TIỂU LUẬN CUỐI KÌMÔN: ỨNG DỤNG NGOẠI GIAO VĂN HÓAĐề tài: KIM TỰ THÁP TRONG NGOẠI GIAO VĂN HÓA CỦA AI CẬP

HỌC VIỆN NGOẠI GIAO
KHOA TRUYỀN THƠNG VÀ VĂN HỐ ĐỐI NGOẠI
------------------------------

TIỂU LUẬN CUỐI KÌ
MƠN: ỨNG DỤNG NGOẠI GIAO VĂN HĨA

Đề tài:
KIM TỰ THÁP TRONG NGOẠI GIAO VĂN HÓA CỦA AI CẬP

Giảng viên: TS. Trần thị Hương
Sinh viên:
Lớp:

Nguyễn Thị Nhật Linh
TT44E

Mã sinh viên: TT44E-109-1721

Hà Nội, tháng 1/2020



MỤC LỤC
MỞ ĐẦU....................................................................................................................... 5
CHƯƠNG I: TỔNG QUAN VỀ AI CẬP VÀ KIM TỰ THÁP AI CẬP........................8
1. Tổng quan về Ai Cập.............................................................................................8
1.1 Giới thiệu chung..............................................................................................8
1.2 Dân cư, kinh tế & xã hội................................................................................9
2. Tổng quan về nền văn minh Ai Cập cổ đại và kim tự tháp Ai Cập......................10

2.1 Tổng quan về Ai Cập cổ đại...........................................................................10
2.2 Kim tự tháp Ai Cập........................................................................................13
CHƯƠNG II: HỆ GIÁ TRỊ VĂN HÓA AI CẬP CỔ ĐẠI ĐƯỢC THỂ HIỆN QUA
KIM TỰ THÁP AI CẬP..............................................................................................15
1. Nền văn minh gắn liền với sông Nile..................................................................15
2. Niềm tin, tôn giáo................................................................................................17
2.1 Niềm tin vào các vị thần và thế giới bên kia..................................................17
2.2 Niềm tin và thờ phụng các vị Pharaoh...........................................................18
3. Thuyết vạn vật hữu linh.......................................................................................19
4. Văn hóa nhân cách...............................................................................................20
4.1 Thơng minh, sáng tạo, khéo léo.....................................................................20
4.2, Sự nghiêm cẩn, tuân theo những nguyên tắc nghiêm ngặt trong nghệ thuật.21
CHƯƠNG III: THỰC TIỄN NGOẠI GIAO VĂN HĨA CỦA AI CẬP THƠNG QUA
KIM TỰ THÁP............................................................................................................24
1. Thực tiễn triển khai..............................................................................................24


2. Những khó khăn đối mặt.....................................................................................30
CHƯƠNG IV: ĐÁNH GIÁ, KẾT LUẬN....................................................................32
1. Tổng kết đề tài..................................................................................................... 32
2. Kiến nghị, đề xuất................................................................................................33
TÀI LIỆU THAM KHẢO...........................................................................................35


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Ai Cập cổ đại, nơi được xem là một trong những cái nôi lớn nhất của văn
minh nhân loại, từ lâu đã luôn thu hút các nhà nghiên cứu tìm tịi và khám phá. Nền
văn minh Ai Cập cổ đại hay được gọi là nền văn minh sơng Nile ẩn chứa những điều
bí ẩn mà ai cũng muốn khám phá mà một trong số đó chính là Kim tự tháp.

Kim tự tháp Ai Cập – nơi yên nghỉ của của các Pharaoh và hoàng hậu Ai Cập
– là các cơng trình cổ đại hình chóp bằng đá vĩ đại, biểu tượng và là niềm tự hào của
Ai Cập. Kim tự tháp được coi là cơng trình kiến trúc vĩ đại nhất, bí ẩn nhất nhân loại
vì cho đến nay, vẫn chưa có một câu trả lời chính thức, đầy đủ, chính xác nào cho
những bí ẩn của Kim tự tháp. Với nghệ thuật ướp xác, kiến trúc, những bức bích họa
và những cổ vật vẫn được lưu giữ gần như hoàn toàn nguyên vẹn suốt hơn năm nghìn
năm, Kim tự tháp Ai Cập khơng chỉ đơn thuần là một cơng trình nghệ thuật mà cịn là
nơi lưu giữ nền văn hóa, văn minh Ai Cập cổ đại rực rỡ một thời, biểu trưng cho nền
văn hóa phương Đơng đầy bí ẩn và quyến rũ.
Đứng đầu trong danh sách 7 kỳ quan thế giới cổ đại được UNESCO công
nhận, Kim tự tháp Ai Cập chứa đựng rất nhiều thông tin, tư liệu về nền văn minh Ai
Cập cổ đại, thu hút hàng ngàn nhà nghiên cứu, khảo cổ khám phá. Kim tự tháp Ai Cập
được biết đến không chỉ với tư cách là một địa điểm du lịch mà còn là một biểu trưng
của một nền văn hóa phương Đơng kỳ bí, được đưa vào rất nhiều trong các tác phẩm
nghệ thuật, âm nhạc, điện ảnh. Cơng trình kiến trúc này biểu trưng cho vẻ đẹp của một
nền văn minh Ai Cập cổ đại huy hồng trong q khứ, thể hiện trí tuệ, tài năng của
con người thời đại đó. Nền văn hóa Ai Cập cổ gắn liền với đó là nền văn minh sơng
Nile được thể hiện trọn vẹn và đầy đủ trong mỗi Kim tự tháp của Ai Cập.


