Tài liệu Giáo trình quản lý chất thải nguy hại P544 pdf

GREEN EYE ENVIRONMENT
CƠNG TY MƠI TRNG
TM NHÌN XANH

GREE
Tel: (08)5150181
Fax: (08)4452694
www.gree-vn.com

THS: Nguyễn Ngọc Châu

© Copyright 2006 gree-vn.com, All rights reserved. Xin ghi rõ ngun khi bn phát hành li thơng tin t trang này.
CHNG 5

S LAN TRUYN TÍCH LY TRONG MƠI TRNG VÀ CÁC KHÁI
NIM C BN V C CHT HC



T các hot đng sn xut cơng nghip và dân dng, s lan truyn ca cht ơ nhim vào
mơi trng là khơng th tránh khi. Tùy thuc vào phng thc đi vào mơi trng mà
cht ơ nhim s di chuyn và bin đi theo nhiu cách khác nhau tùy thuc vào bn cht
ca cht ơ nhim, điu kin t nhiên và yu t con ngi. Bn cht ca cht ơ nhim, đc
tính điu kin mơi trng dn đn tc đ dch chuyn ca cht ơ nhim nhanh hay chm
đn sinh vt tip nhn theo các con đng gián tip hay trc tip,  dng ngun th hay
 dng đã bin đi t đó gây ra các tác đng nguy hi đn sinh vt tip nhn. Nhìn chung
khi cht ơ nhim phát thi vào mơi trng, s lan truyn, tích ly và phân hy ca chúng
có th biu din theo mt s đ tng qt sau

Hợp chất hóa học
Không khí
Nước
Đất Sinh vật
Cặn lắng
Bài tiết
Sa lắng
Hấp thu
Hòa tan
Hấp phụ
Bài tiết
Hấp thu
Bay hơi
Bài tiết
Hấp thu
Bay hơi
Mưa
Quá trình kh
ư
û
Quá trình oxy hóa
Phản ứng hóa học

Thủy phân
Quang phân
Oxy hóa
Phản ứng hóa học
Phân hủy
sinh học

Trao
đổi
chất
Quang phân
Ozone hóa
Phản ứng hóa học

















Hình 5.1. S đ tng qt v s dch chuyn tích ly và phn ng ca cht thi
trong t nhiên

Trong qun lý cht thi nguy hi, vic hiu rõ bn cht ca các bin đi và s dch
chuyn ca cht ơ nhim trong mơi trng s giúp ích rt nhiu cho s thành cơng ca
cơng tác qun lý. Tuy nhiên bn cht ca s
 lan truyn, tích ly và phân hy ca cht ơ

nhim trong t nhiên là rt phc tp.  có th hiu đc cn k, đòi hi phi có s kt
5-1


GREEN EYE ENVIRONMENT
CÔNG TY MÔI TRNG
TM NHÌN XANH

GREE
Tel: (08)5150181
Fax: (08)4452694
www.gree-vn.com

THS: Nguyeãn Ngoïc Chaâu

© Copyright 2006 gree-vn.com, All rights reserved. Xin ghi rõ ngun khi bn phát hành li thông tin t trang này.
5-2

hp ca rt nhiu ngành khoa hc: đt, đa cht, c hc lu cht, hóa hc, lý, thy vn và
sinh thái. Trong ni dung ca chng này, vi mc đích giúp sinh viên có cái nhìn tng
quát v s lan truyn, tích ly, phân hy và các nh hng đc tính ca cht thi nguy
hi, các khái nim c bn v các c ch lan truyn, di chuyn và phân hy ca cht ô
nhim thi cng nh các tác đng ca chúng đc trình bày


5.1 S Lan Truyn, Tích Ly Và Phân Hy Ca Cht Thi Nguy Hi Trong
Môi Trng

Có th thy rng s lan truyn, tích ly và phân hy ca cht trong môi trng nhanh hay
chm ph thuc rt ln vào bn cht ca cht thi, cách thc xâm nhp vào môi trng,

bn cht ca môi trng tip nhn, điu kin môi trng…Vì vy đ hiu rõ các vn đ
cn xem xét đn các yu t liên quan trên.

1. Các dng phát tán

 có th nhn dng mt cách rõ ràng các con đng dn đn s lan truyn ca cht thi
nguy hi, các dng phát tán vào môi trng phi đc đnh dng mt cách rõ ràng. Nhìn
chung cht thi nguy hi đi vào môi trng  ba dng: lng, rn và khí tng ng vi ba
pha rn, lng và khí .

Phát tán  dng khí: cht thi nguy hi thi vào môi trng trong pha khí có th bao
gm: cht bay hi t ao h, thùng cha hoc khí thi t các ng khói nhà máy, t lò đt,
t hot đng giao thông.vv. Tùy theo mc đ phát tán, phm vi nh hng, đ c đnh
hay di đng đ phân bit ngi ta có th phân ra nh sau

♦ Ngun đim: ng khói lò đt, khí bãi chôn lp….(khi lng/thi gian)
♦ ng: bi t đng ph, khói xe (khi lng /thi gian.chiu dài)
♦ Vùng (din tích): cht bay hi t ao h, đm cha (khi lng/thi gian.din tích)
♦ Th tích: các trng hp ca các ngôi nhà (khi lng/thi gian.th tích)
♦ Nht thi (không thng xuyên) do các s c v tràn, đ, ri vãi ca cht thi (khi
lng ca tng thi).
 nhng ni c ch phát thi ch yu là do s hóa hi, khí ô nhim c bn bao gm là
nhng hp cht hu c. Khí ô nhim có th sinh ra do quá trình sn xut hoc là do quá
trình x lý cht thi. S ô nhim ca bi và các thành phn khí khác ch yu là do quá
trình đt và do s xói mòn ca gió liên quan ch yu đn nhng ht nh và có nhng tính
cht ô nhim khác nhau ví d nh cht hu c, kim loi, PCB, dioxin.Cht bay hi: ch
yu t bn cha, h thng ng, b mt ao h. Cht hu c và vô c bay hi ch yu có
ngun gc t các bn cha, h thng ng và đng ng, b mt ao h. Cht hu c có th

GREEN EYE ENVIRONMENT

CƠNG TY MƠI TRNG
TM NHÌN XANH

GREE
Tel: (08)5150181
Fax: (08)4452694
www.gree-vn.com

THS: Nguyễn Ngọc Châu

© Copyright 2006 gree-vn.com, All rights reserved. Xin ghi rõ ngun khi bn phát hành li thơng tin t trang này.
bay hi t nc rò r và di chuyn đn nc b mt. Tc đ bay hi ph thuc vào nhit
đ, áp sut bay hi ca cht, s chênh lch gia nng đ trong pha lng và pha khí. Các
cht bay hi trong mơi trng có th dch chuyn trc tip vào khí quyn, đơi khi các
cht này cng tri qua các bin đi pha mi đn khí quyn theo nh s đ tng qt nh
sau.



Chất ô
nhiễm
Đất
Nước
trong đất
Khí trong
đất
Khí quyển
Màng tiếp xúc
lỏng-khí

Hình 5.2. S phân b ca cht hu c bay hi trong mơi trng đt-nc-khí

S di chuyn ca cht ơ nhim t đt và nc ngm cho phép chúng thốt vào khí quyn
khơng đc kim sốt là con đng chuyn đi c bn (đn gin). V c bn có th dùng
đnh lut Henry cân bng hóa hc, yu t riêng nh loi đt, đ m, tc đ gió, din tích
h đ c tính s thốt ra t ngun và x lý chúng

Phát tán  dng rn: ch yu t hai ngun: q trình đt và ngun tc thi (fugitive)
(t bc d vt liu, b mt : đng, cơng trng xây dng, bn đ, chung tri
(impoundment), bãi chơn lp, cơng trng x lý đt, b n đnh cht thi. Ngun nhân
chính gây nên phát tán là do tác đng ca gió và hot đng ca con ngi. Lng bi
phát tán t q trình đt có th c tính theo ngun liu đt có th tham kho cách tính
tốn trong tài liu x lý ơ nhim khơng khí. Trong ni dung phn này ch đ cp đn mt
s phát tán do hot đng giao thơng và bc d. Lng bi do hot đng giao thơng trên
đng có th c tính bng cơng thc sau:

⎟
⎟
⎠
⎞
⎜
⎜
⎝
⎛
−
⎟

⎠
⎞
⎜
⎝
⎛
⎟
⎠
⎞
⎜
⎝
⎛
⎟
⎠
⎞
⎜
⎝
⎛
⎟
⎠
⎞
⎜
⎝
⎛
=
365
365
433012
9,5
5,07,0
p

vvv
P
VT
D
WMV
S
E


EVT = h s phát tán (lb/mi xe di chuyn) [lb/mi =0,423 kg/km]
Sp = hàm lng bùn ca b mt đng (%)
Vv = tc đ xe trung bình (mi/h) [mi/h = 1,609 km/h]
Mv = trng lng trung bình ca xe (tn)
Wv = s bánh xe trung bình
Dp = s ngày trong nm mà có lng ma ti thiu là 0,254mm.

 c tính lng bi tht thốt do hot đng bc d (bc d đt) có th dùng phng
trình sau
5-3


GREEN EYE ENVIRONMENT
CễNG TY MễI TRNG
TM NHèN XANH

GREE
Tel: (08)5150181
Fax: (08)4452694
www.gree-vn.com

THS: Nguyeón Ngoùc Chaõu

â Copyright 2006 gree-vn.com, All rights reserved. Xin ghi rừ ngun khi bn phỏt hnh li thụng tin t trang ny.
4,1
3,1
2
5
0032,0












