Đất nước thi thpt quôc gia

TỰ HỌC - ĐIỂM CAO CÙNG KYS

HƯỚNG ĐẾN KỲ THI THPT 2022

TÀI LIỆU ÔN TẬP
MÔN: NGỮ VĂN (KHỐI 12)

ĐẤT NƯỚC
-Nguyễn Khoa Điềm1. Tác giả
-

Cuộc đời :
•

Nguyễn Khoa Điềm sinh năm 1943 tại xã Phong Hòa, huyện Phong Điền, tỉnh Thừa Thiên –
Huế.

•
-

Ơng xuất thân trong một gia đình trí thức có truyền thống u nước và cách mạng.

Sự nghiệp :
•

Nguyễn Khoa Điềm thuộc thế hệ các nhà thơ thời kì chống Mỹ cứu nước.

•

Đề tài : Đất nước và con người Việt Nam.

•

Phong cách thơ : sự kết hợp hài hòa giữa cảm xúc nồng nàn và suy tư sâu lắng

2. Tác phẩm
•
-

Hồn cảnh sáng tác

Trường ca ‘’ Mặt đường khát vọng ‘’ được sáng tác năm 1971 ớ chiến khu Trị- Thiên, khi cuộc kháng
chiến chống Mỹ bước vào giai đoạn ác liệt.

-

In lần đầu năm 1974

-

Bài thơ ‘’ Đất Nước ‘’ được trích từ chương V của trường ca ‘’ Mặt đường khát vọng.’’
•

Bố cục

-

9 câu thơ đầu : Lý giải về cội nguồn của Đất Nước

-

Câu 10 – 42 : ‘’ Đất là nơi anh đến trường... Làm nên Đất Nước muôn đời .’’ : Định nghĩa về Đất
Nước

-

Câu 43 – 85 : ‘’ Những người vợ nhớ chồng ... Đi trả thù mà không sợ dài lâu.’’ : Quá trình hình
thành nên Đất Nước

-

Câu 86 – 89 : Khúc vĩ thanh của bản trường ca Đất Nước.
•

Phân tích tác phẩm

❖ 9 câu đầu: Cội nguồn của Đất Nước
-

Được viết theo cấu trúc Tổng - Phân – Hợp : 1- 7- 1

-

Câu mở đầu được viết theo thể khẳng định:

Tài liệu KYS Education is the Key to Your Success

1


TỰ HỌC - ĐIỂM CAO CÙNG KYS

•

Đại từ ‘’ ta ‘’ thể hiện sự gần gũi, thân mật giữa ‘’ anh’’ và ‘’em’’ về Đất Nước. Người con trai‘’ ta ‘’ như đang muốn cắt nghĩa, lý giảu về cội nguồn, sự lớn lên của đất nước cho người con
gái mình u.

•

Đại từ ‘’

‘’ cũng có thể coi là tất cả mọi người; như là một cách nói bao hàm, đại diện cho

dân tộc Việt Nam khiến cho Đất Nước trở nên gần gũi, rõ ràng và cụ thể.
•

‘’ Đất Nước đã có rồi’’ thể hiện niềm tự hào về sự trường tồn của Đất Nước. Không biết được
Đất Nước hình thành từ bao giờ vì khi sinh ra đã có.

-

Bảy câu thơ tiếp : cội nguồn của đất nước gắn liền với đời sồn văn hóa , truyền thống và phong tục
tập quán
•

‘’ Ngày xửa ngày xưa...’’ – cụm từ quen thuộc trong những câu chuyện cổ tích mang tính huyền
thoại, truyền thuyết , lâu đời.

•

‘’ Đất Nước bắt đầu với miếng trầu bây giờ bà ăn ‘’: miếng trầu là kết tinh của mọi thăng trầm
lịch sử, là hình ảnh thiêng liêng trong đời sống tinh thần của người Việt : miếng trầu trao

duyên, miếng trầu cưới hỏi,...những nét sống giản dị của người mẹ, người bà Việt Nam.

•

‘’ Đất Nước lớn lên khi dân mình biết trồng tre mà đánh giặc ‘’:
+ Từ ‘’ lớn lên ‘’: chỉ sự trưởng thành của Đất Nước.
+ Câu thơ gợi nhắc truyền thuyết ‘’ Thánh Gióng ‘’ nhổ tre đánh giặc.
+ Hình ảnh cây tre Việt Nam là sự biểu trưng cho phẩm chất cao quý của nhân dân ta: thật

thà, chất phác, đơn hậu, thủy chung và u hịa bình.
•

‘’ Tóc mẹ thì bới sau đầu
Cha mẹ thương nhau bằng gừng cay muối mặn
Cái kèo, cái cột thành tên
Hạt gạo phải một nắng hai sương xay, giã, giần, sàng ‘’
+ Vẻ đẹp giản dị của người phụ nữ Việt Nam với phong tục ‘’ bới tóc ‘’.
+ ‘’ Gừng cay muối mặn ‘’ : truyền thống quý báu của dân tộc ta về tấm lịng thủy chung,
tình nghĩa, sự gắn bó keo sơn.
+ ‘’ Cái kèo, cái cột thành tên ‘’: cách đặt tên con giản dị ‘’ cái kèo, cái cột ‘’ - theo quan niệm
của ngày xưa đặt tên con càng xấu càng dễ nuôi.
+ ‘’ Hạt gạo ‘’ : trồng lúa là một trong những nghề đặc trưng của ngành công nghiệp.
+ Thành ngữ ‘’ một nắng hai sương ‘’ gợi lên sự cần cù, chăm chỉ, chịu thương chịu khó của
cha ơng ta.

