TIEU LUAN xu hướng vận động và phát triển của báo phát thanh

A. MỞ ĐẦU
Sự phát triển của khoa học kĩ thuật cùng với sự ra đời của mạng thơng
tin tồn cầu Interrnet đã tạo nên những xa lộ thông tin siêu tốc với dung lượng
khổng lồ và thiết lập nên những hàng lang thơng tin rộng lớn. Trước thực tế
đó, các nhà nghiên cứu báo chí buộc phải đặt ra câu hỏi rằng, các loại hình
báo chí truyền thống như báo in, phát thanh và kể cả truyền hình sẽ phải có
những thay đổi gì để tiếp tục vận động vươn lên thích ứng, tồn tại và đối mặt
với sự thách thức của Internet.
Khi các phương tiện thông tin ngày càng phát triển, mỗi nhóm cơng
chúng và mỗi cá nhân đều có quyền chọn cho mình một hình thức tiếp nhận
thơng tin phù hợp. Với ưu thế gọn nhẹ, thông tin nhanh và có thể tiếp cận
thơng tin ở mọi lúc mọi nơi, phát thanh vẫn là một phương tiện thông tin được
nhiều người ưa thích.
Ngồi việc sử dụng các cách làm truyền thống, các đài phát thanh đã
bắt đầu ứng dụng cơng nghệ cao vào trong nhiều chương trình phát thanh
nhằm nâng cao chất lượng phục vụ công chúng. Các đài phát thanh trên thế
giới nói chung và Việt Nam nói riêng đang tích cực thay đổi để đáp ứng nhu
cầu của thính giả.
Trong xu thế cạnh tranh giữa các loại hình báo chí với nhau, phát thanh
phải tìm ra xu hướng vận động và phát triển trong tương lai cho riêng mình.

1


B. NỘI DUNG
I. Xu hướng vận động và phát triển của báo Phát thanh.
Có thể nói, giữa thời đại bùng nổ thông tin và sự cạnh tranh thông tin
quyết liệt giữa các loại hình báo chí, phát thanh vẫn đứng vững trước những
thách thức mang tính tất yếu của sự phát triển. Ở Việt Nam, có nhiều lý do để
loại hình báo phát thanh giữ được vị thế của mình, trong đó có tình cảm của
hàng triệu người nghe vì những chương trình trên làn sóng phát thanh đã

“ngấm vào máu” bao thế hệ.
Nhưng quan trọng hơn cả đó là sự tìm tịi, sáng tạo và mạnh dạn áp
dụng những hướng đi mới, những xu hướng vận động và phát triển của báo
phát thanh để khẳng định được thế mạnh của mình.
1. Thay đổi cách chuyển tải thơng tin với các phương thức chính là:
Phát thanh trực tiếp, Phát thanh tương tác và Phát thanh thực tế.
1.1.

Phát thanh trực tiếp mang đến thơng tin nhanh và chính xác.

Sự cạnh tranh đang diễn ra gay gắt giữa các loại hình báo chí nói chung
và chính trong các Đài Phát thanh nói riêng. Điều này đã và đang đặt ra cho
phát thanh hiện đại những yêu cầu mới để tồn tại, phát triển và tự khẳng định
mình. Một trong những yêu cầu mới đó là phải sử dụng phát thanh trực tiếp.
Phát thanh trực tiếp chính là đỏi hỏi tất yếu để báo phát thanh khẳng định
được mình trong cuộc cạnh tranh chiếm lĩnh cơng chúng. Hay nói cách khác,
phát thanh trực tiếp là địi hỏi khơng thể thiếu của phát thanh hiện đại.
Hiện nay, có nhiều quan điểm chưa thống nhất về phát thanh trực tiếp.
Theo ơng Đình Khải, Phó Ban Thời sự Đài Tiếng nói Việt Nam, người
chỉ đạo trực tiếp các chương trình phát thanh trực tiếp trên sóng thời sự có
khái niệm về phát thanh trực tiếp như sau:

2


“Phát thanh trực tiếp là cơng nghệ mới địi hỏi người làm báo phát
thanh phải hướng tới để nâng cao chất lượng chương trình phát thanh, tạo ra
sự gần gũi, sự giao lưu và đối thoại nhằm thu hút ngày càng nhiều bạn nghe
đài cùng tham gia vào chương trình. Phát thanh trực tiếp dẫn người nghe từ
thụ động sang chủ động lắng nghe và tham gia chương trình”.

Theo nhà báo Đồng Mạnh Hùng – Giám đốc hệ VOV TV của Đài
Tiếng Nói Việt Nam:
“Phát thanh trực tiếp là thơng tin đến với thính giả một cách trực tiếp
qua radio”.
Tại Liên hoan Phát thanh toàn quốc lần thứ VI tháng 9 năm 2002, thì
45% các phóng viên – biên tập viên cho rằng: “Phát thanh trực tiếp là bỏ qua
công đoạn thu thanh trước. Phát thanh trực tiếp công chúng được tiếp nhận
chương trình đồng thời với sự kiện đang diễn ra”.
Yêu cầu đặt ra với phát thanh hiện đại là phải đảm bảo tính thời sự hơn
hẳn so với các loại hình báo chí khác. Cơng nghệ phát thanh trực tiếp đã tạo
ra sức sống mới cho báo phát thanh.
Nó trực tiếp đưa lên làn sóng phát thanh sự sinh động, hấp dẫn của
những thông tin mới mẻ, gần gũi với đời sống hàng ngày. Công nghệ thông
tin chương trình theo kiểu thu in băng truyền thống đang được những nhà báo
phát thanh hiện đại thay thế bằng phát thanh trực tiếp – một phương thức làm
phát thanh hiện đang được cả thế giới quan tâm.
Phát thanh trực tiếp thể hiện được tính chân thật một cách cao nhất;
tính chất hiện thời, trực tiếp được chú trọng hơn cả. Khi các tin, bài được
phản ánh một cách trực tiếp, thính giả như được tận mắt chứng kiến sư kiện,
vấn đề tại hiện trường.
Với phát thanh, công chúng muốn được biết cái đang diễn ra chứ
không phải là “cái đã diễn ra”. Phát thanh trực tiếp là một giải pháp tối ưu, là
3


