Giáo trình Máy điện 1 (Nghề: Điện công nghiệp - Trung cấp) - Trường TCN Kỹ thuật công nghệ Hùng Vương
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (7.94 MB, 198 trang )
UY BAN NHAN DAN QU~N 5
TRUONG TRUNG CAP NGHE KY THU~T CONG NGHt HUNG VUONG
,
'
GIAOTRINH
M8y di~n 1
'
Nghe:
Di~n cong nghi~p
TRINH DO• TRUNG CAP
TPHCM-2019
Ml)C Ll)C
E>~ Ml)C
Trang
1. Gi&i thi$U mo dun
2
2. Cac h1nh thU'C hQC t1;1p chfnh
2
3. Bai 1. Khai ni$m chung v§ may di$n
3
4. Bai 2. May bi~n ap
12
5. Bai 3 May di$n khong d6ng bQ
67
6. Bai 4 May di$n d6ng bQ
135
7. Bai 5 May di$n m(>t chi§u
154
8. Tai li$U tham khao
193
Khoa
nien - Troong TCN KTCN Hung Voong
Page 1
Gi&i thi~u
Vj tri,
ve Mo dun
y nghia, vai tro mo dun:
Mo dun may di$n la m9t mo dun chuyen man cua hQc vien nganh SLPa chCra thiet bi
di$n c6ng nghi$p. Mo dun nay nham trang bi cho hQc vien cac trU'cmg c6ng nhan ky thu$t
va cac trung tam d 9 y nghe nhCrng kien thLPc ve nguyen ly, c§u t 9 o, cac che dQ lam vi$c
cua may bien ap, may di$n kh6ng d6ng bQ, may di$n d6ng bQ va may di$n m9t chieu ... v&i
cac kien thLPc nay hQc vien c6 the ap d1,mg tn/C- tiep vao ITnh Vl,l'C san xu§t cOng nhLI' dai
s6ng. Ngoai ra cac kien th(.pc nay dung lam phU'O'ng ti$n de hQc tiep cac man chuyen man
cua nganh di$n nhLI' cung c§p di$n, trang bi di$n, qu§n day may di$n ... Mo dun nay cOng
c6 the lam tai li$u tham khao cho cac can bQ ky thu$t, cac hQc vien cua cac nganh khac
quan tam den ITnh Vl,l'C nay.
M1:1c tieu cua mo dun
Sau khi hoa tM mo dun nay hQc vien c6 nang ll,l'c:
• Phan tich c§u t 9 o, nguyen ly cua cac lo 9 i may di$n thong d1,mg nhLI': Cac lo 9 i may
bien ap, cac lo 9 i d9ng CO' di$n, cac lo 9 i may phat di$n ...
• Ve khai trien SO' d6 day qu§n may di$n m9t chieu va xoay chieu.
• Ket n6i m 9 ch va v$n hanh may di$n.
• Tinh toan m9t s6 thong s6 can thiet trong may di$n.
• Kiem tra, bao dU'&ng, sLPa ch0,a cac hLI' hong & phan di$n va phan CO' cac lo 9 i may
di$n.
M1:1c ti~u tht;J'C hi~n cua mo dun
HQC xong mo dun nay, hQC vien c6 nang ll,l'C:
ã Phan tich cĐu t 9 o, nguyen ly lam Vi$C cua cac lo 9 i may di$n thong d1,mg nhLI' may
bien ap, d9ng CO', may phat di$n dung nguyen tac vĐ di$n.
ã Ve khai trien SO' d6 day qu§n may di$n m9t chi§u va xoay chi§u theo cac phLI'O'ng
phap da hQc dung cac tieu chuĐn ve di$n.
ã Ket n6i m9 ch, v$n hanh may di$n phu hQ'p v&i dc;tc tinh, tr9 ng thai lam vi$c cua
may di$n theo dung cac qui dinh cua ky thu$t di$n.
• Tinh toan cac thong s6 ky thu$t trong may di$n phu hQ'p v&i dieu ki$n lam vi$c,
m1,1c dfch sLP d1,1ng, theo dung qui dinh ky thu$t di$n.
• 0§u day, v$n hanh, kiem tra loi t§t ca cac lo 9 i may di$n xoay chieu, m9t chieu, may
bien ap. Bao dU'&ng, sLPa chO,a cac hU' hong & phan di$n va phan CO' cua cac lo 9 i
may di$n. Thay the m&i, thay the tU'O'ng dU'O'ng cac bQ ph$n thong thLI'ang phu
hQ'p v&i dieu ki$n lam Vi$C, m1,1c dfch SLP d1,1ng va theo dung tieu chu§n di$n
(TCVN).