=
M
U
kE

E = h s phỏt tỏn (lb bi i vo khụng khớ/ tn t c ly i) [lb =0,4535 kg]
U = tc giú trung bỡnh (mi/h) [mi/h = 1,609 km/h]
M = hm lng m ca vt liu (%)
k = h s liờn quan n kớch thc ht cú th ly trong bng sau

Bng 5.1 Kớch thc ht v h s k

Kớch thc ht < 30 mm < 15 mm < 10 mm < 5 mm < 2,5
mm
K 0.74 0.48 0.35 0.20 0.11

Phỏt tỏn dng lng: quỏ trỡnh phỏt tỏn ca cht thi dng lng vo mụi trng rt
a dng v hỡnh thc v luụn xy ra khụng ngng chng hn nh: u ra ca h thng x
lý, nc t cỏc thỏp x lý khớ thi lũ t, nc rũ r sau x lý, nc ra mỏy múc thit
b.Do kh nng x lý luụn nh hn 100% nờn nhng ngun ny mc dự c x lý
nhng vn thi vo mụi trng mt lng cht ụ nhim dự l rt nh. Vic kim soỏt cht
thi nguy hi thi vo mụi trng ớt c thc hin so vi cỏc vn kim soỏt thụng
thng. Vỡ hu nh vic kim soỏt, giỏm sỏt ch thc hin da trờn cỏc ch tiờu thụng
thng v c thc hin i vi cỏc cụng trỡnh c nh trờn mt t m cha quan tõm
n cỏc cụng trỡnh ngm hay nhng ngun khụng thng xuyờn. Vớ d in hỡnh cho
trng hp ny l vic dựng thuc bo v thc vt, v cỏc h thng cng rónh nụng
thụn, cng nh dựng b t hoi trong nh cỏc ụ th. Vic kim soỏt v giỏm sỏt cỏc
ngun ny hin nay cũn rt nhiu tranh lun v cha a ra c bin phỏp hiu qu
nht, ngay c vic khoan ging n tng kin to ỏ v cht thi nguy hi vo ú cng
cũn nhiu tranh cói tho lun.

Ngoi ra cũn cú nhng ngun phỏt thi vo nc mt v nc ngm m khụng th kim
soỏt c. Nhng ngun ny cú th l nc ma chy trn v nc rũ r trong bói rỏc
cng nh cỏc hot ng ca con ngi (lm , trn, gõy ri vói). Bng 1. lit kờ cỏc
ngun phỏt thi vo nc mt v nc ngm.

5-4


GREEN EYE ENVIRONMENT
CÔNG TY MÔI TRNG
TM NHÌN XANH

GREE
Tel: (08)5150181
Fax: (08)4452694
www.gree-vn.com

THS: Nguyeãn Ngoïc Chaâu

© Copyright 2006 gree-vn.com, All rights reserved. Xin ghi rõ ngun khi bn phát hành li thông tin t trang này.
5-5

Bng 5.2. Các ngun phát thi, lng thi, mc đ ô nhim và nguyên nhân –yu t
tác đng

Ngun Lng thi Mc đ ô
nhim
Các nguyên nhân
và yu t nh
hng
Vn chuyn
(do tràn,
chy đ)

Mt phn ca th tích cht
đc vn chuyn
Cao trong
trng hp
cht vn
chuyn là cht
tinh khit
Do tai nn giao
thông, các s c
khi bc d xung
hàng
Kho lu tr
+ Tràn Mt phn ca th tích thùng
cha
Cao khi cht
lu tr là cht
tinh khit
Do cu trúc ca
thùng cha sai, các
s c trong bo
qun
+ Rò r Tc đ nh, tuy nhiên có th
xy ra liên tc trong thi
gian dài đc bit khi thùng
cha trong lòng đt
Cao khi cht
lu tr là cht
tinh khit
Ch đ kim tra
bo trì, niên hn s

dng ca thùng
cha
u ra ca
h thng x
lý
Khác nhau tùy thuc qui mô
ca h thng, thng là ln
Thp do yêu
cu ca lut
Thành phn, nng
đ đu vào, thit
k và vn hành h
thng
Bãi chôn
lp

+ Nc
ma chy
tràn
Tùy thuc vào mùa và lng
ma
Thp, thành
phn ô nhim
ch yu là cn.
Trong trng
hp bãi chôn
lp hình nón thì
hu nh không
có.
Tình trng đnh

bãi chôn lp, đ
dc, lng ma và
thi gian ma.
+ Hin
tng thm
r b mt
Tc đ thp nhng có th
liên tc kéo dài trong mt
thi gian dài.
T trung bình
đn cao
c tính ca đnh
bãi chôn lp (đ
dc, tính thm), do
chôn lp cht lng,
h thng thu gom
nc rò r
+ Rò r qua
lp lót đáy
Tc đ thp khi có lp lót
đáy, t trung bình đn cao
khi không có lp lót đáy,
liên tc trong thi gian dài
T trung bình
đn cao
c tính ca đnh
bãi chôn lp (đ
dc, tính thm), do
chôn lp cht lng,

GREEN EYE ENVIRONMENT
CƠNG TY MƠI TRNG
TM NHÌN XANH

GREE
Tel: (08)5150181
Fax: (08)4452694
www.gree-vn.com

THS: Nguyễn Ngọc Châu

© Copyright 2006 gree-vn.com, All rights reserved. Xin ghi rõ ngun khi bn phát hành li thơng tin t trang này.
h thng thu gom
nc rò r, đc tính
ca lp lót đáy.
H cha
+ Qúa ti,
hay s ra
trơi
Mt phn ca lng thi
cha trong h
Cao khi tr các
cht nguy hi
Cu trúc sai, do l
lt
+ Thm, r Lu lng nh khi có lp
lót, trung bình đn cao khi
khơng có lp lót, liên tc
theo thi gian.
Cao khi lu tr

cht thi nguy
hi
Tính thm ca lp
lót, chiu sâu ca
lp cht thi.


2. S lan truyn ca cht ơ nhim trong đt

Bay hơi
5-6



Hình 5.3. Chu trình nc trong t nhiên

Trong đt, s dch chuyn ca cht ơ nhim ph thuc rt ln vào dòng nc ngm trong
đt. Khơng gian cha nc và s phân b ca nc ngm có nh hng rt ln đn s lan
truyn ca cht ơ nhim.  có th hiu rõ v dòng nc ngm hình thành trong đt có
th xem xét chu trình nc trong t nhiên nh hình 5.3

Chu trình nc cho thy khi bt đu vic kt t ca nc trên mt đt do ma, ma đá,
tuyt s hình thành mt dòng chy tràn trên mt đt. Dòng nc chy tràn trên mt đt
này mt phn s thm xung di đt thành nc ngm, phn còn li s chy v các vùng
trng (vùng t thy) hình thành các dòng chy nh sui, sơng và cui cùng chy ra bin.
Lng nc ngm xung đt và lng nc chy trên b mt tip tc quay vòng vào khí
quyn do bay hi, phn còn li trong đt s tip tc thm xung và tùy theo cu trúc đa
tng mà hình thành các tng cha bão hòa nc và tng cha nc. Theo cu trúc đa
tng nc s có xu hng dch chuyn đi lên mt đt hay hng v ch trng. Q trình
dch chuyn và hng dch chuyn ca nc trong đt s ph thuc rt ln vào thành

Tầng chưa bão hòa
Tầng chứa nước
Tầng cách ly
Tầng trữ nước
Mưa

GREEN EYE ENVIRONMENT
CÔNG TY MÔI TRNG
TM NHÌN XANH

GREE
Tel: (08)5150181
Fax: (08)4452694
www.gree-vn.com

THS: Nguyeãn Ngoïc Chaâu

© Copyright 2006 gree-vn.com, All rights reserved. Xin ghi rõ ngun khi bn phát hành li thông tin t trang này.
phn đt ví d đi vi tng cha cát và si nc s có xu hng thm ngang hn là thm
dc. Lu lng dòng chy ca nc ngm trong đt có th c tính bng cách s dng
công thc Darcy

AikQ =

Q = lu lng (cm3/s)
k = h s thm (cm/s)
i = gradient thy lc (cm/cm)
A = din tích mt ct (cm2)
H s thm k ph thuc rt nhiu vào thành phn đt, bng 2 trình bày mt s h s thm
ca đt

Bng 5.3 H s thm ca đt

Loi k (cm/s)
Si 1-10
5
Cát hay hn hp cát si 10
-3
– 1
Cát mn và bùn (phù sa) 10
-2
– 10
-6
Sét pha bùn hay sét 10
-5
– 10
-9

Trong công thc trên, gradient thy lc ch th cho đ t tht th nng khi dòng chy qua
lp vt liu xp (đt) đc xác đnh nh sau

l
hh
i
21
−
=


h1 = chiu cao ct áp ti v trí 1 (cm)

h2 = chiu cao ct áp ti v trí 2 (cm)
l = khong cách gia hai v trí (cm)

Do trong đt có l xp và quá trình dch chuyn ca dòng chy trong đt là s dch
chuyn qua các l xp vì vy có th tính lu lng theo công thc bin đi Darcy nh
sau

Vs
AvAvQ ==

v = vn tc thm darcy = k.i (cm/s)
A = din tích mt ct ngang dòng (cm2)
vs = vn tc thm tuyn tính (cm/s) = v/n
n = đ xp ca đt (%)
AV = din tích mt ct ngang hu ích ca dòng (din tích l xp m2)

