Bai 13 Nuoc Dai Viet o the ki XIII

Ngày soạn: 30/10/2017
Ngày dạy: 2/11/2017
Chương III:
NƯỚC ĐẠI VIỆT THỜI TRẦN (THẾ KỈ XIII - XIV)
Tiết 22. Bài 13:
NƯỚC ĐẠI VIỆT Ở THẾ KỈ XIII
I - NHÀ TRẦN THÀNH LẬP
I. MỤC TIÊU CẦN ĐẠT:
1. Kiến thức:
Sau bài học, HS:
- Nắm được nguyên nhân làm cho nhà Lý sụp đổ và nhà Trần thành lập.
- Việc nhà Trần thành lập đã góp phần củng cố chế độ quân chủ trung ương tập quyền
vững mạnh thông qua việc sửa đổi pháp luật thời Lý.
2. Kĩ năng: Vẽ sơ đồ bộ máy nhà nước, đánh giá các thành tựu xây dựng nhà nước,
pháp luật thời Trần.
3. Thái độ: Tự hào về lịch sử dân tộc, về ý thức tự lập, tự cường của ông cha ta.
4. Năng lực cần hình thành và phát triển:
- Năng lực chung: Tự học, hợp tác, giao tiếp, tư duy, giải quyết vấn đề, sử dụng ngôn
ngữ, tự quản.
- Năng lực riêng: Vận dụng kiến thức lịch sử để giải quyết vấn đề thực tiễn đặt ra, so
sánh, tái hiện sự kiện, tái hiện hiện tượng lịch sử, nhận xét, xác định mối liên hệ giữa
các hiện tượng lịch sử.
II. CHUẨN BỊ CỦA THẦY VÀ TRÒ
1. Chuẩn bị của thầy:
- Bài soạn, máy tính, máy chiếu, bảng phụ.
2. Chuẩn bị của trò:
- SGK, sưu tầm tranh, tài liệu liên quan bài học.
- Bút dạ.
III. TIẾN TRÌNH TỔ CHỨC DẠY VÀ HỌC:
1. Ổn định tổ chức: (1 phút)
Kiểm tra sĩ số.

2. Kiểm tra bài cũ: (5 phút)
* Câu hỏi:
Câu 1: Những sự kiện nào chứng tỏ giáo dục thời Lý bước đầu phát triển ?
Câu 2: Dựa vào những bức tranh sau, em hãy nêu tên các cơng trình tiêu biểu thời Lý ?
Qua đó nhận xét về kiến trúc và điêu khắc thời Lý ?
* Gợi ý trả lời:
Câu 1:
Sự kiện chứng tỏ giáo dục thời Lý bước đầu phát triển:
+ 1070: xây dựng Văn Miếu
+ Năm 1075: Mở khoa thi đầu tiên
+ 1076: thành lập Quốc Tử Giám  trường ĐH đầu tiên ở VN.
 Chủ yếu học chữ Hán và chữ Nho.
Câu 2:


* Hình 1: Chùa Một Cột
Hình 2: Hình rồng thời Lý
Hình 3: Tượng Phật A-di-đà
* Nhận xét: Các cơng trình kiến trúc, điêu khắc độc đáo, có quy mơ lớn, trình độ điêu
khắc tinh vi, tinh tế.
3. Bài mới: (33 phút)
* Giới thiệu bài mới: (1 phút)
Nhà Lý khi mới thành lập, vua quan rất chăm lo đến việc phát triển đất nước, chăm lo
đời sống của nhân dân. Vì vậy, nhân dân hăng hái tăng gia sản xuất và đạt nhiều thành
tựu rực rỡ. Bước sang giai đoạn cuối thế kỉ XII, tình hình nhà Lý có nhiều biến đổi. Sự
biến đổi đó là ntn ? Chúng ta cùng vào tìm hiểu nội dung tiết học hơm nay.
* Dạy bài mới:
HOẠT ĐỘNG CỦA THẦY
VÀ TRÒ

* Hoạt động 1:
- Hướng dẫn HS tìm hiểu sự
sụp đổ của nhà Lý
- Thời gian: 9 phút
GV: Ở chương II các em đã
được tìm hiểu về nhà Lý.
Em hãy điểm lại những nét
chính của Đại Việt thời Lý ?
? Nhà Lý thành lập khi nào ?
HS: Nhà Lý thành lập 1009
? Cuối thế kỷ XII, tình hình
nhà Lý ra sao ?
HS: Ngày càng suy yếu
GV: Nhà Lý thành lập 1009
trải qua 9 đời vua, đến đời
vua thứ 8 bị suy yếu trầm
trọng.
? Vì sao nhà Lý suy yếu ?
HS: Hs đọc phần chữ nhỏ
Sgk
- Chính quyền khơng chăm lo
đến đời sống của nhân dân,
quan lại ăn chơi sa đọa.
- Lụt lội, hạn hán, mất mùa,
dân chúng rất cực khổ.
- Dân nghèo nổi dậy đấu
tranh.
GV: Đời vua thứ 8 Lý Huệ
Tông chỉ sinh được con gái,

