tiểu luận báo chí việt nam báo chí xứ bắc kỳ trong chiến tranh thế giới thứ nhất

MỞ ĐẦU
1.Lời mở đầu
Báo chí Việt Nam trải qua 148 năm ra đời và phát triển với hai giai
đoạn: báo chí trong thời kỳ thuộc địa (1865 - 1945) và báo chí cách mạng Việt
Nam (1945 - nay). Trong mỗi giai đoạn, đều thể hiện những bước đi rất nhanh
để lại nhiều dấu ấn, định vị cho từng bước nhảy của nghệ thuật làm báo. Mặc
dù trong mỗi thời kỳ, chế độ chính trị có khác nhau nhưng nghệ thuật làm báo
ln là đích đến của những người làm báo. Ngay từ buổi đầu, tờ Việt ngữ Gia
định báo bằng Việt ngữ đầu tiên ra đời, mang tính cách một tờ cơng báo cịn
đơn giản. Trên trang báo chỉ có hai nội dung trong hai chuyên mục Công vụ
và Tạp vụ tồn tại từ 1865 đến 1869. Khi người Pháp chuyển giao việc quản lý
tờ này cho ông Trương Vĩnh Ký thì diện mạo tờ báo bắt đầu có thay đổi. Tờ
báo có thêm mục Thứ vụ để đăng tải những sáng tác của các nhà văn, nhà thơ
đương thời.
Việc mở mục Thứ vụ có ý nghĩa quyết định cho việc Gia định báo được
lưu hành trong dân chúng, hay nói cách khác Gia định báo có cơ hội đến với
cơng chúng nhiều hơn , đồng nghĩa với việc tính cách công báo giảm dần, mở
đường cho Gia định báo, thực sự là một tờ báo lúc đó.
Đầu thế kỷ XX, trước khi xuất hiện các tờ báo bằng Việt ngữ, những tờ
công báo, kỷ yếu đầu tiên bằng Hán ngữ và Pháp ngữ xuất bản tại Bắc Kỳ.
Thông qua các bài khảo cứu trên các tờ kỷ yếu ở Hải Phịng, Hà Nội, người
Pháp đã “giật mình”cho rằng cái nơi văn hố của xứ An Nam đâu phải Nam
Kỳ như người Pháp từng nghĩ, mà là ở Bắc Kỳ. Từ nhận đinh đó hoạt động
báo chí có sự chuyển hướng ra Bắc Kỳ. Điều đó được chứng minh rõ ràng là
các tờ báo, tạp chí quan trọng bậc nhất của nhà cầm quền Pháp ở Đông dương
được xuất bản tại Bắc Kỳ. Những người chịu trách nhiệm xuất bản cũng là
những người tây học Bắc Kỳ. tiêu biểu: Nguyễn Văn Vĩnh với Đơng Dương
tạp chí, Phạm Quỳnh với Tạp chí Nam Phong v.v…
1

Ngay từ những ngày đầu xâm lược Việt Nam, báo chí đã được Thực
dân Pháp sử dụng như một cơng cụ để phục vụ cho quá trình xâm lược của
chúng. Lịch sử cũng như nội dung các báo thời kỳ này phản ánh rõ quá trình
xâm lược của thực dân Pháp cũng như vai trị phục vụ cơng cuộc xâm lược
của báo chí. Ví dụ ngay trong q trình xâm lược Nam Kỳ, Pháp đã ra tờ Nam
kì viễn chinh công báo năm 1861. Đến năm 1865 khi ba tỉnh cịn lại của Nam
kỳ bị thơn tính thì tên báo được đổi là Nam Kỳ thuộc báo Pháp công báo và
đến năm 1889, khi nền thống trị của Pháp được xác lập trên tồn cõi Việt
Nam thì báo lại được đổi tên Đông Dương thuộc Pháp công báo.
Nội dung của các tờ công báo chủ yếu là các nghị định, công văn, đạo
luật, các chỉ thị của bộ máy thực dân, các bài diễn văn của thống đốc Nam Kỳ
lưu hành chủ yếu trong đám sĩ quan và viên chức thực dân, vì vậy tất cả đều
là báo bằng tiếng Pháp.
Khơng chỉ có những tờ cơng báo bằng tiếng pháp cịn có những tờ cơng
báo bằng tiếng Hán như: Xã thôn công báo.
Tờ báo tiếng việt đầu tiên là tờ Gia Định báo xuất bản ngày 15/4/1865,
lúc đầu cũng chỉ là một tờ tuần báo chủ yếu đăng những thông tư, chính luận,
của chính quyền thực dân, một số bài thơ, ..chưa phải là một tờ báo có tính
chất thơng tin và truyền bá tư tưởng. Sau Gia định báo, tờ báo tiếng việt thứ
hai là Phan yên báo xuất bản năm1868 và Nam kỳ địa phận xuất bản 1883
cũng có nội dung tương tự.
Shawn.F.Mc.Hale trong cơng trình nghiên cứu “ấn phẩm và quyền lưc”
của mình đã nhận xét: “Chính quyền thuộc địa Pháp cần rất nhiều tài liệu in
ấn(mẫu đơn từ, hóa đơn, báo cáo..)để hoạt động một cách trơi chảy (có người
đã cho rằng chính phủ thực dân cần giấy nhiều như vũ khí để giữ dân dưới sự
kiểm sốt của họ)
Báo chí xứ Bắc kì tờ báo đầu tiên dành cho người bản xứ đã xuất hiện,
đó là tờ Đại Nam Đồng Văn Nhật Báo, tờ báo ra hàng tuần và in hoàn toàn
bằng chữ Hán, do chủ nhà in Schncider sáng lập, nhưng thực tế do Nha Kinh
2

lược chủ trì và hai cây bút chủ cơng của nó là Đào Nguyên Phổ và Hàn Thái
Dương. Báo ra 8 trang, có giá bán là 2 xu và được phát hành ở khắp Bắc và
Trung kì. Theo Dương Quảng Hàm trong “Việt Nam văn học sử yếu” thì tờ
báo này xuất hiện lần đầu vào năm 1892, còn Trần Huy Liệu trong khi “giới
thiệu lịch sử báo chí Việt Nam” thì ấn định vào năm 1893. Song sự bắt đầu
tính từ số báo sớm nhất hiện cịn giữ được (số 171, ngày 27/1/1895) lần
ngược trở lên thì có thể nó ra đời sớm hơn, vào năm 1891, tức năm Thành
Thái thứ ba.
Báo chí Việt Nam trong những năm 1914- 1918, nằm dưới ô Bảo hộ
của Thực dân Pháp. Với sự ra đời của hai tạp chí Đơng Dương Tạp chí và
Nam Phong Tạp chí, cả hai tờ báo đều do thực dân pháp gây dựng lên và trực
tiếp chỉ đạo. Vì lẽ đó, nên hai tờ báo này khơng nằm ngồi mục đích nào khác
ngồi việc tun truyền cho những chủ trương của bọn thực dân xâm lược,
với mục đích dùng chữ Quốc ngữ để tuyên truyền cho chủ thuyết Pháp – Việt
đề huề, và du nhập những tư tưởng, văn hóa pháp vào Việt Nam. Làm cho
người Việt phải theo thực dân Pháp.
Tuy nhiên, những đóng góp mà hai tạp chí này mang đến cho xã hội
Việt Nam lúc bấy giờ là rất to lớn, có cơng lao trong việc truyền bá và dạy
chữ Quốc ngữ cho người dân nước Việt Nam.
2. Đề tài nguyên cứu
Báo chí xứ Bắc Kỳ trong chiến tranh thế giới thứ nhất
3. Lí do chọn đề tài
Trong chiến tranh thế giới thứ nhất để thực hiện nhiệm vụ: phải cấp cho
chính quốc tới mức tối đa nhân lực, vật lực và tài lực, đồng thời một mặt vẫn
duy trì trật tự an ninh ở thuộc địa, mặt khác làm cho guồng máy kinh tế và
chính trị chạy đều, thực dân Pháp ráo riết thi hành chủ thuyết này. Giữa năm
1916, cuộc chiến ở Châu Âu bước vào giai đoạn quyết liệt đòi hỏi các thuộc
địa phải đẩy mạnh hơn nữa cái nghĩa vụ vắt máu và tiền bạc cho “mẫu quốc”

Albert Sarraut trờ lại làm toàn quyền mở đầu cho hàng loạt thay đổi trong
3


chính sách thống trị thuộc địa của thực dân Pháp nhằm phục vụ trước mắt cho
cuộc chiến và mục tiêu lâu dài cho chế độ thuộc địa ở Đông Dương. Trong
một bài diễn thuyết dài để chỉ đạo cho hoạt động báo chí ở Đơng Dương ơng
ta cho rằng: Một tờ báo, một ngòi bút, còn cái động lực nào bằng và “ nghĩa
vụ của nhà báo là phải diễn giải cho người ta biết cái cơng khai hóa của nước
Pháp ở xứ này…Phải chỉ đạo thuyết minh, diễn giải bình luận cho người ta
biết cái cơng ấy lớn lao chừng nào bởi lịng quảng đại vơ cùng của nước Đại
Pháp..khiến cho người hưởng cái ơn ấy phải kính trọng đời đời.