Khoa
nien - Trb6ng TCN
KTCN Hung Voong
Page 2
Bai 1: KHAI Nll;M CHUNG
VE MAY E>ll;N
1.1. E>jnh nghia va phan loc;1i:
1.1.1 Cac loc;1i may di~n va vai tro cua ch(mg trong nen kinh t~ quoc dan:
Trang tt,.I' nhien luon c6 St,.!' chuyen h6a nang ILI'Q'ng tLP d9 ng nay sang d9 ng khac. Di$n
nang cCmg la mot d9 ng cua nang ILI'Q'ng. N6 rat c§n thi§t trong san xuat va giO, vai tro
quyet dinh cho St,.!' phat trien kinh te d$c trong ITnh Vl,l'C di$n khi hoa, tt,.I' dong hoa trong
cong nghi$p, nong nghi$p, giao thong vc;'in tai ngay cang doi h6i cac thiet bi khac nhau.
Trang d6 may di$n dU'Q'C SU' d1,mg ph6 bien de bien CO' nang, di$n nang ho$c bien d6i
d9 ng di$n nang nay thanh d9 ng di$n nang khac (xoay chieu den 1 chieu). Bien d6i CO'
nang thanh di$n nang nha may phat di$n c6 dong CO' SO' cap keo nhLI' tua bin hO'i, tua bin
nLI'&c, dong CO' d6t trong.
Bien d6i di$n nang thanh CO' nang dung trong truyen dong di$n ngLI'O'i ta dung cac lo 9 i
dong CO' di$n. Vi$C truyen tai va phan ph5i di$n nang xoay chieu tLP tr9 m phat di$n den cac
hQ dung di$n ... Vi$C bien d6i dU'Q'C thl,l'C nhO' may bien ap ..
Ngoai ra do cac yeu c§u khac nhau cua nganh san xuat, giao thong vc;1n tai nen xuat hi$n
cac lo 9 i may di$n d$c bi$t nhU' may di$n xay chieu c6 vanh g6p, may khuech dc;1i di$n tLP,
cac may di$n Cl,l'C nh6 ... Trong san xuat thU'O'ng dung ca dong di$n xoay chieu va 1 chieu
nen ngLI'O'i ta chia cac loc;1i may di$n thanh 2 loc;1i may di$n xoay chieu va 1 chieu.
May di$n la mot h$ di$n tLP gom mc;1ch di$n mc;1ch tLP lien quan v&i nhau. May di$n la
thiet bi di$n tU', nguyen If lam Vi$C dl,l'a vao hi$n tLI'Q'ng cam (mg di$n tLP. May di$n g$p
nhieu trong cac nganh kinh te nhLI' cong nghi$p, giao thong vc;1n tai ... va trong cac d1,mg Cl)
sinh hoc;1t gia d1nh.
1.1.2. Phan loc;1i:
May di$n-c6 nhieu lo 9 i khac nhau va c6 nhieu each phan lo 9 i: theo cong suat, cau t9 o,
theo Chll'C nang, theo dong di$n (xoay chieu, 1 chieu) va nguyen Ii lam Vi$C w ...
• Theo ch(pc nang:
► Cac l9ai may phat di$n de bien CO' nang thanh di$n nang.
► Cac l9ai dong CO' di$n de bien di$n nang thanh CO' nang.
► Cac l9ai may bien ap de truyen tai va phan ph5i di$n nang.
• Theo cau t9 o va tr9 ng thai lam Vi$C c6 the phan ra lam cac l9ai sau
► May di$n d(png yen: May bien ap.
