Tài liệu Công nghiệp hoá nông thôn Trung Quốc trong bối cảnh của sự thần kỳ Đông Á pdf

CHÛÚNG 4CHÛÚNG 4
CƯNG NGHIÏÅP HOẤ NƯNG THƯN
TRUNG QËC TRONG BƯËI CẪNH
CA SÛÅ THÊÌN K ÀƯNG Ấ
Justin Yifu Lin vâ Yang PaoJustin Yifu Lin vâ Yang Pao
C
ưng nghiïåp hoấ nưng thưn, mưåt hiïån tûúång àùåc th ca
Àưng Ấ, húåp thânh mưåt bưå phêån khưng thïí tấch rúâi ca
sûå thêìn k Àưng Ấ. Lâ nïìn kinh tïë lúán nhêët trong khu
vûåc, Trung Qëc àậ àíi kõp, nïëu khưng mën nối lâ
vûúåt, cấc nûúác lấng giïìng trong cưng cåc cưng nghiïåp hoấ nưng
thưn. Sûå phất triïín kinh tïë ca Trung Qëc trong 20 nùm qua àậ
àûúåc sûå tùng trûúãng nhanh chống ca khu vûåc cưng nghiïåp nưng
thưn, bao gưìm vư sưë cấc doanh nghiïåp nưng thưn qui mư nhỗ do
cấc hûúng trêën, lâng xậ vâ cấ nhên thânh lêåp hưỵ trúå mẩnh mệ
1
. Nết
àùåc th ca Trung Qëc lâ úã qui mư chûa tûâng thêëy ca nhûäng
doanh nghiïåp nây. Nùm 1978, cố chûa àêìy 10% lûåc lûúång lao àưång
nưng thưn tham gia vâo cấc hoẩt àưång cưng nghiïåp, vâ khu vûåc phi
nưng nghiïåp chó chiïëm 8% thu nhêåp nưng thưn; àïën nùm 1996, 30%
lûåc lûúång lao àưång nưng thưn àậ lâm viïåc trong ngânh cưng nghiïåp
àõa phûúng, vâ thu nhêåp phi nưng nghiïåp àậ chiïëm túái 34% tưíng
thu nhêåp nưng thưn. Mùåc d vai trô ca nố trong sûå phên hoấ thu
nhêåp theo vng vêỵn côn nhiïìu tranh cậi, nhûng sûå tùng trûúãng
mẩnh mệ nây àậ gốp phêìn lâm cho viïåc phên phưëi thu nhêåp bònh
àùèng hún úã cêëp àõa phûúng.
Têìm cúä vâ tưëc àưå cưng nghiïåp hoấ nưng thưn Trung Qëc àậ thu

ht sûå ch rưång rậi ca cưång àưìng cấc hổc giẫ qëc tïë. Nhiïìu l
thuët khấc nhau àậ àûúåc phất triïín àïí giẫi thđch sûå thânh cưng

nây. L thuët vùn hoấ nhêën mẩnh vai trô ca vùn hoấ húåp tấc úã
lâng xậ Trung Qëc trong viïåc thc àêíy sûå phất triïín ca cấc doanh
nghiïåp nưng thưn. L thuët tùng trûúãng múái ch trổng àïën ngoẩi
ûáng tđch cûåc do viïåc tđch ly kiïën thûác, vâ gêìn àêy lâ tđch ly vưën
xậ hưåi, àûúåc tẩo ra trong quấ trònh àêíy mẩnh tùng trûúãng bïìn vûäng.
Sûå hiïån diïån ca cấc doanh nghiïåp cưng cưång do chđnh quìn àõa
phûúng súã hûäu, àậ lưi cën rêët nhiïìu nghiïn cûáu têåp trung vâo
nhûäng chûác nùng tđch cûåc ca quìn vïì tâi sẫn, vưën àûúåc xấc àõnh
rêët mú hưì, trong viïåc thc àêíy sûå tùng trûúãng nhanh chống ca cấc
doanh nghiïåp nưng thưn. Nhûäng nghiïn cûáu nây àậ nhêën mẩnh vai
trô tđch cûåc ca chđnh quìn àõa phûúng - nhêët lâ úã cêëp hûúng trêën
vâ lâng xậ - trong viïåc gip cấc doanh nghiïåp nưng thưn tiïëp cêån
àûúåc ngìn lûåc vêåt chêët vâ tâi chđnh q giấ, cng nhû vûúåt qua trúã
ngẩi ca bưå mấy hânh chđnh quan liïu rùỉc rưëi. Mưåt l thuët khấc
àïì cêåp àïën sûå gùỉn bố chùåt chệ giûäa cấc doanh nghiïåp nưng thưn vúái
lúåi thïë so sấnh ca nưng thưn Trung Qëc. Cấch giẫi thđch nây, do
mang tđnh cưí àiïín, nïn thûúâng hay bõ cấc nhâ kinh tïë xem nhể khi
ài tòm nhûäng l thuët múái, ngoẩi nhêåp, nhûng nố cố thïí giẫi thđch
cho sûå thânh cưng ca quấ trònh cưng nghiïåp hoấ nưng thưn Trung
Qëc, cng nhû sûå phên hoấ sêu sùỉc theo vng giûäa cấc vng lậnh
thưí ca nûúác nây.
Mc àđch ca chûúng nây lâ àấnh giấ cấc cấch giẫi thđch khấc
nhau, àưìng thúâi trònh bây mưåt cấi nhòn tưíng quất vïì sûå phất triïín
vâ cấc àùåc àiïím ca doanh nghiïåp nưng thưn Trung Qëc. Phên
tđch kinh tïë lûúång àûúåc tiïën hânh àïí kiïím àõnh cấc l thuët khấc
nhau àậ àûúåc vêån dng àïí giẫi thđch sûå thânh cưng ca cấc doanh
nghiïåp nây. Lõch sûã cưng nghiïåp hoấ nưng thưn ca cấc tónh Trung
Qëc trong khoẫng 30 nùm qua cng àûúåc phên tđch.
Chng tưi àùåt kinh nghiïåm ca Trung Qëc trong bưëi cẫnh ca
Àưng Ấ, vâ so sấnh vúái cấc qëc gia Àưng Ấ khấc, nhêët lâ Thấi

Lan. Kinh nghiïåm ca Trung Qëc cố mưåt nết àùåc th, gùỉn chùåt
vúái cấc sûå kiïån lõch sûã vâ bưëi cẫnh gêìn àêy ca Trung Qëc. Tuy
SUY NGÊỴM LẨI SÛÅ THÊÌN K ÀƯNG Ấ
184

nhiïn, cng cố nhûäng nết tûúng àưìng giûäa kinh nghiïåm ca Trung
Qëc vâ mưåt sưë nûúác Àưng Ấ. Trong àiïìu kiïån ca cåc khng
hoẫng tâi chđnh, kinh nghiïåm ca Trung Qëc lâ bâi hổc cố đch cho
cấc nûúác àang phất triïín. Tuy cåc khng hoẫng xẫy ra lâ do sûå ra
ài ca cấc lìng vưën, nhûng cấc nïìn kinh tïë chõu tấc àưång mẩnh
nhêët ca cåc khng hoẫng cng cố nhûäng sai lêìm nghiïm trổng
lâm cho hổ khưng thïí tr vûäng trûúác nhûäng c sưëc tâi chđnh nùång
nïì. Chđnh ph Hân Qëc, Thấi Lan vâ cấc nûúác khấc úã Àưng vâ
Àưng Nam Ấ àậ khuën khđch phất triïín cấc cú súã cưng nghiïåp qui
mư lúán, vúái hy vổng cố thïí cẩnh tranh trïn thõ trûúâng thïë giúái. Tuy
nhiïn, chiïën lûúåc phất triïín àố àậ chïåch xa lúåi thïë so sấnh ca cấc
nûúác nây nhû àậ thïí hiïån rộ qua sûå phên cưng lao àưång qëc tïë.
Sûå chïåch hûúáng nây, cng vúái hïå thưëng tâi chđnh ëu kếm, lẩi bõ
cấc qëc gia àố chó àẩo chùåt chệ, àậ tẩo nïn ngun nhên sêu xa
ca cåc khng hoẫng. Chđnh vò thïë mâ lån àiïím vïì tònh trẩng
phất triïín do Ngên hâng Thïë giúái nïu ra (1993) àậ khưng thïí àûáng
vûäng khi àûúåc kiïím chûáng, ngay cẫ vúái Hân Qëc lâ qëc gia àûúåc
xem nhû cố mưi trûúâng thïí chïë vâ vùn hoấ húåp l àïí thânh cưng.
Bùçng viïåc trònh bây kinh nghiïåm ca Trung Qëc vâ Àâi Loan
(Trung Qëc), cng nhû ca Nhêåt Bẫn trûúác àố, nhû lâ nhûäng
trûúâng húåp thânh cưng trong viïåc gùỉn chđnh sấch vúái lúåi thïë so
sấnh ca qëc gia, chûúng nây cưë gùỉng lâm phong ph thïm sûå
hiïíu biïët vïì cåc khng hoẫng tâi chđnh chêu Ấ, cng nhû cú chïë
phất triïín nối chung.
ÀỐNG GỐP CA DOANH NGHIÏÅP NƯNG THƯN VÂO NÏÌN KINHÀỐNG GỐP CA DOANH NGHIÏÅP NƯNG THƯN VÂO NÏÌN KINH

