng, hoa rûâng thùèm.
Nhûng lông ta u thú, u sưëng cố bao giúâ vúi.

Chng ta lẩi r nhau ài, lông múái mễ, tinh tûúm nhû lẩi
bù’t àêìu. R nhau ài hấi cåc àúâi múái! R nhau ài hấi
“thú bêy giúâ àêy”.
Tay chng ta lẩi bưåp chưåp nhû nhûäng àûáa trễ con;
nhûäng lùéng àiïåu vêìn xng xa xng xđnh. Bổn ài tòm thú
chng ta àưng lù’m. Trûúác ngây Cấch mẩng, mưåt cåc thi
thú cố bưën nghòn thđ giẫ, trong bưën vẩn ngûúâi lâm thú,
giûäa bưën triïåu ngûúâi u thú, hay lâ hún. Bêy giúâ thò
khấch thú côn nhiïìu hún nûäa. Cấc bấc khấng chiïën ca
chng ta khưng mêëy sưë lâ khưng cố thú. Nhûäng bâi thú
gûãi vïì cấc tôa soẩn khưng thïí àïëm bùçng chc. Trong
nhûäng sấng tấc phêím xët bẫn gêìn hai nùm nay, nhûäng
têåp thú nhiïìu hún cẫ.
Mâ cố mưåt cấi th, thûúâng nhêån thêëy trong nưåi bưå cấc
tôa soẩn, lâ thú lẩi gổi thú. Mưåt túâ bấo ra sưë àêìu, nïëu
chûa àùng thú, thò rêët đt hay khưng nhêån àûúåc thú gûãi
vïì, chûâng nhû bẩn àổc côn giûä . Àïën khi àùng mưåt bâi
thú, lêåp tûác thú cấc núi bay àïën. Vâ nïëu àùng àûúåc mưåt
vâi bâi thú hay, thưi thò “hâo kiïåt bưën phûúng” ca thi
àân, nhû nghe tiïëng gổi ca nhûäng ngûúâi àưìng chđ, trao
tùång cho tôa bấo biïët bao nhiïu bẫn têm tònh. Sau cấi
sên khêëu thú, nố chó lâ mưåt khoẫng giêëy trù’ng cố àống
khung, cố mưåt đt hưåi hổa àiïím trang, hay thanh bẩch hún
lâ mưåt vâi trang giêëy rưång, nhûäng bâi thú khưng chen
lêën nhau gò cẫ, chó chúâ con mù’t xanh ca tri k àïën
chổn hoa khưi.
*
* *
58 TOÂN TÊÅP XN DIÏÅU
Cố mưåt dẩo, nghe theo nhiïìu bẩn, tưi cng nghơ rùçng:

trong khấng chiïën, nhẩc phất triïín, mâ thú khưng. Àêy
ta khưng nối àïën viïåc qìn chng hất rêët nhiïìu, nố lâ
mưåt vêën àïì khấc, thò thú phất triïín mẩnh hún cẫ trong
cấc ngânh vùn nghïå úã sưë ngûúâi thđch thú, lâm thú. Nïëu
kïí àïën hùçng hâ sa sưë bấo tûúâng, bấo tay, thò ta sệ thêëy
khưng biïët bao nhiïu lâ thú xët hiïån. Àânh rùçng nhûäng
bâi thú hay - cng nhû nhûäng bâi nhẩc hay - rêët hiïëm;
nhûng chó nhòn mưåt sûác dẩt dâo vûún àïën thú, àïën àểp,
cng kđnh phc cấi ma nêíy núã bao la bất ngất do mùåt
trúâi cấch mẩng thûác lïn.
Tưi nhúá cën nhêåt k ca tiïíu àoân trûúãng Lû Giang,
úã mùåt trêån Àêo Cẫ nùm 1946. Lâm chiïën cưng vâ lâm
thú. Chiïëc xe ngûåa miïìn Nam nhê nhể lù’c theo nhõp
àûúâng, anh chiïën sơ thon gổn vúái àưi mù’t àen xïëch; cỗ
hoang hai ven búâ; nù’ng chiïìu; quín sưí mûåc xanh; Lû
Giang qu tưi lù’m múái cho xem nhûäng bâi thú anh tûå
lâm cho mònh. Đt phêìn k thåt, àêìy vễ thiïn nhiïn. Tưi
nhòn mùåt anh, mưåt trong nhûäng anh hng vư sưë ca dên
tưåc. Lïn túái Àêo Cẫ: anh àẩi àưåi phố giûä cùn cûá, mưåt hổc
sinh Hâ Nưåi, àêìu xanh bống nhoấng cẩo bùçng mẫnh
chai, àûa quín sưí con u cêìu tưi chếp thú, hấi cho tưi
mưåt quẫ cam ni.
Biïët bao lêìn gêìn chiïën sơ; gêìn cấn bưå, cng vò lâm
thú, tưi àûúåc cấc anh cho bûúác vâo cấi àïìn riïng ca têm
tònh cấc anh. Cấi àïìn khưng phng thúâ, cấc anh kđn àấo
trang hoâng riïng àïí nhûäng khi ngoâi cưng tấc vâ têåp
àoân, cấc anh vïì hay lâ vâo nghó ngúi thû thẫ cht.
Nhûäng khi êëy, tưi trên trổng rến tûâng bûúác mưåt, àûa tay
lêåt nhûäng vêìn thú, lùèng lùång tai nghe. Cẫ mưåt thúâi chinh
TIÏËNG THÚ 59