5-7


GREEN EYE ENVIRONMENT
CƠNG TY MƠI TRNG
TM NHÌN XANH

GREE
Tel: (08)5150181
Fax: (08)4452694
www.gree-vn.com

THS: Nguyễn Ngọc Châu

© Copyright 2006 gree-vn.com, All rights reserved. Xin ghi rõ ngun khi bn phát hành li thơng tin t trang này.
Tuy nhiên đt mi ni đu có thành phn và cu trúc khác nhau, điu này s dn đn tc
đ thm khác nhau.  đánh giá kh nng dn nc ca đt, ngi ta s dng giá tr đ
dn nc (transmissivity) ca đt đ đánh giá

tkT .= (cm
2
/s)
k = h s thm (cm/s)
t = đ dày ca tng cha nc (cm)

C ch lan truyn cht ơ nhim trong đt

Cht ơ nhim trong đt tn ti  rt nhiu dng (hay pha) khác nhau tùy theo bn cht lý
hóa ca cht ơ nhim. Cht ơ nhim có th hòa tan vào trong nc ngm và dch chuyn
qua các l xp ca đt. Theo din rng, q trình này có th mơ hình hóa theo dòng chy
và hng dòng chy ca nc ngm, tuy nhiên xét trên phng din hp, q trình này
liên quan trc tip đn kích thc ht và đ xp ca đt. Khi dch chuyn trong đt, cht
ơ nhim (hay nói cách khác là dòng cha cht ơ nhim) khơng đi xun qua các ht đt
mà đi qua các khong trng trong đt nh hình sau

5-8

Hình 5.4. S đ c ch phân tán c hc

Dòng nước chứa
chất ô nhiễm
Các hạt đất
Hướng chảy chính
của nước ngầm

Khi chy qua khong trng ca các ht đt, dòng chy s liên t
c đi hng, phân dòng
dn đn vic dòng đc khuy trn thy lc. Trng hp này đc gi là phân tán c hc
hay phân tán thy lc. H qu ca vic này s dn đn phm vi nh hng cng nh
nng đ ca cht ơ nhim khác nhau trong đt. Nu ngun ơ nhim là ngun đim, di
tác đng ca dòng chy, s phân tán c hc, th tích (hay phm vi nh hng) ca cht ơ
nhim s ln lên và do s hòa tan và nc trong đt, theo thi gian cht ơ nhim s b pha
lỗng. Nu ngun ơ nhim là ngun liên tc, di tác đng ca dòng chy và c ch phân
tán c hc, cht ơ nhim s lan rng theo hng dòng chy và cng đc pha lỗng theo
thi gian nh trong ngun đim. S đ lan truyn ca cht ơ nhim trong trng hp
ngun đim và ngun liên tc cho trong hình



GREEN EYE ENVIRONMENT
CÔNG TY MÔI TRNG
GREE

Tel: (08)5150181
Fax: (08)4452694
vn.com
TM NHÌN XANH
www.gree-

THS: Nguyeãn Ngoïc Chaâu

© Copyright 2006 gree-vn.com, All rights reserved. Xin ghi rõ ngun khi bn phát hành li thông tin t trang này.








Hng dòng chy ca nc ngm (a)

Hình 5.5. S đ phân tán ca cht ô nhim trong trng hp ngun liên tc





Hng dòng chy ca nc ngm (b)

Hình 5.6 S đ phân tán ca cht ô nhim trong trng hp ngun đim.

V c bn, quá trình lan truyn ca cht ô nhim hòa tan đc biu din nh trên, tuy

nhiên trong thc t
có rt nhiu yu t nh hng đn s lan truyn bao gm c các yu
t vt lý, hóa hc và sinh hc ca đt cng nh bn cht hóa hc hóa lý ca cht thi.
Mt s quá trình trong t nhiên nh hng đn s lan truyn ca cht ô nhim đc cho
trong bng

Bng 5.4 Các quá trình t nhiên tác đng đn s lan truyn ca cht ô nhim

Loi quá trình Quá trình tác đng
5-9

Quá trình vt lý (c hc) Phân tán; khuch tán; cu trúc đa tng;
Quá trình hóa hc Phn ng oxy hóa- kh; trao đi ion; phc hóa; kt
ta/hòa tan; s phân tng do kh nng hòa tan ca cht
ô nhim; hp ph; thy phân
Quá trình sinh hc Phân hy hiu khí; phân hy k khí; hp th ca sinh
vt

S phân b ca cu trúc đa tng s nh hng đn s phân b ca đng lan truyn,
rng hay hp đôi khi làm hình thành dòng chy trong các vt gãy đa tng.
i vi cht không hòa tan hay ít hòa tan vào nc, trong đt nó có th hình thành vùng
lng đng hay các lp váng trong tng nc ngm nh s đ sau





GREEN EYE ENVIRONMENT
CƠNG TY MƠI TRNG
TM NHÌN XANH

GREE
Tel: (08)5150181
Fax: (08)4452694
www.gree-vn.com

THS: Nguyễn Ngọc Châu

© Copyright 2006 gree-vn.com, All rights reserved. Xin ghi rõ ngun khi bn phát hành li thơng tin t trang này.
Tầng nước ngầm
Hướng dòng chảy
Thùng chứa
Lớp đất sét
Hướng dòng chảy
Thùng chứa












3. S tích ly và phân hy ca cht thi nguy hi trong đt

Trong đt ln tn ti khí-nc-vơc/hu c nên có các kh nng làm chm li q trình

lan truyn ca cht ơ nhim hay tng kh nng lan truyn cng nh gim (hay bin đi)
nng đ ca cht ơ nhim. Bng 5.5 trình bày mt s q trình t nhiên nh hng đn
q trình tích ly, phân h
y ca cht ơ nhim trong đt

Bng 5.5 Các q trình t nhiên nh hng đn q trình tích ly-phân hy ca
cht ơ nhim

Q trình Loi cht ơ nhim Tác đng
Hp ph Cht hu c/vơ c Tích ly làm chm q trình lan truyn
Kt ta Cht vơ c Tích ly làm chm q trình lan truyn
Trao đi ion Cht vơ c Tích ly làm chm q trình lan truyn
Lc Cht hu c/vơ c Tích ly làm chm q trình lan truyn
Oxyhóa-kh Cht hu c/vơ c Bin đi/Tích ly làm chm q trình lan truyn
Hp th sinh
hc
Cht hu c/vơ c Tích ly làm chm q trình lan truyn
Phân hy sinh
hc
Cht hu c Bin đi gim đc tính hay nng đ cht ơ
nhim
Thy phân Cht hu c Bin đi gim đc tính hay nng đ cht ơ
nhim
Hóa hi Cht hu c Bin đi pha (tip tc tích ly trong đt hay gii
phóng ra khí quyn)
Hòa tan Cht hu c/vơ c Tng tính linh đng (tng kh nng lan truyn)
ng dung
mơi
Cht hu c Tng tính linh đng (tng kh nng lan truyn)
Phân ly (hay

ion hóa)
Cht hu c Tng tính linh đng (tng kh nng lan truyn)
Phc hóa Cht vơ c Tích ly làm chm q trình lan truyn

5-10


GREEN EYE ENVIRONMENT
CÔNG TY MÔI TRNG
TM NHÌN XANH

GREE
Tel: (08)5150181
Fax: (08)4452694
www.gree-vn.com

THS: Nguyeãn Ngoïc Chaâu

© Copyright 2006 gree-vn.com, All rights reserved. Xin ghi rõ ngun khi bn phát hành li thông tin t trang này.
5-11


Quá trình làm chm (hay trì hoãn) lan truyn (retardation)

ây là quá trình làm cn tr s lan truyn ca cht ô nhim đng thi tích ly các cht ô
nhim trong đt bao gm các quá trình nh: hp ph; trao đi ion; kt ta; lc.

Hp ph: quá trình xy ra c trên thành phn hu c ln vô c ca đt. T l phân b ca
cht ô nhim gia nc và đt ph thuc nhiu vào ái lc liên kt gia hai pha. Aùi lc
liên kt ph thuc vào bn cht phân t và là hàm ca các c ch hóa hc, lý hc và đin.

Trong đó các lc liên kt quan trng là liên kt hydro, Van Der Waals, lc tnh đin. Các
cht hu c k nc có th hp ph trên thành phn vô c ca đt đc bit là trên các ht
sét. Bên cnh đó cng có th xy ra quá trình trao đi ion ca gia các cht ô nhim vi
đt. Quá trình hp ph trong đt thng xy ra trên phn hu c ca đt. Mt s yu t
quan trng nh hng đn quá trình hp ph

- Kích thc phân t
- Tính a nc
- Tính phân cc
- Cu trúc

Lng cht ô nhim đc hp ph có th c tính theo phng trình sau

S = K
d
.C
N

S = lng cht đc hp ph trên khi lng cht hp ph (mg/kg)
Kd = h s phân b
C = nng đ cht ô nhim trong nc ngm  đim cân bng (mg/L)

H s phân b Kd ph thuc rt nhiu vào tính cht ca cht ô nhim cng nh t l
phn hu c trong đt có th đc xác đnh theo phng trình sau

K
d
= K
oc
. f

oc

foc = t l phn carbon hu c trong đt
KOC = h s riêng phn carbon hu c ca cht ô nhim.
Trong mt s trng hp khi không bit KOC có th c tính KOC theo tính a nc
ca cht theo phng trình sau

K
OC
= 0,63 K
OW


Trao đi ion: đây cng là quá trình hp ph cht ô nhim vào đt, tuy nhiên khác vi quá
trình hp ph trên, quá trình này có s gii phóng ion. Tùy thuc vào thành phn ca đt
mà kh nng trao đi ion ca đt khác nhau. Tuy nhiên tùy thuc vào bn cht ca cht ô

GREEN EYE ENVIRONMENT
CÔNG TY MÔI TRNG
TM NHÌN XANH

GREE
Tel: (08)5150181
Fax: (08)4452694
www.gree-vn.com

THS: Nguyeãn Ngoïc Chaâu

© Copyright 2006 gree-vn.com, All rights reserved. Xin ghi rõ ngun khi bn phát hành li thông tin t trang này.
5-12

nhim và thành phn ca đt mà kh nng trao đi khác nhau, th t u tiên trao đi ion
nh sau

Na
+
< Li
+
< K
+
< Rb
+
< Cs
+
< Mg
2+
< Ca
2+
< Ba
2+
< Cu
2+
< Al
3+
< Fe
3+
< Th
4+
.