“bí quyết” tạo ra khả năng cạnh tranh của phát thanh với các loại hình báo chí
khác. Đây cũng là phương pháp giúp phát thanh có thể tạo ra một phong cách
làm việc mới cho đội ngũ những người làm cơng tác phát thanh. Với một
chiếc máy phát sóng lưu động cơng suất nhỏ, có kích thước như cái hộp xách
tay người làm phát thanh có thể đến mọi ngóc ngách của cuộc sống và phản

ánh sự kiện ngay tại nơi nó đang xảy ra.
Ở Thụy Điển, các nhà nghiên cứu đã đưa ra những tiêu chí cho phát
thanh trực tiếp đó là:
- Sóng phát thanh đồng hành cũng sự kiện
- Hấp dẫn với thính giả với “một chút riêng tư”
- Tiếp cận sự kiện ở những góc nhìn mới mẻ
Hiện nay, cùng với Đài tiếng nói Việt Nam, có gần 30 Đài Phát thanh Truyền hình cả nước tổ chức sản xuất chương trình phát thanh trực tiếp. Phát
thanh trực tiếp ở nước ta tiếp thu công nghệ phát thanh trực tiếp từ tổ chức
SIDA Thụy Điển. Tại Liên hoan Phát thanh lần thứ 5 năm 2000, lần đầu tiên
phát thanh trực tiếp được đưa vào dự thi và thu hút được 17 đơn vị tham dự.
Ở Đài Tiếng nói Việt Nam, các chương trình phát thanh trực tiếp được
thực hiện một cách phổ biến như: Diễn đàn chính trị - xã hội; Tọa đàm các
vấn đề việc làm; đặc biệt là các chương trình trực tiếp về giao thơng trên hệ
VOV giao thơng của Đài tiếng nói Việt Nam…
Phát thanh trực tiếp dùng kĩ thuật hiện đại để dẫn tín hiệu kể cả lời nói
và tiếng động phát ra từ nơi xảy ra sự kiện đến người nghe. Khơng chỉ khi có
các sự kiện quan trọng như kỉ niệm Quốc khánh 2.9 hoặc Phiên khai mạc Đại
hội Đảng, Kì họp Quốc hội hay một sự kiện quan trọng nào đó tương tự,
khơng chỉ tưởng thuật bóng đá mà phát thanh trực tiếp đã được sử dụng
thường xuyên với các dạng thức khác nhau.
Thời gian qua, chương trình phát thanh trực tiếp đã tìm được chỗ đứng
quan trọng trong lịng đơng đảo thính giả. Song với những nỗ lực và thay đổi

4


mang tính thiết thực và hiệu quả như đã nêu trên, chắc chắn chương trình sẽ
có được sự thành cơng hơn nữa.
I.2. Phát thanh tương tác:
Trong cuộc hội thảo về “Phát thanh truyền thống và truyền thông đa

phương tiện” tại Liên hoan Phát thanh toàn quốc lần thứ X ngày 14 tháng 6
năm 2012, ơng Vũ Hải, Phó Tổng Giám đốc Đài Tiếng nói Việt Nam khẳng
định:
“Việc xuất hiện những phương tiện truyền thơng mới khơng làm mất đi
vai trị, vị trí của phát thanh truyền thống.... Ngày nay, hầu hết các chương
trình phát thanh được sản xuất trên cơng nghệ kỹ thuật số và đang chuyển
dần sang hướng tăng tính tương tác với thính giả”.
Mọi tác phẩm báo chí luôn cần sự phản hồi và tương tác với công
chúng. Vậy nên, tạo ra tính tương tác là một yêu cầu rất cần thiết của phát
thanh hiện đại, đó là sự thu nhận ý kiến từ công chúng, tổng hợp lại và sáng
tạo nên những chương trình phát thanh.
Phát thanh tương tác chính là một trong những nguyên nhân tạo nên sự
hấp dẫn của phát thanh hiện đại.
Khi có sự góp mặt, sự đóng góp cơng sức của cơng chúng theo dõi vào
chương trình thì những người thực hiện sẽ có nhiều thơng tin mới, thơng tin
đắt giá có thể khai thác. Hơn thế nữa, thơng tin đó sẽ có tính chân thực, khách
quan và có khả năng thu hút thính giả theo dõi nhiều hơn. Tăng cường tính
tương tác sẽ làm cho phát thanh giống như người bạn, một diễn đàn nơi mà tất
cả mọi người đều có thể chia sẻ trao đổi về các quan điểm ý kiến.
Công chúng hiện đại luôn cần đến một “âm thanh không có hình ảnh”
để có được cái quyền tự mình rút ra những ý nghĩa của những thông tin đã
tiếp nhận, đã lắng nghe được qua radio. Nếu xem thính giả như một người
bạn, nói với hàng triệu người như nói với một người thì khả năng thực hiện
5


giao tiếp truyền thông sẽ tăng lên rất nhiều. Tương tác trên sóng giúp phát
thanh có thể dẫn dắt, lơi cuốn người nghe và tạo nên những cuộc hội thoại
lành mạnh, thẳng thắn, bổ ích với thính giả và thu hút được sự chú ý của công
chúng.

Trong tương lai, phát thanh hiện đại sẽ tiếp tục phát triển theo hướng
tăng cường tính tương tác hơn nữa, phát huy khả năng giao lưu, trị chuyện,
trao đổi thơng tin giữa phát thanh viên, biên tập viên, phóng viên và đặc biệt
là thính giả.
Nhà báo Hải Yến – phó trưởng phịng Thời sự trong nước hệ Thời sự Chính trị tổng hợp VOV1 cho biết:
“Có thể nói tăng cường tính tương tác giữa những người làm chương
trình và thính giả đã được Đài tiếng nói Việt Nam thực hiện khá là tốt trong
thời gian qua. Chúng tơi ln có các bàn trực điện thoại để hồi đáp những
thắc mắc của thính giả về các chương trình phát sóng. Hiện nay, tất cả các
ngày trong tuần vào lúc 22h30-22h40, chúng tơi có phát sóng chương trình
Alo VOV1 - trả lời thắc mắc, phản hồi ý kiến của thính giả về các chương
trình trong ngày; giới thiệu chi tiết về hậu kỳ một số chương trình, tuyến bài
đặc biệt trên VOV 1”.
Ngồi ra, chun mục “Chuyên gia của bạn” phát sóng vào khung giờ
15h15-15h45 chuyên tư vấn trực tiếp về pháp luật, việc làm, đầu tư tài chính,
tiêu dùng, bất động sản …. mỗi ngày 1 chủ đề cũng là một chương trình mang
tính tương tác cao của hệ.
Mặt khác, kênh phát thanh VOV Giao thông là một trong những kênh
tiêu biểu cho khả năng tương tác hai chiều của Đài tiếng nói Việt Nam và nó
đã nhanh chóng được cơng chúng đón nhận.
Anh Vũ Minh Tuấn, Giám đốc Trung tâm Quảng cáo và Dịch vụ Phát
thanh - Đài Tiếng nói Việt Nam cho biết, VOV Giao thông được xây dựng