Những giá trị vơ giá trên cũng chính là lý do tôi chọn đề tài “Kim tự tháp và
ngoại giao văn hóa Ai Cập” làm đề tài cho bài tiểu luận này. Thông qua việc nghiên
cứu Kim tự tháp Ai Cập và thực tiễn triển khai ngoại giao văn hóa Ai Cập từ yếu tố
văn hóa này, tơi nhận định và đưa ra những bài học, đóng góp cho hoạt động ngoại
giao văn hóa Việt Nam trong việc bảo tồn, phát huy những cơng trình kiến trúc lâu đời
được UNESCO cơng nhận là di sản văn hóa vật thể thế giới.
2. Mục đích, mục tiêu và câu hỏi nghiên cứu
2.1 Mục đích nghiên cứu:
Đề tài này tập trung vào việc nghiên cứu về Kim tự tháp Ai Cập, những nét
văn hóa được thể hiện trong cơng trình cổ đại này và thực tiễn triển khai ngoại giao

văn hóa của Ai Cập thông qua Kim tự tháp Ai Cập. Trên những phân tích đó, tơi sẽ
đưa ra những nhận định về ngoại giao văn hóa Ai Cập cũng như rút ra một số bài học
cho Việt Nam về việc triển khai những cơng trình văn hóa được UNESCO cơng nhận
là di sản văn hóa thế giới.
2.2 Mục tiêu nghiên cứu
Để đạt được mục đích trên, đề tài tập trung nghiên cứu những mục tiêu cụ thể
sau:
-

Đưa ra cái nhìn tổng quan về Ai Cập và Kim tự tháp Ai Cập;
Phân tích những nét văn hóa được thể hiện trong Kim tự tháp Ai Cập;
Phân tích thực tiễn ngoại giao văn hóa mà Ai Cập triển khai liên quan

-

đến Kim tự tháp Ai Cập;
Đánh giá, nhận định và đưa ra những bài học cho Việt Nam;

2.3 Câu hỏi nghiên cứu
Với đề tài này, bài tiểu luận được thực hiện nhằm trả lời những câu hỏi sau:
-

Những nét chính về Ai Cập và Kim tự tháp Ai Cập là gì?


- Kim tự tháp Ai Cập chứa đựng những nét văn hóa, hệ giá trị nào của Ai
Cập cổ đại?
- Thực tiễn làm ngoại giao văn hóa thơng qua Kim tự tháp Ai Cập như thế
nào?
- Việt Nam rút ra được bài học gì cho việc thực hiện ngoại giao văn hóa

nước nhà?
3. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của bài tiểu luận này sẽ là Kim tự tháp Ai Cập và thực
tiễn triển khai ngoại giao văn hóa của Ai Cập thông qua Kim tự tháp Ai Cập.


CHƯƠNG I: TỔNG QUAN VỀ AI CẬP VÀ KIM TỰ THÁP AI
CẬP
1. Tổng quan về Ai Cập
1.1 Giới thiệu chung
Ai Cập, cịn có tên chính thức là
Cộng hịa Ả Rập Ai Cập (Arab Republic of
Egypt), là một quốc gia cộng hòa liên lục địa
(châu Phi và châu Á) với phần lớn lãnh thổ
nằm tại Bắc Phi và một phần thuộc bán đảo
Sinai, Tây Á. Ai Cập phía Bắc giáp Địa
Trung Hải, phía Nam giáp Sudan, phía Tây
giáp Libya, phía Đơng giáp Israel và biển Đỏ.
Hình 1: Vị trí địa lý Ai Cập

Ai cập sở hữu 1.001.450 km2 trong đó bao gồm 995.450 diện tích đất và
6000 km2 diện tích mặt nước, khí hậu sa mạc với đặc điểm mùa hè khơ nóng, mùa
đơng ơn hịa. Địa hình ở Ai Cập có đặc điểm là những vùng sa mạc rộng lớn tiếp giáp
với các thung lũng và lưu vực sông Nile. Hằng năm, sơng Nile khơng chỉ cung cấp
nước mà cịn phù sa bồi đắp đồng bằng màu mỡ cho đất nước vốn nắng nóng và khơ
cằn nên từ lâu đời, sơng Nile đã có một vai trị đặc biệt và ảnh hưởng rất lớn đến đời
sống vật chất và tinh thần của người dân Ai Cập. Ai Cập có khí hậu và địa hình khá
khắc nghiệt, với nhiều thiên tai: hạn hạn theo chu kỳ, động đất thường xuyên, lũ lụt
chớp nhống, lở đất, hoạt động của núi lửa, gió mạnh nóng xảy ra vào mùa xuân, bão
bụi, bão cát. Đồng thời, đất nơng nghiệp vốn ít ỏi, hằng năm được bồi đắp bởi lượng

phù sa từ sông Nile đang mất dần bởi đơ thị hóa và bão cát; sự tăng đất ngập mặn phía
sau đập lớn Aswan; tình trạng sa mạc hóa; ơ nhiễm dẫu, ơ nhiễm nước do thuốc trừ


sâu công nghiệp, rác thải, chất thải công nghiệp; nguồn nước sạch tự nhiên bị hạn chế
luôn là những vấn nạn lớn về mơi trường mà chính phủ nước này đang tìm cách khắc
phục1.