Quá trình này ph thuc rt nhiu vào pH ca môi trng. S thay đi pH ca môi trng
s nh hng rt nhiu đn kh nng trao đi ion .

Kt ta: là quá trình bin đi cht ô nhim t dng hòa tan thành dng không tan.
Thng xy ra đi vi các kim loi nng. Quá trình này cng ph thuc rt nhiu vào pH
ca môi trng, pH ca môi trng s quyt đnh nng đ ca cht ô nhim còn li trong
nc.
Lc: do cu trúc ca đt nên trong đt có các l xp, vì vy các cn s đc gi li trong
các l xp.

Quá trình tng kh nng lan truyn, bin đi hay gim nng đ

ây là quá trình hoc làm bin đi cht chng hn nh oxyhóa kh (hóa hc, sinh hc),
thy phân, hóa hi đ chuyn các cht t đt vào khí quyn.

Oxy hóa kh hóa hc: đây chính là quá trình làm bin đi cht góp phn gim đc tính
ca cht ô nhim. Ví d nh bin đi Cr t dng Cr6+ rt đc thành Cr3+ ít đc hn.

2H
2
CrO
4
+ 3SO
2
→ Cr
2
(SO
4
)
3

+ 2H
2
O

Oxyhóa-kh sinh hc: là quá trình bin đi cht hu c thành các phân t đn gin ít
đc hn di tác đng ca vi sinh vt trong đt.

Thy phân: Trong quá trình này nhóm OH s thay vào các nhóm chc ca cht hu c
làm cho cht hu c ít đc hn. c bit là các cht hu c có cha nhóm halogen (Cl, F,
Br )

RX + HOH → ROH + HX

Hóa hi: quá trình này da trên bn cht ca cht hu c (kh nng bay hi) đ chuyn
chúng thành dng khí vào khí quyn hay lp khí trong đt. Quá trình này ph thuc rt
ln vào áp sut bay hi ca cht và áp sut ca môi trng.

Bên cnh các quá trình trên còn quá các quá trình nh đng dung môi, ion hóa, hòa tan,
to phc, giúp cho cht ô nhim lam truyn nhanh hn trong môi trng đt.





GREEN EYE ENVIRONMENT
CễNG TY MễI TRNG
TM NHèN XANH

GREE
Tel: (08)5150181

Fax: (08)4452694
www.gree-vn.com

THS: Nguyeón Ngoùc Chaõu

â Copyright 2006 gree-vn.com, All rights reserved. Xin ghi rừ ngun khi bn phỏt hnh li thụng tin t trang ny.
4. S lan truyn trong khụng khớ

Cht ụ nhim khi thi vo khớ quyn, chỳng s lan truyn v phỏt tỏn trong khụng khớ ph
thuc rt nhiu vo giú, c tớnh ca mụi trng khụng khớ, a hỡnh khu vc, bn cht
cht ụ nhim v ngun phỏt thi. Ngun phỏt thi vo khụng khớ bao gm hai ngun
chớnh: t cỏc ng khúi v t ao, h thit b. Trong ú khớ thi t cỏc ng khúi cú kim
soỏt d dng hn.

Nng cht ụ nhim theo chiu ca hng giú chiu cao H trờn mt t cú th c
c tớnh theo phõn b Gauss nh sau

()

+
+

=
22
2
2
1
exp
2
1
exp
2

1
exp
2
,,
zzyzy
HzHzy
u
Q
zyxC



Q = lu lng thi cht ụ nhim (mg/s)
C = nng cht ụ nhim ti v trớ (x,y,z) ang xột ( mg/m3)
u = tc giú trung bỡnh (m/s)
(y, (z = h s khuch tỏn (m)
H = chiu cao ngun (m)
Z = tng chiu cao ngun v chiu cao lung khúi (m)

Bờn cnh s phỏt tỏn theo giú, cht ụ nhim cũn sa lng theo chiu phỏt tỏn di tỏc dng
ca trng lc, ma.


5.2 Cỏc Khỏi Nim C Bn V c Cht Hc

Khi mt cht thi nguy hi c thi vo mụi trng s din ra quỏ trỡnh lan truyn, tớch
ly cht nguy hi trong mụi trng t-nc-khớ. Trong quỏ trỡnh lan truyn s dn n
s tip xỳc gia cht ụ nhim vi con ngi v vi sinh vt. Do bn cht ca cht thi
nguy hi, cỏc cht ny s gõy tỏc ng n con ngi v sinh vt theo cỏc cỏch khỏc
nhau. C ch tớch ly, tỏc ng ca cht nguy hi lờn con ngi v vi sinh vt s khỏc

nhau rt nhiu ph thuc vo loi, th trng, v cỏc iu kin tip xỳc. Tuy nhiờn do c
ch c bn v nh hng ca c cht hc cha c hiu rừ rng, tớnh c ca mt cht
phn ln da vo s quan sỏt, ch mt phn nh l trc tip t ngi. xỏc nh c
tớnh ca mt cht phn ln t c t nhng thớ nghim trờn ng vt trong phũng thớ
nghim. V khi ú s dng kt qu ny ngoi suy ra kt qu cho con ngi thỡ giỏ tr
ny ch cũn mang tớnh tng i do hn ch ca thut toỏn , khoa hc phõn tớch v s
chuyn i trong mụi trng ca cht húa hc. Trong ni dung phn ny ch nờu lờn mt
s khỏi nim liờn quan nhm giỳp sinh viờn cú mt s khỏi nim c bn v mụn c cht
hc.


5-13


GREEN EYE ENVIRONMENT
CÔNG TY MÔI TRNG
TM NHÌN XANH

GREE
Tel: (08)5150181
Fax: (08)4452694
www.gree-vn.com

THS: Nguyeãn Ngoïc Chaâu

© Copyright 2006 gree-vn.com, All rights reserved. Xin ghi rõ ngun khi bn phát hành li thông tin t trang này.

5.2.1 Các con đng tip xúc

Thông thng cht đc hi đi vào con ngi qua ba con đng tip xúc chính: hô hp,

tiêu hóa và tip xúc vi da.






















Khi vào trong ngi chúng hp thu vào máu đi đn toàn b các c quan trong c th, tích
ly trong các c quan, hay thi hi ra ngoài nh s đ tng quát sau

5-14


GREEN EYE ENVIRONMENT
CƠNG TY MƠI TRNG
TM NHÌN XANH

GREE
Tel: (08)5150181
Fax: (08)4452694
www.gree-vn.com

THS: Nguyễn Ngọc Châu

© Copyright 2006 gree-vn.com, All rights reserved. Xin ghi rõ ngun khi bn phát hành li thơng tin t trang này.

Hình 5.7. S đ hp ph tích ly, phn chuyn, chuyn đi và bài tit cht đc ca
c th ngi

Nhìn chung, đc cht hp th vào c th qua đng tiêu hóa ít hn so vi qua da và biu
mơ ca h hơ hp do tính đc ca các cht s b gim bt di tác đng ca dch tiêu hóa.
 có th phân chuyn trong c th
 thơng qua h thng tun hồn, đc cht phi xâm
nhp qua đc các màng sinh hc, vic xâm nhp này đc quyt đnh bi các tính cht
hóa lý ca cht nh:

Hô hấp Da Tiêu hóa
Hệ thống đường ruộtPhổi

Hệ tuần hoàn Gan
Mật Thận
Bàng quang
Nước tiểu Phân
Túi phổi
Thơ
û
Bài tiết
Ngoại bào
Tích lũy trong mỡ,
xương và các mô khác
- Mc đ ion hóa thp
- H s riêng phn octanol-nc cao
- Bán kính ngun t hoc phân t

Và khi xâm nhp qua màng vào h thng tun hồn, đc cht s kt hp vi các thành
phn ca máu và theo h tun hòa dch chuyn trong tồn b c th di các dng sau

- Hồ tan trong nh tng
- Liên kt thun nghch vi protein, chylomicron hoc các cu t khác ca huyt
thanh.
- Phân tán hoc liên kt nm trong hng cu và các yu t to thành.


5-15


GREEN EYE ENVIRONMENT
CÔNG TY MÔI TRNG
TM NHÌN XANH

GREE
Tel: (08)5150181
Fax: (08)4452694
www.gree-vn.com

THS: Nguyeãn Ngoïc Chaâu

© Copyright 2006 gree-vn.com, All rights reserved. Xin ghi rõ ngun khi bn phát hành li thông tin t trang này.
5-16

5.2.2 Hp th, phân chuyn, chuyn hóa, và bài tit ca cht đc

Hp th

Là quá trình các cht thm qua màng t bào và xâm nhp vào máu, ngoài ra còn quá trình
hp th xy ra qua đng tiêu hóa, hô hp, da…s vn chuyn ca đc cht t h thng
tun hoàn vào trong mô cng đc gi là s hp th. Lng cht hp th các cht vào c
th đng vt ph thuc rt nhiu vào lng cht đa vào, thi gian c th b tip xúc,
kiu và loi xâm nhp. im đc bit ca hp th, phn ln đc xác đnh bi con đng
tip xúc, có nh hng đn s phân b. Mt đc trng ca hp th có th cho phép cht
đc đi vòng qua gan, vùng c bn kh đc tính. Ví d cht đc hp thu qua phi, da,
ming, thc qun có th tm thi đi vòng qua gan, trong khi nhng cht khác hp th qua
bao t và rut s theo máu trc tip đn gan.