TÏË QËC DÊN TRUNG QËCTÏË QËC DÊN TRUNG QËC
Sau hún 20 nùm tùng trûúãng, cấc doanh nghiïåp nưng thưn àậ lâm
thay àưíi toân cẫnh kinh tïë ca khu vûåc nưng thưn Trung Qëc.
Trong thúâi k tûâ nùm 1978 àïën 1997, sưë lûúång doanh nghiïåp nưng
thưn àậ tùng tûâ 1,5 triïåu lïn àïën 20,2 triïåu, vâ sưë cưng nhên lâm viïåc
àậ tùng tûâ 28,3 triïåu lïn àïën 130,5 triïåu ngûúâi, hay tûâ 9% lïn 28%
CƯNG NGHIÏÅP HOẤ NƯNG THƯN TRUNG QËC TRONG BƯËI CẪNH
185

lûåc lûúång lao àưång nưng thưn. Tó trổng ca cấc doanh nghiïåp nưng
thưn trong toân bưå giấ trõ tưíng sẫn lûúång nưng thưn côn tùng ngoẩn
mc hún. Nùm 1978, cấc doanh nghiïåp nưng thưn chó àống gốp
24% tưíng sẫn lûúång nưng thưn; nhûng àïën nùm 1995, àậ tùng lïn
àïën 79% (Bẫng 4.1).
Mưåt àiïìu khưng kếm phêìn ngoẩn mc lâ, cấc doanh nghiïåp
nưng thưn àậ trúã thânh lûåc lûúång chđnh àûáng àùçng sau sûå tùng
trûúãng chung bïìn vûäng ca Trung Qëc. Nùm 1978 giấ trõ sẫn
lûúång ca cấc doanh nghiïåp nưng thưn trong khu vûåc cưng nghiïåp
chó chiïëm 9% tưíng sẫn lûúång toân qëc. Nùm 1997, tûác lâ sau gêìn
20 nùm, con sưë nây àậ lâ 58%. Cưng nghiïåp nưng thưn ngây nay
khưng côn àún thìn lâ sûå bưí sung cho sẫn xët nưng nghiïåp, mâ
àậ lâ mưåt ngìn tùng trûúãng khưng thïí thiïëu àưëi vúái toân bưå nïìn
kinh tïë. Hêìu hïët mổi ngûúâi àïìu thûâa nhêån rùçng, xët khêíu lâ mưåt
trong nhûäng ëu tưë hâng àêìu àậ àống gốp vâo sûå thânh cưng gêìn
àêy ca Trung Qëc. Cấc doanh nghiïåp nưng thưn cng àậ hoẩt
àưång khưng kếm phêìn xët sùỉc trong lơnh vûåc xët khêíu, nhêët lâ
trong 10 nùm trúã lẩi àêy, mưåt thúâi k mâ trong àố xët khêíu ca
doanh nghiïåp nưng thưn àậ tùng nhanh hún mûác trung bònh ca cẫ
nûúác. Nùm 1986, tó trổng ca doanh nghiïåp nưng thưn trong tưíng
kim ngẩch xët khêíu chó bùçng 9%; àïën nùm 1997, con sưë nây àậ lâ

46% (Bẫng 4.2).
Khi so sấnh úã cêëp tónh cho thêëy, cố mưëi tûúng quan chùåt chệ giûäa
sûå phất triïín ca cấc doanh nghiïåp nưng thưn vâ tưíng sẫn phêím
qëc nưåi (GDP) bònh qn àêìu ngûúâi. Sưë liïåu trònh bây trong Bẫng
4.3 cho thêëy, cấc tónh cố trònh àưå phất triïín cấc doanh nghiïåp nưng
thưn cao hún cng lâ cấc tónh cố GDP trïn àêìu ngûúâi cao hún. Mưåt
cêu hỗi àûúåc àùåt ra lâ, liïåu sûå phất triïín ca cấc doanh nghiïåp nưng
thưn cố lâm gay gùỉt thïm sûå phên hoấ kinh tïë giûäa cấc vng ca
Trung Qëc hay khưng (thđ d, xem Lin, Cai vâ Li 1997; Rozelle
1994). Tẩm thúâi chûa bân àïën sûå bònh àùèng giûäa cấc tónh, trûúác hïët
chng ta hậy tòm hiïíu xem sûå phất triïín ca cấc doanh nghiïåp nưng
thưn àậ tấc àưång nhû thïë nâo àïën sûå phên hoấ thu nhêåp trong nưåi
bưå mưỵi tónh.
SUY NGÊỴM LẨI SÛÅ THÊÌN K ÀƯNG Ấ
186

CÖNG NGHIÏÅP HOAÁ NÖNG THÖN TRUNG QUÖËC TRONG BÖËI CAÃNH
187

Bẫng 4.3 cho biïët tó trổng ca sẫn lûúång phi nưng nghiïåp trong
tưíng sẫn lûúång nưng thưn ca 30 àún võ tónh thânh ca Trung Qëc
vâ hïå sưë Gini vïì thu nhêåp bònh qn àêìu ngûúâi ca cấc tónh nây,
tđnh gưåp cho cẫ nưng thưn vâ thânh thõ, cng nhû cho riïng vng
nưng thưn nùm 1992.
2
Ba mûúi àún võ tónh thânh àûúåc chia lâm hai
nhốm, ty theo tó trổng sẫn lûúång phi nưng nghiïåp ca chng, sûã
dng giấ trõ trung võ lâm ranh giúái phên loẩi. Nhốm cố tó trổng sẫn
lûúång phi nưng nghiïåp cao hún (trung bònh chiïëm 65%) gưìm cấc
tónh dun hẫi, cấc tónh àư thõ vâ cấc tónh nùçm sêu trong lc àõa

nhûng giâu tâi ngun. Côn nhốm cố tó trổng thêëp hún (trung bònh
chiïëm 30%) lâ nhûäng tónh côn lẩi nùçm sêu trong lc àõa. Trấi vúái
nhûäng gò mổi ngûúâi thûúâng nghơ, phên phưëi thu nhêåp nối chung
trong nhốm thûá nhêët lẩi bònh àùèng hún trong nhốm thûá hai. Giấ trõ
SUY NGÊỴM LẨI SÛÅ THÊÌN K ÀƯNG Ấ
188
Bẫng 4.2. Kïët quẫ xët khêíu ca cấc doanh nghiïåp nưng thưn Trung Qëc, Bẫng 4.2. Kïët quẫ xët khêíu ca cấc doanh nghiïåp nưng thưn Trung Qëc,
1986-971986-97
(100 triïåu USD theo giấ hiïån hânh)(100 triïåu USD theo giấ hiïån hânh)
Tó trổng xët khêíu Tó trổng xët khêíu Tó trổng xët Tó trổng xët
ca doanh nghiïåpca doanh nghiïåp khêíu ca khêíu ca
Tưíng kimTưíng kim Xët khêíu caXët khêíu ca nưng thưn trongnưng thưn trong doanh nghiïåpdoanh nghiïåp
ngẩch xëtngẩch xët doanh nghiïåpdoanh nghiïåp tưíng kim ngẩchtưíng kim ngẩch nưng thưn trongnưng thưn trong
NùmNùm khêíukhêíu nưng thưnnưng thưn xët khêíuxët khêíu tưíng sẫn lûúångtưíng sẫn lûúång
1986 309,42 28,45 9,19 0,03
1987 394,37 43,45 11,02 0,03
1988 475,40 72,31 15,21 0,04
1989 525,38 99,77 18,99 0,04
1990 620,91 96,07 15,47 0,05
1991 719,10 148,27 20,62 0,07
1992 849,40 216,66 25,51 0,07
1993 917,44 380,70 41,50 0,07
1994 1.210,38 394,64 32,60 0,07
1995 1.487,70 644,58 43,33 0,08
1996 1.510,66 723,86 47,92 0,08
1997 1.827,00 836,93 45,81 0,08
Ngìn: SSB, Niïn giấm Thưëng kï Trung Qëc 1995, 1997, 1998; Niïn giấm Xđ nghiïåp
Hûúng trêën Trung Qëc 1995, 1997, 1998.