chiïën, cẫ mưåt niïìm hó xẫ qụn mònh, cẫ àấ ni, cêy rûâng,
cẫ bn lêìy, cất vù’ng hất àưìng vổng trong nhûäng cêu thú.
Vò tưi xem cêu thú vâ xem giûäa giông chûä, vò tưi nghe
cấi mën nối thïm vâo cấi àậ nối, khưng phẫi vỗ sô nâo
cng bống bêíy xinh àểp cẫ, nhûng vỗ sô nâo x xò àún
giẫn àïën àêu mâ khưng mang àûúåc nhõp biïín vang vang?
Thú hay cng hiïëm nhû ngổc qu, nhûng biïët nghe, thò
bâi thú nâo cng gêìn xa, to nhỗ nối àûúåc thúâi àẩi.
*
* *
Tưi biïët rùçng hêìu hïët thú gûãi àïën àïìu lâ ca cấn bưå,
ca chiïën sơ cẫ. Trong dên tưåc ta lc nây, ngûúâi nâo cố
đt nhiïìu tâi thûác mâ khưng thânh chiïën sơ hay cấn bưå.
Tưi àïí àổc nhûäng àõa chó: Hoa kiïìu v Bù’c Giang, Ty
cưng an Tun Quang, Tónh bưå Viïåt Minh Cao Bùçng,
Tónh bưå Viïåt Minh Lẩng Sún, Liïn Viïåt Thấi Ngun,
Trung àoân X , Àẩi àưåi Y Cẫ mưåt thïë hïå tíi trễ lâm
thú, lâm viïåc. Nhûäng anh hưm qua hổc trô, hưm nay trïn
hai vai chûa rưång, àậ àê mưåt nhiïåm v nhỗ hay to.
Nhûäng ngûúâi cêìm quìn chó huy, trïn mưi vêỵn quang
àậng. Nhûäng ngûúâi êëy lâm thú, vò thúâi àẩi hất ca úã trong
hổ. Chng ta lâm thú vò cấi àểp câng ngây câng nhiïìu.
Vò giố cấch mẩng nưíi dêåy bưën phûúng, thưíi cấi ûác ca nư
lïå, quết cấi bêín ca bốc lưåt. Vò mưåt ngổn triïìu ngúâm ngúåp
tûâ ngûåc ta àûa lïn. Vò nûúác mù’t giấc ngưå àậ rûãa mù’t ta
thïm biïëc. Chng ta lâm thú vò cố nhûäng Sưng Lư, La
Nhâ Chng ta lâm thú vò khưng sao cẫ, vò hoa ngây
nay núã, chim ngây nay kïu. Àúâi vêỵn trễ nhû mn xûa.
60 TOÂN TÊÅP XN DIÏÅU
Àúâi lẩi trễ hún lc nâo hïët. Chng ta súå lù’m, súå lùéng

ca chng ta cûá thûa mậi, rưí ca chng ta cûá sốt mậi.
Chng ta súå chêët thú lú bỗ chng ta mâ ài. Chng ta
nù’m lêëy tay nhau vêy lêëy cåc àúâi. Vêåy côn sốt, àậ cố
con chấu chng ta kïët nhûäng cấnh tay tûúng lai ca
chng lâm lûúái. Àúâi vúái thú lc nâo cng thoất rưång hún
tay chp bù’t ca cấc thïë hïå, mâ vò vêåy lc nâo cng vêỵn
côn àúâi àïí bù’t, côn thú àïí theo.
Nâo! Chng ta hậy tiïëp tc àan vêìn, ghếp àiïåu, båc
, lâm thïm nhûäng lùéng hấi hoa. “Biïín bûúám àỗ râo râo
trong giố mất - Lấ non xanh nhû sëi chẫy trïn trúâi”.
Nù’m lêëy cåc chiïën tranh giẫi phống thúm tho, qua
mn mêìu, mn vễ. Cåc hấi bù’t lc xong rưìi múái biïët.
Mưåt vâi nùm cố kïí gò.
Nghïå thåt dâi, àúâi ngù’n.
Bïìn chđ, vûäng têm!
2-9-1948
TIÏËNG THÚ 61
TIÏËNG THÚ THẤNG TẤM
Ma thu ca chng ta bêy giúâ xưn xao quấ àưỵi!
Cấi ma thu thúâi tiïët, ma thu ca Nguỵn Khuën,
“nûúác biïëc trưng nhû lân khối ph - lân ao lống lấnh
bống trùng loe”, cấi ma thu sau ma hê àậ nhiïìu hûáng
cẫm rưìi, nhûng giấc quan ca con ngûúâi hiïån àẩi chng
ta thêëy ma thu thûåc lâ mưåt ma xn phúi phúái. Ma
thu nghòn cưí êëy tûâ ngây Cấch mẩng thấng Tấm, ma
xưn xao lẩi mêëy lêìn xưn xao. Bêy giúâ thu khưng nhûäng
àem sang cấi nù’ng trong vâng, cấi trúâi xanh ngù’t, cấi
mất mễ hiïëm hoi qu bấu úã miïìn nhiïåt àúái, mâ thu bêy
giúâ àem àïën nhûäng ngây k niïåm lâm run cẫ tònh cẫm,
lâm say cấi niïìm “ngûúâi”. Cấi niïìm “ngûúâi” lâ giấc quan