NỘI DUNG CẦN ĐẠT

HÌNH
THÀNH
VÀ PHÁT
TRIỂN
NĂNG
LỰC

1. Nhà Lý sụp đổ

- Cuối thế kỉ XII, nhà Lý suy yếu.

Biểu hiện:
+ Quan lại: ăn chơi sa đọa, không chăm
lo đời sống nhân dân.
+ Kinh tế: khủng hoảng, mất mùa
+ Đời sống nhân dân: cực khổ  ly tán
 nổi dậy đấu tranh.

- Năng lực
tái hiện sự
kiện
- Năng lực
tái hiện
hiện tượng
lịch sử
- Năng lực
tư duy

vua mắc bệnh cuồng lên phải
nhường ngôi cho con gái là
Lý Chiêu Hồng. Lợi dụng
tình hình đó, các quan trong
triều tranh chấp quyền hành,
quan lại bên dưới quấy nhiễu
bóc lột ND, không chăm lo
sản xuất.
? Việc làm trên của vua quan
nhà Lý đã dẫn đến hậu quả
gì ?
HS: Nhân dân nổi dậy đấu
tranh.
GV: “Bấy giờ nhà vua vẫn cứ
tiến hành mọi việc thổ mộc
khơng ngừng, nghe nói ngồi
kinh thành có giặc cướp,
cũng giả vờ làm ngơ để bưng
bít đi, chỉ ham thích của cải.
Các bầy tơi (quan lại) đều bắt
chước, tranh nhau bán quan
bn ngục, ngồi ra khơng
cịn nghĩ đến việc gì”.
(Khâm định Việt sử thơng
giám cương mục)
? Thái độ của các thế lực địa
phương như thế nào ?
HS: 1 số thế lực ở các ĐP
 Phong kiến nổi dậy.

đánh giết lẫn nhau chống
triều đình, 1 số nước phía
nam đem quân cướp phá.
? Như vậy đến thời điểm này,
nhà Lý đã gặp những khó
khăn gì ?
- Quan tham lam vơ vét
ND. ND nổi loạn
- Đế quốc Nguyên Mông lăm le bờ cõi.
? Trước phong trào đấu
tranh của dân nghèo và các
thế lực địa phương, nhà Lý
đã làm gì ?
HS:
Nhà Lý phải dựa vào
thế lực họ Trần chống lại các
lực lượng nổi loạn.

- Năng lực
xác định
mối liên hệ
giữa các
hiện tượng
lịch sử

- Năng lực
giải quyết
vấn đề

? Nhân cơ hội này họ Trần
đã làm gì ?
HS: Nhân cơ hội đó, nhà
- 12. 1226, Lý Chiêu Hồng nhường
Trần buộc Lý Chiêu Hồng
ngơi cho Trần Cảnh
phải nhường ngơi cho Trần
 Nhà Trần thành lập.
Cảnh vào tháng 12, năm Ất
Dậu (đầu năm 1226) (Trần
Cảnh (tức là Trần Thái Tông)
là chồng của Lý Chiêu
Hoàng).
- GV yêu cầu 1 HS Đọc lời
chiếu của vua Lý Chiêu
Hồng trong lễ nhường ngơi
cho Trần Cảnh.
GV: Trong ngày lễ lên ngôi
của Trần Cảnh, tổng chỉ huy
Trần Thủ Độ nhấn mạnh:
“Hiện nay, giặc cướp đều
nổi, họa loạn mỗi ngày một
tăng…nhà Lý suy yếu, thế
nước nghiêng đổ, nguy ngập
nên chúa Chiêu Hồng
khơng thể gánh vác nổi mới
ủy thác cho chồng”.
? Qua câu nói của Trần Thủ
Độ, em thấy việc nhà Trần
thành lập là cần thiết trong

hoàn cảnh lúc bấy giờ
khơng ?
Em có nhận xét gì về sự
thành lập nhà Trần ?
HS: Việc nhà Trần thành lập
là cần thiết và hợp quy luật.
GV chuyển ý:
Sau khi thành
lập, nhà Trần đã có những
biện pháp gì để củng cố chế
độ phong kiến tập quyền ?
Chúng ta cùng tìm hiểu phần
2 của tiết học hôm nay.
* Hoạt động 2:
2. Nhà Trần củng cố chế độ phong
- Hướng dẫn HS tìm hiểu sự kiến tập quyền
sụp đổ của nhà Lý
- Thời gian: 14 phút
- GV chiếu lược đồ lãnh thổ