I.2 Dân cư, kinh tế & xã hội
Ai Cập là nước có số dân đơng thứ hai ở Châu Phi với khoảng 83 triệu người,
hầu hết dân số tập trung dọc theo hai bờ sông Nile nhất là tại hai thành phố Alexandria
và Cairo và tị châu thổ và vùng gần kênh đào Suez. Gần 90% dân số theo hồi giáo và
đa số còn lại theo Kito Giáo (nhiều nhất là phái Chính thống giáo Copt). Từ thời Ai
Cập cổ đại, khi mà Thượng và Hạ Ai Cập thống nhất, mặc dù có những khác biệt về
văn hóa của miền Thượng, Hạ, ngày nay người Ai Cập rất đoàn kết với nhau và chịu
ảnh hưởng nhiều từ xã hội Ai Cập cổ, cuộc sống gắn liền với nông nghiệp. Theo Hiến
pháp, bất kỳ một thể chế mới nào đều phải tuân theo luật Hồi giáo đồng thời Ai Cập
cũng là một nước Hồi giáo, phần lớn thuộc dịng Sunni.
Ai Cập là một thị trường được các cơng ty đa quốc gia xem là trọng điểm
trong khu vực Trung Đông và Bắc Phi. Kinh tế Ai Cập phụ thuộc chủ yếu và nông
nghiệp, môi giới, xuất khẩu dầu mỏ và du lịch. GDP bình quân đầu người tại Ai Cập
là 5800 USD, đứng thứ 133 trên thế giới, ngoài ra, Ai Cập cung cấp khoảng 55% sản
lượng vải cotton trên thế giới.
Chính phủ Ai Cập gắng sức đẩy mạnh phát triển kinh tế trong thiên niên kỷ
mới thông qua cải cách kinh tế và đầu tư ồ ạt vào viễn thông và hạ tầng cơ sở, đa số
nguồn tài chính có được từ viện trở nước ngồi từ Hoa Kỳ (từ năm 1979, khoảng 2,2
tỉ đô mỗi năm), nhờ đó, các điều kiện kinh tế nước này đang bắt đầu được cải thiện
nhiều sau một giai đoạn trì trệ.

1 Cổng thơng tin điện tử Chính phủ nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam, Giới thiệu chung về Cộng hòa A

Rập Ai Cập, link:
/>diplomacyNationId=359&diplomacyZoneId=6&vietnam=0


Từ năm 2011, “Mùa xuân Ả Rập” lan rộng tại khu vực Trung Đông và Bắc
Phi và Ai Cập không phải là ngoại lệ. Những cuộc biểu chính chống lại sự độc tài
chính chị đã lật đổ tổng thống Mubarak và quân đội lên nắm quyền quản lý quốc gia.

2. Tổng quan về nền văn minh Ai Cập cổ đại và kim tự tháp Ai Cập
2.1 Tổng quan về Ai Cập cổ đại
Trong số các quốc gia hiện đại, Ai Cập là quốc gia có lịch sử vào hàng lâu đời
nhất, đã trở một trong các quốc gia dân tộc đầu tiên trên thế giới vào thiên niên kỷ X
TCN. Ai Cập cổ đại được nhận định là một cái nôi văn minh nhân loại, đạt được
những bước phát triển sớm nhất về chữ viết, nơng nghiệp, đơ thị hóa, kiến trức, tơn
giáo có tổ chức và chính quyền trung ương.
Ai Cập cổ đại là một nền văn minh cổ đại nằm ở Đông Bắc Châu Phi, tập
trung dọc theo hạ lưu của sông Nile, ngày nay thuộc Ai Cập. Đây là một trong sáu nền
văn minh phát sinh độc lập trên thế giới, bắt đầu từ khoảng năm 3100 TCN đến năm
332 TCN. Nền văn minh Ai Cập cổ đại được thống nhất vào năm 3150 TCN sau sự
kiện Thượng và Hạ Ai Cập thống nhất, dưới thời vị Pharaoh đầu tiên – Menes. Lịch sử
của Ai Cập cổ đại đã trải qua rất nhiều giai đoạn: thời kỳ Cổ Vương quốc, Trung
Vương quốc và Tân Vương quốc. Trong đó, Ai Cập đạt đến đỉnh cao quyền lực và
phát triển vào giai đoạn Tân Vương quốc – thời kỳ Ramesside.
 Văn hóa
Trong giai đoạn Ai Cập cổ đại, hầu hết người dân đều là các nơng dân có cuộc
sống gắn liền với đất đai và dịng sơng Nile: ngơi nhà của họ nhỏ bé và được xây bằng
gạch bùn nhằm giữ mát trong những ngày nắng nóng, đời sống của họ từ sinh hoạt
hằng ngày cho đến canh tác nông nghiệp, nuôi dưỡng động vật đều gắn liền với sơng
Nile. Âm nhạc và nghệ thuật là hình thức giải trí phổ biến, các dụng cụ âm nhạc thuở

đầu bao gồm sáo và đàn nhạc, ngoài ra sau này cịn có xuất hiện thêm kèn trumpet,
oboe, ống tiêu và dần trở nên phổ biến2.
Ẩm thực của người Ai Cập cổ đại vẫn trường tồn mãi theo thời gian, ngày nay,
các món ăn của người Ai Cập vẫn giữ được một số điểm tương đồng nổi bật với các
món ăn của người xưa. Thức ăn chủ yếu của họ là bánh mì và bia, trái cây và rau củ,
thịt các con vật được thuần hóa như gà vịt, dê,… Một điều kỳ lạ là mặc dù sống bên
cạnh dòng sơng Nile nhưng cá lại khơng phải món ăn được ưa thích và ít xuất hiện
trong thực đơn của người Ai Cập.
Người Ai Cập đã sáng tạo và phát triển nghệ thuật nhằm phục vụ nhiều mục
đích khác nhau, trong hơn 3500 năm, các họa sĩ luôn trung thành với những hình mẫu
nghệ thuật và hình tượng đã được phát triển vào thợi Cựu Vương quốc và tuân theo
những nguyên tắc nghiêm ngặt nhằm chống lại những ảnh hưởng ngoại lai và thay đổi
nội. Nghệ thuật thời này phát triền với những đường nét đơn giản, khn mẫu. Hình
vẽ và các bản văn thường được vẽ hoặc khắc lên tại các ngôi mộ và đền thờ, trên các
bức tường, quan tài, bia đá, thậm chí trên cả những bức tượng. Nghệ nhân Ai Cập cổ
đại thường sử dụng đá để tạc tượng và phù điêu, một số khác được làm từ gỗ. Nghệ
thuật Ai Cập cổ đại chủ yếu phục vụ mục đích chính trị và tơn giáo với độ chính xác
và sự rõ ràng3.
Người Ai Cập cổ đại đầu tư rất nhiều cho những cơng trình kiến trúc và phần
lớn trong số đó vần được lưu giữ lại cho tới ngày nay, những cơng trình được coi là
nổi tiếng nhất trên thế giới là Kim tự tháp Giza và các đền thờ tại Thebes. Các cơng
trình này được nhà nước tổ chức và hỗ trợ nhằm mục đích tơn giáo, kỷ niệm và để
củng cố sức mạnh của các Pharaoh. Các cơng trình ở Ai Cập thường được làm từ đá,
sử dụng các công cụ và phương tiện hiệu quả với độ chính xác cao. Ngơi nhà của tầng