thûá sấu ca chng ta tûâ àêy trúã vïì sau. Tûâ giûäa thïë k
hai mûúi, chng ta thïm mưåt xc cẫm vùn minh: ngưìi
mưåt mònh, mâ cẫm nghe qìn chng; lông ra rung qìn
chng; ta dêåy nhûäng mẩch mấu trong ngûúâi khi tûúãng
tûúång râo râo qìn chng. Cấc giấc quan thûá sấu, cấi
niïìm “ngûúâi” êëy lâ mưåt cẫm giấc thy triïìu.
Vêåy ma thu rêët xn ca Viïåt Nam, nùm nay cng
nhû àậ ba nùm trûúác, lẩi cố ngây Mûúâi Chđn thấng Tấm,
rưìi ngây Àưåc lêåp; rưìi hïët thấng Tấm dûúng lõch, lẩi àïën
62 TOÂN TÊÅP XN DIÏÅU
thấng Tấm ta, vúái tïët Trung thu. Nhûäng cưíng châo dûång
k niïåm ngây Tưíng khúãi nghơa vêỵn àûáng y ngun àïí chúâ
ngây Tun ngưn Àưåc lêåp; ngây Hai thấng Chđn túái, cưíng
châo lẩi àù’p thïm hoa lấ, cù’m mưåt lúáp cúâ nûäa, treo thïm
lưìng àên. Thïë rưìi àậ hïët àêu! Nhûäng lưìng àên kia, vúái
nhûäng cúâ, lẩi àïí àïën rùçm Thiïëu nhi chúi trùng mưåt lêìn
nûäa. Ngây tïët Àưåc lêåp, cấc em bế nùm nay àậ àấnh trưëng,
rûúác àên rưìi. Lâm ngûúâi àưåc lêåp thêåt lâ sung sûúáng!
Thïë lâ sët mưåt ma thu, nhûäng ngây hưåi nù’m liïìn
tay nhau mâ ma mưåt vông tûúi sấng. Cng vúái thõt da
dõu núã dûúái bống lấ xanh, têm trđ ta cûá tûng bûâng vúái
mưåt khưng khđ hưåi hê. Hưåi hê cố tiïåc tng, àònh àấm, chi
phđ gò àêu! Hưåi hê trong tinh thêìn, hưåi cúãi múã ca nhên
dên, hưåi trân àêìy ca àêët nûúác.
Cấi xưn xao thấng Tấm êëy, nghơa lâ cẫ thấng Chđn,
thấng Mûúâi nûäa, tưi thêëy soi gûúng trong nhiïìu bâi thú.
Thú nùm nay, thú nùm ngoấi. Nhûäng bâi thú cng lẩi kïët
hoa chung quanh thấng Tấm. Têët cẫ xưn xao lẩ thûúâng!
Nhûäng thú àùng trong cấc bấo, vâ thú gûãi àïën Vùn nghïå
côn nhiïìu tûá khấc, nhûng tưi hậy chổn nhûäng vêìn rêët

xn, rêët thu chûáa àûång àûúåc cấi lïn triïìu ca lấ hoa,
ca sống nûúác, nhûäng vêìn cố múã mưåt chên trúâi, nhûäng
tiïëng ca gúåi nhûäng lúâi ca
Cấch mẩng thấng Tấm nùm ngoấi (1947) Tưë Hûäu kïí
chuån Viïåt Nam phấ ngc trong bấo Chưëng giùåc (Thanh
Hốa):
Hai nùm trûúác, tưi lâ tïn nư lïå
T chung thên, giâ kïí tấm mûúi nùm.
Ấn khưí sai, cm nhưët dûúái lao hêìm
TIÏËNG THÚ 63
Tïn nư lïå êëy àậ phấ ngc rưìi! Múã ra, múã ra trûúác mùåt
Viïåt Nam têët cẫ, têët cẫ:
Trúâi àêët mïnh mưng, xanh xanh cỗ nưåi,
Chim kïu chim trïn giố, hoa tòm hoa,
Ngêíng àêìu ca tấm hûúáng Tiïën qn ca
Nhûäng cêu thú bay mưåt cấch lẩ!
Vùn Cao ca Khc nhẩc ca Ngûúâi Àưåc lêåp (Bấo Àưåc
lêåp 2-9-47). Cấi say sûa têån ty ca nghïå sơ hôa vúái cấi
hùng hấi ca àúâi múái àêëu tranh:
Thên nghïå sơ lâm cêy trong rûâng hất
Àúâi lïn bất ngất
Nhẩc múái khúãi bay rưìi.
Gộ hôm àân, tiïëng gưỵ nhể chúi vúi,
Giêy lẩnh lệo nhêën àïìu tay rúám mấu.
Mưåt nhâ thú trễ, Cao Nhõ, cố mêëy chûä “xanh” rêët
sấng (Viïåt Bù’c quët chiïën, 8-47):
Ma thu sang, ưi lâ xanh! Xanh! Xanh!
Bp nhûåa mẩnh vûún mònh theo ấnh sấng.
Mûúâi Chđn thấng Tấm
Ngây huy hoâng ngây Cấch mẩng thânh cưng.

Rưìi cấc nhâ thú nhù’c àïën nhûäng nùm kia vâ nùm
trûúác nûäa. V Àònh Liïn, sau hai nùm lùång lệ, gốp mêëy
vêìn thûá nhêët vúái Cấch mẩng:
Tấm mûúi nùm ët ûác vúái cùm húân
Nến trong lông hai mûúi triïåu lï dên
Bíi thu êëy, hết vang nhû sêëm àưång!
Lïn ngêåp trúâi vúái ngổn cúâ giẫi phống,
Trân qua thêy qn phất xđt kinh hoâng
Nhû sống dêng, xư àưí mưåt ngai vâng.
64 TOÂN TÊÅP XN DIÏÅU
Nhâ thú Dûúng Lơnh, nay àậ quấ cưë, àïí lẩi nưỵi tiïëc
thûúng cho chng ta, cng viïët:
Ni àûáng thùèng nhòn biïín trúâi cao rưång
Sưng lûúån quanh cng reo nhẩc thanh bònh.
Bấo Khu Giẫi phống (2-9-47) tẫ àâi Àưåc lêåp úã vûúân
hoa Ba Àònh, mưåt cấi àâi “ngẩo nghïỵ àûáng cûúâi trong
nù’ng biïëc”, vâ àậ cố mưåt cêu thú hay quấ:
Àâi àậ cao giố nêng mậi lïn cao
Ta tûúãng tûúång cấi àâi Àưåc lêåp trù’ng tinh àiïím trang
àỗ thù’m, vâ Ch tõch Hưì Chđ Minh àûáng úã trïn, cao cẫ,
nhể nhâng; trúâi thu xanh, nù’ng thu gù’t nhûng trong,
giố thu lưìng lưång, vâ lấ cúâ trïn ngổn cng chốt vốt nûäa:
têët cẫ nưỵi niïìm cao cẫ gúåi àûúåc trong cêu thú nhể vư
cng.
*
* *
Mưỵi mưåt cẫm giấc bêy giúâ cố mang nhûäng cẫm giấc
cng mưåt loẩi ca ngây trûúác. Thấng Tấm nùm nay, bấo
Cûáu qëc khu 10 nhù’c àïën cåc biïíu tònh gưåi mûa thấng
Tấm nùm 1946 úã Hâ Nưåi, vâ ta thêëy vêỵn rộ râng, vêỵn