- Năng lực
nhận xét


Đại Việt thế kỉ XIII.
 HS quan sát, theo dõi.
? Sau khi lên nắm chính
quyền, nhà Trần đã làm gì ?
HS:
Dẹp yên rối loạn, xây

dựng lại bộ máy nhà nước.
? Bộ máy quan lại thời Trần
được tổ chức ntn ?
HS: Bộ máy chính quyền nhà
Trần được tổ chức theo chế
độ quân chủ trung ương tập
quyền, gồm 3 cấp:
- Triều đình.
- Các đơn vị hành chính trung
gian lộ, phủ, huyện, châu.
- Cấp hành chính cơ sở là xã.
GV: Giải thích “chế độ quân
chủ trung ương tập quyền”.
? Chế độ vua thời nhà Trần
như thế nào ?
HS: Nhà Trần thực hiện chế
độ Thái Thượng Hồng. Các
vua thường nhường ngơi sớm
cho con và tự xưng là Thái
thượng hồng, cùng với vua
(con) quản lí đất nước.
? Vì sao nhà Trần thực hiện
chế độ này ?
HS: Tránh được việc tranh
giành ngôi vua như triều đại
trước đó và bản thân vị
Hồng đế sẽ tiếp xúc và làm
quen việc cai trị cho đến khi
trưởng thành.
? Hệ thống quan lại của nhà

Trần như thế nào ?
HS:
- Các chức đại thần văn, võ
phần lớn do người họ Trần
nắm giữ.
- Bên dưới giống nhà Lý.
- Đặt thêm một số cơ quan
như Quốc sử viện (viết sử),
Thái y viện (chữa bệnh trong
cung vua).

- Năng lực
tái hiện
hiện tượng
lịch sử

- Bộ máy quan lại được tổ chức theo
chế độ quân chủ TW tập quyền, gồm 3
cấp:
+ Triều đình
+ Các đơn vị hành chính trung gian
+ Cấp hành chính cơ sở là xã.

- Đặt thêm một số cơ quan và chức
quan.


- Một số chức quan như Hà
đê sứ, Khuyến nông sứ, Đồn
điền sứ…

? Nhà Trần có những quy
định, chế độ như thế nào đối
với quan lại và quý tộc
Trần ?
HS:
- Quy định cụ thể thời gian
xem xét việc thưởng, phạt
quan lại.
- Phong vương hầu, ban thái
ấp cho quý tộc họ Trần.
- Quan lại được hưởng bổng
lộc.
? Đơn vị hành chính địa
phương tổ chức như thế
nào ?
HS:
- Cả nước chia thành 12 lộ, - Cả nước chia thành 12 lộ.
đứng đầu là chánh, phó, An
phủ sứ.
- Dưới lộ là phủ, đứng đầu là
tri phủ.
- Dưới phủ là huyện, châu,
đứng đầu là tri châu, tri
huyện.
- Dưới cùng là xã, do quan xã
đứng đầu.
- Gv sử dụng bảng phụ vẽ sơ
đồ.
? Em có nhận xét gì về tổ
chức hệ thống quan lại thời

Trần ?
?
HS:
=> Tổ chức bộ máy quan lại
và các đơn vị hành chính
được hồn chỉnh và chặt chẽ
hơn.
GV: Thảo luận nhóm (2 phút)
? So với bộ máy nhà nước
thời Lý, thời Trần có gì giống
và khác ? Nhận xét ?
HS: Thảo luận và trình bày
SƠ ĐỒ BỘ MÁY
- Giống: Bộ máy quan lại.

NHÀ NƯỚC THỜI TRẦN

- Năng lực:
hợp tác,
giao tiếp,
tư duy,
nhận xét,
so sánh,


- Khác:
+ Nhà Trần thực hiện chế độ
Thái Thượng Hoàng.
+ Các quan đại thần phần lớn
do họ Trần nắm giữ.