Những chủ  trương trên đây của thực dân Pháp đã quy định phương
hướng báo chí Việt Nam giai đoạn này từ Đơng Dương Tạp Chí đến Trung
bắc Tân Văn, Cơng thị báo rồi Nam Phong…
Ra đời trong hồn cảnh đất nước bị thơn tính và theo ý định của thực
dân Pháp. Nên những tờ tạp chí ra đời trong lúc này đều khơng nằm ngồi
mục đích cổ vũ, ủng hộ cho mục đích xâm lược của Thực dân Pháp. ủng hộ
cho cái gọi là nước Đại Pháp, muốn có hịa bình thì phải u nước Đại
Pháp. Reo rắc vào tư tưởng của người dân Annam cái mà chúng cho là hào
quang sáng chói của văn hóa Pháp.
Tuy nhiên, ĐDTC và NPTC cũng có vai trị to lớn đối với nước ta
lúc bấy giờ  đó là việc truyền bá chữ  Quốc ngữ  và những bài dịch từ  tư
tưởng học thuật đã cho ta điều kiện tiếp xúc với nền tư  tưởng mới của
phương Tây.
Hai tờ  Đơng Dương Tạp chí và Nam Phong Tạp chí có những đóng
góp như thế nào và ảnh hưởng ra sao đến tình hình nước ta lúc bấy giờ, tiểu
luận với đề  tài báo chí xứ  Bắc kỳ trong chiến tranh thế giới thứ nhất dưới
đây sẽ cho thấy rõ được điều đó.

4.Mục đích nghiên cứu

4


Việc chọn đề tài nghiên cứu là báo chí xứ Bắc kỳ trong chiến tranh thế
giới thứ nhất, bao gồm sự ra đời, hình thành và phát triển của hai tờ báo Đơng
Dương tạp chí và Nam Phong tạp chí để làm rõ hơn về hoàn cảnh ra đời của
hai tờ báo này trong điều kiện tình hình Việt Nam như thế nào, đồng thời thấy
được những vai trò to lớn, đóng góp đối với xã hội ta lúc bấy giờ.
Ra đời nhằm phục vụ cho giới cầm quyền Pháp ở Đơng Dương lúc bấy
giờ, nên hai tạp chí khơng nằm ngồi mục đích nào khác ngồi ý đồ khi giới
cầm quyền Pháp chủ trương lập ra. Hoàn cảnh xã hội, giới cầm quyền chi
phối, nhưng chúng ta có thể thấy những gì mà hai tạp chí mang lại khơng hề
nhỏ.
Nghiên cứu đề tài này với mục đích, khơng chỉ thấy những điểm hạn
chế mà phải chỉ ra được ưu điểm và đóng góp của hai tờ báo đối với nền báo
chí Việt Nam và đặc biệt hơn đó là công truyền bá chữ Quốc ngữ vào Việt
Nam.
5.Phạm vi nghiên cứu

Báo chí xứ Bắc kỳ trong những năm 1914-1918. Và những tờ
báo tiêu biểu trong giai đoạn này.
6.phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu dựa trên tài liệu, sách, báo những tài liệu liên quan đến sự
ra đời, phát triển và vai trị của hai tạp chí Đơng Dương tạp chí và Nam Phong
Tạp chí.

5

PHẦN II: NỘI DUNG
CHƯƠNG I: BỐI CẢNH XÃ HỘI VÀ TÌNH HÌNH BÁO CHÍ
VIỆT NAM TRONG CHIẾN TRANH THẾ GIỚI THỨ NHẤT
I.Bối cảnh xã hội nước ta trong chiến tranh thế giới thứ nhất ảnh
hưởng đến sự ra đời của báo chí.
Năm 1914 Chiến tranh thế giới thứ nhất bùng nổ, cuộc chiến tranh đế
quốc chũ nghĩa này không chỉ diễn ra ở châu Âu tư bản mà mùi khét của
thuốc súng và mùi tanh của máu cịn làm ơ nhiễm cả khơng khí ở các nước
thuộc địa do chính sách vơ vét sức người, sức của của thực dân.
Việc thay đổi liên tục các viên tồn quyền ở Đơng Dương từ
Vollenhoven đến Roume rồi đến Sarraut đã phản ánh phần nào sự thay đổi và
tìm kiếm một đường lối mới trong chính sách thuộc địa sao cho nó đáp ứng
được cái nhiệm vụ “phải cấp cho chính quốc tới mức tối đa nhân lực, vật lực
và tài lực, đồng thời là một mặt vẫn duy trì trật tự an ninh ở thuộc địa, mặt
khác vẫn giữ cho guồng máy chính trị và kinh tế chạy đều”
Để có thể tăng cường bịn rút được nhiều tiền và máu của người
ĐơngDương, bọn thực dân Pháp có sự tiếp tay của Nam Triều làm chỗ dựa xã
hội đồng thời tăng cường một chính sách văn hóa tư tưởng nơ dịch làm chỗ
dựa tinh thần đã có hàng loạt chính sách thời chiến.
Về chính trị, thực dân Pháp tiến hành “chấn chỉnh quan trường”, bố trí
cho “Hồng Thượng ngự giá Bắc tuần” ban hành “Hồng Việt tân luật”,
“Chính sách thuế mới:, củng cố “Hội đồng tư vấn”…
Trên lĩnh vực văn hóa giáo dục, một “chính sách thực dân bằng sách
vở” được đem ra thực hiện. Ban hành “học chính tổng quy”, tiến hành “cải
cách giáo dục” đặt “Đông Dương đại học cục”…bọn thống trị văn hóa ra sức
đào tạo từ trong lớp người “đã sống nhờ vào chúng ta (thực dân) và bên cạnh