2 Peter Der Manuelian (1998), Slab Stelae of the Giza Necropilis, Đại học Pennsylvania, tr. 401-406.
3 Gay Robins (2001), The art of Ancient Egypt, Đại học Havard, tr. 12

lớp thượng lưu và người dân thường được xây dựng từ các vật liệu dễ hỏng như bùn
và gỗ.

Hình 2: Tượng nhân sư Sphinx và Kim tự tháp là biểu tượng nổi bật nhất của nền văn
minh Ai Cập cổ đại
Sự thành công của nền văn minh Ai Cập cổ đại một phần đến từ khả năng
thích ứng với các điều kiện địa lý thuận lợi của khí hậu để phát triển nơng ghiệp, quan
trọng nhất là đất đai có độ màu mỡ cao, kết quả từ sự ngập lụt hàng năm của sơng
Nile. Từ việc có thể dự đốn trước lũ lụt và điều tiết thủy lợi ở khu vực thung lũng
màu mỡ đã tạo ra nhiều nông sản dư thừa, phát triển đời sống, kinh tế, xã hội và nhiều
ngành nghề khác. Những thành tựu nổi bật của người Ai Cập cổ đại có thể kể đến là
khai thác đá; kỹ thuật xây dựng các cơng trình như Kim tự tháp, đền thờ,…; hệ thống
kiến thức phong phú về toán học, y học, thủy lợi, kỹ thuật sản xuất nơng nghiệp; kỹ
thuật đóng tàu; hệ thống chữ viết riêng; công nghệ gốm sứ và thủy tinh. Ai Cập cổ đại
tuy đã lụy tàn từ lâu nhưng đã để lại kho tàng di sản khổng lồ, có giá trị: nghệ thuật và
kiến trúc Ai Cập được sao chép rộng rãi; các cổ vật của nó cịn được đưa khắp mọi nơi


trên thế giới; những tàn tích hùng vĩ đã truyền cảm hứng cho trí tưởng tượng của hậu
nhân. Sự quan tâm mới hình thành dành cho những cổ vật và các cuộc khai quật trong
thời kỳ cận đại ở châu Âu và Ai Cập dẫn đến việc khai sinh ra ngành Ai Cập học để
nghiên cứu nền văn minh Ai Cập và một sự đánh giá đúng đắn hơn đối với di sản văn
hóa của nó.

2.2 Kim tự tháp Ai Cập
Kim tự tháp là cách gọi chung cho các kiến trúc hình chóp có đáy là hình
vng và bốn mặt bên là tam giác đều. Nhiều người vẫn lầm tưởng rằng Kim tự tháp
chỉ có riêng ở Ai Cập nhưng thực tế, dạng cơng trình này có khắp nơi trên thế giới và
các tác phẩm của rất nhiều nền văn hóa khác nhau và với mỗi nền văn hóa, Kim tự
tháp lại có những đặc điểm và mục đích sử dụng rất riêng. Với người Ai Cập cổ đại,

Kim tự tháp là cơng trình được sử dụng như là một lăng mộ cho các Pharaoh và hoàng
hậu trong 2 thời kỳ Cổ Vương quốc và Trung Vương quốc. Theo sử sách, nhà vua Ai
Cập sau khi lên ngôi, việc đầu tiên họ làm sẽ là bắt đầu xây dựng Kim tự tháp cho
chính mình. Hình dạng của Kim tự tháp Ai Cập được cho là tượng trựng cho mô đất
nguyên thủy mà người Ai Cập tin là từ đó Trái Đất được tạo ra, cũng như những tia
nắng mặt trời được chiếu đến. Ngoài ra, một số truyền thuyết cho rằng, Kim tự tháp là
nơi mà người Ai Cập bảo vệ các bí mật vĩ đại nhất của mình. Tính đến năm 2008, có
tất cả 138 Kim tự tháp Ai Cập được khám phá. Trong chữ tượng hình của người Ai
Cập cổ đại, Kim tự tháp được viết là:  4.
Những kim tự tháp Ai Cập đầu tiên được biết đến nằm ở Thung lũng của các
vị vua – nơi được dành cho xây dựng các lăng mộ cho các Pharaoh, hồng hậu và các
quan viên Ai Cập có quyền lực lớn. Thung lũng này năm ở tả ngạn sông Nile, nơi mặt
trời lặn và được xem là có liên quan tới thế giới của người chết trong thần ngoại Ai
Cập.
4 Micheal Slackman (2008), In the Shadow of a Long Past, Patiently Awaiting the Future, The New York Times,
link: />