linh hoẩt trong trđ nhúá ca ta. Thấng Tấm nùm sau cố
lệ ta sệ nhúá thấng Tấm nùm nay 1948 úã mưåt àõa phûúng
nâo nho nhỗ, nhúá thấng Tấm 1947 trûúác trêån Viïåt Bù’c,
rêët nhúá thấng Tấm 1946 “tíi tưi” ca Cấch mẩng úã th
àư, nhúá nhêët thấng Tấm 1945, khai sinh cho têët cẫ
nhûäng thấng Tấm vư cng vư têån. Têët cẫ nhûäng k niïåm
êëy sệ trưån lêỵn nhau, ty theo mưëi cẫm tònh, mâ àêåm
nhiïìu hay đt, nhûng mưỵi ngây lïỵ thấng Tấm àïìu mang
dêëu nhûäng thấng Tấm qua. Cåc sưëng ài rêët nhanh, sûå
TIÏËNG THÚ 65
viïåc câng li câng ûúáp hûúng thúâi gian phẫng phêët. Nùm
ngoấi, cố nhâ thú àậ nhù’c àïën àoân biïíu tònh vơ àẩi nùm
1946 tìn hânh dûúái mûa têìm tậ úã Hâ Nưåi, vúái mưåt dấng
àiïåu cấch mẩng lẩ lng! Hâng vẩn ngûúâi chẫy xiïët dûúái
mûa, mûa hûäu tònh mang nhûäng lấ cúâ, chẩy ha vúái dên
chng:
Hô reo hô, ca hất dûúái mûa râo,
Ûúát mùåc ûúát, ngûúâi ta vui vò ûúát;

Mûa thấng Tấm lâ mûa ngìn Cấch mẩng,
Nûúác giûäa trúâi lâ rûúåu ca thânh cưng
Men tûå do thiïu chấy rûåc mn lông,
Lûãa thấng Tấm cố mûa nâo dêåp nưíi.
Vâ trong mưåt túâ bấo nâo àố, ca mưåt tấc giẫ tưi qụn
tïn, tưi thåc hai cêu lc bất hûáa hển nây:
Tre rung theo cấnh sao vâng
Xïnh xang mấi àỗ nhûäng hâng ngối non.
Thûa cấc bẩn! Gúåi ma xưn xao nùm nay, trûúác tiïn
tưi àậ nhù’c nhûäng cêu thú àùng trong cấc bấo 1947.
Chù’c cấc bẩn vò quấ u thú, nïn khe khù’t nhû mưåt

tònh nhên àôi hỗi àng mûåc sệ cho rùçng nhûäng cêu thú
tưi trđch ra àố chûa mêëy xưn xao. Nhûng biïët sao bêy
giúâ? Chng ta ài lổc vâng, thò àûâng khố tđnh quấ. Nhûäng
cêu thú êëy, tưi vûâa lổc lẩi trong mưåt sưë thú tưi àậ chổn
lûåa vâ ghi chếp sau khi àậ àổc hâng ba bưën chc sưë bấo
àùåc biïåt ra ngây 19 thấng 8 vâ mưìng 2 thấng 9 nùm
1947. Nhûäng bâi thú ghi lẩi àố, tưi àậ mang trong ba lư,
lûu chuín sët trong trêån Viïåt Bù’c, vâ ài tûâ Bù’c vâo
Trung, tûâ Trung ra Bù’c, ưm êëp hún mưåt nùm trúâi rưìi.
Con ngûúâi cng thïí con ta, nhûäng àûáa con ca bẩn thú
bưën phûúng sau khi àậ giúái thiïåu úã Tiïëng nối Viïåt Nam
(thấng 9 nùm 1947) tưi chiu chđt giûä mậi. Hưm nay khoe
66 TOÂN TÊÅP XN DIÏÅU
àûúåc trïn giêëy túâ vúái cấc bẩn, tưi nhû nhể nưỵi lông! Cåc
ài tòm thú gian lao cûåc nhổc lù’m! Phï bònh tûúng àưëi dïỵ,
nghïå thåt tuåt vúâi khố. Ngûúâi ài chổn thú côn gian khưí
nhû vêåy, lổc qua bao nhiïu qúång múái àûúåc cht kim
khđ, hëng chi ngûúâi lâm ra thú thò côn gian khưí nhiïìu.
Cấch mẩng vêåt ta, bù’t ta tranh àêëu, thò cấi Hay, cấi
Àểp cng qìn ta khưng kếm, bù’t ta vûún lïn! Khưng
mưåt cấi gò tẩo ra mâ khưng àưí mưì hưi, sưi nûúác mù’t.
Trong nghïå thåt cng vêỵn cố cêu: Àểp lâ mưåt sûå cưë
gù’ng khưng ngûâng.
Cng vò nghïå thåt khố nhû vêåy, nïn ch àổc mưåt
sưë àưng cấc bấo àùåc biïåt ca ma xưn xao lõch sûã nùm
nay, tưi chûa hiïën cấc bẩn àûúåc nhûäng vêìn xưn xao nâo.
Trong khi chúâ àúåi nhûäng ma múái nûäa, thò giûäa ba lêìn
k niïåm, ma 1947 tûúng àưëi àậ núã nhiïìu thú àùåc biïåt
hún cẫ.
Nhûäng thú gûãi vïì Vùn nghïå cố nhiïìu tûá lù’m. Tưi