6

chúng ta nhưng mù tịt về truyền thống của giống nịi và xa lạ với mơi trường
sống của mình” một đội ngũ những tên tay sai trợ lực cho công cuộc cai trị
thuộc địa và phục vụ cho “chiến thắng của Mẫu quốc”.( Trích Diễn văn của
tồn quyền Roume 2/1915 khi mới tới Sài Gòn)
Ngược lại với “một nền thinh vượng chung” mà bọn Thực dân Pháp
mong ước, chiến tranh vừa bùng nổ các nhà cách mạng đã hô hào và hành
động nhằm “nêu cao quốc kỳ Việt Nam trên thế giới chỉ trơng ở thời cơ
này”(trích: xem bài bài văn khuyên người nước của Nguyễn Thượng Hiền
trong Hải ngoại mậu kiến liệt truyện). Hàng loạt các hoạt động vũ trang liên
tiếp nổ ra ở biên giới phía bắc, cuộc khởi nghĩa của Vua Duy Tân, vụ phá
Khám lớn ở Sài Gịn…khiến bọn thực dân đứng ngồi khơng n.
Để đối phó với Thực dân Pháp vừa thẳng tay đàn áp, vừa ráo riết thi
hành chủ thuyết “Pháp Việt đề huề”.
Năm 1915 viên Bộ trưởng Giao dục và Mỹ thuật đã nhắc nhở chính
quyền Pháp ở Đơng Dương phải triệt để sử dụng mọi phương tiện và biện
pháp để tuyên truyền cho cuộc chiến tranh mà nước Pháp đang tham gia. Mọi
hình thức văn học nghệ thuật đều được bọn thực dân huy động. Các “ tác
phẩm” như “Vè lính tập và thơ đi Tây”, “Dân có nghĩa và dân bạc tình”, “Dân
mộ di tây”, “Tuồng lính tập đi Tây”… được phổ biến rộng rãi. Cũng trong
thời gian này Hoàng Cao Khải cũng đã cho xuất bản hàng loạt cuốn sách như
“Vịnh Nam Sử”, “Tây Nam đắc bằng”… nhằm minh họa cho những mục tiêu
chính trị của bọn thực dân.
II. Tình hình báo chí nước ta lúc bấy giờ
Nằm trong tồn bộ chính sách văn hóa và tư tưởng, báo chí một lần nữa
được bọn thực dân để tâm và tận dụng như một thứ vũ khí lợi hại.
Ba tỉnh miền Đơng Nam Kỳ (Biên Hịa, Gia Định, Định Tường) bị
nhượng cho Pháp bằng hịa ước năm 1862, thì Gia Định Báo phát hành tại Sài
Gòn ngày 15/4/1865. Gia định báo là tờ báo Quốc ngữ đầu tiên trên toàn
quốc, mỗi tháng ra một số, vào ngày 15 hàng tháng

7


1.Một số tờ báo ở xứ Nam Kỳ lúc bấy giờ
Sau Gia Định Báo, ở Nam Kỳ lần lượt xuất hiện những tờ báo kế tiếp là
Nhật Trình Nam Kỳ (1883), Phan n Báo (1898), Nơng Cổ Mín Đàm
(1901), Nhật Báo Tỉnh (1905), Lục Tỉnh Tân Văn (1907), Nam Kỳ Địa Phận
(1908, Ky-Tô giáo) Tân Đợi Thời Báo (1916, cải danh thành Công Luận
Báo), Nam Trung Nhật Báo (1917), An Hà Báo (1917 ở Cần Thơ), Đại Việt
Tạp Chí (1918 ở Long Xuyên), Nữ Giới Chung (1918)… Những nhà báo nổi
tiếng lúc đó ở Nam Kỳ là Pétrus Trương Vĩnh Ký, Paulus Huỳnh Tịnh Của,
Diệp Văn Cương…
2.Báo chí xứ Bắc Kỳ lúc bấy giờ
Sau báo chí Nam Kỳ, đến báo chí Bắc Kỳ. Tờ báo đầu tiên tại Hà Nội
là Đại Việt Tân Báo, vừa chữ Nho vừa quốc ngữ, do Ernest Babut thành lập
năm 1905, và Đào Nguyên Phổ làm chủ bút. Tờ báo vừa chữ Nho vừa quốc
ngữ thứ hai là Đăng Cổ Tùng Báo do Đào Nguyên Phổ lo phần chữ Nho,
Nguyễn Văn Vĩnh phụ trách phần quốc ngữ ra đời năm 1907.
Tờ báo thuần túy quốc ngữ đầu tiên ở Bắc Kỳ là Đông Dương Tạp Chí,
ra mắt ngày 15-5-1913, do F. H. Schneider làm giám đốc và Nguyễn Văn
Vĩnh giữ chức chủ bút. Cũng trong năm 1913, Schneider còn phát hành Trung
Bắc Tân Văn và cũng giao cho Nguyễn Văn Vĩnh phụ trách. Khi Schneider
bán hẳn Trung Bắc Tân Văn cho Nguyễn Văn Vĩnh, ông cải tiến thành nhật
báo, cho đến năm 1940 mới đình bản.
Đầu năm 1915 báo chí Bắc kì đã nhộn nhịp hơn trước với sự phân thân
của tờ Đông Dương tạp chí. Tiếp đó là sự ra đời của tờ Nam Phong tạp chí ra
số đầu tháng 7/1917.
Trong chiến tranh thế giới thứ nhất, báo chí trở thành cơng cụ đắc lực
của thực dân pháp trong việc xâm lược nước ta, chúng dùng báo chí để tuyên
truyền cho nước Đại Pháp, muốn dân nước Việt phải theo chúng, cổ súy cho

cái gọi là thế nào là yêu nước.
8


Dưới đây là một trích đoạn trong bài xã luận với đầu đề “Thế nào là
yêu nước” của Nguyễn Bá Trác:
“Thế nào là yêu nước?
Muốn yêu nước tất phải có chánh giáo…sự chánh giáo hồn tồn bây
giờ khơng đâu bằng nước Đại Pháp. Nhờ được một nước đáng nhờ để mà mở
mang sự ích lợi, để mà giữ lấy giống và bờ cõi một cái nước nhỏ mọn của
mình chẳng phải là một cái chũ nghĩa thứ nhất khơng cịn gì hơn nữa của ta
hay sao?
…Than ơi! Nước là gì? Nước tức là dân.Muốn yêu nước thì phải yêu
dân.Muốn yêu dân thì phải yêu người binh vực cho dân. Nước Đại Pháp bênh
vực cho dân ta đó. Vậy ta muốn yêu nước thì tất nhiên ta phải yêu nước Đại
Pháp”.
Nội dung cơ bản của báo chí thời kỳ này là đề cao cơng đức khai hóa
của thực dân Pháp, chống lại mạnh mẽ các tư tưởng yêu nước, các tư tưởng
tiến bộ, đồng thời tuyên truyền chính sách của pháp, vận động người dân mua
quốc trái, tham gia quân đội chiến đấu cho mẫu quốc” cổ động góp vốn phát
triển kinh tế nước nhà bài trừ hàng hóa Trung Quốc..có thể nói tinh thần chủ
yếu của các tờ báo ra đời trong thời kỳ này là cổ súy cho chủ thuyết Pháp –
Việt đề huề mà đi tiên phong là Đơng Dương Tạp Chí và Nam Phong.
Báo chí Bắc kì trong giai đoạn chiến tranh thế giới thứ nhất có sự ra đời
của hai tờ báo lớn đó là Đơng Dương tạp chí và Nam phong tạp chí, hai tờ
báo tuy nằm trong tầm kiểm soát và phục vụ cho mục đích xâm lược của thực
dân Pháp. Nhưng phần nào đó , hai tờ báo đã có những đóng góp có thể gọi là
nền móng cho nền báo chí nước Việt ở giai đoạn sau.

9

CHƯƠNG II: NHỮNG TỜ BÁO TIÊU BIỂU XỨ BẮC KỲ TRONG
CHIẾN TRANH THẾ GIỚI THỨ NHẤT
Đơng dương tạp chí (1913- 1919) – Nam phong tạp chí ( 1917-1935)
I.Đơng dương tạp chí
1.Vài nét về tác giả Nguyễn Văn Vĩnh
Nguyễn Văn Vĩnh là một nhà báo, một nhà văn lớn đồng thời cũng là
một người làm báo tài ba. Những bài học đầu tiên trong chuyến du thăm đấu
xảo ở nước Pháp chính quốc đã thơi thúc ơng phải làm nên một gương mặt
báo chí mới mẻ trong bối cảnh u tối của sinh hoạt báo chí gần 5 năm (1908 1913) ở bắc Kỳ. Và ông đã dựng lên Đông Dương tạp chí với dung lượng 16
trang, 24 trang và 32 trang theo cách của ông. Hiện đại mà chuẩn mực, bề thế
mà không kém phần phong phú. Một tờ tạp chí có vị trí quan trọng của nhà
cầm quyền Pháp, hàng năm được sử dụng ngân khố của nhà nước Pháp để
xuất bản thậm chí bao tiêu phát hành, nhưng ông vẫn coi trọng bạn đọc, tư
vấn cho bạn đọc về mua báo, về viết bài, cáo bạch rao hàng. Bản báo tuyên
bố: “Cấm nhặt không được phép ai chép trong báo chương này ra làm nhật
trình hoặc làm sách”. Bản báo dành toàn bộ trang cuối để quảng cáo cho
mình. (tự thân quản cáo). Tơn trọng cơng chúng bao nhiêu thì ơng cũng rõ
ràng bấy nhiêu. “Những ai viết thơ cho bản báo thì phải ký tên. Nếu khơng ký
thì kinh khơng xem đến. Đã ký thì ký cho rõ ràng…”.Quan điểm này được ông
nhắc đi nhắc lại trên trang nhất tờ Đơng Dương tạp chí.
Hơn một trăm năm có lẻ, thời đó ơng Vĩnh đã nghĩ được và làm được
như thế. Quả thực ông đã đi trước thời đại.
2.Tiền đề của sự ra đời Đơng Dương tạp chí
Đơng Dương tạp chí ra đời ngay sau vụ ném bom khách sạn Hà Nội
ngày 26/3/1913 của Việt Nam Quang phục hội do Phan Bội Châu thành lập
năm 1912.