Trong số các Kim tự tháp Ai Cập được tìm thấy, Kim tự tháp Djoser là lâu đời
nhất, được xây dựng vào khoảng từ năm 2630 đến năm 2611 trước công nguyên ở
Vương triều thứ ba. Kim tự tháp này cũng như khu phức hợp xung quanh do kiến trúc
sư Imhotep thiết kế, và được xem là những cơng trình bằng đá nguyên khối cổ nhất
thế giới. Số lượng nhân cơng để xây các kim tự tháp được ước tính vào khoảng từ vài
nghìn, 20 nghìn cho tới 100 nghìn người.
Kim tự tháp Ai Cập chứa đựng vô vàn điều bí ẩn mà cho đến ngày nay vẫn
chưa thể nào giải thích được hết, nó cũng cịn là biểu tượng cho trí tuệ, tài năng của
người Ai Cập cổ đại. Điểm đầu tiên cần phải nhắc đến là Kim tự tháp Ai Cập được
xây dựng bằng các khối đá thiên nhiên nguyên khối được đẽo đục hoàn hảo, ghép lại
với nhau mà không cần đến các vật liệu liên kết như xi măng trong công nghệ xây
dựng hiện đại. Việc tính tốn độ cao, độ nghiêng cũng được tính toản tỉ mỉ dựa trên
việc tính tốn được số Pi, nhiệt độ bên trong cũng đạt đến mức hoàn hảo để đảm bảo

được xác bên trong được bảo quản tốt nhất.
Trong Kim tự tháp Ai Cập, không chỉ chứa đựng những quan tài chứa đựng
xác các vị Pharaoh, các hoàng hậu được ướp tỉ mỉ mà còn rất nhiều hiện vật lịch sử,
những bức tranh tường miêu tả đời sống sinh hoạt, truyền thuyết, tôn giáo,… hay là
những bản điêu khắc chữ tượng hình kể lại lịch sử, thời đại. Với điều kiện bảo quản
hoàn hảo bên trong Kim tự tháp, cho đến ngày nay, những bút tích và vật dụng thời Ai
Cập cổ đại vẫn được lưu giữ gần như trọn vẹn và là nguồn thông tin vô tận để khám
phá về toàn bộ về nền văn minh cổ xưa này.


CHƯƠNG II: HỆ GIÁ TRỊ VĂN HÓA AI CẬP CỔ ĐẠI ĐƯỢC
THỂ HIỆN QUA KIM TỰ THÁP AI CẬP
1. Nền văn minh gắn liền với sông Nile
Sông Nile trong tiếng Ai Cập cổ đại là Iteru hay H’pi có nghĩa là dịng sơng
lớn, có lưu vực bao phủ mười một quốc gia Châu Phi, trong đó có AI Cập. Với nguồn
nước và lượng phù sa dồi dào, sông Nile đã tạo nên vùng thung lũng trù phú nhất tại
Châu Phi và góp phần rất lớn tới sự hình thành nền văn minh Ai Cập cổ đại. Sông Nile
gắn liền và ảnh hưởng rất nhiều tới mọi mặt của người dân Ai Cập, từ cuộc sống sinh
hoạt hằng ngày cho tới tôn giáo, và điều này được thể hiện rất rõ trên các bức vẽ trong
các hầm mộ và bên trong Kim tự tháp Ai Cập.
Hình ảnh của Kim tự tháp tượng trưng cho đỉnh cao của thời đại hoàng kim
của nền văn minh Ai Cập cổ đại. Các Kim tự tháp Ai Cập đều được xây dựng bên tả
ngạn sông Nile, nơi được người Ai Cập cổ coi là thế giới của người chết. Ngoài ra,
bên trong tất cả Kim tự tháp đều được khắc vẽ rất chi tiết những hình vẽ về cảnh sinh
hoạt của người dân gắn liền với sông Nile, cụ thể là hoạt động nông nghiệp ở thời kỳ
này. Hằng năm, cùng với lũ lụt, sông Nile cung cấp cho Ai Cập hàng tấn phù sa màu
mỡ, tạo điều kiện hết sức thuận lợi cho việc canh tác và sản xuất nông nghiệp, tạo ra
sản lượng dồi dào, sự sung túc. Ở Ai Cập, công việc đồng áng phụ thuộc rất nhiều vào
chu kỳ của sông Nile, người Ai Cập ghi nhận ba mùa trong thời vụ là: Lũ lụt, trồng
trọt và thu hoạch. Loại cây được trồng nhiều nhất là lúa mạch, lúa mì, cây lanh, người

ta sản xuất nhiều bánh mì, bia và khơng hề ăn cá. Nhiều ý kiến cho rằng, điều này bắt
nguồn từ việc tơn thờ dịng sơng này.


Hình 3,4: Tranh tường tại các lăng mộ vẽ lại hoạt động nơng nghiệp thời Ai Cập cổ
đại
Ngồi ra, với lượng phù sa quá lớn mà hằng năm nước sông mang lại, hằng
năm, người Ai Cập cổ luôn phải đo đạc và phân chia lại đất đai canh tác. Đây cũng
chính là lý do vì sao mà người Ai Cập cổ đại đặc biệt giỏi về tốn hình, tạo tiền đề cho
việc nghiên cứu, tìm hiểu và xây dựng Kim tự tháp một cách tỉ mỉ, có độ chính xác
cao dựa theo số Pi.
Là một dịng sơng huyền thoại, dịng sông của thần linh và sự sống của người
Ai Cập cổ, sơng Nile cịn gắn liền rất lớn đến tín ngưỡng và tôn giáo của người dân.
Trong tất cả các hầm mộ ở kim tự tháp đều được khắc chữ hoặc vẽ những câu chuyện
thần thoại gắn liền với dòng sơng Nile, ví dụ là câu chuyện về thần Orsis – vị thần cai
quản cõi chết có khả năng điều khiển sông Nile rộng lớn, hay câu chuyện của vị thần
mặt trời Ra – vị thần tối cao trong văn hóa Ai cập cổ - ln du hành trên con những
con thuyền từ phía Đơng đến phía Tây trên dịng sông Nile. Người Ai Cập luôn coi
sông Nin là một vị thần linh thiêng của mình, hàng năm họ tổ chức ngày lễ mừng sơng
Nin dâng nước với lịng thành kính nhất. Sơng Nin cũng là nơi gắn liền với câu
chuyện về thần, mà nay người ta thường gọi là thần thoại Ai Cập.