CƯNG NGHIÏÅP HOẤ NƯNG THƯN TRUNG QËC TRONG BƯËI CẪNH

189
Bẫng 4.3. Tó trổng sẫn lûúång phi nưng nghiïåp vâ phên hoấ thu nhêåp giûäa cấcBẫng 4.3. Tó trổng sẫn lûúång phi nưng nghiïåp vâ phên hoấ thu nhêåp giûäa cấc
tónh ca Trung Qëc, 1992tónh ca Trung Qëc, 1992
Tó trổng sẫn lûúångTó trổng sẫn lûúång
ca doanh nghiïåpca doanh nghiïåp Hïå sưë GiniHïå sưë Gini
nưng thưn trong tưíngnưng thưn trong tưíng Vng nưng Vng nưng
sẫn lûúång nưng thưn (%)sẫn lûúång nưng thưn (%) Cẫ vngCẫ vng thưnthưn
Cẫ nûúác 60 0,35 0,20
Cấc tónh úã trònh àưå cao
Thûúång Hẫi 86 0,12 0,09
Thiïn Tên 85 0,14 0,03
Bùỉc Kinh 78 0,04 0,13
Giang Tư 76 0,30 0,16
Triïët Giang 76 0,30 0,23
Sún Àưng 67 0,31 0,13
Sún Têy 66 0,32 0,15
Hâ Bùỉc 63 0,30 0,17
Liïu Ninh 63 0,24 0,15
Quẫng Àưng 61 0,40 0,12
Hâ Nam 59 0,25 0,13
Phc Kiïën 54 0,24 0,10
Tûá Xun 49 0,30 0,18
An Huy 48 0,26 0,13
Sún Têy 47 0,30 0,13
Trung bònh ca cẫ nhốm 65 0,25 0,14
Cấc tónh úã trònh àưå thêëp
Hưì Bùỉc 46 0,31 0,16
Giang Têy 44 0,22 0,16
Hưì Nam 43 0,23 0,12
Jilin 43 0,20 0,05

Cam Tc 42 0,38 0,24
Hùỉc Long Giang 38 0,21 0,12
Ninh Hẩ 35 0,43 0,30
Quẫng Têy 30 0,25 0,17
Qụë Chêu 27 0,34 0,18
Nưåi Mưng 27 0,23 0,13
Vên Nam 27 0,39 0,25
Thanh Hẫi 21 0,31 0,15
Têy Giang 15 0,31 0,15
Hẫi Nam 14 0,29 0,08
Têy Tẩng 04 0,16 0,16
Trung bònh ca cẫ nhốm 30 0,28 0,16
Ngìn: Cấc con sưë vïì tó trổng thu nhêåp phi nưng nghiïåp lêëy tûâ SSB, 1993. Niïn giấm Thưëng
kï Nưng thưn Trung Qëc, Bấo Thưëng kï Trung Qëc, Bùỉc Kinh; Hïå sưë Gini lêëy tûâ Lin, Cai,
vâ Li (1997: Bẫng 11).

trung bònh ca hïå sưë Gini ca cấc tónh lâ 0,25 trong nhốm thûá nhêët,
vâ bùçng 0,28 trong nhốm thûá hai. Khoẫng cấch vïì giấ trõ trung bònh
ca hïå sưë Gini nưng thưn lâ 0,03, vúái trung bònh trong nhốm thûá
nhêët lâ 0,14 vâ nhốm thûá hai lâ 0,16. Khoẫng chïnh lïåch 0,02 xem ra
cố vễ nhỗ nây thûåc chêët lẩi rêët àấng kïí, nïëu biïët rùçng hïå sưë Gini vïì
thu nhêåp bònh qn àêìu ngûúâi ca cẫ nûúác chó tùng tûâ 0,13 nùm
1978 lïn 0,18 nùm 1995 (Lin, Cai vâ Li 1997).
Vai trô to lúán ca cấc doanh nghiïåp nưng thưn Trung Qëc trong
viïåc tẩo ra sûå bònh àùèng hún vïì phên phưëi thu nhêåp trong nưåi bưå
tónh cố àûúåc lâ nhúâ bẫn chêët nhỗ bế, mang tđnh àõa phûúng vâ sûã
dng nhiïìu lao àưång ca cấc doanh nghiïåp nây. Àiïìu nây rêët giưëng
vúái trûúâng húåp ca Àâi Loan vâ tûúng phẫn vúái trûúâng húåp ca
Hân Qëc. ÚÃ Hân Qëc, cưng nghiïåp hoấ àậ àûúåc hoân thânh bùçng
viïåc lêëy lao àưång di cû tûâ nưng thưn ra cung cêëp cho thânh phưë, núi

chó têåp trung mưåt vâi doanh nghiïåp lúán. Mùåc d Hân Qëc cng àậ
tiïën hânh cưng nghiïåp hoấ nhanh khưng kếm Àâi Loan, nhûng khu
vûåc nưng thưn ca nûúác nây cho àïën mậi gêìn àêy vêỵn côn kếm phất
triïín hún nhiïìu so vúái nưng thưn Àâi Loan (Saith 1987). Trung
Qëc, d tònh cúâ hay hûäu , àậ ài theo con àûúâng cưng nghiïåp hoấ
ca Àâi Loan bùçng cấch xêy dûång nhûäng doanh nghiïåp sûã dng
nhiïìu lao àưång vâ cưng nghïå thêëp úã nưng thưn. Tđnh chêët àõa
phûúng vâ sûã dng nhiïìu lao àưång ca cấc doanh nghiïåp nưng
thưn àậ cho phếp mưåt bưå phêån àưng àẫo dên cû àûúåc hûúãng th
nhûäng lúåi đch do hổ tẩo ra. Àiïìu nây àậ lâm giẫm sûå phên hoấ thu
nhêåp giûäa thânh thõ vâ nưng thưn, cng nhû trong nưåi bưå tûâng khu
vûåc. Hún nûäa, khi cêìu vïì cấc sẫn phêím ca doanh nghiïåp nưng
thưn tùng thò lúåi sët mang vïì cho lao àưång - ëu tưë àûúåc sûã dng
nhiïìu nhêët - sệ tùng nhanh hún lúåi sët ca vưën, ëu tưë àûúåc sûã
dng vúái hâm lûúång thêëp hún. Lúåi đch bưí sung nây cho lao àưång
àậ gốp phêìn àêíy nhanh quấ trònh san àïìu thu nhêåp giûäa thânh thõ
vâ nưng thưn.
Tuy nhiïn, ngûúâi ta cng àang tranh cậi xung quanh viïåc phất
triïín khưng àưìng àïìu cấc doanh nghiïåp nưng thưn tẩi cấc tónh ca
Trung Qëc cố lâm múã rưång thïm sûå phên hoấ thu nhêåp giûäa cấc
SUY NGÊỴM LẨI SÛÅ THÊÌN K ÀƯNG Ấ
190

vng hay khưng. Tuy chûa cố mưåt nghiïn cûáu nâo àûa ra àûúåc
nhûäng bùçng chûáng thûåc nghiïåm trûåc tiïëp, nhûng Lin, Cai vâ Li
(1997) àậ cho thêëy, ëu tưë cố nghơa lúán nhêët gốp phêìn vâo sûå phên
hoấ thu nhêåp ca Trung Qëc lâ sûå chïnh lïåch thu nhêåp giûäa cû
dên thânh thõ vâ nưng thưn, côn khoẫng cấch giûäa cấc vng dun
hẫi vâ lc àõa khưng phẫi lâ ëu tưë àấng kïí. Vò thïë, sûå phên hoấ thu
nhêåp theo vng cố xu hûúáng gùỉn liïìn vúái sûå tûúng phẫn giûäa mưåt