hùéng chổn nhûäng tûá hển hô hún cẫ, nhûäng thú khưng
chó cố hai vúái hai lâ bưën, mâ múã àûúåc mưåt niïìm vang
ngên. Giûäa àấm àưng nhûäng vêìn, thónh thoẫng nhêån
àûúåc nhûäng vêìn biïët cûúâi, biïët hất. Biïët nối àậ àânh rưìi,
nhûng phẫi biïët cûúâi, phẫi biïët hất. Phẫi biïët xanh trong
nhû nhûäng con mù’t nûäa.
Mêëy cêu thú hoa phûúång àổc trong ma nây, êëm ấp
nhû mưåt hoa hưìng àỗ:
Hê vûâa túái, hoa liïìn theo ma núã
Thù’m bêìu trúâi mưåt sù’c lûãa non tûúi;
Cng nhû hoa, mưåt giai cêëp àang cûúâi
Sưëng kham khưí ni ngûúâi - mú sù’c àỗ.
Nguỵn Vùn Bònh
Trễ trung nhêët lâ cêu:
TIÏËNG THÚ 67
Cng nhû hoa, mưåt giai cêëp àang cûúâi
Cố mưåt cấi gò múã rưång ra, hûáa hển nhiïìu; so sấnh mưåt
giai cêëp vúái mưåt loẩt hoa núã lâ mưåt tûá àưåt ngưåt, mâ thú
lẩi tûå nhiïn. Thêëy hoa phûúång trïn trúâi, ngûúâi ta sệ nối:
“Àêëy, giai cêëp cêìn lao àang cûúâi àêëy.”
Nhâ thú lẩi viïët:
Hoa rûåc rúä vâ àểp hún ấnh lûãa
Cûá àỗ trúâi mưåt sù’c tûåa cúâ bay.
Nhù’c àïën hê, ta hậy nhù’c xa hún nûäa, vâo ngay
thấng giïng hai, trong ma xn, àïí tòm cng mưåt loâi
hoa àỗ nûäa, cng mưåt loâi cêy cao to mẩnh mệ, lc núã
hoa cng núã cẫ mưåt vng:
Trúâi àỗ tûng bûâng hoa gẩo tûúi
Àêy núi àêët sưëng hẩt lïn àúâi
Tinh khưi mâu thù’m thânh hy vổng,

Viïåt Bù’c hưm nay núã n cûúâi.
Nguỵn Vùn Bònh
Hoa àỗ ma hê, hoa àỗ ma xn, cng àïìu xưn xao cẫ.
Mưåt bẩn cẫm cấi khung cẫnh nhâ trûúâng lc sù’p bïë
mẩc mưåt lúáp hổc chđnh trõ, sù’p tẫn mấc mưåt lúáp àưìng chđ
bêëy lêu qy qìn thên ấi nhau, lâ “tònh ly biïåt” vêën
vûúng:
Mưåt ấnh vâng sao; vûúáng lïå tn
Ẫnh hònh xa cấch tẫn trùm phûúng,
Hưìn ai sưëng nhể nhiïìu ly biïåt
Lông nùång trêìn gian tûåa nûúác ngìn.
Mưåc Nhơ
68 TOÂN TÊÅP XN DIÏÅU
Tưi gổi cêu thûá tû lâ xưn xao, vò cêu thú êëy cố cấi gò
“thi tẩi ngưn ngoẩi”. Lông nùång trêìn gian tûåa nûúác
ngìn Lông ngûúâi quẫ cố nhû thïë thêåt! Sao mâ trõu
trõu! Sao mâ vêën vûúng! Sao hay luën ngûúâi, luën
cẫnh! Lông nùång trêìn gian, mưỵi bûúác àúâi mưỵi u mïën;
tûåa nûúác ngìn: vâ nùång lù’m, chẫy mậi khưng thưi.
Nhû thïë àậ à xưn xao chûa, cấc bẩn? Xin dânh mưåt
bâi xưn xao nûäa, àïí kïët cêu chuån tiïëng thú ca ma
thu nây. Bâi thú rêìm thấng Tấm lẩi lêëy tïn lâ:
TRIÏÌU XN
Ta nùçm trïn gấc vù’ng
Nghe tiïëng ma xn dẩo khù’p núi.
Cấc em nho nhỗ chûâng àưi sấu
Dẩo nhûäng lúâi ca bất ngất àúâi!
Cấc em àûúng tíi ma xn àïën
Àậ gùåp ma xn ca nûúác non
Ưi! Tïët thiïëu nhi! Ưi! Thấng Tấm!

Xn, thu qìn t giûäa lông son!
Ta sưëng nhiïìu thïm! Sưëng mẩnh thïm!
Cấc em! Hẩnh phc quấ ïm àïìm
Cấc em! Dên tưåc àïìu say cẫ
Ta mën cûúâi àiïn! Mën khốc àiïn!
Ta mën phấ tan khung ngûåc nhỗ
Cho àêìy têët cẫ khđ non sưng:
Ta mën phấ tan biïn giúái c
Xư àêíy lông trai àïën têån cng!
Giang tay ta àốn ma xn múái,
Chên bûúác liïìn nhau chùèng kõp dô;
Chó biïët àêët xanh côn núã mậi
Vâ ngổn cúâ thiïng àậ tûå do.
TIÏËNG THÚ 69
1946
Àaâo Xuên Quyá
70 TOAÂN TÊÅP XUÊN DIÏÅU
TIÏËNG THÚ HAI NĂM KHẤNG CHIÏËN
Mưåt núi gêìn Viïåt Trò, tưi viïët Tiïëng thú. Sng nưí êìm
êìm. Phi cú khu trc úã xa, nghe úã núi tai nhû khi sưët
rết rûâng ëng k ninh nhiïìu quấ. Nhiïìu thûá tiïëng nưí
lâm nïìn cho êm thanh cåc sưëng. Tiïëng chim hốt chen
vâo. Nhûäng con chim phi cú ca tẩo vêåt bế nhû mưåt trấi
tim, bù’n mậi khoẫng xanh bùçng nhûäng trâng ngổc tiïëng.
Cẫ tiïëng gâ chiïm chiïëp vâo ùn trong bậi sù’n. Tiïëng
chên dêåm àûúâng àúâi. Àưìng lc gùåt rưìi, cấc cấnh quẩt
quay hïët tưëc lûåc. Sất khđ dêng mưåt gốc trúâi, chung quanh
cấi thânh phưë tri Viïåt Trò giùåc nhẫy d xëng àậ mûúâi
lùm hưm mâ khưng ra thoất. Nhûng hoa chùèng giêåt
mònh qụn núã, “súám nay tiïëng chim thanh”