2. Niềm tin, tôn giáo
2.1 Niềm tin vào các vị thần và thế giới bên kia
Niềm tin vào các vị thần và thế giới bên kia đã ăn sâu vào trong nền văn minh
Ai Cập cổ đại ngay từ thuở sơ khai. Ngoài việc xây dựng nhiều đền và xây dựng nghi
lễ tồn thờ và cầu nguyện, các vị thần, Kim tự tháp được xây dựng cũng để thể hiện
niềm tin tôn giáo của người Ai Cập đối với các vị thần và cuộc sống sau cái chết. Các
vị thần được xây dựng đều có sự liên kết với nhau trong cùng một hệ truyền thuyết

như để giải thích những lễ nghi tôn giáo của người Ai Cập cổ đại. Các vị thần cai quản
và bảo vệ tất cả những yếu tố khác nhau trong đời sống như: con người, cây cỏ, động
vật,… thậm chí là nội tạng người hay nước sông Nile. Trên những bức tượng trong
các hầm mộ bên dưới Kim tự tháp, các vị thần trong thần thoại Ai Cập đều được vẽ tỉ
mỉ với những câu chuyện thần thoại, đối với một số vị thần quan trọng cịn có biểu
tượng riêng của mình ví như thần mặt trời Ra có biểu tượng là chiếc đĩa mặt trời hay
nữ thần rắn Wadjet có biểu tượng “Con mắt của thần Ra”.
Đối với người Ai Cập cổ đại, cuộc sống ở thế giới bên kia là một bí ẩn vĩ đại,
thần bí và họ có một niềm tin, cầu nguyện cho cuộc sống huy hoàng ở thế giới bên kia
sau khi chết. Chính vì thế, họ đã nghĩ ra và duy trì một tập hợp phức tạp các phong tục
mai táng mà họ tin là cần thiết để đảm bảo sự bất tử sau khi qua đời. Những phong tục
này liên quan đến việc bảo vệ cơ thể bằng cách ướp xác, thực hiện các nghi lễ chôn
cất, an táng cùng với đồ vật mà người chết sẽ sử dụng ở thế giới bên kia. Người Ai
Cập còn tạo ra “Cuốn sách của cái chết” để táng cùng với người chết, sử dụng trong
các tang lễ Ai Cập cổ đại. “Cuốn sách của cái chết” là một loại tài liệu tôn giáo cổ của
người Ai Cập tập hợp những bùa chú, phép thuật được ghi lại để giúp linh hồn người
chết sang thế giới bên kia thông qua âm phủ, được viết bởi nhiều thầy tư tế 5. Cuốn
sách này thể hiện nhiều quan niệm về linh hồn và cái chết của người Ai Cập cổ đại,
5 Một chức quan quan trọng trong triều đình Ai Cập cổ đại, là người bình thường kết nối với thần linh, có vai trị
quan trọng trong nhiều nghi lễ tơn giáo trong cả cuộc sống hằng ngày và các lễ hội.


ban đầu được khắc bằng chữ tượng hình trong các khu lăng mộ Kim tự tháp, chỉ phục
vụ cho các vị Pharaoh, nó được coi là một táng thư để lại trong các lăng mộ và được
đọc lên trong suốt quá trình ướp xác.

Hình 5: “Sách của cái chết” được vẽ lên tường một ngôi mộ Kim tự tháp

2.2 Niềm tin và thờ phụng các vị Pharaoh
Kim tự tháp Ai Cập được xây dựng nhằm bảo vệ giấc ngủ vĩnh hằng cho các

Pharaoh, điều này đã thể hiện được sự tơn kính, coi trọng của người dân Ai Cập đối
với các vị lãnh đạo của họ. Tên gọi “Pharaoh” nghĩa là “Ngôi nhà vĩ đại” để chỉ nhà
vua và con trai của thần Ra – đây là cách mà Hoàng gia và người Ai Cập cổ thần
thánh hóa người lãnh đạo của họ. Trên thực tế, các vị Pharaoh nắm giữ tồn bộ quyền
lực tối cao của vương quốc, ít nhất là sở hữu toàn bộ tài nguyên, đất đai trên lý thuyết;
ngồi ra, họ cịn là tổng tư lệnh tối cao của quên đội và là người đứng đầu bộ máy
quan lại. Ngồi ra, Pharaoh cịn là người đứng đấu của hệ thống pháp luật chính thức,
người chịu trách nhiệm thi hành pháp luật, thực thi công lý, duy trì pháp luật và trật
tự.
Sự tơn thờ đối với Pharaoh không chỉ thể hiện ở quyền lực tối cao và được
thần thánh hóa mà cịn nằm ở việc xây dựng lăng mộ. Họ coi Pharaoh là con trai của

Hình 6: Hình vẽ Pharaoh


vị thần tối cao – thần Mặt trời Ra và Kim tự tháp được xây dựng nhằm để bảo quản
cho giấc ngủ vĩnh hằng của Pharaoh ở thế giới bên kia. Việc mà các Pharaoh làm đầu
tiên khi lên ngôi đấy chính là xây dựng Kim tự tháp và
lăng mộ của mình. Tín ngưỡng tơn thờ Pharaoh cịn
được thể hiện ở sự tỉ mỉ, cầu kỳ của phong tục mai táng
cho các nhà vua mà cụ thể hơn là phong tục ướp xác.
Mặc dù sau này một số người có quyền lực đặc biệt đối
với nhà nước như Tể tướng hay quan Tư tế cũng được
ướp xác, nhưng việc ướp xác cho các Pharaoh vẫn là
hoạt động tỉ mỉ và được coi trọng nhất. Quá trình mai
táng cho Pharaoh thường kéo dài hơn 71 ngày đêm và
phần lớn thời gian trong số đó là dành cho việc ướp
xác. Ngồi não, các phần nội tạng được lấy ra ngoài và
được bỏ vào rong các canopic jar (bình kín) để được
bảo vệ và mỗi bộ phận đều được một vị thần bảo vệ,

riêng trái tim sẽ là phần đặc biệt quan trọng được lưu
giữ lại với ý nghĩa lưu giữ lại trí tuệ, linh hồn và tình cảm.
Sự trau chuốt tỉ mỉ đối với việc mai táng và đề cao cuộc sống sau cái chết của
Pharaoh đã cho thấy được niềm tin và tôn thờ tuyệt đối của người dân Ai Cập đối với
người đứng đầu nhà nước của mình.