lûåc lûúång dên cû nưng thưn àưng àc sưëng trong cấc tónh lc àõa,
trong khi bưå phêån nây úã cấc tónh dun hẫi đt hún. Do àố, bùçng cấch
tùng thu nhêåp úã cấc vng nưng thưn, sûå phất triïín ca cấc doanh
nghiïåp nưng thưn àậ têën cưng vâo ëu tưë quan trổng nhêët gêy ra sûå
bêët bònh àùèng thu nhêåp úã Trung Qëc.
VÂI NẾT VÏÌ LÕCH SÛÃVÂI NẾT VÏÌ LÕCH SÛÃ
Trong thúâi k Cưång hoâ Nhên dên trûúác thêåp niïn 70, cưng nghiïåp
hoấ úã Trung Qëc àậ ûu tiïn thấi quấ viïåc xêy dûång cấc cú súã cưng
nghiïåp nùång lúán. Kïët quẫ lâ, khu vûåc nưng thưn àậ bõ gẩt ra ròa quấ
trònh cưng nghiïåp hoấ. Àiïìu móa mai lâ sûå tùng trûúãng mẩnh mệ
ca khu vûåc doanh nghiïåp nưng thưn àậ bùỉt àêìu tûâ àêìu nhûäng nùm
70, àïí hûúãng ûáng lúâi kïu gổi cú khđ hoấ nưng nghiïåp Trung Qëc,
mưåt chđnh sấch khưng gùỉn vúái thûåc tiïỵn Trung Qëc. Hûúãng ûáng lúâi
kïu gổi nây, nhiïìu vng nưng thưn àậ bùỉt àêìu xêy dûång cấc xđ
nghiïåp cưng xậ hay têåp àoân àïí sẫn xët mấy nưng nghiïåp vâ sûãa
chûäa nưng c. Vò cấc nhâ mấy úã thânh thõ àậ bõ tï liïåt do sûå chia bê
kếo cấnh trong cåc Cấch mẩng Vùn hoấ nïn mưåt thõ trûúâng lúán àậ
múã ra cho sẫn phêím ca cấc doanh nghiïåp nưng thưn. Kïët quẫ lâ,
giấ trõ sẫn lûúång ca cấc doanh nghiïåp nây àậ tùng tûâ 9,5 tó nhên
dên tïå nùm 1970 lïn 27,2 tó nhên dên tïå nùm 1976, vúái tưëc àưå tùng
bònh qn hâng nùm lâ 26%.
3
Sau khi Bê l Bưën tïn bõ sp àưí nùm
1976, sûå phất triïín ca cấc xđ nghiïåp cưng xậ vâ têåp àoân câng núã
rưå. Àïën nùm 1978, giấ trõ sẫn lûúång ca chng àậ àẩt 49,3 tó nhên
dên tïå, tđnh theo giấ cưë àõnh nùm 1970, vúái 28,3 triïåu viïåc lâm. Tuy
CƯNG NGHIÏÅP HOẤ NƯNG THƯN TRUNG QËC TRONG BƯËI CẪNH
191

nhiïn, giấ trõ sẫn lûúång ca cấc xđ nghiïåp cưng xậ vâ têåp àoân nây

chó chiïëm 24% toân bưå giấ trõ tưíng sẫn lûúång nưng thưn, vâ sưë viïåc
lâm do chng tẩo ra cng chûa àïën 10% toân bưå lûåc lûúång lao àưång
nưng nghiïåp (Bẫng 4.1).
Sûå phất triïín ca cấc xđ nghiïåp cưng xậ vâ têåp àoân trong thêåp
niïn 70 àậ àùåt nïìn mống vûäng chùỉc cho sûå phất triïín cấc doanh
nghiïåp nưng thưn trong thêåp niïn 80. Quẫ thûåc rêët nhiïìu doanh
nghiïåp nưng thưn thåc súã hûäu cưng cưång àậ thu ht sûå quan têm
ca giúái hổc giẫ nhúâ khẫ nùng tiïëp tc duy trò ca chng
(Putterman 1997). Ngoâi ra, mùåc d bõ coi lâ mưåt hònh thûác tưí chûác
kinh tïë phi hiïåu quẫ, nhûng hïå thưëng cưng xậ àậ àêìu tû rêët mẩnh
cho viïåc xêy dûång hẩ têìng nưng thưn, nhêët lâ àûúâng sấ. Tuy vêåy,
ëu tưë mẩnh nhêët quët àõnh sûå phên bưë vïì mùåt àõa l ca cấc
doanh nghiïåp nưng thưn trong thêåp niïn 70 lâ qu ngìn lûåc vïì àêët
àai vâ lao àưång, nhû àậ àûúåc chûáng tỗ qua sûå têåp trung ca cấc
doanh nghiïåp nây úã cấc tónh ven biïín.
Cưng cåc cẫi cấch nưng thưn thûåc hiïån vâo cëi thêåp niïn 70 vâ
àêìu thêåp niïn 80 àậ múã ra mưåt chûúng múái cho khu vûåc nưng thưn
Trung Qëc. Theo àố, cưng nghiïåp hoấ nưng thưn àậ bûúác vâo mưåt
lưå trònh thânh cưng nhanh chống. Tûâ nùm 1978 àïën 1984, hïå thưëng
trang trẩi gia àònh vưën àậ bõ xoấ bỗ trong 20 nùm, nay lẩi àûúåc khưi
phc. Theo mưåt ûúác tđnh, cåc cẫi cấch nây àậ gốp 60% vâo sûå tùng
trûúãng ca nưng nghiïåp (Lin 1992). Sẫn lûúång nưng nghiïåp tùng
nhanh, tuy àậ lâm mêët rêët nhiïìu cưng sûác ca khu vûåc nưng thưn,
nhûng cng àậ tđch ly àûúåc ngìn vưën thiïët ëu ban àêìu àïí cấc
doanh nghiïåp nưng thưn cêët cấnh.
Thúâi k 1984 àïën 1988 lâ thúâi k cêët cấnh ca cưng nghiïåp hoấ
nưng thưn Trung Qëc, àậ chûáng kiïën sûå tùng trûúãng nhanh nhêët
ca cấc doanh nghiïåp nưng thưn. Àiïìu nây cố àûúåc lâ nhúâ àậ tiïën
hânh mưåt sưë cåc cẫi cấch thïí chïë vâ thõ trûúâng, nhêët lâ viïåc xoấ bỗ
hïå thưëng cưng xậ vâ cẫi cấch giấ cẫ, cng nhû nhúâ thu nhêåp úã nưng

thưn àậ tùng lïn. Nùm 1984 àậ cố 4,7 triïåu doanh nghiïåp múái àûúåc
thânh lêåp, nêng tưíng sưë doanh nghiïåp lïn 6,1 triïåu, gêëp 4,5 lêìn con
sưë nùm 1983. Trong nùm tiïëp theo, sưë lûúång doanh nghiïåp lẩi tiïëp
SUY NGÊỴM LẨI SÛÅ THÊÌN K ÀƯNG Ấ
192

tc tùng hún gêëp àưi, àẩt mûác 12,2 triïåu (Bẫng 4.1). Hêìu hïët cấc
doanh nghiïåp múái thânh lêåp àïìu do tû nhên súã hûäu hóåc vêån hânh.
Nùm 1984, 69% trong sưë 6,1 triïåu doanh nghiïåp nưng thưn lâ doanh
nghiïåp tû nhên hóåc húåp tấc xậ, vâ tó lïå nây àậ tùng lïn àïën 89%
nùm 1986 (xem Chen 1988).
Trong thêåp niïn 90, khu vûåc doanh nghiïåp nưng thưn tiïëp tc
múã rưång theo mưåt nhõp àưå vûäng chùỉc. Thïm vâo àố, cưng cåc tû
nhên hoấ àậ àûúåc phất àưång àïí khùỉc phc tònh trẩng thiïëu àưång
lûåc trong cấc doanh nghiïåp súã hûäu cưng cưång. Àïën cëi nùm 1998,
hún 80% sưë doanh nghiïåp cưng cưång do trung ûúng hóåc cấc cêëp
chđnh quìn thêëp hún súã hûäu àậ àûúåc tû nhên hoấ (Zhao 1999).
Àiïìu nây àậ lâm thay àưíi hoân toân bưå mùåt kinh tïë ca Trung Qëc
kïí tûâ cêëp cú súã. Trong nhûäng nùm gêìn àêy, sưë lûúång nhûäng doanh
nghiïåp nây àậ giẫm, nhûng àố cố thïí chó lâ àïí àiïìu chónh lẩi sûå àêìu
tû quấ mûác, sau khi Àùång Tiïíu Bònh kïu gổi tiïëp tc cẫi cấch nùm
1992. Quẫ thûåc, khấc vúái nhiïìu doanh nghiïåp khấc, sẫn lûúång ca
doanh nghiïåp nưng thưn àûúåc múã rưång khưng ngûâng trong sët
thúâi k nây. Àiïìu àố cố thïí lâ biïíu hiïån ca sûå àiïìu chónh cú cêëu,
trong àố cấc doanh nghiïåp khưng cố hiïåu quẫ àûúåc giẫi thïí hóåc
sấp nhêåp vúái nhûäng doanh nghiïåp cố hiïåu quẫ.
CẤC ËU TƯË QUËT ÀÕNH SÛÅ PHẤT TRIÏÍN DOANH NGHIÏÅPCẤC ËU TƯË QUËT ÀÕNH SÛÅ PHẤT TRIÏÍN DOANH NGHIÏÅP
NƯNG THƯN TRONG THÚÂI K CẪI CẤCHNƯNG THƯN TRONG THÚÂI K CẪI CẤCH
Mưåt sưë tđnh chêët nưíi bêåt, àùåc trûng cho sûå phất triïín cấc doanh
nghiïåp nưng thưn trong thúâi k cẫi cấch lâ: Thûá nhêët, phêìn lúán