10

Khi ấy, tình thần của các tổ chức và của người dân đối kháng Pháp
dang lên cao. Vì vậy, tạp chí ra đời nhằm mục đích “đem văn chương học
thuật, đem ân huệ văn minh của nhà nước Lang Sa mà khua sáo cho lấp được
những lời gây loạn”. Ngoài ra Đơng Dương tạp chí cịn có một mục đích sâu
xa hơn, đó là tun truyền cho chính sách “bảo hộ” của Thực dân Pháp.
Sau khi xảy ra chiến tranh thế giới lần I (1914-1918), thực dân Pháp lo
bảo vệ thuộc địa Đông Dương, đã cử sang nước ta những tay cai trị sừng sỏ,
đứng đầu là toàn quyền An-be Xa-rô (Albert Sarraut). Sarraut đem theo Louis
Marty, Marty được cử làm chánh mật thám Liên Bang Đông Dương cùng với
Sarraut hoạch định chính sách về văn hóa.
Thực dân Pháp thấy cần phải triển khai tuyên truyền văn hóa Pháp bằng
tiếng Việt qua chữ Quốc ngữ. Tờ Đơng Dương tạp chí của Nguyễn Văn Vĩnh
ra đời năm 1913 là vì thế.
Tên tuổi Nguyễn Văn Vĩnh nổi bật và gắn với sự ra đời của tờ Đơng
Dương Tạp chí.
Tiền đề dẫn đến sự ra đời của Đơng Dương tạp chí là do thực dân Pháp
muốn thực hiện âm mưu “nô dịch văn hoá tinh thần người bản xứ”, như Soái
phủ Nam Kỳ đề cập: “Đã đến lúc cần mở mang giáo dục, truyền bá học thuật
và tư tưởng Pháp, tạo cho việc đưa chữ quốc ngữ vào quỹ đạo xâm lăng văn
hoá đánh bạt chữ Nho”. Bên cạnh đó, khi chữ Hán cùng với đội ngũ nhà nho
ngày một bị thu hẹp thì chữ Quốc ngữ gắn liền với đội ngũ tân học lại dần
được mở rộng và sự ảnh hưởng của phương tây cũng ngày càng rõ nét. Luồng
tư tưởng mới, chất liệu ngôn ngữ mới (chữ quốc ngữ) cần phải có mơi trường
để thể nghiệm, chính điều này đã chắp cánh cho nền văn học, báo chí phát
triển. Như vậy, báo chí nói chung và Đơng Dương tạp chí nói riêng đều là sự
lựa chọn tối ưu của cả Pháp và giới “duy tân”. Nhà nghiên cứu Phạm Thế
Ngũ cũng từng nhận định: “Đối với Schneider và những người Pháp đứng
sau tờ Đơng Dương tạp chí, thì mục tiêu chính trị là quan yếu nhất. Còn đối

với những người Việt Nam cộng tác, đứng đầu là Nguyễn Văn Vĩnh, hẳn các
11


ông cũng muốn lợi dụng báo để làm nơi tuyên truyền cho việc duy tân đất
nước và xây dựng văn học mới...”. Đấy chính là nguyên nhân, tiền đề dẫn tới
sự ra đời của Đơng Dương tạp chí.
Đơng dương tạp chí ra đời ở Hà Nội trong bối cảnh thực dân Pháp rất
lúng túng , lo sợ trước những hoạt động vũ trang của Việt Nam Quang phục
hội ở Bắc kỳ. Là tờ báo quan trọng bậc nhất trong việc tuyên truyền văn minh
phương tây, văn minh pháp. Thường xuyên có chuyên mục dậy, phổ biến chữ
quốc ngữ, dịch các văn phẩm nổi tiếng chủ yếu văn học Pháp. Đăng tải các
diễn văn tin tức quan trọng của phủ toàn quyền , đến quảng cáo, rao vặt.
Đơng Dương tạp chí ra số đầu tiên vào ngày 15 tháng 5 năm 1913 và
đình bản vào năm 1917. Cũng có nhiều tài liệu cho rằng số cuối cùng của tạp
chí được ra ngày 15 tháng 9 năm 1919, nhưng qua khảo cứu những số báo
hiện nay Trung tâm Lưu trữ Quốc gia I cịn lưu thì khơng thấy số báo nào của
năm 1919. Đây là một phụ bản của tờ Lục Tỉnh tân văn (xuất bản ở Sài Gòn),
ra vào thứ 5 hàng tuần tại Hà Nội và phổ biến rộng ở Bắc kỳ và Trung kỳ.
3.Tơn chỉ, mục đích hoạt động.
Tờ Đơng Dương Tạp Chí , chủ bút Nguyễn Văn Vĩnh kịch liệt chống
lại cách mạng, ra sức tố cáo những người cách mạng một cách dữ dội mà sau
chiến tranh khơng hề thấy hoặc ít thấy trên mặt báo của người Việt, dù là tư
sản. Ngay trong số 1. Đông Dương Tạp Chí đăng những vụ nổ bom, bạo động
của Việt Nam Quang Phục Hội là “quân cuồng dại”, là dùng khí giới “tiểu
nhân” là “dịi bọ ngoại quốc”…Tờ báo chủ trương “Trung nghĩa với Đại pháp
để cầu tiến bộ cải lương, khai hóa. Họ khơng phủ nhận người Pháp được
nhiều quyền lợi, nhưng giải thích rằng đó là sự đền bù cơng lai khai hóa, bảo
hộ, trị an. Họ không phủ nhận người Pháp được nhiều quyền lợi nhưng giải
thích rằng đó là sự đền bù cơng lai khai hóa bảo hộ trị an. Họ khơng phủ nhận

(khơng thể phủ nhận) dân ta bị trị, nhưng lại cho rằng dưới chế độ thuộc địa
còn khá hơn là sống dưới chế độ nhà vua hồi độc lập. Họ còn tự bào chữa
rằng chủ nghĩa Pháp- Việt mới là sự yêu nước. Họ cũng khẳng định chỉ họ
12


mới là người biết yêu thương giống nòi. Còn những người cách mạng thì
chẳng làm được việc gì hết mà chỉ làm loạn hại nước hại dân.
Tuy nhiên, bên cạnh tiếng nói ca ngợi cơng ơn khai hóa của thực dân
pháp, tun truyền cho chính sách của Pháp ở Đơng Dương mang khuynh
hướng quốc gia cải lương thì báo chí thời kỳ này có những bước chuyển quan
trọng về hình thức và nội dung như Đơng Dương tạp chí (1913) và Trung bắc
tân văn (1915) được coi là mở ra một kỷ nguyên mới cho báo chí xứ này.
(Theo Nguyễn Bá Trác trong bài xã luận với đầu đề: Thế nào là yêu nước
đăng trên số đầu của công thị báo).
Đơng dương tạp chí là tờ báo đầu tiên chú ý nhiều đến văn học, văn học
chữ quốc ngữ bắt đầu phôi thai, bạn đọc Việt Nam quen với văn học Thế giới
qua các tác phẩm dịch. Ngoài ra tờ báo cịn đóng vai trị trong việc truyền bá
chữ quốc ngữ (với mục “dạy tiếng An Nam cho người Pháp và dạy cho những
người biết chữ Nho và chữ Nôm tự học chữ quốc ngữ, các tác phẩm văn học
trong và ngồi nước.
Đơng Dương tạp chí ra đời khơng ngồi mục đích chính trị của thực
dân Pháp cho nên ở giai đoạn đầu, tạp chí này đã đăng tải một số bài viết
chống lại phong trào cách mạng Việt Nam. Nội dung chỉ thật sự chuyên về
văn chương và sư phạm kể từ năm 1915.
Về tơn chỉ mục đích của Đơng Dương tạp chí, do lúc đầu nằm trong sự
tính tốn xâm lược văn hóa của thực dân Pháp nên toàn bộ nội dung của tờ
báo đều phải chịu sự kiểm duyệt của nhà cầm quyền, và vì thế mục đích của
tờ báo phải thuận lợi và phục vụ cho mục đích tuyên truyền của thực dân.
Như trong mục “Cẩn cáo” trên Đơng Dương tạp chí số ra mắt đầu tiên