6


như một diễn đàn để những người tham gia giao thơng có cơ hội nói lên tiếng
nói của mình, đồng thời cũng giúp ích cho những người khác khi tham gia
giao thông. Không chỉ thắc mắc về diễn biến giao thơng trên các tuyến đường,
thính giả cịn là nguồn cung cấp thơng tin quan trọng cho chương trình. Người

dẫn chương trình thường xun nối máy với thính giả và trao đổi thông tin
trực tiếp với nhau. Sự giao lưu trực tiếp này là mục đích tạo tính tương tác
cao giữa người làm báo và thính giả, giữa thính giả với thính giả nhằm có
được thơng tin đa chiều, đa dạng của những người thực hiện chương trình.
Phát thanh hiện đại khơng phải bắt thính giả nghe theo những điều mà
mình nói mà phải nói với họ những điều mà họ đang quan tâm. Tạo điều kiện
cho công chúng được bày tỏ quan điểm, tình cảm của mình cho hàng triệu
người cùng nghe. Trên cơ sở đó, thực hiện chức năng giáo dục, nâng cao nhận
thức, định hướng tư tưởng, định hướng dư luận xã hội. Phát thanh tương tác là
một trong những nhân tố quan trọng tạo nên sự hấp dẫn của báo phát thanh
trong tương lai.
1.3. Phát thanh thực tế:
Hiện nay, chưa có một quan niệm thống nhất nào về phát thanh thực tế
và các tài liệu cũng chưa viết nhiều về xu hướng phát triển mới này của phát
thanh.
Một số phóng viên có đưa ra quan niệm rằng, phát thanh thực tế là
những chương trình phát thanh mà những người tham gia sản xuất chương
trình thực hiện một cách trực tiếp trong đời sống, ít có sự can thiệp của biên
tập viên, kĩ thuật viên.
Phát thanh thực tế là một phương thức mới của phát thanh hiện
đại nhằm mục đích tạo ra cho cơng chúng những cảm xúc thật và mới lạ.
Nhà báo Đồng Mạnh Hùng – Giám đốc hệ VOVTV nói: “Phát thanh
thực tế là một xu hướng vận động và phát triển của phát thanh trên thế giới

7


tuy nhiên phương thức này chưa phổ biến ở Việt Nam. Ở nước ta chỉ có một
vài tác phẩm được làm để dự thi như là “Người gọi chim trời” hay là
“Những kì quan cuộc sống” của nhóm phóng viên Đài tiếng nói Việt Nam”.

Tác phẩm “Những kỳ quan cuộc sống” và “Người gọi chim trời” là
những phóng sự đã giành được giải trong Lễ trao Giải thưởng Phát thanh Truyền hình (ABU Prizes) diễn ra trong khn khổ phiên họp Đại hội đồng
Hiệp hội Phát thanh Truyền hình châu Á – Thái Bình Dương (ABU) tại New
Delhi, Ấn Độ. Đây cũng là hai tác phẩm đầu tiên tiêu biểu cho xu hướng phát
thanh thực tế ở Việt Nam.
Nhà báo Hồng Nhung, người từng thành công với tác phẩm “Người gọi
chim trời” cho rằng, những tác phẩm này có thể phát nhiều lần mà không gây
sự nhàm chán, không mất đi tính thời sự, và đến được với nhiều người nghe
hơn. Ngồi ra, đó cịn là cách làm tiết kiệm và đi theo hướng đúng của thế
giới. Đây được xem như là một làn gió mới thổi vào ngành báo nói ở Việt
Nam, chứng minh sự thành cơng của một cách tư duy mới, một cách thể hiện
mới.
Nhà báo Đồng Mạnh Hùng cũng cho biết thêm, hiện nay phát thanh
thực tế chỉ mới được nhắc đến ở nước ta chứ cũng chưa có bất kì tài liệu
nghiên cứu chính thống nào.
1.4. Phải có sự kết hợp giữa thơng tin thời sự và thơng tin giải trí:
Đời sống tinh thần của con người và xã hội rất phong phú cho nên việc
đáp ứng nhu cầu thơng tin trên sóng phát thanh cũng phải hết sức đa dạng bởi
đời sống tinh thần của con người không chấp nhận sự đơn điệu, nghèo nàn.
Và thực tế đã chứng minh, chương trình phát thanh nào có sự kết hợp hài hịa
giữa thơng tin thời sự và thơng tin giải trí thì chương trình đó được đơng đảo
cơng chúng đón nhận.

8


Cuộc sống hiện đại khiến con người luôn bận rộn vậy nên khi tìm đến
báo chí ngồi việc cập nhất tin tức thời sự cịn mang ý nghĩa giải trí. Đối
tượng của phát thanh bao gồm tất cả các thính giả từ thành thị đến nông thôn,
từ vùng núi đến hải đảo xa xôi trên Tổ quốc. Về thời gian, sóng phát thanh lại

có một sự tác động đặc biệt: 24/24 giờ/ngày. Vậy nên sự kết hợp giữa thông
tin thời sự và thơng tin giải trí là rất quan trọng đặc biệt là các chương trình
âm nhạc.
Giải trí trên sóng phát thanh trước hết nhằm vào việc giúp mỗi người
sử dụng hợp lí thời gian rỗi của mình, cân bằng trạng thái tâm lí và có thể tái
sản xuất sức lao động. Nếu đang trong trạng thái mệt mỏi mà nghe những
chương trình thời sự kéo dài sẽ khiến cho công chúng dễ dàng rời bỏ chiếc
máy Radio nhưng nếu có sự đan xen thì những lúc “tâm trạng có vấn đề” đến
với các chương trình ca nhạc chúng ta sẽ được tháo gỡ nhẹ nhàng, thậm chí
sảng khối, vui tươi.
Chỉ bằng chiếc máy thu thanh nhỏ, dù lên nương rẫy hay ra đồng
ruộng, khi làm những công việc thủ cơng hay nội trợ… thính giả đều có thể
vừa theo dõi thời sự vừa cộng hưởng tâm hồn theo những chương trình âm
nhạc mà họ u thích.
Bên cạnh thơng tin thời sự thì giải trí đang trở thành nhu cầu bức xúc
hàng giờ của công chúng phát thanh trong nền kinh tế thị trường và trong xã
hội hiện đại.
Việc dung hồ tính thời sự và giải trí sẽ giúp cho người nghe dễ tiếp thu
và không chịu áp lực khi theo dõi thông tin. Làm cho phát thanh ngày càng
trở thành một người bạn tri kỉ, một người dẫn đường, phù hợp với nhiều đối
tượng thính giả, thuộc mọi lứa tuổi, mọi nghề nghiệp…
2.