C ch ca hp th: cht hóa hc có th qua nhiu con đng khác nhau qua các mô (là
b phn bo v bên ngoài và bên trong ca vi sinh vt). Các con đng đó là: (a) qua
màng t bào bi dch chuyn th đng (phân tán đn gin) hoc là di chuyn ch đng
hoc (b) đi qua nhng l xp (rng) hoc kênh hin din trong mô. Hu ht cht đc đi
qua màng t bào bi khuych tán đn gin (simple diffusion).

Khuych tán: tc đ khuch tán tùy thuc tính cht hóa hc và lý hc ca tác cht đc
hi, đc bit mc đ ion hóa, tính tan trong m (lipid solubility) liên kt protein và tính
tan trong nc. i vi vic đi qua màng t bào tính tan trong m là tính cht quan trng.
Tính tan trong m ca mt cht là ái lc ca cht hóa hc đi vi dung môi là m khác
vi dung môi nc (máu, nc tiu). Tính cht này liên quan đn tính phân cc ca cht.
Nhng cht phân cc tan hoc ion hóa trong nc và có th đc cho là cht a nc,
ngc li không phân cc đc gi là cht k nc (hydrophobic or lipophilic). H s
riêng phn octanol-nc ca mt cht ch ra kh nng tan trong m ca cht. Vì vy
nhng cht không phân cc s thâm nhp và di chuyn vào nhng mô có nhiu m
nhanh, nhng cht có h s riêng phn octanol-nc hn s chuyn đng nhanh vào trong
máu hn. Tuy nhiên, khi khi lng phân t ca cht tng s gim chuyn đng qua
màng.

Ngoài c ch khuch tán c bn, mt s hp th xy ra theo mt h thng di chuyn đc
bit và phc tp. Có rt nhiu c ch hin hu và hot đng có tính chn lc, ví d, hp
th đng, nhng cht dinh dng và cht a nc khác. Tng t có mt h thng cng
có th dch chuyn chn lc mt s cht đc. Mt s h thng hp th đc bit quan trng
trong vic bài tit cht đc ra khi c th.

Mt s con đng hp th ch yu nh:

Hp th qua con đng tiêu hóa: hp th có th xy ra theo sut chiu dài ca h thng
tiêu hóa, tuy nhiên khuynh hng hp th ti mi v trí khác nhau do khác nhau v pH
ca môi trng tn ti. Nói chung s hp th ti rut là cao nht vì ti đây cht đc hi có

GREEN EYE ENVIRONMENT
CÔNG TY MÔI TRNG
TM NHÌN XANH

GREE
Tel: (08)5150181
Fax: (08)4452694
www.gree-vn.com

THS: Nguyeãn Ngoïc Chaâu

© Copyright 2006 gree-vn.com, All rights reserved. Xin ghi rõ ngun khi bn phát hành li thông tin t trang này.
5-17

nng đ cao nht và thng  dng hòa tan đc trong m ( các dng phc hp). Các
quá trình chuyn hóa sinh hc di tác đng ca vi khun đng rut góp phn quan
trng quyt đnh kh nng hp th ca cht đc hi.

Hp th qua con đng hô hp: các cht đc hp th thng là các cht  dng khí,
các cht d bay hi, hay sol khí.  dng khí, cht đc hi di chuyn vào lp màng cht
lng trên thành con đng dn khí bi s khuch tán. S dch chuyn qua lp màng ph
thuc vào h s khuch tán ca khí, chiu dày lp màng, và nng đ khí  biên gii ca
lp này. Dòng mao mch (capillary blood) ly nhng khí tan trên vùng khác ca cht
lng và lp phân tách mô. Túi phi hp th khí din ra bi phn khí-máu, chu trình lc
máu/làm đy, và nng đ trong khí và trong máu. Trong phi, các cht khí tan đc vào
nc s tan trong nc nhy khí qun, tích đng ti đó và gây tn thng. i vi các
khí tan trong m s thm thu qua màng phi vi tc đ ph thuc vào h s riêng phn
octanol-nc và s hòa tan trong máu ca khí. i vi bi, tùy thuc vào kích thc ca
ht bi mà s đc gi li  các phn khác nhau trên sut chiu dài ca đng hô hp.
Thng các ht có đng kính ln hn 10(m s gây tác đng đn đng hô hp trên (đc
bit là mi và khí qun), ht có kích thc 1-5 (m gây tác đng đn phi và các mao
mch trong phi, ht có đng kính nh hn 1 (m thng đn màng phi. i vi các ht
lt vào phn trên ca h hô hp thng đc thi ra ngoài qua ho, ht hi hoc đôi khi b
nut vào theo đng tiêu hóa. Các ht mc vào phn di ca h hô hp s đc vn

chuyn đn tn màng phi. Các ht s tan thm qua màng phi đi vào h tun hoàn. Các
ht không tan đc khuch tán chm hn vào đn mch máu. Tùy theo bn cht ca cht
đc mà gây ra các phn ng khác nhau dn đn tn thng đng hô hp (kích thích,
viêm nhim, phù n, giãn ph nang, x phi…).

Hp ph qua con đng tip xúc da: da là mt rào cn rt tt đi vi rt nhiu loi đc
cht. Mt cht dây dính trên da có th có 4 phn ng sau:

- Da và t chc m tác dng nh hàng rào bo v chng li s xâm nhp ca đc
cht gây tn thng c th.
- Phn ng vi b mt da và gây viêm da s phát.
- Xâm nhp qua da và kt hp vi t chc protein gây cm ng da.
- Xâm nhp qua da vào máu.

Có hai con đng hp thu qua da là qua t bào da, qua tuyn bã và các tuyn khác, nhìn
chung c bn là qua t bào. Có nhiu yu t nh hng đn hp th đc cht qua da: cu
trúc hóa hc, tính cht hóa lý, nhit đ môi trng, t chc cu trúc ca các vùng da khác
nhau… Ti da các cht hu ht đc hp th thông qua t bào biu bì. Tuyn m hôi và
chân lông chim ít hn 1% din tích b mt c th và ch mt s ít các đc cht đc hp
th vào c th qua con đng này. Lp biu bì là lp màng khng ch tc đ hp th.
Tc đ di chuyn ca đc cht t lp biu bì vào h tun hoàn ph thuc vào đ dày ca
da, tc đ ca dòng máu và các yu t khác. Tc đ hp th s khác nhau ti các vùng da
khác nhau.


GREEN EYE ENVIRONMENT
CễNG TY MễI TRNG
TM NHèN XANH

GREE

Tel: (08)5150181
Fax: (08)4452694
www.gree-vn.com

THS: Nguyeón Ngoùc Chaõu

â Copyright 2006 gree-vn.com, All rights reserved. Xin ghi rừ ngun khi bn phỏt hnh li thụng tin t trang ny.
5-18

Phõn chuyn

L quỏ trỡnh c cht theo h thng tun hon i qua cỏc c quan trong c th, ú cỏc
cht cú th chuyn húa hay tớch ly li trong c th. Tc phõn chuyn ca c cht
n t bo ca mi c quan ph thuc vo dũng mỏu lu chuyn qua c quan ú. Tuy
nhiờn s phõn chuyn ca cht c s chu nh hng ca s tớch ly ti cỏc t bo (khu
vc lu gi) khỏc nhau trong c th. Cỏc khu lu gi cht c cú th l:

- Cỏc protein ca huyt tng (i vi cỏc cht cú kh nng liờn kt vi protein nh
Hg2+)
- M ca c th (i vi cht khụng phõn cc nh PCBs, cht hu c cha Clo)
- Xng (i vi Pb, radium, F)
- Gan v thn (Cd cú th tớch ly ti thn)

Do ỏi lc ca chỳng i vi mụ khỏc nhau, rt nhiu cht cú th tớch ly vựng khỏc vi
c quan ch yu cú th thoỏt ra trờn mt thi gian di. im c trng ca tớch ly
khụng gõy bt li cho c quan tớch ly. Vớ d Lindane cú th tớch ly trong m khụng gõy
bt k nh hng bt li n t bo m. Vựng tớch ly cú th cú nng c cht cao
nh trong cỏc c quan ch yu (c quan cú xu hng tớch ly). T l c gi li v vựng
tớch ly riờng s tu thuc vo c tớnh ca hp cht húa hc (tớnh phõn cc, ỏi lc vi
mụ l hai tớnh cht ch yu). Vựng tớch ly hot ng cõn bng vi quỏ trỡnh khỏc v cú

th l thun nghch, vỡ vy quỏ trỡnh bi tit ca vựng tớch ly cú th trong khong thi
gian ngay c sau khi chm dt tip xỳc vi mụi trng tip xỳc. Tuy nhiờn trng hp
vựng tớch ly nh ngha l im vựng c t. Vớ d thy ngõn vụ c s gõy nhng bin
i mónh lit lm suy yu cỏc chc nng ca thn. Hay khi Cd trong v thn 100-200
ppm s lm h thn.

Do bn cht ca cht t ú cú cỏc phn ng lý húa khỏc nhau vi cỏc h thng c quan
khỏc nhau dn n s phõn b ca c cht

- Cht cú tớnh in ly s lu tr cỏc c quan cú cỏc cu thnh tng ng vớ d nh chỡ,
fluor tp trung trong xng, bc v vng tp trung ti da, lng ng trong gan v thn
dng phc.
- Cht khụng in ly loi dung mụi hu c tan trong m s tp trung trong cỏc t chc
giu m nh thn kinh.
- Cỏc cht khụng in ly v khụng hũa tan trong cht bộo nhỡn chung thm vo cỏc t
chc kộm hn v ph thuc vo kớch thc phõn t v nng c cht.