ngày 15 tháng 5 năm 1913, đã viết: “Bản báo vì có việc nguy-biến phải vộivàng in ra, cho nên kỳ đầu này khơng kịp trình duyệt-báo chư qn tử, chủnghĩa báo này thế nào, và lối in, lối soạn chương mục báo có những gì,
khơng kịp nói cho rõ được. Đến kỳ sau bổn-quán xin kể minh bạch chươngtrình, chủ- nghĩa. Nay hãy nói đại cương để các ngài biết. Mỗi kỳ sẽ có một
13


bài tổng thuật các việc trong tuần-lễ, một bài đại luận về thời-sự, các điệnbáo- hoàn-cầu, các điều nên biết về bn bán .Trích Đơng Dương tạp chí số
1 . Theo đó, bài cũng nêu ra: “Cổ động cho dân An-nam lấy văn Quốc-ngữ
làm quốc văn, làm gốc nghề học”, “Bổn quán lại mở ra một chương đề là
Đăng-văn cổ để lấy ra nhờ sở- ước thực và lẽ phải của dân an-nam mà dâng
lên cho chánh- phủ biết và đem những ý cao Nhà-nước mà tỏ cho dân
hay”(Trích ĐDTC số 1). Và, trong số báo thứ 2, ra ngày 22/5/1913, ở
mục “Chủ-nghĩa”, tơn chỉ, mục đích của Đơng Dương tạp chí một lần nữa
được nêu lại rõ ràng và cụ thể hơn, đó là: “Phổ biến văn hố Tây phương, cổ
động học chữ quốc ngữ, giới thiệu kiến thức thực nghiệp như canh nông,
công nghệ và tuyên truyền cho chính phủ bảo hộ”. Theo đánh giá của nhà
nghiên cứu Nguyễn Văn Trung thì : “Tất cả các mục tiêu mà Đơng Dương
tạp chí đề ra đều giống với mục tiêu của phong trào Đông kinh nghĩa thục,
trừ việc tuyên truyền cho chính phủ bảo hộ”.
4.Qúa trình phát triển
Đơng Dương tạp chí là tờ báo tiếng Việt đầu tiên xuất bản ở Hà Nội do
Scheneider sáng lập. Chủ bút là Nguyễn Văn Vĩnh, nhà tân học, nhà văn, nhà
báo Việt Nam đầu thế kỷ XX. “Đơng Dương tạp chí” xuất bản vào thứ năm
hàng tuần. Ban đầu, tờ “Đông Dương tạp chí” được coi như một phụ bản của
báo “Lục tỉnh tân văn” xuất bản ở Sài Gòn. Nhưng về sau, mức độ nổi tiếng
và ảnh hưởng của tạp chí này cịn vươn xa hơn cả tờ báo chính của nó. “Đơng
Dương tạp chí” ra số 1 ngày 15.5.1913 ở Hà Nội, xuất bản được 4 năm thì
đình bản năm 1916. Trong hai năm đầu tiên, chủ yếu tạp chí đăng những bài
bình luận chính trị phản động và những tin tức chính trị xuyên tạc sự thật.
Đến năm 1915, tạp chí đã dần chuyển sang xu hướng “trung hịa”, tập trung
vào học thuật, văn chương, lịch sử, phong tục, cổ văn, cổ học, dịch thuật. Ban

biên tập đều là những người rất giỏi.
• Tân Nam Tử Nguyễn Văn Vĩnh (1882~1936)
• Thượng Chi Phạm Quỳnh (1892~1945)
14


• Bưu Văn Phan Kế Bính (1875~1921)
• Tản Đà Nguyễn Khắc Hiếu (1889~1939)
• Đơng Châu Nguyễn Hữu Tiến
• Nguyễn Bá Trác
• Thân Trọng Huề (1869~1925)
• Ứng Hịe Nguyễn Văn Tố
• Nguyễn Đỗ Mục
• Lệ Thần Trần Trọng Kim (1882~1953)
• Phạm Duy Tốn (1883~1924)
Trong đó, Phan Kế Bính khảo cứu văn học, văn hóa, phong tục và danh
nhân đất nước. Trần Trọng Kim phụ trách mảng tân học cùng Phạm Duy Tốn;
Tản Đà chiếm riêng một mục trong tân học; Nguyễn Văn Vĩnh dịch một số
tác phẩm xuất sắc của Pháp như thơ ngụ ngôn Lafontaine, kịch của Molière,
tiểu thuyết của Balzac.
Năm 1913, lần đầu tiên bài thơ ngụ ngôn của La.J.De Lafontaine "Con
Kiến và con Ve sầu" được đăng trên tạp chí, sau được đơng đảo bạn đọc u
thích.
Đơng dương tạp chí ra số đầu tiên ngày 15/5/1913 và số ra cuối cùng
ngày 15/9/1919 sau 6 năm 4 tháng hoạt động. Là tờ báo quan trọng bậc nhất
trong việc tuyên truyền cho văn minh phương Tây, văn minh Pháp, ĐDTC
thường xuyên có chuyên mục dậy, phổ biến chữ Quốc ngữ, dịch (“diễn
Nôm”) các văn phẩm nổi tiếng chủ yếu văn học Pháp, đăng tải các diễn văn,
tin tức quan trọng của Phủ toàn quyền (song ngữ Pháp, Việt) đến quảng cáo ,
rao vặt..

15


Bìa Đơng Dương tạp chí
Đơng dương tạp chí được in chủ yếu bằng chữ Quốc Ngữ , và chỉ rất ít
bài diễn văn của Toàn Quyền được kèm theo phần tiếng Pháp.
Về cách thức trình bày của tờ Đơng Dương tạp chí như sau: Ở đầu
trang nhất, dưới tên Đơng Dương tạp chí có viết: “Edition spéciale du “Lục
tỉnh tân văn” Pour le Tonkin et L’ Annam” (ấn bản đặc biệt của Lục tỉnh tân
văn ở Bắc Kỳ và Trung Kỳ), tiếp đó là dịng chữ Đơng Dương tạp chí được
viết bằng chữ Hán, tiếp theo là phần mục lục được đặt ở phía lề bên trái của tờ
báo.
Năm 1913, Đơng Dương tạp chí được xuất bản ra số đầu tiên ngày 15/5
tại Hà Nội. Người sáng lập và chủ nhiệm báo là Schneinder, người đã từng ở
Việt Nam từ năm 1882 và đã xuất bản tờ Lục Tỉnh Tân văn và Đại nam đồng
văn nhật báo. Vì vậy, lúc đầu Đơng Dương tạp chí đươc coi là một chi nhánh
của Lục Tỉnh tân văn ở Bắc và Trung kỳ. Chủ bút báo là Nguyễn Văn Vĩnh
với sự cộng tác của các tác giả Phạm Duy Tốn, Phan Kế Bính, Nguyễn Đỗ
Mục, Phạm Quỳnh, Nguyễn Văn Tố,…

