Bảo hiểm xã hội một lần - những hệ lụy và bài học từ Quyết định 176-HĐBT

KỶ YẾU HỘI THẢO KHOA HỌC QUỐC GIA
BẢO HIỂM XÃ HỘI MỘT LẦN Ở VIỆT NAM - THỰC TIỄN VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA 

BẢO HIỂM XÃ HỘI MỘT LẦN - NHỮNG HỆ LỤY
VÀ BÀI HỌC TỪ QUYẾT ĐỊNH 176-HĐBT
Đỗ Thị Lệ Yến
Trưởng phịng Phóng viên, Tạp chí Bảo hiểm xã hội
Tóm tắt: Chế độ hưu trí chính là “cái lưới” bảo vệ NLĐ tránh bị rơi vào bẫy
nghèo khi hết tuổi lao động. Đáng tiếc, hiện nay nhiều người lại lựa chọn nhận BHXH
một lần. Trong thực tế, khi thực hiện Quyết định 176-HĐBT vào đầu những năm 1990,
do sắp xếp lại lao động trong các đơn vị kinh tế quốc doanh, đã có khoảng 700.000 lao
động nghỉ hưởng BHXH một lần. Giờ đây, rất nhiều người trong số đó lại đang cảm
thấy nuối tiếc và mong muốn được trả lại số tiền đã nhận, để được hưởng lương hưu…
Từ khóa: chế độ hưu trí, BHXH một lần
1. QUYẾT ĐỊNH 176-HĐBT GĨP PHẦN KHẲNG ĐỊNH ĐỊNH VAI TRỊ CỦA
KINH TẾ QUỐC DOANH
Thực hiện kết luận của Bộ Chính trị và Nghị quyết kỳ họp thứ năm Quốc hội
khóa VIII (6/1987) về những biện pháp tháo gỡ khó khăn cho các đơn vị kinh tế quốc
doanh (KTQD), góp phần tạo điều kiện cho các đơn vị KTQD chuyển sang kinh
doanh, phát huy vai trò chủ đạo trong nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần; Tận
dụng tối đa lực lượng lao động hiện có, từng bước chuyển số lao động khơng có nhu
cầu sử dụng trong các đơn vị KTQD sang các thành phần kinh tế khác, ngày
9/10/1989, Hội đồng Bộ trưởng (HĐBT) đã ban hành Quyết định 176-HĐBT về sắp
xếp lại lao động trong các đơn vị KTQD.
Theo đó, đối với số lao động khơng có nhu cầu sử dụng, thì từng bước chuyển
sang làm việc ở các thành phần kinh tế khác. Bộ LĐ-TB&XH đã hướng dẫn tiêu chuẩn
phân loại số lao động này và có 4 chế độ giải quyết:
Chế độ thôi việc, hưởng trợ cấp một lần:
Đối với số lao động ra làm việc ở khu vực ngoài kinh tế quốc doanh được thực
hiện chế độ trợ cấp thơi việc thì cứ mỗi năm cơng tác liên tục được trợ cấp một tháng
lương cơ bản cộng phụ cấp (nếu có), tối thiểu là 3 tháng, do đơn vị trả. Nhà nước trợ

giúp một phần đối với những đơn vị nhiều khó khăn, nhưng tối đa khơng quá 1/2 số
trợ cấp, phần trợ giúp này căn cứ vào từng trường hợp cụ thể.
65


KỶ YẾU HỘI THẢO KHOA HỌC QUỐC GIA
BẢO HIỂM XÃ HỘI MỘT LẦN Ở VIỆT NAM - THỰC TIỄN VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA

Trợ cấp theo chế độ này được chi trả trực tiếp một lần cho NLĐ. Nếu nguồn chi
trả khó khăn thì thỏa thuận với NLĐ trả nhiều lần...
Chế độ trợ cấp tạm ngừng việc:
Trong trường hợp công nhân tạm thời nghỉ việc trọn tháng trở lên đến 3 tháng,
được hưởng trợ cấp tạm ngừng việc từ nguồn của xí nghiệp. Nếu kéo dài trên 3 tháng,
thì xem xét chuyển sang chế độ thôi việc trợ cấp một lần.
Chế độ hưu trí và trợ cấp mất sức lao động:
Cho phép các đơn vị KTQD áp dụng điều kiện giảm tuổi về hưu theo Quyết định
số 227-HĐBT ngày 29-12-1987 của HĐBT đối với số công nhân sản xuất mà đơn vị
khơng có nhu cầu sử dụng.
Những lao động khơng có việc làm, đủ 30 năm cơng tác, 55 tuổi đối với nam; đủ
25 năm công tác, 50 tuổi đối với nữ thì được nghỉ việc, hưởng lương hưu không phải
qua giám định y khoa.
Một số hệ lụy của quyết định 176-HĐBT:
Trong 4 năm (1989-1992) thực hiện Quyết định 176-HĐBT đã giải quyết thôi
việc hưởng trợ cấp một lần cho khoảng 72 vạn lao động ra khỏi doanh nghiệp Nhà
nước (DNNN). Quyết định số 176-HĐBT đã từng được đánh giá là có ý nghĩa quan
trọng về mặt kinh tế - xã hội, tháo gỡ một phần khó khăn đối với các DNNN trong quá
trình chuyển sang hoạt động theo cơ chế thị trường định hướng XHCN mà có nhiều
lao động khơng bố trí, sắp xếp được việc làm.
Thời điểm đó, nhiều NLĐ đã tự nguyện làm đơn xin thơi việc để hưởng trợ cấp một
lần theo Quyết định số 176-HĐBT, với lý do quyền lợi của họ cao hơn so với chế độ thôi

việc theo quy định hiện hành. Thời điểm này, tỷ lệ lãi suất tiết kiệm khá cao (12%/tháng)
nên nếu NLĐ dùng số tiền được hưởng gửi tiết kiệm thì vẫn có thể đảm bảo cuộc sống.
Sau một thời gian, nền kinh tế có những bước phát triển, tỷ lệ lãi suất tiết kiệm
giảm mạnh; Bộ luật Lao động được sửa đổi, chính sách, chế độ đối với NLĐ có sự
thay đổi. Cụ thể, khi NLĐ nghỉ việc được hưởng 02 chế độ là chế độ trợ cấp thôi việc
(hoặc mất việc làm) và chế độ BHXH (có thể chờ hưu, bảo lưu thời gian đã đóng
BHXH), đặc biệt khi có chính sách giải quyết lao động dôi dư do sắp xếp lại DNNN
theo Nghị định số 41/2002/NĐ-CP ngày 11/4/2002 của Chính phủ thì mức trợ cấp mất
việc làm khá cao. Bình quân một lao động nhận khoảng 32 triệu đồng/người, thậm chí
có người nhận 60 triệu - 70 triệu đồng mà vẫn được hưởng chế độ BHXH. Như vậy,
NLĐ nghỉ việc theo Quyết định số 176/HĐBT chịu thiệt hơn so với những người nghỉ
66


KỶ YẾU HỘI THẢO KHOA HỌC QUỐC GIA
BẢO HIỂM XÃ HỘI MỘT LẦN Ở VIỆT NAM - THỰC TIỄN VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA 

việc theo chế độ sau này. Đặc biệt là những người tuổi cao, có thời gian cơng tác từ
25-35 năm, cuộc sống của họ rất khó khăn.
Từ những vấn đề trên, nhiều NLĐ đã nhận trợ cấp một lần theo Quyết định 176
đã gửi đơn thư tới Bộ LĐ-TB&XH và Chính phủ. Họ đề nghị các cơ quan chức năng
xem xét điều chỉnh chế độ đối với họ. Ngay từ năm 2007, Bộ LĐ-TB&XH đã gửi
Công văn số 4140/LĐTBXH-LĐVL tới Thủ tướng Chính phủ, phản ánh tâm tư,
nguyện vọng của NLĐ đã nhận trợ cấp BHXH một lần, mong được khơi phục quyền
lợi BHXH. Họ tình nguyện trả lại số tiền đã nhận trợ cấp một lần (kể cả khoản tiền lãi
suất tiết kiệm) để khôi phục thời gian đã đóng BHXH và hưởng chế độ BHXH hoặc có
chế độ hỗ trợ hàng tháng khi hết tuổi lao động. Đáng tiếc, pháp luật khơng có quy định
về vấn đề này nên không thể thực hiện được.
2. NHẬN BHXH MỘT LẦN - CÂN NHẮC KỸ ĐỂ TRÁNH THIỆT THÒI
Với quan điểm hướng tới việc mở rộng diện bao phủ của chính sách BHXH, bảo