ngìn vưën dng àïí hưỵ trúå cho sûå phất triïín doanh nghiïåp nưng
thưn lc àêìu àïìu àûúåc lêëy tûâ thùång dû trong nưng nghiïåp, vâ sau
nây lâ tûâ tđch ly ca bẫn thên cấc doanh nghiïåp nưng thưn. Tđn
dng do hïå thưëng ngên hâng chđnh thûác cung cêëp rêët hẩn hểp. Thûá
hai, doanh nghiïåp nưng thưn têåp trung ch ëu trong nhûäng ngânh
sûã dng nhiïìu lao àưång vâ tâi ngun, mùåc d nhûäng doanh
nghiïåp úã vng dun hẫi gêìn àêy àậ bùỉt àêìu thêm nhêåp vâo nhûäng
CƯNG NGHIÏÅP HOẤ NƯNG THƯN TRUNG QËC TRONG BƯËI CẪNH
193

ngânh sẫn xët hâng tiïu dng tinh xẫo vâ sûã dng nhiïìu vưën. Thûá
ba, doanh nghiïåp nưng thưn Trung Qëc àûúåc àùåc trûng búãi tđnh
chêët àa dẩng vïì loẩi hònh súã hûäu; nhûng xu hûúáng chung vêỵn
nghiïng vïì súã hûäu tû nhên trong thêåp niïn 90. Thûá tû, doanh
nghiïåp nưng thưn gùỉn bố chùåt chệ vúái cưng nghiïåp thânh thõ theo
nhiïìu cấch khấc nhau, tûâ viïåc tiïëp thu cưng nghïå, thiïët bõ, nhên sûå
vâ cấc kïnh lûu thưng tûâ cấc doanh nghiïåp thânh thõ cho àïën viïåc
chêëp nhêån cẩnh tranh vúái cấc doanh nghiïåp àố. Cëi cng, doanh
nghiïåp nưng thưn àûúåc phên bưí khưng àïìu trong cẫ nûúác, nhûng
hònh thấi nây ch ëu lâ do sûå khấc biïåt vïì nhûäng àiïìu kiïån ban
àêìu, àõa àiïím vâ qu ngìn lûåc mâ mưỵi vng cố àûúåc. Trong phêìn
côn lẩi ca chûúng nây, chng ta sệ khẫo sất nùm àùåc àiïím chđnh
trïn àêy mưåt cấch chi tiïët. Mc àđch ca viïåc khẫo sất lâ àïí minh
hoẩ cho tđnh chêët phûác tẩp vâ nùng àưång ca cưng nghiïåp hoấ nưng
thưn Trung Qëc, cng nhû àïí trònh bây nhiïìu l thuët khấc nhau
àậ àûúåc vêån dng àïí cưë gùỉng giẫi thđch sûå thânh cưng ca doanh
nghiïåp nưng thưn Trung Qëc.
Tđch ly vưënTđch ly vưën
Cố hai ëu tưë gốp phêìn vâo tđch ly vưën ban àêìu ca doanh nghiïåp
nưng thưn úã nưng thưn Trung Qëc trong thúâi k àêìu ca cẫi cấch.

Thûá nhêët, chiïën lûúåc phất triïín ûu tiïn cưng nghiïåp nùång àậ dêìn
dêìn suy ëu, vâ viïåc àùåt giấ trêìn àưëi vúái nưng sẫn cng àậ giẫm
dêìn, xết vïì mùåt tûúng àưëi (Feng vâ Li 1993). Thûá hai, hïå thưëng giao
khoấn cho hưå gia àònh àûúåc thûåc hiïån úã khu vûåc nưng thưn àậ khưi
phc lẩi nhiïåt tònh sẫn xët ca nưng dên, vâ àậ lâm tùng nhanh
chống sẫn lûúång vâ thu nhêåp nưng nghiïåp trong nûãa àêìu thêåp niïn
80 (Lin 1992). Hai ëu tưë nây kïët húåp vúái nhau àậ gốp phêìn khiïën
cho tiïët kiïåm úã nưng thưn tùng mẩnh. Bẫng 4.4 cho biïët lûúång tiïìn
gûãi mâ cấc húåp tấc xậ tđn dng nưng thưn àậ nhêån àûúåc tûâ nùm
1978 àïën 1993. Húåp tấc xậ tđn dng nưng thưn lâ loẩi hònh tưí chûác
tâi chđnh duy nhêët àûúåc chđnh thûác cho phếp úã nhûäng cêëp dûúái
trung ûúng. Do àố, lûúång tiïìn gûãi huy àưång àûúåc lâ mưåt tiïu chđ
SUY NGÊỴM LẨI SÛÅ THÊÌN K ÀƯNG Ấ
194

CÖNG NGHIÏÅP HOAÁ NÖNG THÖN TRUNG QUÖËC TRONG BÖËI CAÃNH
195

thay thïë khấ tưët cho tưíng lûúång tiïët kiïåm úã khu vûåc nưng thưn.
Tưíng lûúång tiïìn gûãi nùm 1993 gêëp 26 lêìn nùm 1978.
Sûå tùng trûúãng ban àêìu vâ tđch ly vưën ca cấc doanh nghiïåp
nưng thưn cng àûúåc tẩo àiïìu kiïån thån lúåi nhúâ cố mưåt thõ trûúâng
rưång lúán vïì hâng hoấ tiïu dng cú bẫn vêỵn côn bỗ trưëng, do kïët quẫ
ca chiïën lûúåc phất triïín àíi kõp mâ Trung Qëc theo àíi trûúác
nùm 1978. Vâo lc bùỉt àêìu cẫi cấch, cú cêëu ngânh ca Trung Qëc
vêỵn àang hûúáng mẩnh vâo cưng nghiïåp nùång. Bẫng 4.5 cho biïët
mûác àêìu tû vưën cưë àõnh àûúåc phên bưí cho cấc ngânh cưng nghiïåp
nùång vâ cưng nghiïåp nhể, vâ tó trổng ca chng trong tưíng àêìu tû
cho cưng nghiïåp trong cấc giai àoẩn khấc nhau, tûâ nùm 1952 àïën
1978. Do àêìu tû rốt vâo ngânh cưng nghiïåp nhể hêìu nhû lc nâo

cng àïìu dûúái 10% nïn sûå thiïëu ht hâng tiïu dng lâ àiïìu dïỵ hiïíu.
Àiïìu nây àûúåc biïíu hiïån bùçng chïë àưå phên phưëi tem phiïëu dânh
cho rêët nhiïìu mùåt hâng, tûâ nhu ëu phêím àïën mưåt vâi mùåt hâng xa
xó. Nhúâ tiïën hânh cẫi cấch vâ chđnh sấch múã cûãa vâo cëi thêåp niïn
70, àêìu thêåp niïn 80 mâ thu nhêåp úã cẫ khu vûåc thânh thõ vâ nưng
SUY NGÊỴM LẨI SÛÅ THÊÌN K ÀƯNG Ấ
196
Bẫng 4.5. Àêìu tû tâi sẫn cưë àõnh cưng nghiïåp úã Trung Qëc, 1952-78Bẫng 4.5. Àêìu tû tâi sẫn cưë àõnh cưng nghiïåp úã Trung Qëc, 1952-78
(Tó nhên dên tïå theo giấ hiïån hânh)(Tó nhên dên tïå theo giấ hiïån hânh)
Cưng nghiïåp nhểCưng nghiïåp nhể Cưng nghiïåp nùångCưng nghiïåp nùång
Thúâi kThúâi k Sưë lûúångSưë lûúång Tó trổng (%)Tó trổng (%) Sưë lûúång Sưë lûúång Tó trổng (%)Tó trổng (%)
Kïë hoẩch 5 nùm lêìn thûá 1 3,75 15,0 21,28 85,0
(1952–57)
Kïë hoẩch 5 nùm lêìn thûá 2 7,66 10,1 65,17 89,9
(1957–62)
Thúâi k àiïìu chónh 1,65 7,8 19,37 92,2
(1963–65)
Kïë hoẩch 5 nùm lêìn thûá 3 4,26 7,9 49,89 92,1
(1966–70)
Kïë hoẩch 5 nùm lêìn thûá 4 10,30 10,5 87,49 89,5
(1971–75)
Kïë hoẩch 5 nùm lêìn thûá 5 7,48 10,6 62,45 89,4
(1976–78)
Ngìn: Lin, Cai, vâ Li (1994: 62).

