Bài giảng điều trị cắt cơn nghiện ma túy OPIATE môn tâm thần

ĐIỀU TRỊ CẮT CƠN NGHIỆN

MA TÚY OPIATE


Chất ma túy
Chất ma túy(CMT) là những chất gây nghiện, nếu sử dụng lặp lại nhiều lần sẽ dẫn đến tình trạng lệ
thuộc vào chất đó do tác động của chất đó tác động vào hệ thống thần kinh trung ương.
Hiện nay trên thế giới có nhiều loại CMT, nhất là các CMT tổng hợp, nó có tác dụng kích thích lên
hệ thống thần kinh mạnh và cũng tàn phá sức khỏe mạnh nhất.


Chất ma túy
Mỗi nước khác nhau có qui định các loại CMT khác nhau. Ở Việt Nam nghị định số 60/2001/NĐ-CP
ngày 1/10/ 2001 của Chính phủ, qui định, 249 chất thuộc vào các CMT, trong đó 47 chất vào danh
mục 1, đó là những CMT rất độc, tuyệt đối cấm sử dụng trong lĩnh vực y tế, việc sử dụng các chất
này trong cơng tác nghiên cứu, phân tích, kiểm nghiệm và điều tra tội phạm phải theo qui định đặc
biệt của cơ quan có thẩm quyền..
Các chất dạng thuốc phiện (CDTP) là loại ma túy thuộc nhóm Opiate nó bao gồm: Thuốc phiện,
morphin, codein, heroin, dolargan, methadon, bupremorphin, LAMM (Levo Alpha Acetyl
Methadon).


Krokodil, loại ma túy tự chế cực độc: Mọi thuốc giải bó tay
Krokodil, một loại ma túy tự chế mà nhiều con nghiện ở Nga đang sử dụng mạnh gấp 10 lần heroin. Thành phần chính là
codeine trộn lẫn một số chất như: sơn pha loãng, xăng, acid hydrochloric, i-ốt nhưng sức tàn phá của nó cũng vơ cùng
khủng khiếp, da trở nên tím tái, xếp vảy như da cá sấu rồi hoại tử dần đến khi lộ cả xương. Trong vòng 1-2 năm, những
người này sẽ bị thối rữa cho đến chết.


Hội chứng cai

•

Đây là một phản ứng cơ thể khi cắt hay giảm CMT đang dùng, để chẩn đoán hội chứng cai, Bộ Y Tế qui
định phải có 4/12 triệu chứng sau: Thèm chất ma túy, buồn nôn hay nôn, đau các cơ, chảy nước mắt nước
mũi, nổi da gà, tốt mồ hơi, tiêu chảy, dãn dồng tử, ngáp, ngây ngấy sốt, mất ngủ, cảm giác dòi bò trong
xương.


Hội chứng cai

•

Hội chứng cai xuất hiện khi người nghiện khơng dùng CDTP từ 6h - 8h sẽ có các triệu chứng xuất
hiện như là ngáp, thèm thuốc, chảy nước mắt, mũi, giãn đồng tử, nổi da gà, mất ngủ, co thắt cơ, lo
lắng cao độ, ngủ không yên. Từ 18h - 24h có thể có sốt nhẹ, mạch và huyết áp, nhịp thở tăng, có thể
nơn hoặc buồn nơn. Từ 24h - 48h có thể có tiêu chảy, nơn, mất nước, dị cảm. Từ 48h - 72h là đỉnh
điểm của hội chứng cai, sau đó các triệu chứng giảm dần và mất đi trong vòng 7- 10 ngày, nhưng
một số rối loạn chức năng nhẹ có thể kéo dài trong nhiều tháng.


Chẩn đoán và điều trị ngộ độc các chất dạng thuốc phiện

Nguyên nhân
Nguyên nhân ngộ độc do người nghiện sử dụng các CDTP quá liều.
Tác dụng của ma túy nhóm CDTP tương đối nhanh khoảng 30 giây theo đường tĩnh mạch,
01 giờ theo đường uống, vì vậy yêu cầu phải cấp cứu kịp thời.
Chẩn đốn
- Tiền sử có sử dụng ma túy nhóm CDTP, có thể thay đổi về hành vi và Tâm thần (Hưng
cảm, trầm cảm, các rối loạn Tâm thần khác).