3. Thuyết vạn vật hữu linh
Nhiều nền văn hóa phương Đơng cho rằng vạn vật có linh hồn và Ai Cập cổ
đại cũng không phải là một điều ngoại lệ. Cụ thể, người Ai Cập rất coi trọng những
con vật xung quanh của mình và thường gắn liền chúng với các vị thần linh. Đối với
người Ai Cập cổ, họ tin rằng một mối quan hệ cân bằng giữa con người và động vật là
một yếu tố thiết yếu của trật tự vũ trụ, do đó con người, động vật và thực vật được cho


là thành viên của một tổng thể chung duy nhất. Những vị thần trong tôn giáo Ai Cập
cổ đại không chỉ bảo vệ cho cuộc sống con người mà còn che chở cho các con vật và
đa số các vị thần đều gắn liền với một động vật nào đó. Ví dụ như thần Amun – Đấng
Sáng tạo, Vua của các vị thần có biểu tượng lầ con cừu đực; thần Anubis – Thần Phán
xét và là thần ướp xác thì lại có đầu chó sói; thần Horus – vua của các Pharaoh thì lại
đầu chim ưng; thần Mặt trời Ra buổi sáng là con bọ hung, buổi trưa và chiều là con
chim ưng và buổi tối lại biến thành con cừu đực;… Qua các hình vẽ các vị thần cũng
như hình ảnh cảnh sinh hoạt của người dân trong các lăng mộ, có thể thấy, với một
nền văn hóa nông nghiệp và phụ thuộc nhiều vào thiên nhiên, sống xung quanh nhiều
con vật, dễ dàng nhận thấy rằng, người Ai Cập không chỉ cho rằng các con vật đều có
linh hồn mà cịn rất coi trọng, đề cao những con vật, thiên nhiên xung quanh.

4. Văn hóa nhân cách
4.1 Thông minh, sáng tạo, khéo léo
Cho đến ngày nay, Kim tự tháp Ai Cập vẫn thu hút rất nhiều người, không chỉ
du khách mà các nhà khảo cổ, nghiên cứu vì những bí ẩn của nó. Khơng thể phủ nhận

rằng, với Kim tự tháp, người Ai Cập đã cho cả thế giới thấy tài năng, trí tuệ của mình.
Câu hỏi lớn nhất về Kim tự tháp mà nhiều người đặt ra mà khơng có lời giải đáp đấy
chính là người Ai Cập cổ đại đã làm thế nào để xây dựng được cơng trình vĩ đại như
vậy trong điều kiện khơng có máy móc hỗ trợ? Các Kim tự tháp được xây dựng từ
những khối đá tự nhiên được gọt đẽo cẩn thận, nặng khoảng 2,5 tấn, không sử dụng
bất kỳ chất liên kết nào vẫn tạo độ khít hồn hảo không một kẽ hở và được đưa lên với
độ cao hơn 100m? Việc xây dựng lăng tẩm đòi hỏi một sự chính xác tuyệt đối về kỹ
thuật: các góc ở mặt đáy được đo chính xác 90 độ, 4 mặt được canh theo chính xác
bốn điểm của la bàn, dựa theo thiên văn học để tính tốn hướng đến các chòm sao với
độ sai số nhỏ nhất. Thêm nữa, các Kim tự tháp ln có một tỉ lệ kích thước rất chuẩn
dựa trên việc tính tốn được số Pi, cụ thể là kim tự tháp Kheops, nếu lấy hai lần chiều


cao chia cho diện tích đáy thì sẽ được số Pi 6. Kim tự tháp đã không chỉ cho chúng ta
thấy trí thơng minh của người Ai Cập cổ về toán học mà cả về xây dựng và kiến trúc –
điều mà cho đến ngày nay vẫn chưa thể nào giải đáp được.
Nghệ thuật ướp xác cũng đã cho thấy được tài năng và hiểu biết của người Ai
Cập về cơ thể người và bệnh tật. Theo như những hình ảnh, tài liệu được ghi lại ở
trong các lăng mộ, người Ai Cập đã đề cập đến nguyên nhân của bệnh tật, mối quan
hệ giữa tim và mạch máu, các loại bệnh, khả năng chữa trị, phương pháp khám bệnh,
… hiểu rằng nguyên nhân của bệnh tật không phải là do ma quỷ mà do sự khơng bình
thường của mạch máu và nhận thwucs được tầm quan trọng của óc và tim đối với sức
khỏe con người. Việc chữa bệnh thời kỳ này cũng khá phát triển, được chun mơn
hóa rất tỉ mỉ, y học được chia thành nhiều chuyên mơn vàm ỗi thầy thuốc lại có
chun mơn riêng của mình7.