16


Chương trình của tờ báo đăng ở trang 2-3 nói rõ chủ đích Pháp- Việt đề
huề của nó: “Tờ riêng ấy đặt tên Đơng Dương tạp chí, ngun mục đích là
đem cái thuật hay nghề mới Thái Tây mà dậy phổ thơng cho người Annam”.
“Ơng chủ báo cũng nói thẳng: “Quyền chánh là cái cột lớn của xã hội. Khơng
có cột ấy thì : Khơng có bình an, khơng có thịnh vượng, khơng có tự do nào
cả”, Chủ bút Nguyễn Văn Vĩnh thường kí tên Tân Nam Tử , phụ trách mục

bình luận có tiêu đề Phương trâm, ngay ở số ra mắt đả phá các hành động vũ
trang bạo lực trên của Việt Nam Quang Phục hội đòi “bỏ rọ lăn sông” họ. Ở
số 2 trong bài Gốc loạn, ông mạt sát cả Phan Bội Châu và trách các sĩ phu
tiến bộ, yêu nước : “Lang sa sang đây, mà ta lại phải nhờ bọn Khang, Lượng
mới biết được văn minh Đại Pháp, văn minh Châu Âu”.
Đông Dương tạp chí thường ra 16-24 trang. Phần thời sự, tin quốc tế
(Thời sự tổng thuật, điện báo) , thời sự, tin trong nước (gọi là Đông Dương
thời sự) xen lẫn các nội dung về kinh tế, xã hội, thiên tai…tùy từng số. Chủ
bút Nguyễn Văn Vĩnh đảm trách mục bình luận (gọi là Phương trâm) và nhiều
mục khác (mục Nhời đàn bà, kí tên Đào Thị Loan…)
Trong hai năm đầu 1913-1914 Đơng Dương tạp chí mang tính chất một
tờ báo ngơn luận thông thường tổng hợp đăng tải các bài về tin tức thời sự
chính trị xã hội lẫn văn chương học thuật. Tháng 1/1915, báo Trung bắc tân
văn xuất bản ở Hà Nội, chủ nhiệm báo vẫn là Schneider và Nguyễn Văn Vĩnh
là chủ bút với các cộng tác viên như của ĐDTC. Và để phục vụ chính sách
động viên cho chiến tranh của Pháp, TBTV sẽ chuyên “nghị luận về những
việc thời vụ” còn Đ DTC sẽ chuyển thành 1 tờ báo có tính chất văn học
chun giới thiệu và dịch các tác phẩm văn học nước ngoài và các bài về khoa
sư phạm.
Đơng Dương tạp chí suốt trong những năm chiến tranh thế giới thứ nhất
, thực sự là tờ báo quan trọng bậc nhất của giới thực dân. Nhưng cũng cần lưu
ý là , tờ báo này với nghệ thuật báo chí tiên tiến của nó cịn là cơ quan báo chí

17


đi đầu trong việc truyền bá văn minh phương Tây, phê bình lối sống phong
kiến, các hủ tục xa xưa cịn rơi rớt..
5.Đóng góp của tờ Đơng Dương tạp chí
Trước hết Đơng Dương tạp chí là một tờ báo hồn toàn bằng tiếng Việt

đầu tiên trên ở Bắc Kỳ, đồng thời dành qn qn là “Ấn phẩm có tính
chí”đầu tiên trong lịch sử báo chí nước nhà.
Đơng Dương Tạp chí là tờ báo chữ quốc ngữ sớm nhất ở Hà Nội. Đơng
Dương tạp chí đã có những đóng góp khơng nhỏ trong việc tìm cách phổ biến
chữ Quốc ngữ trong mọi tầng lớp dân chúng.
Tờ Đơng Dương tạp chí, ra đời năm 1913, là phiên bản phía Bắc của tờ
Lục tỉnh tân văn. Theo nhà báo Yên Ba( báo Quân đội nhân dân), đây được
xem là tờ báo văn học đầu tiên của Việt Nam. Trong vai trò là chủ bút của tờ
ĐDTC, Nguyễn Văn Vĩnh đã tập trung được rất nhiều nhân tài về làm việc và
cả Phạm Quỳnh( một thời gian ngắn).
GS Đỗ Quang Hưng nhận xét: “Đỉnh cao của chữ quốc ngữ khơng có gì
khác chính là tờ ĐDTC. Báo làm nhiệm vụ dạy chữ quốc ngữ cho người dân,
hoàn thiện văn phạm và hệ thống chữ quốc ngữ, bên cạnh việc thực hiện chức
năng báo chí rất hay. Dù vậy, nhiều người ác cảm thái độ chính trị của
Nguyễn Văn Vĩnh”.
Về văn tự:
Tích cực phổ biến cổ động cho chữ quốc ngữ, để mọi giới người Việt
nhận thức được sự tiện lợi, và dễ học của một thứ chữ mới. Luyện tập theo lối
văn xuôi, gãy gọn, có tính cách bình dị, để xây dựng một nền quốc văn mới,
giúp cho việc diễn đạt tư tưởng trong lối phê bình văn học và nghị luận.
Khuynh hướng quốc gia cải lương xuất hiện trên báo Đông dương tạp
chí một thời gian dài đó là biểu hiện của việc sớm tiếp cận với phong cách
báo chí hiện đại của Âu- Mỹ.

18


Học Thuật Tư Tưởng Tây Phương:
Truyền bá giáo dục bách khoa phổ thông về học thuật, tư tưởng, và văn
minh tây phương cho mọi người Việt, mà người học không cần phải đi đến

trường (bằng cách dịch thuật từ các sách Pháp và Hán văn ra chữ Việt, đồng
thời giảng giải về đủ mọi vấn đề trong đời sống xã hội).
Theo Giáo Sư Trịnh Vân Thanh, tác giả Danh Nhân Từ Điển, 1966 đã
nhận định Đơng Dương Tạp Chí như sau: “Ta có thể nói Đơng Dương Tạp
Chí là một tờ báo xuất bản trước nhất chuyên về việc dịch thuật Hán-văn và
Pháp-văn, nhằm mục đích nâng cao dân trí. Bộ môn tiểu thuyết thời bấy giờ
được nhiều người ưa chuộng hơn những vấn đề có tính cách triết lý, khoa học.
Ngồi phần dịch thuật, nhóm Đơng Dương với những cây bút giá trị của các
học giả đã sáng tác nhiều loạt bài khơi động niềm rung cảm trong quảng đại
quần chúng với lối văn bình dị. Nội dung của những bài luận thuyết và ký sự
nhằm vào việc giáo dục giới thanh niên nam nữ trên đường tiến hóa, xây dựng
một tương lai rực rỡ sau nầy, mà chúng ta có dịp thưởng thức những tài nghệ
của nhóm Tự Lực Văn Đồn”.
Ngồi ra, phê bình về nhóm Đơng Dương Tạp Chí, Tác Giả Vũ Ngọc
Phan trong sách “Nhà Văn Hiện Đại” tập I đã viết như sau: “ Người Tây học
có thể lấy trong đó, (ĐDTC) những tinh-hoa của nền cổ-học Trung-Hoa mà
nước ta đã chịu ảnh-hưởng lâu đời; người Hán học cũng có thể lấy trong đó
những tư tưởng mà người Việt ta cần phải biết rõ mà thâu thái. Những bài
bình luận, những bài tham-khảo về Đơng-phương và về Tây-phương đăng liên
tiếp trong Đơng-Dương Tạp-Chí, ngày nay giở đến, người ta vẫn cịn thấy là
những bài có thể dựng thành một bộ sách biên tập rất vững vàng và có thể
giúp ích cho nền văn học Việt-Nam hiện đại và tương-lai”.
“Đơng Dương tạp chí quả thật là đã có cơng xây dựng một cơ sở vững
vàng cho nền quốc văn mới trong lịch sử văn học Việt Nam ở đầu thế kỷ 20”
Nhưng sai lầm của Đông Dương tạp chí là đề cao văn hóa Pháp q lố
lăng, mạt sát ra mặt các sĩ phu cổ học, thậm chí có những lời lẽ bất kính với
19