thưn àïìu tùng. Trong giai àoẩn tûâ 1978 àïën 1992, chi tiïu cho tiïu
dng úã nưng thưn vâ thânh thõ àậ tùng vúái tưëc àưå trung bònh hâng
nùm lêìn lûúåt lâ 6,5% vâ 5,8%, cao hún nhiïìu so vúái tưëc àưå tùng
trûúãng tûúng ûáng trong thúâi k 1952 àïën 1977 (1,8% vâ 3%; xem
Lin, Cai vâ Li 1994: 155). Sau hai thêåp k àònh trïå, cêìu vïì hâng tiïu

dng tùng nhanh àậ múã ra cú hưåi tưët àểp cho cưng nghiïåp nưng
thưn chiïëm lơnh lưỵ hưíng vïì hâng tiïu dng sûã dng nhiïìu lao àưång
mâ cấc doanh nghiïåp thiïn vïì cưng nghiïåp nùång do nhâ nûúác súã
hûäu àậ bỗ ngỗ.
Xết vïì cấc kïnh tâi chđnh, doanh nghiïåp nưng thưn quấ ph
thåc vâo tiïìn tiïët kiïåm ca hưå gia àònh vâ ài vay trïn thõ trûúâng tâi
chđnh phi chđnh thûác, côn tđn dng dûúái hònh thûác cấc khoẫn vay
ngên hâng chđnh thûác thò rêët hẩn chïë. Bẫng 4.6 so sấnh lûúång vưën
cấc doanh nghiïåp nưng thưn vâ doanh nghiïåp nhâ nûúác àậ chđnh
thûác vay àûúåc tûâ ngên hâng trong nhûäng nùm gêìn àêy. Ngên hâng
qëc doanh (kïí cẫ húåp tấc xậ tđn dng nưng thưn) àïìu ûu àậi rộ rïåt
cấc doanh nghiïåp nhâ nûúác; nhûäng doanh nghiïåp nây àậ nhêån
àûúåc gêìn 90% tưíng sưë vưën vay ca hổ tûâ ngên hâng trong nhûäng
nùm 1993-1996.
Àêìu tû trûåc tiïëp ca nûúác ngoâi (FDI) àống vai trô ngây câng
quan trổng trong viïåc tâi trúå cho cưng nghiïåp hoấ nưng thưn Trung
Qëc. Nùm 1978, lûúång vưën FDI thûåc hiïån chó àẩt 263 triïåu àưla.
Tđnh àïën nùm 1997, con sưë nây àậ lïn túái 64,4 tó àưla. Mùåc d khưng
cố sưë liïåu vïì lûúång vưën FDI mâ doanh nghiïåp nưng thưn thu ht
àûúåc, nhûng cố thïí tin rùçng, mưåt phêìn lúán FDI àậ àûúåc rốt vâo cấc
doanh nghiïåp trong khu vûåc nưng thưn ca cấc tónh dun hẫi. Sûå
àấnh giấ nây àùåc biïåt thđch húåp àưëi vúái ngìn vưën tûâ cấc vng ca
Trung Qëc múã rưång, tûác lâ Hưìng Kưng, Àâi Loan, Macao vâ
Xingapo. Cấc nghiïn cûáu àậ chó ra rùçng, FDI tûâ nhốm cấc nhâ àêìu
tû nây cố nhiïìu khẫ nùng rốt vâo cấc ngânh sûã dng nhiïìu lao
àưång, lâ lơnh vûåc mâ doanh nghiïåp nưng thưn chi phưëi (Wang
1997). Nùm 1995, 28% sẫn lûúång ca cấc doanh nghiïåp úã cêëp hûúng
trêën vâ lâng xậ do cấc doanh nghiïåp FDI àống gốp, trong àố bao
gưìm cẫ doanh nghiïåp 100% vưën nûúác ngoâi vâ cấc liïn doanh.
CƯNG NGHIÏÅP HOẤ NƯNG THƯN TRUNG QËC TRONG BƯËI CẪNH

197

Cú cêëu ngânh Cú cêëu ngânh
Cú cêëu ngânh ca doanh nghiïåp nưng thưn phẫn ấnh lúåi thïë so sấnh
ca cấc khu vûåc nưng thưn Trung Qëc. ÚÃ cêëp àưå qëc tïë, lúåi thïë
so sấnh trong thûúng mẩi qëc tïë vêỵn do qu ëu tưë sẫn xët ca
mưåt nûúác chi phưëi (Song 1993). Vúái lûåc lûúång lao àưång dưìi dâo vâ
àêët àai, tâi ngun, ngìn vưën cố hẩn, lúåi thïë so sấnh ca Trung
Qëc rộ râng nùçm úã cấc ngânh sûã dng nhiïìu lao àưång. Bẫng 4.7 so
sấnh trûä lûúång ngìn vưën phi cû tr trïn mưỵi cưng nhên ca Trung
Qëc so vúái mưåt sưë nûúác phất triïín vâ mưåt sưë nûúác àang phất triïín
úã chêu Ấ trong nùm 1975 vâ 1990. Trung Qëc cố lûúång vưën trïn
mưỵi cưng nhên thêëp hún trong cẫ hai nùm (chó cố ÊËn Àưå lâ côn dûúái
nûäa), cho thêëy rùçng, lúåi thïë so sấnh ca nûúác nây trong phên cưng
lao àưång qëc tïë nùçm úã cấc ngânh sûã dng nhiïìu lao àưång.
Trong nưåi bưå Trung Qëc, khu vûåc nưng thưn hiïín nhiïn cố đt
vưën nhûng nhiïìu lao àưång vâ tâi ngun hún nhiïìu so vúái thânh
thõ. Bẫng 4.8 cho thêëy cú cêëu ngânh ca cấc doanh nghiïåp hûúng
trêën vâ lâng xậ tûâ nùm 1987 àïën 1996. ÚÃ giai àoẩn phất triïín ban
àêìu, nhûäng doanh nghiïåp nây quấ ph thåc vâo tâi ngun. Nùm
1987, 61% sẫn lûúång cưng nghiïåp nhể vâ 93% sẫn lûúång cưng
nghiïåp nùång ca chng lâ do cấc doanh nghiïåp khai thấc tâi
ngun tẩo ra. Nùm 1996, nhûäng doanh nghiïåp nây vêỵn côn dûåa
phêìn nhiïìu vâo tâi ngun, nhûng cưng nghiïåp nhể àậ bùỉt àêìu tấch
khỗi hònh thấi nây trong nhiïìu nùm. Nùm 1996, tó trổng sẫn lûúång
dûåa vâo tâi ngun àậ giẫm xëng 53% trong tưíng sẫn lûúång cưng
nghiïåp nhể. Xu hûúáng nây giưëng vúái sûå thay àưíi trong qu ëu tưë
sẫn xët. Ngoâi ra, Lu (1998) cng chó ra rùçng, Trung Qëc àang
mêët dêìn lúåi thïë so sấnh trong ngânh sẫn xët ng cưëc. Vò thïë, thêåt
khúâ dẩi nïëu cấc doanh nghiïåp nưng thưn tiïëp tc cưåt mònh vâo sẫn

xët lûúng thûåc vâ cấc ngânh liïn quan, lâ nhûäng ngânh àang phẫi
chõu giấ cẫ tûúng àưëi ca àêìu vâo ngây mưåt tùng lïn.
Doanh nghiïåp nưng thưn sûã dng nhiïìu lao àưång vâ đt vưën hún
rêët nhiïìu so vúái doanh nghiïåp nhâ nûúác úã thânh phưë. Bẫng 4.9 so
sấnh cûúâng àưå sûã dng vưën trong cấc doanh nghiïåp nưng thưn vâ
SUY NGÊỴM LẨI SÛÅ THÊÌN K ÀƯNG Ấ
198

CÖNG NGHIÏÅP HOAÁ NÖNG THÖN TRUNG QUÖËC TRONG BÖËI CAÃNH
199

doanh nghiïåp nhâ nûúác tûâ nùm 1978 àïën 1996. Trûä lûúång vưën thìn
trïn mưỵi cưng nhên ca doanh nghiïåp nưng thưn chûa bao giúâ vûúåt
quấ 20% so vúái con sưë nây ca doanh nghiïåp nhâ nûúác, vâ sưë cưng
nhên mâ cấc doanh nghiïåp nưng thưn tuín dng tđnh trïn 10.000
nhên dên tïå sẫn lûúång, cao gêëp nhiïìu lêìn so vúái sưë cưng nhên lâm
viïåc trong cấc doanh nghiïåp nhâ nûúác trong hêìu hïët cấc nùm. Tuy
nhiïn, khoẫng cấch giûäa doanh nghiïåp nhâ nûúác vâ doanh nghiïåp
nưng thưn trong cûúâng àưå sûã dng vưën àậ àûúåc thu hểp lẩi qua cấc
nùm. Sûå àíi kõp nây cố thïí giẫi thđch bùçng viïåc cấc doanh nghiïåp
nưng thưn àậ àiïìu chónh theo sûå thay àưíi trong qu cấc ëu tưë sẫn
xët (vâ do àố theo lúåi thïë so sấnh) trong nïìn kinh tïë. Mưåt chó sưë
phẫn ấnh sûå thay àưíi nây lâ sûå chïnh lïåch vïì mûác lûúng trung bònh
hâng nùm ca mưỵi cưng nhên trong doanh nghiïåp nưng thưn vâ
doanh nghiïåp nhâ nûúác àậ àûúåc thu hểp.
Tđnh chêët sûã dng nhiïìu lao àưång trong cấc doanh nghiïåp nưng
thưn Trung Qëc àậ cng cưë thïm võ thïë ca chng trong xët
khêíu. Nhû Bẫng 4.2 àậ chó rộ, tó trổng ca doanh nghiïåp nưng thưn
trong kim ngẩch xët khêíu ca Trung Qëc chó chiïëm 9% nùm
1986; nhûng sau nùm àố, àậ tùng vúái tưëc àưå trung bònh hâng nùm