- Lâm sàng: Đồng tử co, buồn nôn, hoa mắt chóng mặt, cảm thấy bị nhiễm độc, lơ mơ hoặc
ngủ gật, đi loạng choạng nói líu lưỡi, hạ HA, mạch chậm, nhịp thở chậm, nông, sùi bọt
mép (phù phổi cấp), ngáy to, hôn mê.
- Các triệu chứng này không phải là bệnh cơ thể hoặc các ngộ độc khác gây nên.
- Cận lâm sàng xét nghiệm CDTP dương tính.


Nguyên tắc và xử lý ngộ độc

+ Nguyên tắc
- Làm thơng thống đường thở, cung cấp đủ Oxy, hơ hấp hỗ trợ bằng mọi hình thức và phương tiện sẵn có.
- Sử dụng thuốc Naloxone, có thể kết hợp thêm dịch truyền.
- Sau khi cấp cứu xong cần theo dõi tránh tình trạng tụt huyết áp, rối loạn thân nhiệt.


Xử trí
- Trước hết phải để đối tượng ở nơi thống mát, sau đó tiến hành cấp cứu.(Tốt nhất là chuyển đối tượng đến khoa hồi sức
cấp cứu càng sớm càng tốt.)
- Thở Oxy, bóp bóng, thở máy… Tùy điều kiện của nơi cấp cứu.
- Tiêm tĩnh mạch chậm Naloxone: Naloxone 0,4mg x 01 ống/lần; Có thể tiêm lần 2 sau 05 phút, lặp lại 4-5 lần trong 3045 phút đầu.
Có thể truyền tĩnh mạch bằng cách hịa 2mg Naloxone (05 ống) trong 500ml NaCl 0,9%, tốc độ truyền tùy đáp ứng lâm
sàng.
Có thể tiêm Naloxone tiêm dưới da hoặc tiêm bắp.
- Kết hợp giải độc bằng truyền các dung dịch mặn, ngọt đẳng trương.
- Theo dõi lâm sàng: Nếu đồng tử dãn, thở trở lại, bớt tím tái…tức là tình trạng tốt dần lên. Nếu kích thước đồng tử co
dưới 2mm là triệu chứng còn ngộ độc các CDTP. Nếu đồng tử dãn trên 3mm kèm trụy tim mạch, tím tái tức là quá
liều Naloxone.
- Tiếp tục theo dõi đối tượng 4 giờ sau khi dùng liều Naloxone cuối cùng.

Các phương pháp điều trị nghiện ma túy (NMT)

Năm 1997, Viện Sức Khỏe quốc gia của Hoa Kỳ kết luận rằng NMT là một bệnh tái phát mạn tính của bộ
não, nó có thể được điều trị có hiệu quả.
Điều trị nghiện các chất dạng thuốc phiện (CDTP) là không dễ dàng. Việc điều trị nghiện CDTP này có hai
cách tiếp cận : liệu pháp thay thế và điều trị cai có định hướng


Các phương pháp điều trị nghiện ma túy (NMT)
Điều trị cắt cơn NMT
Điều trị cắt cơn (còn gọi là giải độc, điều trị trạng thái phụ thuộc về cơ thể hay điều trị hội chứng cai) tương đối dễ, có thể
đạt kết quả trong vòng 2 tuần.
Cắt cơn chỉ là một khâu nhỏ khơng cơ bản của q trình điều trị NMT. Cắt cơn xong mà khơng có các biện pháp chống
tái nghiện tiếp theo thì đối tượng ngay lập tức sử dụng ma túy (MT) trở lại. Con số từ 90% - 100% tái nghiện trong toàn
quốc đã cho thấy chiến lược không phù hợp của nhiều cơ sở điều trị NMT.


