Tài liệu Đặc điểm phát triển ở Côn trùng docx

Đặc điểm phát triển ở
Côn trùng
Phát triển phôi: Trứng côn trùng là trứng trung
noãn hoàng nên phân cắt bề mặt. Trong quá
trình phát triển phôi có hình thành màng ngoài
và màng trong tạo thành xoang bao phôi che chở
cho phôi khỏi bị khô và va chạm. Đến cuối giai
đoạn phôi, đã có hiện tượng phân đốt và hình
thành phần phụ ở phần đầu và phần ngực, còn
phần bụng chỉ là mầm phần phụ, có thể tiêu
biến hay biến đổi sau này.
Phát triển hậu phôi: Có 3 kiểu phát triển hậu
phôi:
+ Ở côn trùng không có cánh thì phát triển trực
tiếp, không có biến thái. Con non có những nét
cơ bản giống với trưởng thành, chưa có đủ số
đốt bụng, sau lần lột xác thứ nhất mới đầy đủ.
+ Ở côn trùng có cánh thì phát triển có
biến thái, nghĩa là sâu non mới nở không
giống với dạng trưởng thành. Tuỳ theo mức độ
biến thái mà chia ra: Biến thái không hoàn toàn
và biến thái hoàn toàn:
Biến thái không hoàn toàn: Thường gặp ở côn
trùng có cánh thấp như các bộ Cánh thẳng,
Chuồn chuồn, Phù du, Cánh nửa, Cánh đều,
Cánh da, Cánh giống Vòng đời có 3 pha phát
triển là trứng, thiếu trùng và trưởng thành. Sâu
non mới nở ra khá giống với trưởng thành và
được gọi là thiếu trùng (ví dụ như chưa có cánh,
chưa đủ số đốt, chưa có hệ sinh dục thứ cấp.).
Sau một số lần lột xác (trung bình 4 - 5 lần) để

hoá trưởng thành (hình 9.48).

Biến thái hoàn toàn: Thường gặp ở các bộ Cánh
cứng, Cánh vảy, Cánh màng, Hai cánh Vòng
đời có 4 pha phát triển là trứng, ấu trùng, nhộng
và trưởng thành.

Ấu trùng nở ra từ trứng khác hẳn trưởng thành
về đặc điểm hình thái, đặc điểm sinh học. Ví dụ
như ấu trùng bướm ăn lá cây, có phần phụ kiểu
nghiền, còn bướm thì hút mật hoa, có phần phụ
miệng hút. Từ ấu trùng để đến được giai đoạn
trưởng thành, ấu trùng phải lột xác nhiều lần và
trải qua pha phát triển mới là nhộng .
Pha ấu trùng của côn trùng biến thái hoàn toàn
thường có hình dạng khác nhau với 3 đôi chân
ngực và có thêm một số đôi chân ở phần bụng
(ấu trùng bộ Cánh vảy) hay tiêu giảm hoàn toàn
(ấu trùng bộ Hai cánh). Trên bề mặt cơ thể
thường có các gai, lông và màu sắc rất khác
nhau. Dựa vào hình dạng ngoài có thể chia
thành các kiểu như sâu non dạng dòi (bộ Hai
cánh), dạng bướm (bộ Cánh vảy), dạng Campo
(bộ Ba đuôi), dạng bắp cày (cà niễng, bọ rùa),
dạng bọ hung (bọ hung, bọ vừng), dạng sâu non
Cyclops (tương tự như giáp xác chân kiếm). Pha
nhộng của côn trùng biến thái hoàn toàn được
chia là các dạng khác nhau dựa vào đặc điểm
hình thái.
Thường gặp hai dạng nhộng chính là nhộng hở

và nhộng kín. Nhộng kín là có các phần phụ
dính sát vào cơ thể và có một màng mỏng bao
bọc bên ngoài. Nhộng hở hay nhộng tự do, các
phần phụ của cơ thể nằm tự do, không dình sát
vào cơ thể và không có màng bao bọc.
Nhộng là giai đoạn đặc trưng của biến thái hoàn
toàn, đây không phải là giai đoạn tĩnh mà là sự
biến đổi rất lớn. Là quá trình tiêu mô của giai
đoạn ấu trùng và sinh mô mới của giai đoạn
trưởng thành nghĩa là xây dựng lại toàn bộ cấu
trúc cơ thể của dạng trưởng thành từ các tế bào
đĩa mầm. Mỗi giai đoạn phát triển của côn trùng
biến thái hoàn toàn giữ một chức năng chủ yếu
của loài. Ấu trùng là giai đoạn tích luỹ năng
lượng nên chúng ăn rất khoẻ, tham gia tích cực
vào quá trình cải tạo đất hay gây hại lớn cho cây
trồng. Trưởng thành là giai đoạn sinh sản, duy
trì nòi giống. Pha trưởng thành có nhiều đặc
điểm quan trọng, có lối sống phong phú và hoạt
động rất tinh tế, thích nghi với cao độ với điều
kiện sống của môi trường. Đến giai đoạn trưởng
thành côn trùng thường không lớn thêm, làm
nhiệm vụ duy trì sinh sản. Trưởng thành có các
đặc điểm như sau:
Hiện tượng hai hình (dimorphisme) và nhiều
hình (polymorphisme). Qua một năm côn
trùng có nhiều thế hệ được hình thành trong các
điều kiện khác nhau của môi trường sống do vậy
thường có hiện tượng hai hình. Ví dụ ở Việt
Nam bướm vàng Terias hecabe về mùa đông có