-

‘’ Đất Nước có từ ngày đó...’’ : câu khẳng định với niềm tự hào. ‘’ Ngày đó’’ là từ chỉ thời gian
khơng cụ thể nhưng là ngày từ rất xa xưa.
❖ Câu 10- câu 42 : Định nghĩa về Đất Nước

-

Đất Nước là không gian thân thuộc, gần gũi với cuộc sống con người

-

Tồn tại trong những không gian riêng tư, thầm kín nhất của tình u đơi lứa - ‘’ nơi ta hị hẹn’’.

-

‘’ ....con chim phượng hồng... con cá ngư ông...’’ : Đất Nước là không gian mênh mông của núi
rừng biển cả

Tài liệu KYS Education is the Key to Your Success

2


TỰ HỌC - ĐIỂM CAO CÙNG KYS
-

‘’ Đất Nước là nơi dân mình đồn tụ ‘’ là khơng gian sinh tồn hết sức đời thường của người dân
Việt Nam qua bao thế hệ.

-

‘’ Đất Nước là nơi Chim về ... Cũng biết cúi đầu nhớ ngày giỗ Tổ ‘’ :
•

Đất Nước được cảm nhận xuyên suốt chiều dài thời gian lịch sử, từ quá khứ đến hiện tại và
cả tương lai.

•

Một Đất Nước thiêng liêng, hào hùng với truyền thuyết Lạc Long Quân Và Âu Cơ, truyền
thuyết về các vua Hùng giữ nước, giản dị mà gần gũi.

-

‘’ Trong anh và em hôm nay ...Làm nên Đất Nước muôn đời ‘’ :
•

Đất Nước được cụ thể hóa bằng những hình ảnh thơ gợi cảm, là lời kêu gọi tinh thần đoàn kết
dân tộc, lời nhắc nhở về ý thức trách nhiệm của mỗi một con người đối với Đất Nước.

•

‘’ Em ơi em ‘’ là giọng nói thủ thỉ tâm tình nhỏ nhẹ mà thấm thía như lời tâm sự , lời tự nhủ
căn dặn chính mình.

•

‘’ Đất Nước là xương máu của mình ‘’: Đất Nước gắn bó với cuộc sống nhân dân, kết tinh trong
máu thịt mỗi con người.

•

‘’ Phải biết ‘’: điệp ngữ nhấn mạng lời nhắn ngủ và cũng là lời tự nhủ.

❖ Câu 43 – 85: Quá trình hình thành nên Đất Nước
-

‘’ Những người vợ nhớ chồng ... Những cuộc đời đã hóa núi sơng ta...’’ - bình diện về địa lí :
•

‘’ những núi Vọng Phu ‘’: câu chuyện người vợ nhớ chồng hóa thân vào sơng núi q hương
để làm nên một Đất Nước thủy chung, tình nghĩa.

•

‘’ hịn Trống Mái ‘’: sự hóa thân của những cặp vợ chồng u nhau

•

‘’ gót ngựa của Thánh Gióng ‘’ , ‘’ chín mươi chín con voi ‘’ : những hình ảnh thấm đẫm tinh
thần u nước mang tính cội nguồn.

•

‘’ đi qua’’, ‘’ để lại ‘’, ‘’ góp mình ‘’ những từ thể hiện cách nhìn bình dị mà tự hào về sự thiêng
liêng của sơng núi, khí phách, sức mạnh của con người Việt Nam.

•

‘’ con rồng nằm im góp dịng sơng ‘’, ‘’ núi Bút, non Nghiên ‘’: dân tộc có truyền thống hiếu
học với nền văn hiến lâu đời.

•

‘’ con cóc, con gà’’: những con vật bình thường nhưng cũng góp phần cho Đất Nước trở nên
thơ mộng , trữ tình.

•

‘’ Những người dân ...Những cuộc đời đã hóa núi sơng ta...’’ : những con người bình dị trên
khắp Đất Nước đã hóa thân và sơng núi để lại cho đời những cái tên bất tử.

•

Động từ ‘’ góp ‘’ được điệp lại nhiều lần : nhân dân chính là những người nghệ sĩ tạo ra mọi
giá trị tinh thần để làm đẹp, tô điểm thêm một thiên nhiên đã vốn có.

-

‘’ Em ơi em ...Nhưng họ đã làm ra Đất Nước’’ – bình diện về lịch sử :
•

‘’ Em ơi em / Hãy nhìn rất xa/ Vào bốn ngàn năm Đất Nước ‘’: ba câu thơ là lời tâm tình của
nhà thơ.
+ Nhà thơ đưa ta trở về qúa khứ lịch sử hào hùng của dân tộc, bốn nghìn năm dựng nước và

giữ nước, không bao giờ nguội tắt ngọn lửa đấu tranh chống giặc ngoại xâm.