Người NMT đến điều trị cắt cơn vì nhiều lý do, một số muốn kiểm soát việc sử dụng MT của mình, một số
trường hợp đến cai vì áp lực của gia đình và bạn bè.
Nhiều người thể hiện ý muốn cai nhưng họ lưỡng lự về khả năng thích nghi với cuộc sống khơng có ma túy
của họ. Có các phương pháp điều trị cắt cơn NMT như sau :


1. Cai khô (khan):
Người nghiện mức độ nhẹ và vừa có thể tự giảm dần liều ma túy đang dùng, rồi tiến tới cắt hồn tồn chất ma túy
đó. Các triệu chứng cai xuất hiện nhưng ở mức độ nhẹ dần và nếu chịu đựng được sẽ qua sau 7-10 ngày mà
khơng có biến chứng gì, khơng cần thuốc trợ giúp.
Ở một số nước châu Á như Indonesia, Malaysia, Brunei đã sử dụng thành công phương pháp này.
Người nghiện được đưa vào các trung tâm cai nghiện và bắt buộc lao động nặng. Kỷ luật sắt của quân đội, cảnh sát,
lao động nặng và học tập lý luận của đạo Hồi trong thời gian 2-3 năm đã giúp người nghiện trở về trạng thái cơ

thể bình thường, tái hịa nhập cộng đồng.
2. Phương pháp cai dần: Bằng cách giảm lượng ma túy đang dùng trong ngày, thời gian từ 15- 30 ngày, kết hợp thêm
thuốc bổ và các thuốc an thần khác. Phương pháp này ít được sử dụng tại các trung tâm vì thời gian quá dài.


3. Liệu pháp tâm lý
Chỉ áp dụng cho các đối tượng nghiện nhẹ. Việc điều trị chỉ là hỗ trợ làm giảm sự khó chịu do triệu chứng cai gây
nên còn cơ thể sẽ tự điều chỉnh và cân bằng trở lại, phương pháp này ít sử dụng ở các trung tâm cai nghiện.
4. Phương pháp Thụy miên
Tạo giấc ngủ nhân tạo cho đối tượng, nuôi dưỡng bằng truyền dịch, chăm sóc đặc biệt. Yêu cầu thực hiện phương
pháp này ở các trung tâm lớn có phịng cấp cứu, hồi sức tích cực vì phương pháp này ảnh hưởng nhiều đến tính
mạng của đối tượng. Thời gian cai nghiện từ 7-10 ngày, thường kết hợp Chlopromazine, Diazepam, Phenobacbital.
5. Phương pháp phẫu thuật thùy trán
Phẫu thuật nhằm phá hủy một số điểm ở thùy trán của não liên quan đến sự thèm muốn ma túy.
Phương pháp này dễ gây nên tình trạng đối tượng không phân biệt được sự phải trái sau phẫu thuật.


7. Cắt cơn nghiện bằng Catapressan (clonidine)

•

Tăng cường hoạt động ức chế trên thụ thể alpha 2, ức chế dẫn truyền noradrenaline giúp cơ thể trở về trạng
thái cân bằng và mất hội chứng cai.

•

Liều dùng 0,075mg một lần, cứ 3 giờ một lần (liều hằng ngày 0,3-0,6mg /ngày). Khi huyết áp tối đa <
100mmHg hoặc mạch < 60 lần/phút thì liều dùng tiếp theo lùi lại 30 phút. Giảm liều từ ngày thứ 4 trở đi.

8. Cắt cơn nhanh bằng clonidine-Naltrexone

•
•

Đây là phương pháp cắt cơn an tồn, hiệu quả và hội chứng cai qua nhanh hơn.
Dùng naltrexone thúc đẩy nhanh hội chứng cai xuất hiện, sau đó tiếp tục dùng catapressan với liều như trên.


9. Cắt cơn nhanh bằng gây mê kết hợp với naltrexone
Gây mê giúp đối tượng chịu dựng dễ dàng với hội chứng cai.
- Gây mê bằng methohexitol hay propolol trong 6 giờ ( có hỗ trợ máy thở và hồi sức tích cực)
- Thúc đẩy hội chứng cai bằng naloxone rồi naltrexone liều 50mg/ngày
- Khi có biểu hiện của hội chứng cai, cắt cơn bằng catapressan.
Cắt cơn nghiện nhanh sẽ rút ngắn được thời gian chịu đựng với hội chứng cai, sau 48 giờ với morphin, heroin và sau 5
ngày với methadone. Biện pháp này chỉ áp dụng ở những nơi có trang bị gây mê hồi sức tốt.
10. Cắt cơn nghiện bằng phương pháp điện châm
Thực hiện theo quyết định số 5467/2003/QĐ-BYT ngày 21/10/2003 về việc ban hành “hướng dẫn áp dụng phương
pháp điện châm điều trị hỗ trợ cai nghiện ma túy”.