Xu hướng chuyển đổi công nghệ phát thanh sang phát thanh kĩ

thuật số.

9

Công nghệ thông tin phát triển như vũ bão đã mở đường cho phát thanh
hiện đại phát triển một cách nhanh chóng. Các đài phát thanh lớn trên thế giới
đã đầu tư hàng trăm tỉ đô la cho các thiết bị kĩ thuật để hệ thống phát thanh
ngày càng hoàn thiện và hiện đại.
Phát thanh kĩ thuật số (viết tắt là DAB) có thể khắc phục được những
đặc điểm cơ bản của phát thanh truyền thống và truyền đi những âm thanh với
chất lượng cao nhất. Với phát thanh kĩ thuật số, dù thính giả đang cố định hay
di động (trên tàu, trên xe) đều có thể nhận được âm thanh với chất lượng cao
như nhau. Phát thanh kĩ thuật số còn tạo ra một thế hệ máy thu thanh
mới_một loại phương tiện đa chức năng giúp con người tiếp nhận được nhiều
loại thông tin khác nhau.
Mặt khác, việc chuyển đổi công nghệ phát thanh sang phát thanh kĩ
thuật số sẽ làm thay đổi căn bản quy trình làm việc và chất lượng công việc.
Công nghệ số cải tiến đến mức tối ưu nhất từng dây chuyền trong việc sản
xuất chương trình: từ việc ghi các âm thanh hiện trường lên sóng đến việc
thực hiện các chương trình tại studio…
Phát thanh hiện đại ứng dụng kĩ thuật số vào tất cả các khâu, từ việc
trang bị các phương tiện tác nghiệp cho phóng viên, đến việc xử lí, dựng các
tác phẩm hồn chỉnh, và truyền phát sóng…Phát thanh kĩ thuật số ra đời đang
mở ra cho phát thanh một tương lai mới: đó là chất lượng âm thanh tốt như
CD, khơng bị nhiễu sóng hay sự cản trở bởi các yếu tố tự nhiên.
Với một chiếc máy radio nhỏ gọn, thính giả có thể mang đi bất kì đâu
để tiếp nhận thơng tin, cho dù trong điều kiện khơng có điện, đây cũng là thế
mạnh và là một ưu điểm ở khía cạnh thiết bị và cơng nghệ.
Riêng ở Việt Nam, chúng ta đang dần thử nghiệm công nghệ DRM
nhằm tiết kiệm tần số, nâng cao chất lượng chương trình phát thanh và thính
giả sẽ thu được cả sóng Analog và Digital.

10

Những tiến bộ của khoa học kĩ thuật đã giúp cho phát thanh khơng
ngừng nâng cao chất lượng phát sóng, ưu thế của phát thanh ngày càng được
khẳng định, có thể cạnh tranh với các loại hình báo chí khác để giữ lại những
nhóm cơng chúng cho riêng mình.
3. Xu hướng phi đại chúng hóa:
Phi đại chúng hóa trong truyền thông là xu hướng chia nhỏ đối tượng
để phục vụ của các loại hình báo chí trong xu thế phát triển của truyền thông
hiện đại và phát thanh cũng không nằm ngồi xu thế phát triển đó.
Cùng với xu hướng cá nhân hóa trong hưởng thụ thơng tin, các tầng lớp
thính giả khác nhau sẽ được các nhà đài đáp ứng thị hiếu một cách tối đa. Đây
là một cách tồn tại của phát thanh trong xu hướng bùng nổ các kênh truyền
thông đại chúng, đặc biệt là Internet. Phát thanh buộc phải tìm cách tồn tại
bằng sự đa dạng hóa chính mình, hướng đối tượng mục tiêu để phục vụ.
Alvin Toffler_ một nhà tương lai học người Mỹ từng chức phó tổng
biên tập của tạp chí Fortune đã đưa ra dự báo về "sự chia nhỏ truyền thông",
tức là hiện tượng "thông tin đại chúng bị phi đại chúng hố". Ơng đã phân
tích sâu sắc về q trình chia nhỏ công chúng giữa các phương tiện truyền
thông, là “truyền thông mới, chia nhỏ người xem” và chúng ta đang ở vào
“thời đại của truyền thơng nhóm nhỏ”.
Nếu trước đây người ta truyền thông đồng loạt những thông tin cùng
một chương trình đến với đơng đảo cơng chúng thì nay xuất hiện nhu cầu đa
dạng hố thơng tin đến từng nhóm nhỏ và những khả năng đáp ứng nhu cầu
đó. Thay thế tình trạng mọi quần chúng đều nhận cùng những thơng tin như
nhau, ngày nay các nhóm bị chia nhỏ hơn đang nhận và phát đi cho nhau
những lượng lớn thông tin của họ.