Chng ta nối chuån thú. Tưi cố àiïím mưåt sưë thú
hay trong khoẫng hai nùm khấng chiïën. Nhûng lâm cấi
viïåc ca mưåt “ban tưí chûác”, cng mêët hûáng. Phẫi chổn
lổc cấc bâi khưng àûúåc bỗ sốt, phẫi àõnh giấ hún kếm,
trònh bây lúáp lang. Chó súå mẫi mï cấi cưng viïåc tuín
hoa khưi, mâ qụn mêët sù’c àểp. Vêåy tưi sệ phống tng.
Tưi chûa nối àïën nhûäng bâi ca nhûäng nhâ thú quen
biïët. Nối khưng à, thâ àïí lẩi mưåt dõp sau. Tưi ch vâo
cấc bẩn múái.
TIÏËNG THÚ 71
Trûúác tiïn, àoân àẩi biïíu Nam Bưå cố àem ra cho
chng ta hai cêu thú àùåc biïåt. Bẫo rùçng khưng phẫi lâ
thú cng àûúåc. Nhûng nố côn hún thú, nố lâ sûå sưëng. Nố
lâ tiïëng ca Àưìng Thấp Mûúâi. Cấi tiïëng lẩ lù’m, cấi hònh
cng lẩ:
Trïn trúâi mỵi kïu nhû sấo thưíi,
Dûúái nûúác àóa lưåi nhû bấnh canh.
Àưìng Thấp Mûúâi qu u ca chng ta àêëy. Nhûäng
bẩn nâo mang sưët rết Viïåt Bù’c cng nïn thêëy mònh côn
thua chiïën sơ Àưìng Thấp Mûúâi. Mỵi Àưìng Thấp vûâa lúán,
vûâa nhiïìu, vûâa kïu thêåt to. Chng nố àậ thânh tiïëng sấo
diïìu! Vâ bấnh canh lâ mưåt thûá quâ miïìn Nam, cố nhûäng
súåi bưåt xe dâi nêëu trong nûúác sut thõt hay cấ. Vêåy thò
àóa dûúái nûúác Àưìng Thấp Mûúâi cng àưng àùåc nhû
nhûäng con bưåt trong mưåt bất bấnh canh! Nïëu àem têåp
Chinh ph ngêm, úã cấi àoẩn tẫ nưỵi khưí ca lđnh àúâi xûa:
Ưm n gưëi trưëng àậ chưìn,
Nùçm vng cất trù’ng, ng cưìn rïu xanh.
thò hai cêu thú Àưìng Thấp nây ùn àûát! Cấc chiïën sơ Cưång
hôa sưëng treo dûúái mưåt trúâi mỵi àưët, sưëng nưíi trïn mưåt

biïín àóa búi, côn gian khưí gêëp bao nhiïu nhûäng “ngang
lûng thò thù’t bao vâng”. Thïë mâ hổ tûác cẫnh mưåt cấch
thẫn nhiïn, hổ lẩi côn cûúâi trong thú khc khđch! Hai
cêu thú lẩi nhû mën nối: “Thú lđnh ca chng tưi thïë
àêëy, chó cố àóa vâ cố mỵi. Nghe ngưå khưng?”
Thú lđnh! Thú thêåt lâ ca lđnh! Cố nhûäng thú lđnh cấn
bưå, thú chđnh trõ viïn, nhiïìu bâi hay; nhûng th nhêët lâ
thú binh nhò nố nhû tiïëng sng bù’n “àoâng” mưåt cấi.
Giẫn dõ lù’m, mâ sêu sù’c àïën giêåt mònh!
72 TOÂN TÊÅP XN DIÏÅU
Mưåt phống viïn chếp trïn àûúâng sưë 4 mêëy cêu khưng
vêìn mâ cố àiïåu “gûãi Qụ hûúng”:
Qụ hûúng, ưi qụ hûúng! Àưìng la vâng
man mấc,
Nhâ tranh xấm, hâng râo thûa ïm ấi,
Chố nùçm n àúåi ch ngoâi hâng hiïn,
Gâ gấy êìm vang trong n lùång ca trûa hê,
Nhûng vt chấy! Lâng tưi chấy àỗ
Vâ lông tưi cng rûåc ấnh lûãa hưìng
Mêëy chûä “Nhûng vt chấy” nhû mưåt mưìi lûãa bưëc.
Lûu Trổng Lû àổc àûúåc trong sưí tay mưåt anh bưå àưåi
úã Thûâa Thiïn:
Àưët ưí nây, ta xêy ưí khấc,
Chùåt cêy ta lẩi cûá trưìng cêy.
Côn nûúng ta vêỵn côn cây,
Àâo àêët lïn ta sệ chưn àêët xëng.
Vò mấu ta àậ bốn trong bn rång,
Lông ta àậ chẫy vúái sưng ngôi,
Tấm mûúi nùm xú xấc vúái tưi àôi,
Àêët àau khưí khưng dung loâi dï chố.

Mưåt cåc vêåt lưån khưng ngûâng giûäa cấi sưëng vúái cấi
chïët, cấi xêy dûång vâ cấi tân phấ, mâ phêìn thù’ng cëi
cng lâ thåc vïì chng ta, vïì nhûäng con ngûúâi, vïì dên
chng. Côn dên, côn lâm viïåc, nhû côn àêët, côn sinh. Mưåt
cấi àêìu khưng ai bù’t ci àûúåc, mưåt cấi cêy chùåt mậi vêỵn
ra mêìm: dên chng àậ hốa thânh tẩo vêåt.
Thú úã àêy gêåp ghïình gên gëc nhû mưåt bân tay lâm
viïåc, lâ ca mưåt lúáp ngûúâi trễ vư cng. Hổ khưng bù’t
chûúác mưåt ai; hổ chûa cố k thåt, nghơa lâ hổ sệ tẩo ra
TIÏËNG THÚ 73
mưåt k thåt múái; vâ cấi ngêy thú thêåt thâ ca hổ nhiïìu
khi àïën àûúåc bêåc nghïå thåt tưëi cao.
Cấc bấo chđ ca ta àùng thú nhiïìu vư kïí. Lông u
thú lâ tíi trễ ca àúâi. Mưåt ngây nâo àêy, chng ta sệ
cng xết àïën nhûäng bïånh êëu trơ ca thú thúâi àẩi. Nhûng
sù’p bûúác sang nùm thûá ba khấng chiïën, cấi ngây “nùm
múái” ca khấng chiïën, ta mën chó nối àïën thú hay mâ
thưi. Ta mën nối àïën nhûäng tiïëng hất. Cưí ta chó chûåc
hất. Ta ài tòm cấi nghơa “hất” ca chiïën tranh giẫi
phống. Sng ca ta ngûúác cưí hất bùçng àẩn. Nhûäng giổt
mấu chng ta nhỗ xëng vêỵn côn hất. Mưỵi sûå viïåc ca
chng ta lâ mưỵi chiïëc thuìn búi vâo ấnh sấng. Mưìm
chng ta hất bùçng nhẩc. Lông chng ta hất bùçng thú.
Thú khưng hất lâ thú chïët ngẩt.
Miïìn Trung gûãi ra àïën àêy mêëy bâi thú hất. Bấo Cûáu
qëc Nam Trung Bưå cố bâi Bìn, Vui ca ni tùång bưå
àưåi chiïën khu Phan Rang. Bưå àưåi Phan Rang rúâi chiïën
khu xëng àấnh úã àưìng bùçng; giùåc lẩi lïn chiïën khu vêy
bûãa. Bưå àưåi àûúåc tin, trúã vïì giẫi vêy cho ni. Ni bìn,
ni lo súå, ni trúã lẩi vui khẫi hoân:

Tûå tha qn reo trân xëng ni,
Ni bìn trưng giội bûúác qn ài.
Àêo cao mđm miïång phâo húi giố,
Thấc àấ sêu bng lïå ró ri.
Àoân qn xëng ni mï àưìng nưåi,
Ngang dổc bùng qua rång vúái vûúân,
Qụn ni, qụn non, qụn thấc àấ,
Qụn bìn, qụn nhúá, lẩi qụn thûúng.
Àang lc àoân qn say sù’c la,
Àõch th ưì êåp ba vêy non.
74 TOÂN TÊÅP XN DIÏÅU
Ni nhòn àưìng nưåi: nâo àêu thêëy?
Lấ àưí, hoa rúi, àấ sù’p môn.
Qn úã àưìng xa nghe tiïëng than
Quay vïì àấnh bẩi l tham tân,
Xấc th nhû lấ ma thu rng
Trïn àónh àêo cao chêët ngưín ngang.
Ai cố lïn cng trïn ni biïëc,
Nhòn xem cẫnh ni múái huy hoâng!
Hưm nay chù’c hùèn cêy xanh lấ,
Thấc àưí mûâng reo khc khẫi hoân.
Hay Hất
Bâi thú khưng lïn giổng to tất gò cẫ, cng khưng sc
tđch lưëi “nghïå sơ”; bâi thú trong nhû mưåt giông nûúác sëi
chẫy dõu dâng xët tûå mưåt ngôi bt non trễ. Mưåt bâi thú
cố nhiïìu chêët xanh.
*
* *
Khấng chiïën khưng nhûäng chó àỗ mâ thưi, khấng
chiïën côn rêët xanh. Khấng chiïën khưng phẫi chó nống,

chó sưi, khấng chiïën côn mất. Mâ cố xanh, cố mất múái
kếo àûúåc lêu dâi.
Thú khưng nïn mậi mậi thết gâo, cûúâi gùçn, hng hưí.
Thú cng qua hai cấi nùm lûãa mấu ca nố, bûúác sang
mưåt trẩng thấi dưìi dâo hún, lù’m vễ hún. Hưìn khấng
chiïën úã khù’p núi, úã cấi vui, úã cẫ cấi bìn nûäa. Vâ nố
biïët thanh nhể, sau khi nưí êìm êìm. Tưi u tiïëng cưëi giậ
gẩo bùçng sûác nûúác ca àưìng bâo miïìn ngûúåc, tưi u
TIÏËNG THÚ 75
tiïëng mộ lốc cốc núi cưí trêu ùn cỗ rûâng, tưi u lúâi nhể
nhâng ca ai àố k tïn lâ Noổng Hoa:
Chiïìu chiïìu theo àân trêu
Tiïëng mộ rưån rûâng sêu
Tai nghe xa tiïëng sng
Cưëi gẩo nûúác dưìn mau
Em mú ngây àưåc lêåp
Anh úi gù’ng luån têåp
Àoẩt chiïën cưng miïìn Têy
Giùåc thua, vïì em gùåp.
Tưi nhúá bâi thú hoang vu Àêo Cẫ. Mưåt nhâ thú àậ gúåi
cấi àêo chïnh vïnh êëy, àûáng trong àêët nûúác ta, àûáng
giûäa Ph n vúái Khấnh Hôa, mâ lẩi hốa thânh mưåt
quan ẫi nâo heo ht quấ. Vò bïn nây lâ ta, bïn kia lẩi
lâ giùåc. Nhêët lâ khi chiïën tranh chûa lan toân qëc, tûâ
Bù’c Bưå ài sët vâo Àêo Cẫ, lïn Àêo Cẫ thêëy bïn kia giùåc
rù’c tai ûúng. Àêo Cẫ biïn thy, àûáng trïn àêìu bïí thùèm,
àng túái mêy cao. Àêo Cẫ treo dûúái trúâi, mâ cấi àểp trêìm
hng ngang vúái lông chiïën sơ. Tưi àậ lïn túái àố, ngù’m
têìu giùåc dûúái vng Rúâ; àïm nđn húi ngưìi chôi canh, nhòn
àên àiïån giùåc kếo qua ngoâi biïín. Cấc chiïën sơ ùn nhûäng

vù’t cúm nù’m tûâ àïm trûúác, vúái quẫ trûáng võt låc hay
miïëng àûúâng; khêu vấ thò thấo súåi trong vẫi c, xe lẩi
lâm chó; mêëy anh con trai Hâ Nưåi vâo àûáng cheo leo
trong êëy, trong lc Hâ Nưåi vêỵn hậy tûng bûâng Cấi
quấn lêëy tïn Hưìng Qn, lẩ nhêët lâ vâo trong thú múái,
nố lẩi Àûúâng thi cấch lẩ!
Àêo Cẫ! Àêo Cẫ!
Ni cao ngt:
Mêy trúâi Ai Lao sêìu àẩi dûúng,
76 TOÂN TÊÅP XN DIÏÅU
Dêåm vïì heo ht,
Àấ Bia
(1)
m sûúng,
Bïn quấn “Hưìng qn” ngûúâi ngûåa mỗi,
Nhòn dưëc ngưìi than,
Thûúng ai lïn àûúâng!
Chêìy ngây lẩc giûäa ni,
Sau chên: lưëi vâng xanh tn,
Dûúái cêy bïn sëi àưåc,
Cheo leo chôi biïn cûúng.