21% trong 10 nùm tiïëp theo, vâ àẩt 48% nùm 1996. Tûâ nùm 1986 àïën
1995, tó trổng xët khêíu trong tưíng sẫn lûúång ca doanh nghiïåp
nưng thưn àậ tùng tûâ 3% àïën 8%, tûác lâ tùng 1,6 lêìn, khi doanh
nghiïåp nưng thưn chuín tûâ thõ trûúâng nưåi àõa sang thõ trûúâng qëc
tïë, vâ tưëc àưå tùng sẫn lûúång ca chng àậ vûúåt tưëc àưå bònh qn ca
cẫ nûúác.
Loẩi hònh súã hûäu vâ àưång thấi ca chngLoẩi hònh súã hûäu vâ àưång thấi ca chng
Khấc vúái cưng nghiïåp thânh thõ vưën ch ëu thåc súã hûäu cưng
cưång, cưng nghiïåp nưng thưn Trung Qëc àûúåc àùåc trûng bùçng tđnh
chêët àa dẩng vïì loẩi hònh súã hûäu. Trong cấc doanh nghiïåp nưng
thưn, sûå cố mùåt ca súã hûäu chđnh quìn àõa phûúng rêët phưí biïën.
Thânh cưng àấng ch ca doanh nghiïåp nưng thưn Trung Qëc
àậ thu ht sûå quan têm rưång rậi ca giúái hổc thåt vïì mưëi quan hïå
SUY NGÊỴM LẨI SÛÅ THÊÌN K ÀƯNG Ấ
200

CÖNG NGHIÏÅP HOAÁ NÖNG THÖN TRUNG QUÖËC TRONG BÖËI CAÃNH
201

SUY NGÊÎM LAÅI SÛÅ THÊÌN KYÂ ÀÖNG AÁ
202

giûäa hònh thûác súã hûäu ca chđnh quìn àõa phûúng vâ sûå thânh
cưng ca cấc doanh nghiïåp nưng thưn. Nhiïìu l thuët àậ xët hiïån
àïí giẫi thđch vò sao lẩi tưìn tẩi hònh thûác súã hûäu ca chđnh quìn àõa
phûúng, vâ vò sao chng thânh cưng. Phêìn lúán cấc l thuët nây
àïìu xem hònh thûác súã hûäu cưng cưång nhû mưåt sûå lûåa chổn cûåc
chùèng àậ trong mưåt mưi trûúâng thïí chïë vâ thõ trûúâng chûa hoân hẫo
(Fan 1988; Chang vâ Wang 1994; D. Li 1994; Che vâ Qian 1998; S. Li
1997; Zhao 1997). Mưåt sưë l thuët àậ àïì cêåp àïën vùn hoấ húåp tấc

trong lâng xậ Trung Qëc (Weitzman vâ Xu 1994). Tuy cấc l
thuët nây àïìu cố giấ trõ nhêët àõnh, nhûng khẫ nùng vêån dng
chng cố lệ chó giúái hẩn trong mưåt thúâi àiïím c thïí.
Trong thúâi k kïë hoẩch hoấ, khưng cố doanh nghiïåp tû nhên úã
Trung Qëc. Trong thúâi k àêìu ca cưng cåc cẫi cấch nưng thưn,
tuy nhâ nûúác khưng khuën khđch cấc doanh nghiïåp tû nhên,
nhûng sưë lûúång cấc doanh nghiïåp nây vêỵn tùng mẩnh. Viïåc xoấ bỗ
chđnh thûác hïå thưëng cưng xậ vâ bùỉt àêìu cẫi cấch thânh thõ nùm 1984
àậ thc àêíy hún nûäa sûå phất triïín ca doanh nghiïåp tû nhên nưng
thưn. Bẫng 4.10 thïí hiïån sûå phất triïín ca doanh nghiïåp tû nhên
nưng thưn tûâ nùm 1984 àïën 1997. Nùm 1984, 69% sưë doanh nghiïåp
nưng thưn thåc súã hûäu tû nhên. Nùm 1997, con sưë nây àậ tùng lïn
94%; cố nghơa lâ, doanh nghiïåp tû nhên àậ chiïëm tuåt àẩi àa sưë
trong doanh nghiïåp nưng thưn. Xết vïì viïåc lâm vâ sẫn lûúång, doanh
nghiïåp tû nhên chiïëm 59% tưíng viïåc lâm trong cấc doanh nghiïåp
nưng thưn vâ 51% trong tưíng sẫn lûúång mâ doanh nghiïåp nưng
thưn lâm ra nùm 1997. Vò thïë, tuy tûâng doanh nghiïåp tû nhên
thûúâng nhỗ bế hún cấc doanh nghiïåp súã hûäu cưng cưång, nhûng
chng cố vai trô quan trổng chùèng kếm nhûäng doanh nghiïåp nây.
Nhêën mẩnh quấ mûác àïën chûác nùng ca cấc doanh nghiïåp súã hûäu
cưng cưång lâ sai lêìm, vò àa sưë doanh nghiïåp nưng thưn lâ thåc súã
hûäu tû nhên, vâ chng chiïëm hún mưåt nûãa tưíng viïåc lâm vâ sẫn
lûúång ca cấc doanh nghiïåp nưng thưn.
Bûúác sang thêåp niïn 90, chûúng trònh tû nhên hoấ àậ lan rưång ra
cẫ nûúác. Trong quấ trònh phất triïín ca mònh, cấc doanh nghiïåp
cưng cưång nưng thưn àậ bùỉt àêìu chõu chung giúái hẩn ngên sấch
CƯNG NGHIÏÅP HOẤ NƯNG THƯN TRUNG QËC TRONG BƯËI CẪNH
203

SUY NGÊÎM LAÅI SÛÅ THÊÌN KYÂ ÀÖNG AÁ

204

mïìm giưëng nhû cấc “ àưìng nghiïåp” ca chng úã thânh thõ (Zhang
1997). Chng cng phẫi àẫm nhiïåm thïm cấc chûác nùng khấc, nhû
tẩo cưng ùn viïåc lâm. Kïët quẫ lâ, chng hoẩt àưång kếm hiïåu quẫ
hún nhiïìu so vúái doanh nghiïåp tû nhên (Yao 1998). Nhûäng vêën àïì
nây àậ tẩo àưång lûåc cho chûúng trònh tû nhên hoấ (Zhao 1999). Mùåc
d Trung Qëc cng trẫi qua nhûäng khố khùn tûúng tûå nhû Àưng
Êu vâ nûúác Nga, núi mâ hiïån tûúång tham ư cưng sẫn àang lan trân,
nhûng úã àêy u cêìu phẫi xấc àõnh rộ quìn vïì tâi sẫn ca cấc
doanh nghiïåp nưng thưn rêët mẩnh, vâ kïët quẫ nối chung lâ tưët
(Zhao 1999).
Cấc mư hònh l thuët àậ mư tẫ vò sao hònh thûác súã hûäu nhâ nûúác
vêỵn côn sưëng sốt, mùåc d ngay tûâ àêìu chng àậ tưìn tẩi. Ngoâi ra,
têët cẫ cấc mư hònh nây àïìu khưng giẫi thđch àûúåc sûå àa dẩng rêët lúán
theo vng trong sûå phất triïín ca doanh nghiïåp nưng thưn, mùåc d
chng àïìu tòm thêëy l do cho sûå phất triïín thânh cưng cấc doanh
nghiïåp nưng thưn. Àïí giẫi thđch sûå thânh cưng vâ àa dẩng theo
vng ca cấc doanh nghiïåp nưng thưn Trung Qëc, l thuët c vïì
lúåi thïë so sấnh xem ra cố sûác thuët phc hún.
Cấc mưëi quan hïå vúái cưng nghiïåp thânh thõCấc mưëi quan hïå vúái cưng nghiïåp thânh thõ
Ngay tûâ bíi àêìu phất triïín, cưng nghiïåp hoấ nưng thưn úã Trung
Qëc àậ gùỉn chùåt vúái cưng nghiïåp thânh thõ. Trong nhûäng ngây
àêìu, mưëi liïn kïët nây chó diïỵn ra mưåt chiïìu: cưng nghïå chó àûúåc
chuín giao tûâ cưng nghiïåp thânh thõ sang cưng nghiïåp nưng thưn.
Vïì mùåt nây, tđnh chêët “ nhể” trong cú cêëu ngânh ca cưng nghiïåp
thânh thõ trong mưåt vng, cố ngoẩi ûáng tđch cûåc àïën sûå phất triïín
ca doanh nghiïåp nưng thưn vng êëy, vò hêìu hïët cưng nghiïåp nưng
thưn àïìu sûã dng nhiïìu lao àưång. Chng ta sệ chuín vêën àïì nây
sang mc sau, khi khẫo sất tònh trẩng phên hoấ trong sûå phất triïín