đảm quyền thụ hưởng lâu dài của NLĐ, góp phần xây dựng an sinh xã hội bền vững,
những năm qua, Đảng, Nhà nước đã có những quy định khuyến khích NLĐ bảo lưu
thời gian đã đóng BHXH, tích lũy thời gian đóng BHXH trong q trình lao động để
có thể hưởng lương hưu hàng tháng, đảm bảo cuộc sống khi hết tuổi lao động, lúc về
già. Đó cũng là những quy định phù hợp với xu hướng phát triển của các nước trên thế
giới. Tuy nhiên, trên thực tế, nhiều NLĐ vì cuộc sống trước mắt đã nhận BHXH một
lần, “từ chối” quyền an sinh lâu dài.
Một số minh chứng là trường hợp NLĐ đã quyết định nhận BHXH một lần
theo Quyết định 176-HĐBT và giờ đây, chính họ lại muốn thay đổi quyết định
của mình, trả lại khoản tiền đã nhận, đóng tiếp BHXH để được hưởng lương.
Nhưng việc đó khơng thay đổi được nữa!
Những năm 1990-1991, Nhà máy Cơ khí Hà Nội có hơn 4.000 CBCNV, thì có
khoảng 2/3 trong số đó thuộc diện tinh giản biên chế theo Quyết định 176/HĐBT. Trong
số những người nhận BHXH một lần khi đó, một số người tìm được việc làm mới, cịn
phần lớn phải lăn lộn, bươn chải, làm đủ thứ nghề để có tiền ni bản thân và gia đình.
Ơng Nguyễn Văn Thuấn (nhà B3, Khu tập thể Nhà máy Cơ khí Hà Nội) khi đó
quyết định nhận trợ cấp BHXH một lần, rồi háo hức “nhảy” ra ngoài cùng bạn bè đi
làm xây dựng ở Hà Đông. Làm mãi mà cuộc sống vẫn khó khăn, nên ơng Thuấn
chuyển sang nghề đi bn. Hết buôn gạo, lại chuyển sang buôn thịt, cá, gà, rau…, song
cuộc sống cũng không khá hơn là bao.
67


KỶ YẾU HỘI THẢO KHOA HỌC QUỐC GIA
BẢO HIỂM XÃ HỘI MỘT LẦN Ở VIỆT NAM - THỰC TIỄN VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA

Ông Thuấn chia sẻ: “Mà ở khu tập thể này, không phải ai cũng đi buôn được, bởi họ
khơng có dun, khơng có vốn hoặc khơng có sức khỏe. Cũng có người do khơng có việc
làm, khơng có thu nhập, lại cịn bị con cái phá phách, nghiện ngập nên phải bán nhà, rồi đi
thuê chỗ ở khác sinh sống qua ngày. Người trẻ đã đành, chứ người cao tuổi chẳng có nguồn

thu nhập ổn định nào thì biết lấy gì mà sống? Hồi đó, mình chỉ có mỗi mục đích kiếm được
tiền ni gia đình, nên chẳng nghĩ tới việc tham gia BHXH để sau này có lương hưu. Giờ
thấy thấm thì đã muộn. Giá như có lương hưu, cuộc sống sẽ đỡ vất vả hơn nhiều”.
Bà Nguyễn Thị Dinh (54 tuổi, ở thị xã Phổ Yên, tỉnh Thái Nguyên) chia sẻ với
phóng viên Tạp chí BHXH: Thời điểm đó, cơng ty bà do hoạt động kém hiệu quả nên
phải tinh giản biên chế, giải quyết nghỉ việc cho hàng trăm cơng nhân. Lúc đó, vì chưa
biết có đi làm tiếp nữa hay khơng, bản thân lại muốn cầm “tiền tươi, thóc thật” cho
chắc, nên bà Dinh quyết định nhận trợ cấp BHXH một lần, gần 70 triệu đồng. Nhớ lại,
bà Dinh vẫn ngậm ngùi, nuối tiếc: “Đó là khoản tiền khơng hề nhỏ đối với gia đình tơi
lúc bấy giờ. Cầm số tiền đó về chia năm xẻ bảy mà vẫn không được việc gì ra tấm ra
món, thiếu vẫn hồn thiếu. Bây giờ tuổi cao sức yếu khơng cịn đi làm được nữa,
khơng có thu nhập, tơi thấy tiếc. Giá như ngày trước mình khơng lĩnh “một cục” thì
giờ đã có lương hưu, có thẻ BHYT- chỗ dựa lúc tuổi già”.
Mỗi khi Nhà nước điều chỉnh mức lương hưu, bà Nguyễn Thị Sao (Hải Dương)
càng tiếc nuối, bởi đã trót lĩnh hưởng BHXH một lần. Theo bà Sao, năm 1997, gia
đình khó khăn hơn bây giờ, bà chỉ lo làm lụng. Do không tìm hiểu kỹ và cũng khơng ai
phân tích cho sự thiệt - hơn so với lĩnh lương hưu nên bà đã quyết định nghỉ hưởng
chế độ BHXH một lần. Nhận khoản trợ cấp BHXH một lần, bà đã dùng số tiền đó mua
gạch để xây nhà. Giờ đây, khi mới bước qua tuổi 60, lương hưu khơng có, thẻ BHYT
cũng khơng, cuộc sống rất chơng chênh, khó khăn, khiến bà càng thêm lo lắng. “Nếu
bây giờ tơi có lương hưu, thì chỉ cần vài ba năm hưởng đã ngang bằng số tiền mà tôi
đã nhận BHXH một lần trước kia…” Bà Sao tiếc nuối.
TS. Bùi Sỹ Lợi - Phó Chủ nhiệm Ủy ban về các vấn đề xã hội của Quốc hội chia
sẻ với Tạp chí BHXH: Khi thực hiện giám sát và tiếp xúc cử tri, có rất nhiều lao động
về theo Quyết định 176-HĐBT trước đây đã phản ánh đời sống lâm vào khó khăn. Họ
thiết tha mong muốn hoàn trả lại quỹ BHXH khoản tiền trợ cấp một lần mà họ đã nhận
để được tiếp tục đóng BHXH. Tuy nhiên, pháp luật khơng có quy định về vấn đề này
nên họ đành chịu thiệt. Đây là bài học minh chứng rõ nhất cho các hệ lụy của việc
nhận BHXH một lần, minh chứng rõ nhất cho những NLĐ mới nghĩ tới quyền lợi
trước mắt mà chưa nghĩ tới quyền lợi lâu dài.