11

Tình trạng này cũng đúng với nhận định của hai nhà nghiên cứu truyền
thông nổi tiếng người Pháp là Philippe Breton và Serge Proulx trong “Bùng
nổ truyền thông - Sự ra đời một ý thức hệ mới”.
Nắm bắt được xu thế phát triển chung của báo chí trên thế giới, phát
thanh hiện đại đã vận động phát triển theo xu hướng phi đại chúng hóa – chia
nhỏ các nhóm thính giả để phục vụ.
Hiện nay, Đài Tiếng nói Việt Nam có các hệ khác nhau mà mỗi hệ đều
hướng tới những nhóm cơng chúng nhất định.
Hệ Thời sự - Chính trị tổng hợp (VOV1), Hệ Văn hóa Đời sống - Khoa
giáo (VOV2) hướng tới đơng đảo các nhóm cơng chúng. Hệ âm nhạc, thơng
tin và giải trí (VOV3) dành cho đối tượng chủ yếu là giới trẻ. Hệ Phát thanh
dân tộc dành cho đồng bào dân tộc ít người (VOV4). Hệ Hệ Phát thanh đối
ngoại_ kênh dành cho cộng đồng người nước ngoài ở Việt Nam (VOV5).
Kênh dành cho người Việt Nam và người nước ngoài ở các nước trên thế giới
(VOV6). Hệ VOV giao thông_kênh thông tin giao thông, bắt đầu lên sóng vào
18/5/2009 chủ yếu dành cho các đối tượng đang di chuyển, lưu thông trên
đường. Và hệ phát thanh có hình, phát sóng từ 6 giờ đến 24 giờ hàng ngày.
Trong các hệ sẽ có những chương trình, các chuyên mục với những nội
dung khác nhau phù hợp với tâm lý, giới tính, lứa tuổi, trình độ và thị hiếu
khác nhau…
Ví dụ, ở hệ Thời sự - Chính trị tổng hợp VOV1, ngồi các thơng tin
thời sự nóng hổi trong nước và quốc tế thì cịn có chuyên mục “Nhịp sống
trẻ” – dành cho giới trẻ, các bạn học sinh, sinh viên. Chương trình “Nơng
nghiệp và nơng thôn” dành cho bà con nông dân, “Kinh tế Pháp luật” dành
cho những nhà làm kinh tế…
Như vậy có thể nói rằng, sự ra đời, tồn tại và phát triển của các loại
hình báo chí, mỗi cơ quan báo chí cũng như từng chuyên mục, đều phải dựa

12

vào việc xác định được công chúng và hiệu quả tác động của nó tới cơng
chúng, phát thanh cũng vậy. Phi đại chúng hóa tức chia nhỏ các nhóm thính
giả để phục vụ là một xu hướng vận động giúp phát thanh phát triển mạnh mẽ
hơn trong tương lai để có thể tiếp tục đứng vững và cạnh tranh với các loại
hình báo chí khác.
4. Đẩy các nội dung thơng tin của Phát thanh lên mạng Internet.
Nếu như trước đây công chúng phải chờ đến một thời điểm nhất định
trong ngày để nghe một chương trình nào đó trên đài phát thanh. Khi đẩy nội
dung thông tin lên mạng Internet, cơng chúng có thể nghe lại bất cứ lúc nào
mà không bị phụ thuộc về mặt thời gian.
Trên thế giới, nhiều đài phát thanh đã tích cực đưa các nội dung thơng
tin của mình lên mạng Internet, và trong nhiều trường hợp, kênh Internet lại
đang trở thành một phương tiện đắc lực cho các nhà đài trong việc giữ chân
độc giả, mà tổ hợp phát thanh - truyền hình BBC (Anh) là một ví dụ.
Các nhà nghiên cứu báo chí cho rằng, sự phát triển mạnh mẽ của khoa
học công nghệ ảnh hưởng lớn đến quy trình và phương thức sản xuất chương
trình phát thanh.
Phát thanh hiện đại khơng đơn thuần gắn với một thiết bị đơn lẻ mà đã
được tích hợp trên nhiều thiết bị như điện thoại di động, Internet…
Đặc biệt là trên điện thoại di động, đa số những chiếc máy điện thoại di
động đều có phần mềm nghe Radio cho phép mọi người ở bất kỳ đầu có thể
nghe được sóng của đài phát thanh quốc gia. Hiện tại, các nhà sản xuất lớn
trong đó có Nokia và Samsung đã công bố hỗ trợ dịch vụ này trên khoảng 30
loại máy điện thoại tương thích. Theo Virgin - Đài Phát thanh - Truyền hình
Anh, hiện đang có khoảng 14,9 triệu th bao trên tồn cầu có thể sử dụng
dịch vụ nghe radio này ngay từ thời điểm hiện tại.

13

BBC đánh giá rằng 4 năm qua, người nghe đến với BBC tiếng Việt tăng
mạnh nhờ internet và gần đây là nhờ điện thoại di động. Ở Mỹ, giới trẻ từ 18
đến 30 tuổi sử dụng thời gian cho internet bằng hoặc nhiều hơn tivi.
Nắm bắt được xu hướng phát triển đó, ở Việt Nam trang mạng VOV
được hình thành sớm ngay từ những năm 1990 với tên gọi đầu tiên là Báo
điện tử VOVnews. Và ngày 3/2/1999, VOVnews chính thức hòa mạng quốc
tế.
Đến tháng 11 năm 2003, VTC là đơn vị đầu tiên đi tiên phong trong
việc ứng dụng công nghệ nén chuẩn MPPEG 4 tiên tiến nhất thế giới vào
cung cấp dịch vụ truyền phát trực tuyến các chương trình phát thanh truyền
hình quảng bá trên Internet phục vụ nhiệm vụ thông tin tuyên truyền đối ngoại
dành cho cộng đồng người Việt Nam ở nước ngoài.
Trong thời gian qua, trang VOV online của Đài tiếng nói Việt Nam
hàng ngày vẫn đẩy lên mạng hàng trăm chương trình phát thanh của cả sáu
hệ: : VOV1, VOV2, VOV3, VOV5, VOVTV, VOV Giao thơng, tin tức và
hình ảnh nhanh, mới, chuẩn, hay. Thông tin đối ngoại ra thế giới bằng 11
ngôn ngữ thông dụng, phát liên tục trên Internet 19h/ngày và treo chương
trình 7 ngày nghe lại. Hàng trăm trang báo, bình luận sâu sắc. Nhiều thơng tin
nóng hổi, tính tương tác mạnh qua giờ cao điểm của VOV Giao thông
online... Tất cả hội tụ trong VOV.VN. Nhờ có phát thanh trên Internet nên
thính giả khơng cần phải phụ thuộc q nhiều vào quy luật thời gian trong q
trình thơng tin trên rađio nữa khi muốn nghe lại chương trình nào đó.
Đẩy thơng tin, các chương trình phát sóng lên Internet là xu hướng
chung của các loại hình báo chí hiện nay và phát thanh ở các nước trên thế
giới nói chung và Việt Nam nói riêng cũng nằm trong xu hướng vận động và
phát triển đó.
5. Khai thác triệt để những thế mạnh của phát thanh.