+ Đặt thêm các cơ quan, chức
quan để trông coi sản xuất.
+ Cả nước chia làm 12 lộ.
* Nhận xét: Bộ máy nhà Trần
hoàn chỉnh, chặt chẽ, chế độ
tập quyền củng cố hơn thời
Lý.

giải quyết
vấn đề, sử
dụng ngôn
ngữ, tự
quản

 Bộ máy nhà nước hoàn chỉnh, chặt
chẽ hơn.
 Chế độ tập quyền được củng cố hơn.
GV chuyển ý:
Sau khi thành
lập, nhà Trần rất quan tâm tới
tình hình chính trị, cụ thể là
đã có những biện pháp củng
cố chế độ phong kiến tập
quyền ? Bộ máy nhà nước
ngày càng quy củ, chặt chẽ
hơn. Cịn về pháp luật thì
sao ? Nhà Trần đã làm gì để
củng cố hệ thống pháp luật.
Chúng ta cùng tìm hiểu phần
cuối của tiết học hôm nay.

* Hoạt động 3:
- Hướng dẫn HS tìm hiểu
pháp luật thời Trần.
- Thời gian: 9 phút
? Để củng cố hệ thống pháp
luật, nhà Trần đã làm gì ?
HS:
? Em hãy so sánh Hình Luật
thời Trần với bộ Hình Thư
thời Lý ?
HS:
Bộ “Quốc triều hình luật”
thời Trần cũng giống như bộ
Hình Thư thời Lý nhưng

3. Pháp luật thời Trần

- Ban hành bộ luật mới: “Quốc triều
hình luật”.

- Năng lực
tái hiện
Hiện tượng
lịch sử
- Năng lực
so sánh


được bổ sung thêm:
+ Pháp luật xác nhận và bảo

vệ quyền tư hữu tài sản
+ Quy định cụ thể việc mua
bán ruộng đất.
? Để xét xử kiện cáo, nhà
Trần đã làm gì ?
HS:

- Năng lực
giải quyết
vấn đề
- Đặt cơ quan Thẩm hình viện  xét xử
việc kiện cáo.

- GV nói thêm: Vua Trần cịn
để chng lớn trước cửa điện
Long Trì cho nhân dân gõ khi
cần.
Những lúc vua đi thăm các
địa phương, nhân dân có thể
đón rước, thậm chí xin vua
dừng lại xem 1 vụ kiện oan
…
-> Mối quan hệ giữa vua và
nhân dân tuy có sự cách biệt,
nhưng chưa sâu sắc.
? Luật “Hình thư” thời Lý và
“Quốc triều hình luật” thời
Trần có gì giống và khác
nhau ? Nhận xét về pháp luật
thời Trần ?

HS:
- Giống: quy định chặt
chẽ, bảo vệ nhà vua, cung
điện, xem trọng bảo vệ của
công và tài sản nhân dân,
nghiêm cấm mổ, trộm trâu
bò, những người phạm tội bị
xử phạt rất nghiêm khắc.
- Khác:
+ Bộ Quốc triều hình
Luật được bổ sung thêm xác
nhận và bảo vệ quyền tư
hữu tài sản, quy định mua
bán ruộng đất.
+ Đặt cơ quan Thẩm hình
viện để xét xử việc kiện cáo.
=> Pháp luật được tăng cường và
hồn thiện hơn.
- Liên hệ tình hình chính trị,
pháp luật hiện nay của nước

Vận dụng
kiến thức


ta.

lịch sử giải
quyết vấn
đề thực

tiễn đặt ra

4. Củng cố: (5 phút)
Hãy khoanh tròn chữ cái trước ý trả lời đúng nhất.
* Câu hỏi:
Câu 1: Lý Chiêu Hồng nhường ngơi cho Trần Cảnh vào:
a. 1224
b. 1225
c. 1226
d. 1227
Câu 2: Một chế độ đặc biệt có trong triều đình nhà Trần, đó là chế độ nào?
a. Chế độ Thái Thượng Hoàng
b. Chế độ lập Thái tử sớm
c. Chế độ nhiều Hoàng hậu
d. Chế độ Nhiếp chính vương.
Câu 3: Nhà Trần ban hành bộ luật gì?
a. Bộ Hình Thư
b. Luật Hồng Đức
c. Luật Gia Long
d. Quốc triều hình luật
* Trả lời: Câu 1: c. 1226; Câu 2: a. Chế độ Thái Thượng Hoàng;
Câu 3: d. Quốc triều hình luật.
- TLCH:
? Tưởng nhớ tới cơng lao của các vị anh hùng đã có cơng với nước, nhân dân ta đã làm
gì ?
5. Hướng dẫn học ở nhà: (1 phút)
- Trả lời câu hỏi 1,2,3 sách giáo khoa cuối mục I.
- Tìm hiểu trước mục II - Nhà Trần xây dựng quân đội và phát triển kinh tế.