Chuyn húa c cht

Khi c cht tip xỳc vi cỏc c quan, ba yu t khỏc vi s tớch ly cú th xy ra nh
sau:


GREEN EYE ENVIRONMENT
CÔNG TY MÔI TRNG
TM NHÌN XANH

GREE
Tel: (08)5150181

Fax: (08)4452694
www.gree-vn.com

THS: Nguyeãn Ngoïc Chaâu

© Copyright 2006 gree-vn.com, All rights reserved. Xin ghi rõ ngun khi bn phát hành li thông tin t trang này.
5-19

- Bin đi sinh hc- các c quan giàu enzyme vic trao đi cht ca các c quan có th
bin đi cht đc thành dng phân t khác mà không nht thit ít đc hn cht ban đu.
- Bài tit: cht đc có th không đclu tr cng nh không đc trao đi (bin đi) s
b bài tit khi c th.
- Hình thành các phc hp đc trng vi c quan tip nhn: cht đc ch tn công vào
mt hay mt vài c quan (nh là c quan ch yu)

c cht vào c th tham gia vào mi phn ng sinh hóa hc hay là quá trình bin đi
sinh hc. Quá trình này có th xy ra  nhiu b phn và mô. V trí chính xy ra s trao
đi hóa hc là gan, da và phi. Hot tính enzym trao đi cht có th đc tìm thy trong
nguyên sinh cht, ty lp th, màng ni cht ca t bào gan (paranchymal). c tính chung
ca hu ht quá trình chuyn hóa các sn phm ca s trao đi cht là phân cc hn so
vi các cht ban đu. Quá trình này s thun li cho s đào thi ca đc cht vào nc
tiu và mt. S trao đi cht có th chia thành 2 loi tùy theo các phn ng enzyme:

Các phn ng ca giai đon 1: các phn ng ca giai đon 1 chuyn hóa các hóa cht
thành các dn xut vi các nhóm chc nng thích hp cho phn ng  giai đon 2. Các h
thng enzyme chính tham gia vào các phn ng trong giai đon này là các oxydaza hoc
monoxygenaza phi hp vi cytochrome. Trong giai đon này có các phn ng nh sau:

- Oxyhóa: là dng thông thng nht ca phn ng chuyn hóa sinh hc gm oxy hóa
ru, aldehyt thành các axit tng ng, oxy hóa các nhóm alkyl thành các alcol, nitrit

thành nitrat ….
- Kh oxy: ít gp hn quá trình oxy hóa, ví d aldehyt và xeton thành alcol, clorat thành
tricloretanol, các nitro (-NO2) ca carbua thm đc kh thành amin (-NH2).

- Thy phân: đi vi cht hu c, quá trình thy phân nh enzyem, còn đi vi các cht
vô c ch là phn ng thông thng. Thy phân các hp cht ca carbon, sulfua, nitrogen
và phot phat đ đa đn hình thành các axit và ru. Các ester thy phân thành các amide
nh nhiu loi enzyme tùy thuc vào nhóm alkyl ca cht.

Các phn ng ca giai đon 2 (phn ng liên hp): các phn ng trong giai đon này
tham gia vào s tng hp dn xut ca các cht, và các phn ng này đc xem nh
làphn ng liên hp đóng mt vai trò quan trng trong quá trình trao đi cht loi b đc
tính. Có nhiu loi liên hp xy ra nhìn chung có các liên hp sau

- Liên hp vi lu hunh (S): axit cyanhydric và các cyanua liên hp vi S đ to thành
thiocyanat không đc và thi vào nc tiu.

- Liên hp vi nhóm methyl (-CH3)

- Liên hp vi H2SO4: phn ln carbua thm và dn xut nitro và amin ca nhân thm b
oxy hóa (hoc kh), sau đó liên hp vi H2SO4 ri thi vào nc tiu di dng mui
kim.

GREEN EYE ENVIRONMENT
CÔNG TY MÔI TRNG
TM NHÌN XANH

GREE
Tel: (08)5150181
Fax: (08)4452694

www.gree-vn.com

THS: Nguyeãn Ngoïc Chaâu

© Copyright 2006 gree-vn.com, All rights reserved. Xin ghi rõ ngun khi bn phát hành li thông tin t trang này.
5-20

- Liên hp vi glucuronic: rt nhiu cht đc đào thi qua nc tiu di dng liên hp
vi axit glucuronic nh phenol và dn xut ca phenol, alcloid, các steroid. Các phn ng
này thng xy ra  gan.

- Liên hp vi glycin: các axit thm thng liên hp vi glycin.

Bên cnh đó còn có s kt hp gia đc cht vi protein. S liên kt này là các liên kt
ion có tính thun nghch. Quá trình này din ra trong dch bào và các mô, ph thuc vào
cu trúc ca protein, pH ca môi trng, nng đc ca các cht. Trong các liên kt vi
protein, liên kt vi protein trong máy s tích t li torng c th và s gây bt li cho c
th, còn liên kt trong dch bào có th có kh nng đc thi ra nu có mt cht khác có
ái lc cao vi đim liên kt trên protein hn đc cht.

Bài tit đc cht

Nhìn chung s phân b và đào thi các đc cht s ph thuc vào: hàm lng m, hàm
lng nc, s kt hp ca các phân t, quá trình di chuyn trong não, đào thi qua phi,
đào thi qua thn, đào thi qua mt, quá trình trao đi cht, sn xut sa, m hôi, nc
bt, nc mt. Quá trình đào thi có th xy ra nhiu cách khác nhau trong đó thn là c
quan chính chu trách nhim đào thi các đc cht l khi c th. Mt và phi cng có th
đào thi cht đc ra khi c th. V nguyên tc quá trình đào thi ging vi quá trình hp
th, vn chuyn các hóa cht qua màng sinh hc da vào s chênh lch nng đ hóa cht.
Bài tit ca nhng cht không phân cc, không bay hi là rt khó khn và thng ch có

th xy ra theo s bin đi trao đi cht bi các c quan đ thành phân cc hn và vì vy
tan trong nc nhiu hn và sau đó có th bài tit qua đng tiu.

Có hai c ch bài tit các đc cht: mt c ch do các anion hu c (axit) và mt c ch
do các cation hu c (baz). Các đc cht liên kt vi protein không b đào thi do quá
trình lc ca tiu cu thn hoc s khuch tán th đng. Các cht này đc thi ra bng
quá trình bài tit ch đng. Các hp cht tan trong m thi ra khi c th rt chm qua
các dòng tun hoàn thi ca nc tiu hay dch vàng ca gan. Vì vy các hp cht tan
trong m s tích t trong c th lâu hn và ch b bài tit ra khi c th khi đã b chuyn
hóa thành nhng cht tan đc trong nc. Các cht hòa tan vào m đc thn lc ra
khi máu thng nhanh chóng hp th li vào máu nu nh nc tiu không đc thi
ngay ra ngoài c th.

Mt đc cht có th đào thi bi các t bào gan vào trong mt sau đó đi vào rut. Nu
tính cht ca cht đc thích hp cho s hp th li, mt s hp cht có th đc quay
vòng qua quá trình hp th li t h tiêu hóa vào h tun hoàn (chu trình gan-rut) cho
đn khi đc thi loi cui cùng qua thn.

Mt cng đóng vai trò ch yu trong vic đào thi các loi hp cht có phân t lng ln
hn 300 nh các anion, các cation và các phân t không b ion hóa cha các nhóm phân
t và các nhóm a m. Các hp cht có khi lng phân t thp b bài tit ch yu trong

GREEN EYE ENVIRONMENT
CễNG TY MễI TRNG
TM NHèN XANH

GREE
Tel: (08)5150181
Fax: (08)4452694
www.gree-vn.com

THS: Nguyeón Ngoùc Chaõu

â Copyright 2006 gree-vn.com, All rights reserved. Xin ghi rừ ngun khi bn phỏt hnh li thụng tin t trang ny.
5-21

mt. Mt s c cht c chuyn húa ri liờn hp sulfo hoc glucuromic ri o thi
qua mt.

Bờn cnh cỏc c quan nờu trờn mt s cht cng c o thi qua vic th ra di dng
khớ v hi.


3. Cỏc yu t nh hng n c tớnh

Cú rt nhiu yu t nh hng n c tớnh ca cht i vi c th, nhỡn chung bao gm
cỏc yu t sau:

Bn cht húa cht v tớnh cht lý húa ca c cht: xỏc nh mc cỏc hot tớnh sinh
hc. Quyt nh c ch hp th vo c th. Cỏc yu t quyt nh tỏc hi ca c cht vi
c th bao gm: cu trỳc húa hc, tớnh cht lý hc ( sụi, bay hi, hũa tan ) tỏc
dng phi hp vi cỏc cht.

iu kin tip xỳc: iu kin tip xỳc ca cht c s nh hng phn ng ca c th i
vi c cht. Cỏc iu kin tip xỳc bao gm: liu lng hay nng húa cht, dũng tip
xỳc v thi gian tip xỳc. Liu lng s quyt nh tớnh c ca cht, ng tip xỳc
cng quyt nh tớnh c ca húa cht (mt s cht qua ng hụ hp thỡ gõy c nhng
qua ng tiờu húa thỡ khụng), thi gian tip xỳc cú th quyt nh n kh nng phc
hi ca c th.