14

Lời nói, tiếng động và âm nhạc tiếp tục là các yếu tố bổ trợ đắc lực cho
báo phát thanh trong tương lai.
5.1. Lời nói:
Lời nói trong báo phát thanh có thể được thực hiện bởi nhiều đối tượng
khác nhau: Lời nói của phát thanh viên – Lời nói của phóng viên – Lời nói
của các nhân chứng. Nó tạo ra sự sinh động và hấp dẫn cho tác phẩm. Các
chương trình phát thanh hiện đại thường tận dụng đặc điểm quan trọng này
nhằm đạt được hiệu quả cao hơn.
Ở một khía cạnh khác, người ta chia phương thức biểu hiện của lời nói
trong báo phát thanh thành hai dạng: độc thoại và đối thoại.
Lời nói sinh động, âm nhạc chọn lọc và tiếng động phong phú luôn là
những phương tiện cơ bản để báo phát thanh dựng lên một thế giới sinh động,
chân thực và gần gũi với cuộc sống đời thường qua hàng ngàn tin bài với
những thông tin đa diện, đem đến cho thính giả những bức tranh sống động về
đời sống hiện thực và đáp ứng được nhu cầu thông tin ngay lập tức về cái
mới, đồng thời làm phong phú đời sống tình cảm, tinh thần của hàng triệu
thính giả…
Xu hướng của phát thanh hiện đại là tăng cường lời nói của nhân
chứng (các ý kiến phát biểu của những người có liên quan trực tiếp và gián
tiếp đến những vấn đề, sự kiện mà tác phẩm đề cập) và tăng cường các hình
thức đối thoại, tạo ra khơng khí đối thoại tích cực trên sóng, hạn chế tối đa sự
nhàm chán tẻ nhạt của lối nói độc thoại đơn điệu.
5.2. Tiếng động:
Trong xu hướng vận động của phát thanh hiện đại, các nhà báo phát
thanh cần phải biết khai thác và sử dụng tiếng động như một nghệ thuật.

15

Tiếng động là những âm thanh của cuộc sống được thu giữ và được
phát trong các chương trình phát thanh. Người ta thường chia tiếng động
trong báo phát thanh thành tiếng động tự nhiên và tiếng động nhân tạo.
Do không được phụ trợ bởi hình ảnh nên tiếng động hiện trường có thể
tạo ra khả năng hình dung, tưởng tượng cho thính giả, tạo nên hơi thở và nhịp
điệu của cuộc sống làm tăng tính chân thực giúp người nghe có thể xác định
được khơng gian và hình dung ra bối cảnh của vấn đề, sự kiện… Khi tiếng
động hiện trường được sử dụng tốt sẽ tạo ra giao diện lớn đối với thính giả,
tạo sự sinh động cho tác phẩm.
Khi nghe khảo sát các tác phẩm trong chương trình “Theo dịng thời
sự” và một số chương trình khác của Đài Tiếng nói Việt Nam, chúng ta có thể
thấy rõ các phóng viên của Đài tiếng nói Việt Nam khi thực hiện tác phẩm
phát thanh đều khai thác tối đã tiếng động hiện trường để đưa vào bài viết của
mình.
5.3 Âm nhạc:
Trong chương trình phát thanh hiện đại, âm nhạc đóng một vài trị đặc
biệt quan trọng. Ở nhiều nước lớn trên thế giới, trong các chương trình phát
thanh âm nhạc chiếm dung lượng lớn nhất sau đó mới đến lời nói.
Âm nhạc làm dịu bớt sự căng thẳng, tạo ra sự hưng phấn và sự thư giãn
để việc tiếp nhận thông tin hiệu quả hơn. Âm nhạc không chỉ có chức năng
giải trí đơn thuần mà nó cịn có khả năng tạo ra khơng khí thơng tin và được
coi là một yếu tố quan trọng làm tang hiệu quả thơng tin.
Trong phát thanh, âm nhạc chính là thế mạnh thứ hai sau tin tức.
II. Các kĩ năng cần có của nhà báo Phát thanh trong xu hướng
phát triển đó.
Các nhà nghiên cứu chỉ ra rằng, một nhà chuyên môn giỏi, ngồi năng
lực nghiệp vụ cần có trình độ học vấn rộng và đạo đức trong sáng. Việc
16

chun mơn hóa nhà báo, cần kết hợp hài hịa các đặc tính: Thế giới quan,
năng khiếu và khả năng, kiến thức nghiệp vụ và kiến thức chung, kinh nghiệm
và kĩ năng nghề nghiệp.
Hoạt động trong lĩnh vực báo chí nói chung và để trở thành một nhà
báo Phát thanh nói riêng thì mỗi người cần trang bị cho mình một nền tảng
kiến thức chung và kiến thức chuyên môn vững vàng. Khi ngồi trên ghế nhà
trường phải không ngừng rèn luyện, tích lũy kiến thức để sau này khi đi thực
tế làm việc sẽ có thêm kinh nghiệm nghề nghiệp phù hợp với nhiệm vụ. Bề
dày tri thức là nền tảng của sự nghiệp sáng tác, là công cụ để phân tích sự việc
trong q trình xây dựng tác phẩm báo chí. Vậy nên bên cạnh những phẩm
chất như yêu nghề, dũng cảm, lạc quan… mỗi nhà báo cần phải có trình độ
văn hóa cao, hiểu biết rộng để có thể vận dụng những tri thức đó đánh giá,
phân tích lựa chọn các hiện tượng trong đời sống xã hội và rút ra những kết
luận đúng đắn.
Thông tin trên phát thanh luôn ảnh hưởng tới một bộ phận lớn công
chúng do phát thanh đã trở thành phương tiện phổ biến đặc biệt là ở những
vùng sâu vùng xa. Vậy nên nhà báo phát thanh phải có bản lĩnh chính trị vững
vàng, biết vận dụng sáng tạo quan điểm của Đảng và Nhà nước trong từng
hoàn cảnh cụ thể, định hướng dư luận xã hội.
Nghề làm báo buộc phải tạo cho mình mối quan hệ giao tiếp rộng trong
xã hội, cơ động trong ứng xử, phản ứng nhanh và biết tập trung mũi nhọn vào
cái gì. Có khả năng quan sát nhìn nhận vấn đề một cách tinh tế, có trí nhớ tốt
và có khả năng thể hiện ý tưởng của mình thành văn bản, thuyết phục cơng
chúng bằng lời nói. Phải biết duy trì mối quan hệ đó bởi nó khơng chỉ thuận
lợi cho ta khi tác nghiệp, mà cịn giúp ta nhiều trong những tình huống khó
khăn.
Theo nhà báo Đồng Mạnh Hùng: “Ngồi những kĩ năng cần có của
một nhà báo phát thanh thì trong xu hướng phát triển của phát thanh hiện
17