68


KỶ YẾU HỘI THẢO KHOA HỌC QUỐC GIA
BẢO HIỂM XÃ HỘI MỘT LẦN Ở VIỆT NAM - THỰC TIỄN VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA 

Chia sẻ với Tạp chí BHXH, nguyên Thứ trưởng Bộ LĐ-TB&XH Phạm Minh Huân
- phụ trách vấn đề tiền lương và BHXH đã nhận xét rằng: “Việc thực thi Quyết định
176-HĐBT khiến nhiều lao động lâm vào hồn cảnh khó khăn. Chúng tơi cũng đã có báo
cáo đánh giá về vấn đề này nên khi xây dựng Luật BHXH sửa đổi và Luật Lao động, rất
nhiều chuyên gia và địa phương đề xuất phải có quy định hạn chế nhận BHXH một lần.
Đồng thời, các cơ quan truyền thơng đại chúng, các đồn thể phải tun truyền mạnh mẽ
hơn nữa để NLĐ cân nhắc kỹ lưỡng trước khi nhận BHXH một lần. Thực tế có rất nhiều
người đã nhận BHXH một lần, sau đó khi tìm được cơng việc mới đã đóng BHXH lại từ
đầu, tuy nhiên, tỷ lệ nhận tiền lương hưu thấp, do thời gian đóng BHXH ngắn”.
Từ những phản ánh, những ghi nhận ý kiến của các chuyên gia và các cuộc
phỏng vấn gặp gỡ trực tiếp nhiều NLĐ, cơ quan báo chí chúng tơi nhận thấy: Tình
trạng nhận BHXH một lần hiện nay là đáng báo động. Bởi, nếu nhiều NLĐ ra khỏi hệ
thống BHXH, ra khỏi bệ đỡ an sinh, sẽ ảnh hưởng đến mục tiêu mở rộng diện bao phủ
BHXH, ảnh hưởng đến mục tiêu xây dựng nền an sinh xã hội bền vững. Về lâu dài,
NLĐ sẽ thiệt thòi, bởi chưa già đã tiêu hết tiền dưỡng già. Khi NLĐ nhận BHXH một
lần, thì sau này khơng được hưởng lương hưu. Họ có nguy cơ trở thành gánh nặng cho
gia đình và xã hội, sẽ dễ rơi vào bi kịch và hệ lụy khó lường.
Do đó, về phía cơ quan báo chí truyền thơng, trong thời gian tới sẽ tiếp tục đẩy
mạnh tuyên truyền bằng các kênh, đa phương tiện, làm các phép so sánh cụ thể, đơn
giản để người dân - công chúng bạn đọc dễ hiểu, dễ nhớ, dễ làm theo về ý nghĩa, lợi
ích giữa việc đóng BHXH để nhận lương hưu với việc nhận BHXH một lần. Đây là
kênh thơng tin chính thống, đáng tin cậy, định hướng cho người dân, NLĐ nên bảo lưu
kết quả đóng, tiếp tục đóng BHXH để hưởng chế độ BHXH dài hạn, vừa bảo đảm
cuộc sống cho bản thân mình lúc về già, tránh trở thành gánh nặng cho gia đình, vừa