cụ Phan Bội Châu. Do đó, ngày 30/12/1916, tồn quyền Sarraut ký nghị định

cho ra tờ tạp chí Nam Phong, xuất bản mỗi tháng một kỳ.
II.Nhật báo Trung Bắc tân văn
Đầu năm 1915, báo chí ở Bắc Kỳ đã nhộn nhịp hơn trước với sự “ phân
thân” của tờ Đông Dương tạp chí: Đơng Dương tạp chí có thêm phụ trú là
“Học báo ra ngày chủ nhật hàng tuần chuyên sâu vào khảo cứu, học thuật và
sư phạm. Tiếp sau đó là sự xuất hiện của hai tờ Trung Băc tân văn và Công thị
báo. Trung Bắc tân văn in trên khổ lớn ra ngày thứ năm hàng tuần và số 1 của
nó phát hành ngày 7/1/1915. Nội dung của nó ngồi những mục vốn có từ thời
Đơng Dương tạp chí cịn được tăng cường thêm nhiều mục khác, đặc biệt là
việc thơng báo tin tức trong và ngồi nước. Cây bút trụ cột của Trung Bắc tân
văn lúc đó là Phạm Duy Tốn với sự trợ bút của Phan Kế Bính, Nguyễn Đỗ
Mục, Nguyễn Bá Trác, Dương Bá Trạc.
Tờ Trung Bắc tân văn được phép ra hàng ngày – tờ nhật báo đầu tiên và
duy nhất ở bắc và trung kì
Cũng như ĐDTC, TBTV lúc đầu là một tờ tuần báo, đến năm 1916 thì
3 ngày ra 1 số và đến năm 1919 khi Nguyễn Văn Vĩnh mua lại tờ báo và nhà
in từ Schneider thì báo ra hằng ngày.
Sau khi tờ Đơng Dương tạp chí ngừng hoạt động, tờ Trung Bắc Tân
Văn do nhóm Snây đơ làm chủ nhiệm và Nguyễn Văn Vĩnh làm chủ bút, ra số
1 ngày 7/1/1915, lúc đầu ra hàng tuần vào ngày chủ nhật từ tháng 10/1915 ra
một tháng 2 kỳ sau đó nâng lên 3 kỳ. Đây là tờ báo ra hằng ngày duy nhất
phát hành rộng ở Bắc và Trung kì. Chính quyền thực dân khai thác tờ báo như
một diễn đàn chính trị xã hội phục vụ cho chế độ thuộc địa, nhưng nó cũng
trở thành một diễn đàn quan trọng như thu hút nhiều cây bút nổi tiếng đương
thời trên các lĩnh vực văn hóa. Tờ báo tồn tại đến tháng 4/1941 mới đình bản (
tổng cộng 7265 số, được coi là một trong những tờ báo ra nhiều số nhất). Sau
khi Nguyễn Văn Vĩnh mất (5/1936) người kế tục là Phạm Văn Luận và Phạm
Huy Lục
20

Trung Bắc tân văn thời báo chính trị, kinh tế, ấn hành thành 3 loại khác
nhau:
Loại một, mỗi tuần một kì với tên Trung Bắc tân văn bằng chữ Quốc
ngữ
Loại hai, mỗi tuần hai kì bằng chữ Nho với tên “Cơng thị báo”.
Loại ba, mỗi tuần một kì chỉ là một loại công báo với tên “Pháp Việt
thông báo” bằng chữ Nho và chữ Quốc ngữ”
Từ đó các tờ báo đang phát hành đều nằm dưới ô bảo hộ công khai của
nhà nước. Các tờ báo được tăng số, hạ giá (thậm chí với hai tờ Cơng thị báo
và Pháp Việt Thông báo vẫn theo chế độ phát không).
III.Nam phong tạp chí ( Phạm Quỳnh)
Nam Phong (1917-1934) là một trong những tạp chí có cơng rất lớn
trong việc cổ động cho văn học quốc ngữ, cho nền quốc học Việt Nam. Đặc
biệt cho việc xây dựng một nền văn hóa Việt Nam trên cơ sở kết hợp, dung
hòa hai nền văn chương, học thuật, tư tưởng Đông - Tây. Các biên tập viên
giữ các chuyên mục của tạp chí đều là những cây bút vững vàng, sắc sảo,
nhạy bén với những vấn đề văn hóa, trong đó phải kể đến ông chủ bút là
Phạm Quỳnh.
1.Vài nét về chủ bút Nam Phong tạp chí.
Nhà văn hóa Phạm Quỳnh sinh năm 1892 tại Hải Dương, thuộc một gia
đình nho học, có hiệu là Thượng Chi, mồ cơi mẹ lúc chín tháng, mồ cơi cha
lúc chín tuổi. Ơng được bà nội ni nấng cho ăn học tại Hà nội trường Bảo
Hộ. Năm 16 tuổi đậu thủ khoa bằng Cao Đẳng tiểu học. Linh mục Thanh
Lãng trong “Phê bình văn học thế hệ 1932” cho biết, muốn hiểu văn học Việt
Nam thời 1913 tới 1932 khơng gì tốt hơn cho bằng nhìn vào Nam Phong.
Nam Phong là linh hồn. Nam Phong là tất cả văn hóa của thế hệ đó. Phạm
Quỳnh du thuyết nước Pháp năm 1922. Ơng có 13 người con. Cũng như nhiều
gia đình VN khác, sau cuộc chiến họ sống rải rác ở Mỹ, Pháp và Việt Nam.
Ông được Bảo Đại bổ nhiệm ThượngThư kiêm Ngự tiền văn phòng, rồi sau

21


đó Thượng Thư bộ Quốc gia Giáo Dục. Năm 1945 sau khi Nhật đảo chính
Pháp ngày 9/3, lúc bấy giờ ông là Thượng Thư Bộ Lại (xem như Thủ Tướng),
đã nhân danh chánh phủ Hoàng Gia, ký bản “Tuyên Bố Độc Lập” cho Việt
Nam.
Giáo sư Sử học Văn Tạo có nhận xét: “Ơng Phạm Quỳnh có cơng
chuyển tải văn hóa Đông – Tây trên văn đàn, báo giới Việt Nam, góp phần
làm phong phú thêm cho ngơn ngữ văn hóa Việt Nam. Điều đáng chê trách
nhất ở ông là đã ra làm chủ bút cho báo Nam Phong do tên trùm mật thám
Louis Marty chủ trì. Với chức danh đó, ông không thể không có sai lầm làm
hại đến quyền lợi dân tộc”.
2.Sự gia đời Nam Phong Tạp chí
Tạp chí Nam Phong nơi Phạm Quỳnh khởi nghiệp và nổi tiếng
Ngay từ trước năm 1914 người Pháp đã thiết lập một chế độ bảo hộ
trên toàn cõi lãnh thổ Việt Nam và tạo nên ở miền Nam Đông Nam á một
quốc gia được gọi là Đông Pháp. Trong giai đoạn đầu, người Pháp lập ra một
nền hành chính mới đồng thời tiếp tay với triều đình Huế đàn áp tất cả những
phong trào đấu tranh bạo động cũng như bất bạo động nổi lên chống Pháp.
Khi tình hình trong nước được ổn định, họ bắt đầu khai thác tài nguyên xứ sở.
Mặt khác, người Pháp còn nghĩ đến việc đào tạo ra những quan lại mới để
phục vụ cho họ trong các cơ quan hành chính: Chính phủ Pháp đã cải tổ lại
hồn tồn chế độ học vấn. Họ khuyến khích người Việt học hỏi nền văn hóa
Tây phương với một tinh thần hết sức thiển cận và làm cho họ quên lãng
những cuộc nổi dậy chống Pháp xảy ra trong thời gian chiến tranh 1914-1918.
Trong tình hình này, chính phủ có sáng kiến lập ra một tạp chí bằng
tiếng bản xứ để cho người Annam dễ thực thi chính sách giáo dục và tuyên
truyền mà chúng ta cần phải đeo đuổi.
Tạp chí Nam Phong ra đời, A. Sarraut giao cho Louis Marty, giám đốc

Phịng an ninh và chính trị Đơng Dương, có trọng trách điều khiển.