thêm vân hung đỏ ở mặt dưới cánh. Ngoài ra
cách trang trí trên cánh cũng rất khác nhau ở
dạng mùa hè và mùa đông. Hiện tượng nhiều
hình là các kiểu hình thái trong cùng một giai
đoạn phát triển và chúng có biến đổi hình dạng
ngoài nhằm phù hợp với chức năng. Ví dụ trong
tổ mối có mối thợ, mối chúa, mối lính
Màu sắc và hình dạng ngụy trang (mimetisme)
là hiện tượng phổ biến của côn trùng trưởng
thành. Màu sắc ngụy trang có thể là màu sắc
tổng quát (hoà lẫn chung với màu sắc chung của
môi trường) hay màu sắc đặc trưng (giống màu
sắc của môi trường đến chi tiết). Ví dụ như loài
bướm lá Kalina inachus phổ biến ở vùng rừng
núi Hoà Bình, Ninh Bình, Thanh Hoá khi đậu
rất giống với chiếc lá khô. Một số loài côn trùng
khác thì có màu sắc báo hiệu hay đe doạ, các
màu này rất tương phản và sặc sỡ dễ thấy. Ví
dụ như vành đen trên nền đỏ của bọ rùa
Coccinella repanda, màu vàng lẫn với màu đỏ
và màu đen có tác dụng đe doạ rất mạnh của
ong Eumenes.
Nhiều loài côn trùng bắt chước hình dạng và
màu sắc của các loài có nọc độc để bảo vệ mình
như bướm Trochilium apiforme mất vảy trên
cánh và bắt chước hình dạng của ong Vespa
crabo hay loài bướm Papilio dardanus cái mất
đuôi cánh để bắt chước theo 3 loài bướm khác
có khả năng miễn dịch (2 loài thuộc giống
Amaurius và 1 loài thuộc giống Danais).

Hiện tượng đình dục (diapause): Là thời kỳ
tạm ngừng hoạt động và sinh trưởng của
côn trùng và có thể xảy ra bất cứ pha
phát triển nào của côn trùng (trứng, ấu
trùng, nhộng hay trưởng thành). Đây là một
hiện tượng sinh lý bình thường, gắn liền với
sự thay đổi điều kiện của môi trường như thiếu
thức ăn, tăng hay giảm nhiệt độ, độ ẩm, ánh
sáng. Ví dụ ở Việt Nam kén sâu sòi thường đình
dục từ tháng 11 đến tháng 3 năm sau, ứng với
thời gian lá sòi rụng hết, đến đầu tháng 4, lúc
cây sòi đâm lộc thì cũng là lúc hoá trưởng
thành.
Bản năng của côn trùng: Bản năng của côn
trùng thực chất là một chuỗi phản xạ không điều
kiện được điều khiển bởi thể nấm và rất phức
tạp và tinh tế. Đặc điểm của bản năng là mang
tính di truyền. Bản năng thường có tính bền
vững, khó thay đổi. Các bản năng như xây tổ,
giao hoan, phân đàn, chăm sóc con cái, ấp
trứng Bản năng đặc biệt phát triển ở côn trùng
có đời sống xã hội, như bản năng xây tổ phổ
biến ở các bộ côn trùng Cánh màng
(Hymenoptera), Cánh đều (Isoptera). Quá trình
xây tổ của ong rất công phu và có nhiều động
tác rất "sáng tạo, chính xác và khoa học", hoặc
kiến xây tổ trên mặt đất rộng tới 100m
2
, trông
như một pháo đài hay dùng lá để khâu thành

một cái tổ rất vững chắc như loài kiến
Oecophylla smaragdina (chúng sử dụng con
non nhả tơ làm guồng chỉ, khâu 2 mép lá cây
làm tổ). Bản năng chăm sóc con cái khá phổ
biến ở côn trùng và có nhiều hình thức như chọn
nơi đẻ trứng thích hợp, chuẩn bị sẵn thức ăn cho
con non là các loài côn trùng ký sinh; ong mật
dự trữ mật và phấn hoa cho con non; tò vò
chuẩn bị thức ăn tươi; bọ hung chuẩn bị phân
tươi trước khi đẻ trứng Tập tính "bắt nô
lệ" của kiến Polyergus ruescens được hình
thành do kiến thợ của loài này ngoài khả năng
giao chiến thì không biết làm gì khác và có thể
chết đói ngay bên cạnh thức ăn. Loài kiến trồng
trọt Mesor barbarus thường chọn các hạt giống
tốt mang đi cất (một tổ có tới hơn nửa kilôgam
hạt và và tới 35 loại hạt giống khác nhau). Các
giống kiến Atta và Acromyrmex có khả năng
nhân giống nấm mà chúng thích ăn và chúng có
thể gìn giữ giống này để nhân giống sau này cho
thế hệ con. Giống kiến Lasius thích hút chất
lỏng mà rệp cây sau khi hút và sử dụng đã thải
ra (bao gồm chất đường và chất béo) nên có tập
tính nuôi các loài rệp này như để "vắt bò sữa".