Loi, gii tớnh, tui v cỏc yu t di truyn: c tớnh ca gõy ra i vi c th do phn
ng ca chỳng vi c th mang tớnh c thự riờng i vi tng loi (vớ d nitobenzene
gõy bnh methemoglobineme rt c vi ngi nhng li khụng c vi kh, chut hay
th) do khỏc nhau v chuyn húa sinh hc v sinh lý khỏc nhau. tui cng quyt nh
kh nng phn ng ca c th vi húa cht (vớ d DDT khụng c vi chut mi sinh
nhng c vi chut ln). Gii tớnh cng quyt nh tớnh nhy cm vi c cht (vớ d
chut c nhy cm hn chut cỏi 10 ln khi tip xỳc lõu vi DDT).
Tỡnh trng sc khe ti thi im tip xỳc: tỡnh trng sc khe trong ú tỡnh trng bnh
tt cú th gõy nh hng trc tip n cỏc phn ng ca húa cht vi c th. Vớ d khi
gan b bnh thỡ phn ng ca gan i vi ru cú th b kộo di do c ch chuyn húa
sinh hc ca ru trong gan ó b thay i. Khi cú cỏc bnh v thn s nh hng n s
o thi hoỏ cht dn n s tn ti ca húa cht trong c th lõu hn.

S cú mt ca húa cht khỏc trong c th sinh vt, trong mụi trng v thi gian tip
xỳc: s cú mt ca húa cht khỏc s gõy ra cỏc tng tỏc gia hoỏ cht ú vi cht c
nh hng n cỏc chuyn húa sinh hc ca c th. Quỏ trỡnh tng tỏc ny cú th gõy ra
cỏc tỏc ng tng ng, tỏc ng ln hn hay tỏc ng nh hn . Cỏc tỏc ng ny cú
th gia tng tớnh c ca cht, gim tớnh c, lm suy gim cỏc chc nng sinh lý, gim
cỏc c quan cú th tip nhn c cht.


GREEN EYE ENVIRONMENT
CễNG TY MễI TRNG
TM NHèN XANH

GREE
Tel: (08)5150181
Fax: (08)4452694
www.gree-vn.com

THS: Nguyeón Ngoùc Chaõu

â Copyright 2006 gree-vn.com, All rights reserved. Xin ghi rừ ngun khi bn phỏt hnh li thụng tin t trang ny.
5-22

Chp nhn hay thớch ng: l quỏ trỡnh gim bt tớnh phn hi (ỏp ng) i vi mt húa
cht khi cỏ th tip tc phi tip xỳc vi húa cht. C s ca quỏ trỡnh l kớch thớch
enzyme tham gia vo qua trỡnh chuyn húa sinh hc. Vớ d: mt s ngi thớch ng vi
nicotine, caffeine v ru.

Cỏc yu t mụi trng: cỏc yu t nh nhit , m, ỏp sut, thnh phn mụi trng,
ỏnh sỏng, cỏc yu t xó hi cú th gõy nh hng n ỏp ng ca c th i vi húa
cht. Cỏc yu t ny s tỏc ng lờn quỏ trỡnh tn ng sinh hc, thay i sinh lý hc k
c nhng thay i v hoocmụn v nhng tng tỏc cú th cú v húa hc vt lý.

4. ỏnh giỏ an ton

L quỏ trỡnh ỏnh giỏ c tớnh tim nng ca mt tỏc nhõn hoỏ hc hay lý hc trờn c th
sinh vt (thụng thng l ng võt) sau ú ỏnh giỏ trờn c th ngi. Do s liu khi ỏp
dng trờn ngi l s liu suy oỏn t s liu nghiờn cu trờn ng vt vỡ vy v chớnh
xỏc nú ch mang tớnh tng iứ do khụng ỏnh giỏ c y cỏc iu kin tip xỳc
xy ra. Mt chng trỡnh ỏnh giỏ an ton l mt nghiờn cu khoa hc c thit k
xỏc nh iu kin tip xỳc an ton cho ngi, nhng nguyờn tc ca mt thớ nghim
khoa hc cng c ỏp dng cho tt c cỏc nghiờn cu ỏnh giỏ an ton. Trỡnh t thit k
mt nghiờn cu an ton bao gm

- Xỏc nh rừ rng ngn gn mc tiờu vn s gii quyt
- Thu thp thụng tin, s liu nn v tỏc nhõn nghiờn cu. S liu nn cú th l cỏc tớnh cht
lý húa ca hoỏ cht, cỏc phng phỏp phõn tớch, bin i ca húa cht trong quỏ trỡnh ch
bin, x lý.

- D kin s tip xỳc ca con ngi bao gm cỏc iu kin, liu lng, nng v thi
gian phi c d kin trc khi tin hnh trờn ng vt.

Yu t quan trng nht trong mt thit k phự hp ca cỏc nghiờn cu ỏnh giỏ an ton l
iu kin thớ nghim phi c thit k tht sỏt vi iu kin tip xỳc ca con ngi. iu
ny s lm cho cỏc nghiờn cu phự hp v tr giỳp cho vic suy oỏn c tớnh trờn c th
ngi. Nhng vn cõn nhc khỏc bao gm: xỏc nh nhng vn mu cht, iu kin
tip xỳc, cỏc ng vt phự hp, phõn tớch thng kờ, ỏnh giỏ ri ro
Cú hai phng phỏp chớnh c dựng ỏnh giỏ an ton

- Phng phỏp ma trn: thc hin mt lot cỏc thớ nghim sau ú ỏnh giỏ tt c cỏc s liu
v thit lp iu kin tip xỳc an ton.

- Phng phỏp dóy: tin hnh cỏc thớ nghim din ra k tip nhau, iu ú cú ngha l thc
hin cỏc thớ nghim sau da vo kt qu thớ nghim trc ú. Vi phng phỏp ny, vic
quyt nh cú lm tip thớ nghim na hay khụng s c xỏc nh. Trong chng trỡnh ỏnh
giỏ an ton theo phng phỏp dóy thớ nghim bao gm cỏc thớ nghim sau

ĩ Nghiờn cu c tớnh tc thi

GREEN EYE ENVIRONMENT
CễNG TY MễI TRNG
TM NHèN XANH

GREE
Tel: (08)5150181
Fax: (08)4452694
www.gree-vn.com

THS: Nguyeón Ngoùc Chaõu

â Copyright 2006 gree-vn.com, All rights reserved. Xin ghi rừ ngun khi bn phỏt hnh li thụng tin t trang ny.
5-23

ĩ Nhc li liu lng hay cỏc nghiờn cu c tớnh ngn hn trờn c th ng vt, cỏc
nghiờn cu so sỏnh v tn ng sinh hc, hp th, phõn b, chuyn húa sinh hc hay
trao i cht, bi tit hay o thi v ng hc trong c th ng vt bv con ngi.
ĩ S dng cỏc liu n v cỏc liu lp li nghiờn cu trờn ngi v cỏc nghiờn cu trờn
ng vt
ĩ Nhc li cỏc nghiờn cu liu lng trờn c th ngi, cỏc nghiờn cu c tớnh di hn
hay món tớnh trờn c th ng vt
ĩ Nghiờn cu di hn trờn c th ngi, cỏc nghiờn cu v c tớnh ung th trờn c th
ng vt thớch hp, nghiờn cu v s sinh sn v sinh trng trờn ng vt, cỏc
nghiờn cu c bit cn tin hnh nh nghiờn cu min dch hc, c tớnh ti cỏc c
quan b tỏc ng, cỏc mi tng tỏc trờn c th ng vt, cỏc nghiờn cu v dinh
dng v cỏc nghiờn cu khỏc trờn c th con ngi.

Nghiờn cu v c tớnh tc thi: c thit k ỏnh giỏ nhng c tớnh cú th cú sau
khi c th b tip xỳc vi mt tỏc nhõn hoỏ hc hay vt lý. Thớ nghim ny nhmxỏc nh
mi quan h liu lng-ỏp ng, c quan no b tỏc ng v c ch tỏc ng t ú a ra
liu lng phự hp cho nghiờn cu tip theo, phõn bit s khỏc nhau v gii tớnh v loi.
Qua ú cú th cung co c nhng thụng tin quan trng trong trng hp cn phi x lý
c tớnh tc thi cho con ngi. Mt s quy nh khi nghiờn cu v c tớnh tc thi l:
phi s dng s lng ng vt thớ nghim theo tui, gii tớnh, ng tip xỳc phi
mụ phng theo cỏch con ngi tip xỳc, cỏc tỏc ng liờn quan n húa cht, cỏc tỏc
ng khụng liờn quan n liu lng phi c quan sỏt k trờn ng vt nghiờn cu sau
mi ln tip xỳc, cỏc ch tiờu a ra ỏnh giỏ nhng s thay i v cỏc hot ng tiờu
húa, cỏc phn ng hụ hp, s tiờu th thc phm, s tng trng lng, tỡnh trng bnh tt,
t l t vong, cỏc ng vt thng phi c quan sỏt 14 ngy sau khi tip xỳc. Mt s
vn cn cõn nhc khi thit k thớ nghim:

ĩ Gii hn ca thớ nghim: liờn quan n vic cho liu lng tip xỳc l 5g hay 5ml
hoỏ cht/kg trng lng c th
ĩ Cỏc thớ nghim gii hn trờn di: cho mi ng vt tip xỳc vi mt liu lng
trong mt thi gian nht nh sau ú cho mt ng vt khỏc tip xỳc vi mt liu
lng thp hn hoc cao hn.
ĩ Thớ nghim ỏp dng liu lng theo hỡnh thỏp: tng liu lng lờn mi ngy hay
tng thi gian tip xỳc cho n khi phỏt hin c tớnh.