Tài liệu KYS Education is the Key to Your Success

3


TỰ HỌC - ĐIỂM CAO CÙNG KYS

•

‘’ Năm tháng nào cũng... đàn bà cũng đánh ‘’ : người làm nên lịch sử không chỉ là những anh
hùng nổi tiếng mà cịn là những người vơ danh bình dị.

•

‘’ Nhiều người đã trở thành anh hùng...Nhưng họ đã làm ra Đất Nước.’’:
+ Vơ vàn những con người bình dị, vơ danh ‘’ con gái, con trai’’.
+ Họ chính là nhân dân – những con người bình thường mà phi thường, giản dị , mộc mạc mà

cao cả, kỳ vĩ.
+ Những con người phi thường mang trong mình dịng máu anh hùng: ‘’ khi có giặc người con
trai ra trận.. ngày giặc đến nhà thì đàn bà cũng đánh.’’
+ Những con người bình dị, vơ danh mặc dù ‘’ khơng ai nhớ mặt đặt tên ‘’ nhưng chính họ mới
là người ‘’ làm nên Đất Nước mn đời’’.
•

‘’ Họ giữ và truyền cho ta hạt lúa ta trồng ... Đi trả thù mà khơng sợ dài lâu’’: bình diện về văn
hóa
+ Nhân dân âm thầm giữ gìn và để lại cho thế hệ sau mọi giá trị vật chất và tinh thần: ‘’ hạt

lúa’’, ngọn ‘’ lửa’’, ‘’ giọng điệu ‘’ – tiếng nói , bản sắc văn hóa các vùng miền, các thành quả lao
động ‘’ đắp đập be bờ ‘’ ‘’ người sau trông cây hái trái ‘’.
+ Điệp từ ‘’ họ ‘’ cùng cách nói: ‘’ họ giữ - họ truyền - họ gánh...’’, cho thấy sự đóng góp tích
cực của nhân dân vì sự phát triển phồn vinh của Đất Nước.
+ Nhân dân mang lại giá trị vật chất : ‘’ hạt lúa ta trồng’’,’’ lửa... từ hòn than qua con cúi’’ sưởi
ấm bao căn bếp, nguồn thủy nông – vườn ruộng cho con cháu đời sau ‘’trồng cây hái trái’’.
+ Nhân dân mang đến giá trị tinh thần : ‘’ truyền giọng điệu mình cho con tập nói’’ bảo vệ ngơn
ngữ dân tộc, họ để lại phong tục tập quán ‘’ gánh theo tên xã, tên làng trong mỗi chuyến di dân’’.

+ ‘’ Để Đất Nước này là Đất Nước của Nhân dân/ Đất Nước của Nhân dân, Đất Nước của ca
dao thần thoại’’: điệp ngữ ‘’ Đất Nước của nhân dân ‘’ được lặp lại nhằm nhấ mạnh về sứ mệnh
của nhân dân với Đất Nước. Nhân dân là người tạo ra văn hóa, tạo ra ca dao thần thoại.
+ ‘’ Dạy anh biết...không sợ dài lâu’’: say đắm trong tình yêu ‘’ yêu em từ thuở trong nơi’’, q
trọng tình nghĩa ‘’ q cơng cầm vàng’’, ‘’ trồng tre.. thành gậy.. trả thì ... khơng sợ dài lâu’’ thể
hiện tính kiên trì, bên bỉ trong đấu tranh.
❖ Còn lại ( câu 86- 89 ) :
-

Sự kết đọng vẻ đẹp thơ mộng của non sống, đất nước trong những câu dân ca ‘’ Đất Nước mình
thì bắt đầu lên câu hát ‘’.

-

Những câu dân ca trên sơng nước ‘’ người đến hát khi chèo đị, kéo thuyền vượt thác ‘’.

-

Tiếng hát của những dòng sống ấy gợi lên những vẻ đẹp phong phú, đa dạng, bất tử cùng thời
gian ‘’ gợi trăm màu trên trăm dáng sơng xi ‘’.
•

Giá trị nghệ thuật

-

Thể thơ tự do , giọng thơ tâm tình, ngọt ngào

-

Cảm nhận về Đất Nước trong một cái nhìn tồn vẹn, tổng hợp từ nhiều bình diện : địa lí - lịch sử văn hóa

-

Hàng loại các hình tượng mang màu sắc lịch sử, huyền thoại

Tài liệu KYS Education is the Key to Your Success

4


TỰ HỌC - ĐIỂM CAO CÙNG KYS
-

Chất tự sự cùng chất trữ tình – chính luận

-

Sự vận dụng sáng tạo nhiều yếu tố của văn hóa và văn học dân gian làm sáng tỏ thêm tư tưởng ‘’
Đất Nước của Nhân dân ‘’.
-HẾT-

Tài liệu KYS Education is the Key to Your Success

5