4.2, Sự nghiêm cẩn, tuân theo những nguyên tắc nghiêm ngặt trong nghệ
thuật
Trong nghệ thuật Ai Cập, diêu khắc và hội họa thường được trộn lẫn lại với
nhau, các tác phẩm tranh vẽ thường dược tìm thấy ở phần dưới của các mảng diêu

khắc trên trường. Các bức tranh thường được các nghệ sĩ sáng tạo để sử dụng nơi
công cộng hay trong các lăng mộ với những cảnh, những câu chuyện về vinh quang,
các vị thần cũng như Pharaoh.
Người Ai Cập định ra và tuân theo những quy tắc nghiêm ngặt trong nghệ
thuật, cụ thể là trong điêu khắc và hội họa. Tiêu chuẩn mỹ thuật thời kỳ này là ưu tiên
những đường nét đơn giản, khuôn mẫu, với các khu vực cùng màu kết hợp với hình vẽ
mang tính đặc trưng và khơng có dấu hiệu chiều sâu không gian nhằm tạo cảm giác
trật tự và cân bằng trong một tổng thể chung. Trên các bức tường trong các ngơi mộ,
những hình vẽ và các văn bản thì lại hịa quyện với nhau, giải thích cho nhau. Chính
6 Howstuffwork, Kim tự tháp – Cơng trình kiến trúc bí ẩn nhất của lồi người, bản Việt hóa bởi Khoahoc.tv (2017).
7 Lê Sĩ Giáo (2000), Dân tộc học đại cương, Nxb, Giáo dục, Hà nội.


sự tuân thủ nghiêm ngặt ngày đã làm cho những bức tranh trong các ngôi mộ không
mấy thay đổi cho dù trải qua mấy nghìn năm hay khơng cùng thời kỳ. Những quy tắc
cứng ngắc này đã chi phối tính cách điệu và phong thái tượng trưng cao độ của nghệ
thuật8.

Hình 7: Tượng bán thân Nefertiti nổi tiếng với chỉ có một bên con mắt được khảm đá,
biểu tượng cho nghệ thuật điêu khắc Ai Cập cổ đại.
Sự tuân thủ tuyệt đối nguyên tắc trong nghệ thuật này được thể hiện rõ nét ở
trong hội họa. Qua hàng nghìn năm lịch sử, trong tất cả các Kim tự tháp, lăng mộ ở Ai
Cập, các tác phẩm hội họa đều giữ nguyên tính bất biến và ổn định, phong cách của
các họa sĩ Ai Cập cổ đại dường như không chịu biến động sâu sắc của thời gian, khôn
khổ khái niệm thẩm mỹ vẫn luôn ổn định. Sự tuân thủ nguyên tắc này mặc dù đã xóa
đi những yếu tố dấu ấn nguồn gốc cá nhân của tác giả bao gồm tham vọng nghệ thuật,
sự phá cách và phong cách riêng nhưng cũng chính vì thế mà tạo điều kiện thuận lợi
8 Theo Rivage de Bohemes, Xuân Hà biên dịch (2018), Hội họa Ai Cập cổ đại: Ai Cập huyền bí và trường tồn (P.1),
Đại kỷ nguyên, link />

cho việc xác định phong cách nghệ thuật của thời Ai Cập. Sự tuyệt đối tuân thủ
nguyên tắc này được một số nhà khoa học cho rằng vì các tác phẩm này được xây
dựng nhằm phục vụ các vị Pharaoh – những vị thần sống của họ và các vị thần linh,
nên việc tuân thủ nguyên tắc, cái đẹp được định ra như là biểu trưng cho việc tôn
phùng, sùng kính đối với các vị thần của họ. Một số khác giải thích rằng vì cơng việc
tranh tường mất nhiều thời gian và nhiều người cùng chung tay thực hiện nên cần phải
tuân theo một quy tắc chung để đảm bảo sự đồng nhất trong bố cục, hình ảnh, màu sắc
của bức tranh9.

9 Peter Der Manuelian (1998), Slab Stelae of the Giza Necropilis, Đại học Pennsylvania.


CHƯƠNG III: THỰC TIỄN NGOẠI GIAO VĂN HÓA CỦA AI
CẬP THÔNG QUA KIM TỰ THÁP
Mặc dù bây giờ Ai Cập là một quốc gia cộng hòa Ả Rập với nhiều nét văn hóa
đã bị thay đổi hồn tồn so với giai đoạn Ai Cập cổ đại xưa kia, vẫn không khó để có
thể thấy những vết tích cịn lưu lại ảnh hưởng của thời hồng kim đó cho đến ngày
nay. Chính phủ Ai Cập từ lâu đã coi ngoại giao văn hóa là một phương thức quan
trọng để thúc đẩy quyền lực mềm, là cơng cụ quan trọng của chính sách đối ngoại Ai
Cập mà trong đó, Kim tự tháp Ai Cập – biểu tượng tiêu biểu cho nền văn minh Ai Cập
cổ đại là một yếu tố văn hóa quan trọng được áp dụng co hoạt động ngoại giao văn
hóa.

1. Thực tiễn triển khai
1.1 Hoạt động trong nước
Chính phủ Ai Cập dành riêng ra một phần lớn ngân sách của mình cho khảo
cổ học và có một bộ dành cho công việc này là Bộ Cổ vật. Bộ này được thành lập
nhằm mục đích như sau10:
-

Bảo vệ và duy trì các tác động của các nền văn minh cổ xưa trên đất Ai
Cập cho các thế hệ tương lai; truyền bá nhận thức khảo cổ học để nhận
mạnh sự khác biệt của bản sắc Ai Cập và làm nổi bật vai trò nòng cốt
của Ai Cập trong sự phát triển của nền văn minh Ai Cập; cố gắng biến

-

Ai Cập thành một trung tâm du lịch văn hóa của Ai Cập và quốc tế;
Chịu trách nhiệm bảo vệ các di sản khảo cổ của Ai Cập bằng cách lưu
giữ, khai quật, ghi chép, bảo trì và khơi phục các cổ vật trên khắp nước;
đồng thời giám sát các hoạt động hảo cổ của những nhà khảo cổ học
nước ngoài ở Ai Cập;

10 Tầm nhìn sứ mệnh, Bộ Cổ vật Ai Cập, link (tiếng Ả-rập):
/>