22


Theo” Việt Nam Văn Học sử Giản Ước Tân Biên” của Phạm Thế Ngũ,
NPTC do chính người Pháp lập ra với mục đích phục vụ cho việc chiến thắng
trong trận giặc với Đức. Phạm Quỳnh nhận lời làm tờ báo là vì muốn lợi dụng
làm một cơ quan bồi bổ quốc văn cho thêm nhiều tiếng, cho đủ tài liệu để
phiên dịch và truyền bá các tư tưởng Âu Tây. Vũ Ngọc Phan trong cuốn “Nhà
Văn Hiện Đại” đã nhận xét rằng quốc văn bắt đầu thịnh, bắt đầu có giọng hoa
mỹ, dồi dào và chú trọng về tư tưởng là cơng của hai tờ tạp chí ở Bắc Hà:
Đơng Dương Tạp Chí và Nam Phong Tạp Chí. Vũ Ngọc Phan cịn viết,Phạm
Quỳnh là một nhà văn có thể bàn luận một cách vững vàng và sáng suốt bất
cứ về vấn đề gtừ thơ văn cho đến triết lý, đạo giáo cho đền chính trị, xã hội,
khơng một vấn đề nào là ông không tham khảo tường tận trước khi đem bàn
trên mặt giấy.
Một tờ báo! Một cây viết! Qủa là một sức mạnh phi thường”. Đó là lời
nói của Albert Sarraut trong một bài diễn văn khai mạc buổi họp của Nghiệp
đồn Báo chí thuộc địa tại Sài Gịn ngày 8/9/1917. Là một người rất thông
minh, quỷ quyệt và có tài mị dân, A.Sarraut (trước khi bước vào con đường
chính trị ơng ta đã là một nhà báo) đã từng là biên tập viên thưởng trực cho tờ
La Despeeche du Midi ở tỉnh Toulouse. Do đó, biết lợi dụng báo chí cho mục
tiêu chính trị quả khơng cịn ai hơn viên tồn quyền này. Có lẽ trong những
viên Tồn quyền Pháp ở Đông Dương, ông này là một nhà chính trị khơn
khéo nhất và có tài mị dân giỏi đến nỗi một số trí thức Việt Nam lúc bấy giờ
đã tin tưởng một cách thành thật về cái “sứ mạng cao cả của đại Pháp ở Đông
Dương”. Vậy dụng ý của người Pháp trong việc xuất bản tờ tạp chí lớn nhất
và quan trọng nhất ở Việt Nam dưới thời Pháp thuộc là gì.
Có hai ngun nhân khiến Albert Sarraut cho ra đời tạp chí Nam

Phong:
Nguyên nhân gần: đánh bại ảnh hưởng của Đức ở Đông Dương
Nguyên nhân xa: tách rời các giới sĩ phu Việt Nam ra khỏi ảnh hưởng
của văn hóa Tàu và “Pháp hóa” giới tri thức này dễ bề thống trị lâu dài.
23


Với ý định muốn chinh phục giới sĩ phu Việt Nam, “chính phủ Đơng
Pháp mới có sáng kiến thành lập một tạp chí bằng tiếng bản xứ cho người An
Nam để giáo dục và tuyên truyền, tức là mục tiêu mà chúng ta phải theo”.
A.Sarraut viết tiếp: “Việc thành lập tạp chí này, mà ban biên tập đã
được giao phó cho những nhà trí thức danh tiếng trong nước, đã được sửa
soạn từ nhiều tháng trước, vì khơng những phải gom góp các vật liệu trước
mà cịn phải đợi nhà in tìm mua máy móc và làm những thứ chữ cần thiệt cho
việc in tiếng quốc ngữ”[7]
Một khi vật liệu và máy móc xong xi, “văn phịng chính trị và an
ninh được phép, do nghị định ngày 30.12.1916, xuất bản một tạp chí giáo dục
và tuyên truyền hầu phổ biến trong giới trí thức An Nam
Mặt khác, riêng việc L.Marty chọn cái tên Nam Phong cho tờ báo (chắc
chắn có sự tham dự ý kiến của Phạm Quỳnh) cũng cho ta thấy rõ dụng ý khi
cho ra đời tạp chí này. Theo L.Marty sáng lập viên chính thức của tờ báo này,
thì cái tên Nam Phong được bắt nguồn từ một bài thơ cổ danh tiếng Trung
Hoa được làm ra dưới thời vua Thuấn (2255 trước Thiên chúa).
Les tièdes effluves du Vent du midi
Dissipent les chagrins de mon peuple
La saison deu Vent du midi
Accoit la richesse de mon peuple!
Theo L.Marty, cái “ngọn gió Nam” này đã được xoay chuyển sắp xếp
theo những ảnh hưởng tốt nhất. Một trong những đề mục thích hợp nhất cho
tạp chí này nằm trong sự đối kháng của nền văn minh Hy lạp chống lại nền

văn minh của các nước Đức, chính hai chữ Nam Phong là một ám chỉ rất
thích hợp cho mục đích của nó. Đằng khác, như đã nói, tạp chí này được đưa
ra để nâng cao trình độ tinh thần và trí thức của dân An Nam, từ đó người ta
có thể tìm thấy ngay trong cái tên của tạp chí ngụ ý của mục đích thứ hai: vì
chữ “Nam” là chữ tắt của An Nam, nó có cái nghĩa bóng là “ngọn gió tái tạo
xứ An Nam”.
24


Một nguyên nhân nữa dẫn tới sự ra đời của tạp chí Nam Phong đó là
nhằm pháp hóa giới trí thức Việt Nam
Ngồi việc chống Đức, Nam Phong cịn nhắm một chính sách dài hạn.
Chính trong địa hạt này Nam Phong đã đóng một vai trị rất quan trọng, vai
trị ca tụng và tán dương nền văn minh Pháp bị bêu xấu bởi sự tuyên truyền
của Đức ở Việt Nam nhất là trong các giới trí thức mà từ xưa nay chỉ biết có
nền văn minh Trung Hoa mặc dù có sự hiện diện của người Pháp là những kẻ
chinh phục mới ở ngay trước mắt họ. Vì vậy, tạp chí Nam Phong có cái sứ
mạng là giới thiệu nền văn minh Pháp trước nhân dân Việt Nam, nhất là với
các sĩ phu Việt Nam bấy giờ; “Pháp hóa” những thành phần ưu tú này của xã
hội Việt Nam ngõ hầu dễ bề thống trị lâu dài trên bán đảo Đơng Dương.
Chính L.Marty cũng xác nhận mục đích này của tờ Nam Phong: “Tạp chí, có
cái tên Nam Phong, được xuất bản hai thứ tiếng, chữ An Nam và chữ Tàu. Nó
nhắm mục đích phổ biến một cách sâu xa trong giới trí thức An Nam và cái
tầm hoạt động của nó cịn lan rộng trong giới kiều dân Trung Hoa ở Đông
Dương và các tỉnh Trung Hoa gần biên giới Hoa Việt”.
Việc thành lập tạp chí Nam Phong là chủ trương của chính phủ Liên
bang Đơng Dương do tồn quyền Albert Sarrut với mục tiêu đẩy mạnh vai trò
văn hóa và chính trị của nhà nước Bảo hộ.Kinh phí của báo là do chính phủ
trang trải. Cùng đứng tên là Giám đốc sở mật thám Đông Dương Louis Marty.
Nam phong tạp chí được ra đời theo một nghị định kí từ ngày 30/12/1916

nhưng mà phải hơn 7 tháng chuẩn bị nó mới ra được số đầu vào tháng 7năm
1917.
Thời điểm này là thời điểm chữ Nho, văn tự chính thức của triều đình
Huế sử dụng qua nhiều thế hệ sắp bị thay thế bằng chữ Quốc ngữ.
Một tư liệu đáng chú ý về sự chuẩn bị cho số ra mắt của Nam Phong là
tờ công văn của Nha mật thám Đơng Dương để trình lên tồn quyền Sarraut
ký ngày 1/5/1917, tóm tắt nhận xét về bản in thử số đầu của tờ Nam Phong

25