đại, các phóng viên – biên tập viên cần trang bị thêm cho mình thêm một số
kĩ năng khác như kĩ năng trò chuyện, sử dụng thành thạo ngoại ngữ, ứng
dụng nhanh nhạy các phương tiện khoa học kĩ thuật…”
Xu hướng phát triển của phát thanh hiện đại đòi hỏi các phóng viên
khơng chỉ cần biết viết tin bài, làm phóng sự mà hiện nay nhiều đài trên thế
giới đang phấn đấu trở thành những phóng viên có một phong cách viết
riêng, có giọng nói truyền cảm, có tài ứng phó, phong cách đối đáp lịch thiệp,
có tay nghề kĩ thuật cao, vừa có thể biên tập vừa có thể phát sóng trực tiếp và
được đơng đảo người nghe đài mến mộ.
Ngồi những yếu tố đó, trong xu hướng vận động và phát triển của phát
thanh tương lai, các nhà báo phát thanh cần trang bị thêm cho mình những kĩ
năng cần thiết khác.
*Kĩ năng giao tiếp:
Phát thanh hiện đại đang dần chuyển sang các phương thức phát thanh
trực tiếp, phát thanh tương tác và phát thanh thực tế, nếu khơng có kĩ năng
giao tiếp tốt các phóng viên sẽ không thể làm việc hiệu quả.
Phải làm chủ được cuộc giao tiếp. Phóng viên và biên tập viên phải
ln ln lắng nghe ý kiến của nhân vật, ý kiến của thính giả, đồng thời phải
đưa ra được những câu hỏi kịch tính và những câu hỏi kết nối giữa những
người tham gia chương trình vào vấn đề đang được thảo luận. Khi nhân vật
nói nhiều quá cần phải biết khéo léo can thiệp đúng thời điểm bằng một câu
hỏi tiếp theo hoặc chuyển sang người khác. Khi làm về bất kì một vấn đề gì,
phóng viên phải là người có trình độ, có bản lĩnh, nắm vấn đề một cách
nhanh chóng.
Ngun tắc cơ bản khi làm việc đó là khơng để khoảng “chết” trên sóng
nếu khơng sẽ gây ra cho người nghe cảm giác khó chịu vì thế nên linh hoạt
trong giao tiếp khi lên sóng là rất quan trọng.

18


Để có thể giao tiếp tốt trên sóng, trước hết mỗi chúng ta cần phải không
ngững học tập để trang bị cho mình một phơng kiến thức văn hóa sâu rộng,
hiểu biết trên nhiều lĩnh vực. Đồng thời rèn luyện cách dẫn dắt, khai thác vấn
đề, cách xử lí tình huống, nhiệt thành để dẫn dắt lôi cuốn người nghe vào
những cuộc đối thoại lành mạnh, thẳng thắn, bổ ích đối với thính giả. Khai
thác sâu, làm rõ hơn vấn đề mà bài viết chương trình đề cập tới.
* Kĩ năng làm việc nhóm, sản xuất chương trình theo ekip:
Nhà báo Hằng Nga, hệ VOV1 Đài Tiếng nói Việt Nam cho rằng: “Để
làm được các chương trình phát thanh tực tiếp hay phát thanh tương tác, bắt
nhịp với xu hướng vận động của phát thanh hiện đại thì kĩ năng làm việc theo
ekip là cực kì quan trọng. Có nhiều phóng viên giỏi nhưng khi làm trực tiếp lại
khơng thể làm được vì tính cá nhân q cao, khơng có sự kết hợp giữa biên tập
viên và phóng viên hiện trường. Hoặc nếu phóng viên nếu khơng hoạt ngơn,
nhuần nhuyễn, nhanh nhạy có khả năng trao đổi trực tiếp thì chương các
chương trình phát thanh trực tiếp hay tương tác đều sẽ bị thất bại”.
Để thực hiện được các chương trình phát thanh trực tiếp hay tương tác,
các đài phát thanh phải tổ chức một nhóm người bao gồm đạo diễn, biên tập
viên dẫn chương trình, kĩ thuật viên, phát thanh viên, phóng viên… và để
chương trình thành cơng địi hỏi các thành viên phải có sự phối hợp nhuần
nhuyễn và tinh thần trách nhiệm cao.
Phải nhanh nhạy, năng động bản lĩnh và hoạt khẩu để có thể trực tiếp
dẫn dắt, mô tả phỏng vấn trực tiếp với nhân vật khi phản ánh trực tiếp từ hiện
trường hay làm các chương trình trực tiếp tại phịng thu. Có sự sáng tạo trong
những tình huống cụ thể. Bởi khi đổi mới các phương thức sản xuất các
chương trình phát thanh sang phát thanh trực tiếp, phát thanh tương tác hay
phát thanh thực tế, trong quá trình làm rất dễ xảy ra các sự cố bất ngờ mà
chính bản thân những người thực hiện không thể lương trước được, do vậy