Thớ nghim ngn hn nghiờn cu c tớnh di truyn: xem xột kh nng tỏc ng ca
húa cht lờn nhng thay i trong AND hay chromosome. Thớ nghim ny xem xột n
s t bin gen, s thay i chromosomes hy hoi AND thớ nghim c thc hin
trong thi gian ngn khong vi tun.

Cỏc thớ nghim nhc li liu lng: kộo di t 14-28 ngy, thớ nghim ny thc hin
nhm thit lp mi quan h liu lng-ỏp ng, xỏc nh c quan chu tỏc ng v c cu
tng i ca cỏc hot ng ng thi cung cp s liu v liu lng cho thớ nghim tip
theo. Qui chun ca thớ nghim l phi s dng mt s lng ng vt thuc hai gii

GREEN EYE ENVIRONMENT
CễNG TY MễI TRNG
TM NHèN XANH

GREE
Tel: (08)5150181
Fax: (08)4452694
www.gree-vn.com

THS: Nguyeón Ngoùc Chaõu

â Copyright 2006 gree-vn.com, All rights reserved. Xin ghi rừ ngun khi bn phỏt hnh li thụng tin t trang ny.
5-24

tớnh. Cỏc ch s ỏnh giỏ: trng lng c th, lng thc n tiờu th, hiu qu ca thc
phm(t s trng lng c th gia tng so vi trng lng thc n tiờu th), tỡnh trng
bnh tt v t vong, cỏc kt qu phõn tớch nc tiu, trng lng cỏc c quan ni tng
trong c th v nhng thay i khỏc.

Cỏc nghiờn cu so sỏnh tn ng sinh hc: bao gm cỏc vn v hp th, phõn b,
vn chuyn sinh hc, o thi v cỏc nghiờn cu. Nghiờn cu nhm xỏc nh s phõn b,
s cú mt ca húa cht trong c th ng vt, xỏc nh loi no phự hp vi nghiờn cu
tip theocng nh liu lng cho nghiờn cu sõu hn, thit lp c s cho chng trỡnh
ỏnh giỏ an ton.

Cỏc nghiờn cu bỏn món tớnh: cho ng vt thớ nghim tip xỳc vi hoỏ chthay tỏc
nhõn vt lý di nhng iu kin nht nh. Mt thớ nghim cú th kộo di t 3-12 thỏng
liờn tc. Thớ nghim nhm xỏc nh c món tớnh, thit lp mi quan h liu lng ỏp
ng, c quan ni tng b tỏc ng v c ch ca phn ng cung cp cỏc s liu liu lng
cho nghiờn cu tip theo, cung cp s liu cho nhng tỏc hi tim tng v xỏc nh
liu lng khụng xỏc nh c tỏc hi (NOAEL), cú th suy din c cỏc hin tng s
xy ra trong c th ngi. Khỏc vi thớ nghim lp li liu lng, thớ nghim ny thc
hin trong thi gian di hn v s lng ch tiờu ỏnh giỏ nhiu hn.

Thớ nghim ỏnh giỏ c tớnh di hn: thớ nghim c tin hnh nhm cú th hỡnh
dung mt cỏch khỏi quỏt c tớnh di hn ca tỏc cht trờn c th ng vt nghiờn cu
(trong thớ nghim ny thng dựng chú lm ng vt thớ nghim). Thớ nghim nhm tỡm
hiu c quan no chu tỏc ng, thit lp mi quan h liu lng-ỏp ng, cung cp s
liu v cỏc tỏc ng tớch ly, xỏc nh nguy c gõy ung th v mc liu lng khụng
gõy tỏc hi (NOAEL) cú th suy din ra nhng s liu phự hp ỏp dng cho ngi. Thớ
nghim ny c thc hin trong sut vũng i ca ng vt thớ nghim (ng vt gm

nhm khong 2 nm, i vi chú hay kh thớ nghim kộo di trong sut 7 nm hoc hn).
Cỏc ch s ỏnh giỏ bao gm: trng lng c th, lng thc n tiờu th, tỡnh trng bnh
tt, t l cht, du hiu ca vic gii c, nc tiu, trng lng cỏc c quan ni tng,
nhng thay i khỏc trong mụ t bo.

Nhng nghiờn cu món tớnh: c thc hin ỏnh giỏ nhng tỏc ng cú th ca mt
tỏc nhõn húa hc hay vt lý trong mt quỏ trỡnh tip xỳc di hn t ú cú th hỡnh dung
c nhng tỏc hi món tớnh ca c cht, thit lp mi quan h liu lng-ỏp ng, c
quan ni tng no chu tỏc ng v c ch gõy c trờn c th, cung cp s liu v tỏc
ng tớch ly, ỏnh giỏ kh nng phc hi ca c th sau khi b tỏc ng. Thớ nghim tin
hnh ỏnh giỏ mt cỏch chc chn v tớnh gõy ung th ca tỏc nhõn v xỏc nh
nng khụng quan sỏt c tỏc hi giỳp cho vic suy din s liu ỏp dng i vi c
th ngi. Mt s qui nh i vi thớ nghim l phi dựng mt s lng ng vt
gm nhm v gii tớnh. Cỏc ch tiờu ỏnh giỏ bao gm: trng lng c th, lng thc
phm tiờu th, hiu sut ca thc n, tỡnh trng bnh tt v t l cht, du hiu gii c,
nc tiu, trng lng cỏc c quan ni tng cng nh cỏc thay i khỏc.


GREEN EYE ENVIRONMENT
CễNG TY MễI TRNG
TM NHèN XANH

GREE
Tel: (08)5150181
Fax: (08)4452694
www.gree-vn.com

THS: Nguyeón Ngoùc Chaõu

â Copyright 2006 gree-vn.com, All rights reserved. Xin ghi rừ ngun khi bn phỏt hnh li thụng tin t trang ny.

5-25

Cỏc th nghim v kh nng gõy ung th: c tin hnh nhm ỏnh giỏ chc chn v
kh nng gõy ung th mt cỏch tim tng ca tỏc nhõn trờn ng vt thớ nghim. Thớ
nghim c dựng khng nh kt qu. Thớ nghim c tin hnh trong thi gian t
18-24 thỏng liờn tc vi mt liu lng tng i cao. Thớ nghim thng c kt hp
vi thớ nghim nghiờn cu th nghim món tớnh. Cỏc ch tiờu ỏnh giỏ tng t thớ
nghim nghiờn cu món tớnh.

5. ỏnh giỏ nguy c ca c cht

5.1 Xỏc nh mi nguy c v cỏc hỡnh thc tỏc dng ca c cht

Xỏc nh mi nguy hi bao gm cỏc cụng vic thu thp, ỏnh giỏ s liu v cỏc loi tn
thng sc khe hay cỏc bnh tt cú th gõy ra do húa cht trong iu kin tip xỳc vi
hoỏ cht ú. Cụng vic ny bao gm c vic c trng húa chu trỡnh chuyn bin ca húa
cht trong c th v mi tng tỏc ca chỳng vi cỏc c quan, cỏc t bo v cỏc thnh
phn to nờn t bo.
S liu nghiờn cu ca mt nhúm ngi tip xỳc vi hoỏ cht l mt thụng tin quan trng
xỏc nh cỏc mi nguy hi, tuy nhiờn khụng phi bao gi cng c thc hin sn cho
phn ln cỏc húa cht. Hn na vic nghiờn cu trờn con ngi thng rt khú lm, t
tin, khú a ra kt lun vỡ s liu thng ớt v cũn nhiu yu t khỏc ng thi tỏc ng
n nghiờn cu nh vic hỳt thuc, mụi trng sng khỏc nhauVic nghiờn cu trờn
ng vt mc dự c kim soỏt cht ch, kt qu rừ rng nhng cú hn ch ln ú l
ng vt thc s khụng phi l i tng quan tõm.
Cỏc c cht th hin nhng nh hng ca nú bng cỏc hỡnh thc vt lý, sinh lý, sinh
húa hc hoc bng s kt hp ca cỏc phng thc ny. Cỏc phng thc bao gm: lý
hc, húa hc, bin i sinh lý, c ch enzyme, c ch min dch.

5.2 Cỏc nghiờn cu c hc trờn c th ng vt

Cỏc nghiờn cu ny ph thuc vo liu lng, thi gian tip xỳc vi húa cht, cỏc tỏc hi
c cht s khỏc nhau, chỳng cú th gõy ch ngay lp tc, gõy ung th hoc gõy ra nhng
thay i v sinh húa, sinh lý Nghiờn cu trờn ng vt t ú suy ra kt qu ỏp dng cho
ngi cú nhng thun li nh: quỏ trỡnh tip xỳc v tỏc hi c xỏc nh rừ t ú d
thit lp nguyờn nhõn. Tuy nhiờn cng cú mt s nhng bt li nh: mi liờn quan s liu
cho ng vt i vi ngi, mi liờn quan suy oỏn gia liu lng cao v liu lng
thp, ng nht gia cỏc ng vt thớ nghim v khụng ng nht ca cng ng loi
ngi.

Da trờn tỏc ng ca húa cht lờn c th ngi ta chia ra hai loi c cht: c cht ni
hp (tỏc ng lờn cỏc c quan) v c cht ti im (tỏc ng ti im tip xỳc). Mt hoỏ
cht cú th gõy ra nhiu tỏc ng nguy hi: c tớnh tc thi, c tớnh bỏn món tớnh v
món tớnh. Thng trong c hc, cỏc nh khoa hc chỳ ý ti cỏc tỏc ng nguy hi xut
hin nng thp nht hay s tip xỳc ớt nht. i vi vn ny ngi ta a ra hai
ch tiờu ỏnh giỏ