11. Cắt cơn nghiện bằng Methadone
Methadone là chất ma túy tổng hợp, có tác dụng đồng vận với heroin tại các
thụ thể Muy ở não.
Liều điều trị :
- Methadone 20-25mg x 2 lần x 1-3 ngày
- Methadone 15-20mg x 2 lần x 1-3 ngày
- Methadone 10-15mg x 2 lần x 1-3 ngày (uống trước khi đi ngủ).
12. Cắt cơn nghiện bằng các loại thuốc đơng y
Các thuốc đơng y có nguồn gốc từ thảo dược nên mức độ an toàn cao, có
khả năng bình ổn các triệu chứng của hội chứng cai nghiện. Hiện tại Bộ Y

Tế cho phép hai loại thuốc lưu hành trên thị trường là Thuốc bông sen và
Cedemex.


Cắt cơn nghiện bằng các thuốc hướng thần:
Ngày 23/6/1995 Bộ y tế ban hành “Hướng dẫn điều trị NMT bằng các thuốc hướng thần”. Qui trình sử dụng thuốc hướng
thần như sau:
+ Thuốc giải lo âu: Dẫn xuất benzodiazepam .
- Hai ngày đầu: Seduxen 5mg x 4 viên/1 lần uống, cách 4 giờ lại cho uống 1 lần.
- Ngày thứ 3 và thứ 4 bắt đầu giảm liều: Hai viên một lần, cách từ 6-8 giờ cho uống thêm 1 lần.
- Ngày thứ năm cắt hẳn thuốc.
+ Thuốc an thần kinh: Levomepromazin (Tisercin, Nozinan):
- Lần đầu: Levomepromazin 25mg x 2 viên uống
- Lần 2: Sau 1 giờ chưa an dịu thì cho thêm 4 viên
- Lần 3: Sau 1 giờ vẫn chưa an dịu, huyết áp ổn định >= 100mmHg thì cho uống thêm 4 viên.
- Lần 4 và những lần sau: Đợi sau 2 giờ nếu chưa an dịu, huyết áp như trên thì cho uống thêm 2 viên.


+ Thuốc nâng huyết áp: Heptaminol (Hept- A- Myl)
- Sử dụng khi huyết áp < 100mmHg
- Hept- A- Myl 0,2g x 1 viên uống 2- 3 lần trong ngày, dùng 2-3 ngày khi huyết áp trở về bình thường.
+ Thuốc giảm đau: Paracetamol- Paracetamol 500mg x 2 viên uống 2-3 lần trong ngày, dùng trong 3 ngày đầu
+ Thuốc chống co thắt: Phloroglucinol (spasfon)
- Dùng khi có co thắt nội tạng đường tiêu hóa.
- Spasfon 80mg x 2 viên uống 2-3 lần trong ngày, dùng trong 1- 3 ngày
+ Thuốc chống tiêu chảy và mất nước
- Dùng spasfon, kết hợp oresol, 1 gói hịa 1 lít nước, dùng 3- 4 lít nước trong ngày.
+ Thuốc gây ngủ: Alimemazin (theralene)
- Dùng khi cịn tình trạng mất ngủ
- Alimemazin 5mg x 2 hoặc 4 viên trước khi ngủ, nếu chưa ngủ thì cho một liều như trên, dùng đến khi giấc ngủ trở lại bình thường

thì thơi.


Kết luận
Để cai nghiện ma túy có hiệu quả, chúng ta phải hiểu rằng cắt cơn nghiện khơng khó, cắt cơn chỉ là bước
đầu, bước chuẩn bị cho một quá trình điều trị lâu dài thơng qua các biện pháp điều trị kết hợp giữa thuốc và
các biện pháp khác.
Trong đó liệu pháp khơng dùng thuốc là quan trọng, liệu pháp này gồm tư vấn, liệu pháp tâm lý, liệu pháp
giáo dục.


CẢM ƠN QUÝ ĐỒNG NGHIỆP ĐÃ LẮNG NGHE!