Rau khe, cúm vù’t,
Ấo phai mêìu sa trûúâng.
Ngây thêu vûúån h
Àïm canh gùåp hm lang thang.
Hûäu
Sau chên: lưëi vâng xanh tn! Lấ xanh, lấ vâng chẫy
xa nhû thấc. Rûâng Nam Trung Bưå cố hiïìn lânh nhû rûâng
Viïåt Bù’c àêu. Cêy to lúán hún ngûúâi ưm, rûâng giâ trưån

vúái àûúâng cong búâ biïín, vûúån h, hm ài, man rúå lù’m!
Khưng nhû rûâng Viïåt Bù’c thanh thanh, nûáa mổc, lìn
lỗi chùèng chõt hâng trùm lưëi ài, rẫi rấc nhûäng thưn bẫn
êëm tònh ngûúâi.
*
* *
ÚÃ rûâng. Mưåt hònh thấi phưí thưng ca thúâi khấng
chiïën. ÚÃ rûâng lêu xanh cẫ mùåt, da nhåm lấ vâng cêy,
TIÏËNG THÚ 77
(1) Tïn mưåt ngổn ni.
àỗ hung hung vâo con ngûúâi, mù’t àư thõ cố cấi nhòn rûâng
ni. Cố nhûäng lûãa rûâng àïm, cố nhûäng bâi hất lâm lấ
rung àïën cëng; cố ngûúâi sún nûä; cố cưng tấc, cố têåp
àoân. Nhûng ta nối khưng à sûå thêåt àểp xinh, nïëu ta
qụn nhûäng khi bìn rûâng tï tấi. Ta u têët cẫ sûå thêåt,
d ấnh ngây hay bống àïm; khấng chiïën câng to tất hún,
khi nhan sù’c khỗe khó’n mïnh mưng cố àiïím mưåt cht
qìng núi bống mù’t. Ta rêët hiïíu ngûúâi thi sơ chiïën khu
Bònh Trõ Thiïn nối nhûäng pht lông hiu hù’t:
KHƯNG ÀÏÌ
Bìn quấ ài thưi ni vi quanh,
Sët ngây trêng trấo mưåt mi xanh.
Lûng trúâi ghếp chùåt trïn rûâng rêåm.
Thung lng nùçm trú chối nù’ng hanh.
Àïm vïì thïm nùång vễ thï lûúng
Chim chốc dêìu dêìu nhû nhúá thûúng.
Rốc rấch khe kïu rânh mưåt giổng,
Rûâng thïm u êín dûúái trúâi sûúng.
Nûác núã ngoâi xa giố khốc ai?
Kïu ai chòm rếo xët àïm dâi,

Nhúá ai trùng cng vâng heo hù’t.
Xa lù’c, vûâng sao nố cng phai.
Àúåi chúâ khố chõu quấ ài thưi,
Àïm àïën ngây ài biïët mêëy rưìi,
Nhòn àấm mêy bìn trưi ụí oẫi
Ta nghe trong thõt mấu bûâng sưi.
78 TOÂN TÊÅP XN DIÏÅU
Chiïìu nay ni vêỵn trú mêìu biïëc,
Khe vêỵn ngên nga mưåt giổng àïìu,
Rûâng vêỵn bìn bìn nhû mïën tiïëc,
Trúâi úi! êëm ûác biïët bao nhiïu.
Vơnh Mai
Nhûäng giúâ tï tấi thónh thoẫng àïën, àïí rưìi lẩi tan
trong cấi vui lâm. Àấng u lông ngûúâi cấn bưå biïët bao
nhiïu! Ngûúâi êëy thêåt anh hng, ngûúâi êëy côn trễ quấ.
Cấi l ngûúâi khưng rêu êëy “vai khiïng trấi àêët” tay àù’p
ma xn. L ngûúâi êëy àưi khi cng thêëy mònh côn úã
trong tíi tung tùng ca mưåt con sinh vêåt trễ. Anh cấn
bưå cùng hïët nghõ lûåc vâo nhiïåm v, khưng sai bưín phêån
mẫy may, nhûng mù’t anh cố lc mú mâng chẩy xa cấi
àõa àiïím anh úã. Tíi anh côn đt quấ! Àấng lệ úã mưåt nûúác
ph cûúâng giûäa mưåt nhên loẩi khưng chếm giïët, anh
àûúåc phêìn nâo vư tû lûå; nhûng anh lâ ngûúâi Viïåt Nam
giânh àưåc lêåp, dûång dên ch, xêy hẩnh phc loâi ngûúâi;
anh vui lông êu lo; êu lo thïë mâ cng chẩy nhẫy Cấi
mêu thỵn àêìy sinh lûåc àố àưët giûäa lông anh.
Vâ mùåc dêìu khối lûãa, mùåc dêìu kham khưí, thiïëu thưën,
anh vêỵn giûä trong lông mưåt sëi xn, giûä vûäng tíi
thanh niïn khưng phai lẩt!
Trong lc chiïën tranh Nga - Àûác gay gù’t nhêët,

Ïrùngbua àậ viïët mưåt cêu rêët cố dun vâ rêët chđ l:
“Lc bêëy giúâ, chng ta sệ àùåt khêíu liïn thanh trïn vai
xëng vâ nối: Bêy giúâ thò chng ta sưëng cåc àúâi”. Mưỵi
chng ta ai khưng hùng hấi thïm, nghơ àïën “Lc êëy”?
Cấc chiïën sơ àïm rt lui ra khỗi th àư, àậ biïët trûúác
TIÏËNG THÚ 79