bảo đảm an sinh xã hội bền vững. Và chế độ hưu trí chính là “cái lưới” bảo vệ NLĐ
tránh bị rơi vào bẫy nghèo khi hết tuổi lao động.
Luật BHXH năm 2006 bên cạnh việc quy định rõ việc bảo lưu, cộng nối thời gian
tham gia BHXH cịn có quy định về trợ cấp BHXH một lần với những người không đủ
điều kiện hưởng lương hưu. Theo đó, NLĐ chưa đủ 20 năm đóng BHXH nhưng đủ tuổi
hưởng lương hưu hoặc suy giảm khả năng lao động từ 61% trở lên hoặc sau 1 năm nghỉ
việc, nếu khơng tiếp tục đóng BHXH và có u cầu nhận BHXH một lần; người ra nước
ngoài để định cư được hưởng BHXH một lần. Ngoài ra, NLĐ khi phục viên, xuất ngũ,
thôi việc mà không đủ điều kiện để hưởng lương hưu cũng thuộc diện hưởng chế độ này.
69


KỶ YẾU HỘI THẢO KHOA HỌC QUỐC GIA
BẢO HIỂM XÃ HỘI MỘT LẦN Ở VIỆT NAM - THỰC TIỄN VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA

Mức hưởng BHXH một lần theo quy định được tính theo số năm đóng BHXH, cứ mỗi
năm được tính 1,5 tháng mức bình qn tiền lương, tiền cơng tháng đóng BHXH.
Với quy định khá mở này, những năm gần đây, mỗi năm, cả nước đã có khoảng
600.000 người nhận BHXH một lần. Con số này có xu hướng gia tăng. Theo thống kê,
tính bình qn trong giai đoạn 2007-2014, khoảng 80% trong tổng số người được giải
quyết chế độ nhận BHXH một lần, chỉ có khoảng 20% hưởng lương hưu hàng tháng.
Phần lớn trong số người hưởng BHXH một lần là những NLĐ có thời gian tham gia
BHXH từ 1-3 năm (chiếm 72%), tập trung ở khu vực DN tư nhân và DN liên doanh và
ở ngành, nghề: dệt may, da giày…
Với quan điểm hướng tới việc mở rộng diện bao phủ của chính sách BHXH, bảo
đảm quyền thụ hưởng lâu dài của NLĐ, góp phần thực hiện an sinh xã hội theo tinh thần
Nghị quyết số 15-NQ/TW của Hội nghị Trung ương 5 khóa XI về một số vấn đề về chính
sách xã hội giai đoạn 2012-2020; Nghị quyết số 21-NQ/TW ngày 22/11/2012 của Bộ
Chính trị về “Tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác BHXH, BHYT giai đoạn
2012-2020”, cuối năm 2014, Quốc hội khóa XIII đã tiến hành sửa đổi Luật BHXH. Trong

đó, Điều 60 của Luật BHXH năm 2014 được thiết kế theo hướng khuyến khích NLĐ bảo
lưu thời gian đã đóng BHXH, tích lũy thời gian đóng BHXH trong q trình lao động để
có thể hưởng lương hưu hàng tháng, nhằm bảo đảm cuộc sống khi hết tuổi lao động thay
vì nhận BHXH một lần. Đây cũng là một trong những giải pháp hướng tới mục tiêu phấn
đấu đến năm 2020 có khoảng 50% lực lượng lao động tham gia BHXH đã được đặt ra tại
Nghị quyết số 15-NQ/TW và Nghị quyết số 21-NQ/TW của Bộ Chính trị.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Hội đồng Bộ trưởng (1989), Quyết định 176-HĐBT về sắp xếp lại lao động trong
các đơn vị kinh tế quốc doanh.
2. Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội (2007), Cơng văn số 4140/LĐTBXH-LĐVL
về chính sách đối với người lao động đã nhận trợ cấp thôi việc một lần theo Quyết
định số 176-HĐBT.
3. Vũ Thu (2017), Người lao động nhận BHXH một lần - Sướng nhất thời, khổ cả đời.
Nguy cơ nghèo hóa, Báo Bảo hiểm xã hội.
4. Vũ Thu (2017), Người lao động nhận BHXH một lần - Sướng nhất thời, khổ cả đời.
Cân nhắc kỹ để tránh thiệt thòi, Báo Bảo hiểm xã hội.
70