doanh nghiïåp nưng thưn giûäa cấc vng.
Sau cëi thêåp niïn 80, viïåc chuín giao cưng nghïå tûâ cưng
nghiïåp thânh thõ sang cưng nghiïåp nưng thưn bùỉt àêìu diïỵn ra theo
chiïìu hûúáng múái. Sûå húåp tấc vúái cấc doanh nghiïåp thânh thõ bùỉt
CƯNG NGHIÏÅP HOẤ NƯNG THƯN TRUNG QËC TRONG BƯËI CẪNH
205

àêìu nưíi lïn nhû mưåt kïnh ch ëu àïí qua àố, doanh nghiïåp nưng
thưn tiïëp thu àûúåc cưng nghïå múái. Trong mưåt nghiïn cûáu àiïìu tra
mưåt nhốm doanh nghiïåp nưng thưn, Yan vâ Zhang (1995) àậ nhêån
thêëy, doanh nghiïåp nâo cố quan hïå húåp tấc vúái bïn ngoâi thò doanh
nghiïåp àố cố sẫn phêím chín hoấ hún, nùng sët lao àưång cao hún,
lûåc lûúång lao àưång cố chêët lûúång tưët hún, vâ àêìu tû nhiïìu hún vâo
àưíi múái k thåt so vúái cấc doanh nghiïåp khấc cng qui mư nhûng
khưng tham gia húåp tấc vúái bïn ngoâi (Bẫng 4.11). Hún nûäa, nhûäng
doanh nghiïåp nây say sûa hún trong viïåc sûã dng cấc cưng nghïå
bêåc trung.
Khi qui mư ca cưng nghiïåp nưng thưn tùng lïn, cưng nghiïåp
thânh thõ bùỉt àêìu cẫm thêëy cố ấp lûåc vâo cëi thêåp niïn 80. Trûúác
khi cåc cẫi cấch thânh thõ àûúåc khúãi xûúáng vâo giûäa thêåp niïn 80,
cưng nghiïåp thânh thõ àûúåc cấch ly bùçng mưåt kïë hoẩch phên bưí
SUY NGÊỴM LẨI SÛÅ THÊÌN K ÀƯNG Ấ
206
Bẫng 4.11. So sấnh cấc doanh nghiïåp cố vâ khưng cố húåp tấc vúái bïn ngoâi úãBẫng 4.11. So sấnh cấc doanh nghiïåp cố vâ khưng cố húåp tấc vúái bïn ngoâi úã
Trung Qëc, 1990Trung Qëc, 1990
Tó lïå doanh nghiïåpTó lïå doanh nghiïåp
Doanh nghiïåpDoanh nghiïåp Doanh nghiïåpDoanh nghiïåp cố húåp tấc so vúáicố húåp tấc so vúái
cố húåp tấccố húåp tấc khưng cố khưng cố doanh nghiïåpdoanh nghiïåp
Àùåc àiïímÀùåc àiïím húåp tấchúåp tấc khưng cố húåp tấckhưng cố húåp tấc
Sưë lûúång cưng nhên 228 211 1,08

Cố trònh àưå hổc vêën tûâ trung 25,9 24,5 1,06
hổc phưí thưng trúã lïn (%)
K thåt viïn (%) 4,6 3,1 1,48
Cưng nhên cố àâo tẩo 8,0 4,5 1,77
K húåp àưìng quẫn l vâ k 4,9 2,2 2,25
thåt vúái bïn ngoâi
Chi tiïu cho àưíi múái 127,5 16,2 7,87
(nghòn nhên dên tïå)
Sẫn phêím chín hoấ (%) 50,5 31,3 1,61
Thiïët bõ sẫn xët nhûäng nùm 80 69,0 71,0 0,97
(%)
Lúåi nhån trûúác thụë trïn 1 2,83 2,6 1,06
cưng nhên (nghòn nhên dên tïå)
Ngìn: Yan vâ Zhang (1995)

ngìn cung ûáng vêåt tû, tđn dng vâ cấc kïnh phên phưëi sẫn phêím.
Nhû Bẫng 4.12 cho thêëy, trong cng mưåt thânh phưë, nhûng cấc
doanh nghiïåp lúán, doanh nghiïåp ca nhâ nûúác, vâ doanh nghiïåp cố
quan hïå vúái chđnh quìn cêëp cao rộ râng cố khẫ nùng tiïëp cêån cấc
ngìn lûåc trong kïë hoẩch tưët hún (Jia vâ cấc tấc giẫ khấc 1994). Vúái
k låt tâi chđnh lỗng lễo, doanh nghiïåp nhâ nûúác àậ sûã dng
ngìn lûåc tâi chđnh ca mònh kếm hiïåu quẫ hún nhiïìu. Nhû Bẫng
4.6 àậ chó rộ, lûúång vưën vay tđnh trïn mưåt àún võ lúåi nhån trûúác
thụë ca cấc doanh nghiïåp nhâ nûúác bùçng tûâ 7 àïën 10 lêìn so vúái
doanh nghiïåp nưng thưn.
Trấi lẩi, khưng cố hóåc cố nhûng rêët hẩn chïë khẫ nùng tiïëp cêån
cấc ngìn lûåc trong kïë hoẩch, vûâa lâ àiïìu may mùỉn, vûâa lâ sûå trúã
ngẩi cho cấc doanh nghiïåp nưng thưn. Trong mưåt mưi trûúâng hâ
khùỉc, doanh nghiïåp nưng thưn àậ hổc àûúåc cấch tưìn tẩi trïn thûúng
trûúâng thûåc tïë. Trong khi àố, cåc cẫi cấch cưng nghiïåp vâ thânh

thõ, bùỉt àêìu tûâ nùm 1984, àậ dêìn dêìn xoấ bỗ kïë hoẩch vâ múã rưång
phẩm vi hoẩt àưång cho cấc doanh nghiïåp nưng thưn. Kïët quẫ ca
lêìn cẫi cấch thânh thõ àêìu tiïn lâ sûå ra àúâi mưåt chïë àưå hai giấ, trong
àố duy trò mưåt giấ kïë hoẩch vâ mưåt giấ thõ trûúâng cho mổi sẫn
phêím cưng nghiïåp. Mùåc d hiïån tûúång trc lúåi vêỵn côn phưí biïën,
nhûng hïå thưëng nây àậ múã rưång rêët nhiïìu vai trô phên bưí ca thõ
trûúâng, vâ hoẩt àưång nhû mưåt cêìu nưëi, àẫm bẫo sûå chuín àưíi trún
tru sang nïìn kinh tïë thõ trûúâng. Cưng nghiïåp nưng thưn àûúåc lúåi tûâ
sûå chuín àưíi nây. Giúâ àêy, doanh nghiïåp nưng thưn cố thïí mua
vêåt tû sẫn xët trïn thõ trûúâng vâ xêm nhêåp vâo nhûäng thõ trûúâng
trûúác àêy hoân toân do doanh nghiïåp nhâ nûúác àưåc quìn, nhû thõ
trûúâng dïåt may. Bûúác sang thêåp niïn 90, hêìu hïët cấc sẫn phêím cưng
nghiïåp àïìu àûúåc àõnh giấ trïn thõ trûúâng, vâ doanh nghiïåp nưng
thưn cng nhû doanh nghiïåp nhâ nûúác àïìu cố quìn tiïëp cêån bònh
àùèng cấc thõ trûúâng vêåt tû vâ sẫn phêím.
Quẫ thûåc, phêìn lúán cấc doanh nghiïåp nưng thưn àïìu thua kếm
vïì mùåt k thåt so vúái doanh nghiïåp nhâ nûúác, nhûng khoẫng
cấch nây àậ àûúåc thu hểp dêìn cng thúâi gian. Bẫng 4.13 cho biïët
chó sưë nùng sët nhên tưë tưíng húåp vâ tưëc àưå tùng trûúãng ca cấc
CƯNG NGHIÏÅP HOẤ NƯNG THƯN TRUNG QËC TRONG BƯËI CẪNH
207