19


các phóng viên, biên tập viên cần phải linh hoạt, sang tạo chứ không thể
ngưng song xin hoặc tham khảo ý kiến của những người khác.
*Kĩ năng sử dụng thành thạo các phương tiện kĩ thuật:
Vấn đề hiểu biết và sử dụng thành thạo các trang thiết bị kĩ thuật hiện
đại là một yếu tố không thể thiếu đối với những người làm báo phát thanh.
Các phóng viên, biên tập viên hay phát thanh viên không cần phải là những kĩ
thuật viên thực sự trong phịng thu hay ngồi hiện trường, tuy nhiên họ phải
làm quen với tất cả các thiết bị quan trọng liên quan đến quá trình sản xuất
một chương trình phát thanh. Sự thành cơng của tác phẩm phụ thuộc rất lớn
vào điều này.
Những thiết bị kĩ thuật hiện đại có thể góp phần trực tiếp trong việc
nâng cao chất lượng của tác phẩm phát thanh, nhưng nếu thiếu hiểu biết và
khơng có khả năng sử dụng chúng, sẽ có thể dẫn đến những hậu quả trái
ngược.
Đặc biệt, trong quá trình làm các chương trình phát thanh trực tiếp, phát
thanh tương tác hay phát thanh thực tế, nếu các phóng viên, biên tập viên
khơng hiểu về những thiết bị truyền dẫn âm thanh thì dứt khốt khơng thể
phối hợp một cách đồng bộ và hiệu quả với các kĩ thuật viên tham gia thực
hiện chương trình.
Sự am hiểu về mặt kĩ thuật cịn giúp phóng viên, biên tập viên tự kiểm
tra được các khuyết điểm về giọng nói cũng như chất lượng âm thanh trong
q trình thực hiện tác phẩm.
*Sử dụng thành thạo ngoại ngữ:
Nhà báo Đồng Mạnh Hùng cho rằng, chỉ có có cách sử dụng thành thạo
ngoại ngữ thì mới có thể đi học hỏi, tham dự các buổi tập huấn, hội thảo về
tình hình xu thế vận động và phát triển của phát thanh trên thế giới từ đó xuất

phát từ thực tế hồn cảnh riêng của đất nước để có thể tìm cách đổi mới
20


phương pháp và nâng cao chất lượng các chương trình phát thanh trong nước
cho phù hợp với nhu cầu của thính giả trong xã hội hiện đại.
Mặt khác, sử dụng thành thạo ngoại ngữ giúp cho các phóng viên, biên
tập viên có nhiều cơ hội hơn nữa trong việc học hỏi, trao đổi kinh nghiệm
nghề nghiệp đối với các bạn đồng nghiệp ở nhiều nước trên thế giới, mở
mang tầm nhìn và nâng cao tay nghề hơn.
Ngồi những yếu tố đã nêu trên thì cịn một yếu tố quan trọng mà
chúng ta khơng thể khơng nhắc đến nữa đó chính là sự say mê nghề nghiệp,
sự gắn bó với loại hình báo nói. Điều này đặc biệt có ý nghĩa trong bối cảnh
cạnh tranh mạnh mẽ giữa các loại hình báo chí trong giai đoạn bùng nổ thơng
tin như hiện nay.
Như vậy, ngoài những phẩm chất nghiệp vụ chung trong hoạt động báo
chí thì các nhà báo phát thanh cịn có những kĩ năng riêng của phương thức
truyền thơng radio. Lời nói trên phát thanh làm sao cho thính giả nghe được,
liên tưởng để thấy được, hiểu được và cảm nhận được một cách đầy đủ. Đó
khơng phải là cơng việc đơn giản. Nó địi hỏi những phẩm chất riêng biệt
trong năng lực của nhà báo phát thanh mà bản than mỗi chúng ta cần phải học
tập và rèn luyện ngay từ khi đang ngồi trên ghế nhà trường để sau này có thể
trở thành những nhà báo có sự hiểu biết sâu sắc và có trình độ chun mơn
nghiệp vụ cao.

21


C. KẾT LUẬN
Sự bùng nổ của nhiều phương tiện truyền thông đại chúng ngày càng

hấp dẫn và tiện lợi, nhưng nó khơng thể làm cho báo phát thanh bị mất đi.
Báo phát thanh vẫn sẽ tiếp tục vận động và phát triển theo những xu hướng
mới, tạo ra những bước “chuyển mình” trong xã hội hiện đại, giữ lại những
nhóm cơng chúng của riêng mình.
Cuộc sống hiện đại ngày càng khiến con người bận rộn hơn, quỹ thời
gian đang ngày càng bị thu hẹp bởi vì con người ngày càng có nhiều nhu cầu.
Ngay cả việc di chuyển trên đường của mỗi người cũng chiếm một lượng thời
gian đáng kể. Và ưu thế của phát thanh chính là khả năng phục vụ của nó.
Con người có thể vừa lao động sáng tạo, vừa kết hợp tiếp nhận thông
tin qua làn sóng điện từ. Như vậy, thơng tin trên phát thanh không hề bị thu
hẹp bởi nhịp sống của xã hội hiện đại mà dựa vào ưu thế của mình ngày càng
phục vụ cơng chúng “khó tính” một cách tốt hơn.
Báo phát thanh vẫn đang đứng trước những cơ hội và thách thức mới.
Sự bùng nổ về công nghệ thông tin không làm cho phát thanh biến mất mà
ngày càng phát huy được thế mạnh của mình. Tại Việt Nam, phát thanh cũng
đã có những sự đầu tư mạnh mẽ. Chúng ta đang phấn đấu đến năm 2020, đưa
đài phát thanh quốc gia tức Đài tiếng nói Việt Nam trở thành một đài mạnh,
có uy tín, ngang tầm với các nước tiên tiến trên thế giới.
Đầu tư trang thiết bị kĩ thuật kết hợp với việc đào tạo nâng cao trình độ
chuyên môn nghiệp vụ và các kĩ năng cần thiết khác cho các phóng viên, biên
tập viên, phát thanh viên, kĩ thuật viên…ngày càng chuyên nghiệp hơn. Tìm
ra những hướng đi mới để nâng cao chất lượng nội dung chương trình đáp
ứng u cầu của q thính giả trong giai đoạn phát triển mới.

22


TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. PGS.TS Đức Dũng (2002), Báo phát thanh, Nxb Văn hóa thơng
tin.

2. Th.S Bùi Tiến Dũng (2008), Các xu hướng phát triển của báo chí
thế giới
3. Dương Xuân Sơn, Đinh Văn Hường, Trần Quang (2003), Cơ sở
lí luận báo chí truyền thơng, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội.
4. Đinh Thị Thúy Hằng (2008), Báo chí thế giới và xu
hướng phát triển, NXB Thông tấn.
5. Phỏng vấn nhà báo Đồng Mạnh Hùng, Nhà báo Hải Yến, Nhà
báo Hằng Nga.
6. Các trang web
- nhabaovietnam.

org.vn/vi/detail.php?pid=2&caf

htid=57&i=2295&dhname=Nghien-cuu-cong-chung-nguoi-tiep-nhan-nhungcach-tiep-can
- 2.html
- />- />
23


MỤC LỤC

24