► May di$n quay: Dt,.l'a vao ILI'&i di$n chia thanh 2 lo 9 i nh6: may di$n xoay
chieu
va may di$n mot chieu. May di$n xoay chieu c6 the phan thanh may di$n dong b9,
may di$n khong d6ng bo va may di$n xoay chieu c6 vanh g6p. C6 the mo ta bang
h1nh ve nhLI' sau:
Khoa iiien - Tr66rig TCN KTCN Hung Voong
Page 3
MAY01tN
I
I
MAY 01tN QUAY
MAY 01tN TINH
_J
I
I
MAY BIEN
. ,. XOAY
CHIEU
MAY 01EN
.,. MOT
CHIEU
I
I
I
MAY BIEN
·,,
KHONG 00NG
BO
MAY BIEN
00NG BO
I
MAY BIEN
AP
MAY
PHAT K0B
BONG CO
K0B
MAY
PHAT 0B
BONG CO
0B
MAY
PHAT DC
BONG CO
DC
Hinh 1.1 Phan !9ai may cli(jn
1.2. Tinh thu~n ngh!ch cua may di~n:
Nguyen ly lam Vi$C cua cac may di$n dl)'a tren CO' SO' dinh lu~t cam Cmg di$n tll'. St)'
bien d6i nang IU'qng trong may di$n dLPQ'C thl)'C hi$n thong qua tll' tmang. £)§ t<;10 dLPQ'C tll'
tmang m<;1ch va t~p trung ngLPai ta dung v~t li$U sat tu d§ lam m 9 ch tll'.
CJ cac may bien ap m9 ch tll' la m9t 16i thep dCrng yen, con trong cac may di$n quay
m 9 ch tll' g6m hai 16i thep d6ng trvc: mQt quay va m9t
dCrng yen va each nhau m9t khe h&. Theo tinh ch§t
thu~n nghjch cua dinh lu~t cam Crng di~n tll' may di$n
c6 th§ lam Vi$C & che dQ may phat di$n ho$c d9ng CO'
di$n:
DU'a CO' nang vao ph§.n quay cua MD n6 se
lam vi~c 6' ch~ dQ may phat:
May g6m m9t khung day abed hai d~u n6i v&i hai phien
g6p, khung day va phien g6p dLPQ'C quay quanh trvc
cua n6 v&i v~n t6c kh6ng d6i trong tll' tmang cua hai
cl)'c nam cham vTnh c&u. Theo dinh lu$t cam Crng di$n
tll' trong thanh dan se cam Crng len sCrc di$n d9ng: e = B.l.v (V).
B: TL!' cam nai thanh dan quet qua (T).
I: Chieu dai cua thanh dan trong tll' tmang (m).
-
,
Hinh 1.2 Nguyen t~c cJu t?o va lam vi(jc cua may phat cli(jn
Khoa nieri - Troong TCN KTCN Hung Voong
Page 4
Neu m9 ch ngoai khep kfn qua tai thi SLI'C di$n d9ng trong khung day se sinh ra 6' mc;1ch
ngoai mQt dong di$n ch 9y tLI' A den B. May lam Vi$C 6' che dQ may phat di$n bien CO' nang
thanh di$n nang~
May lam vi~c 6' ch~ dq dqng CO' di~n: Neu ta cho
long di$n m9t chieu di vao khung day vao ch6i than A
·a ra 6' B. DLl'&i tac dt,mg cua tLI' trLl'cYng se c6 h.,l'c di$n
) F = B.i.l tac dL,1ng len c 9 nh khung day. Chieu cua ll!C
ri$n tU' dLl'Q'C xac dinh bang qui tac ban tay trai, cac ll,l'C
: t9 o thanh mo men quay rotor v&i v~n t6c v. Khi rotor
Iuay cat cac dU'cYng SU'C tU' sinh ra SU'C di$n d¢ng E c6
:hieu ngLl'Q'C v&i chieu dong di$n. May da bien di$n
1ang thanh CO' nang.
cua a{)ng ca ai,ffen
1.3 Cac djnh lu~t CO' ban trong may di~n
1.3.1 E>jnh lu~t cam (mg di~n tLP (dinh lu~t Faraday):
a. Tnrcmg h<7p t{J' thong
s
N
s
Hinh 1.4 S&c ai,ffen a{)ng trong
voing day c6 tcr thong bi6n thien
N
Gia SU' ta c6 vong day, tLI' thong di qua di$n tfch vong day la Cl>. Qui Ll'O'C chieu dLl'O'ng
cho vong day nhLI' sau: V$n cai v$n nut chai theo chieu tien cua tlf thong thi chieu xoay
cua cai v$n nut chai se la chieu dl.l'O'ng cua vong. Khi tLI' thong Cl> bien thien xuyen qua
dong day d§n, trong vong day se cam LI'ng SU'C di$n dong. Neu chieu su§t di$n dong
cam (png phu hqp v&i chieu da chQn, se c6 gia tri dl.l'O'ng va ngLl'Q'C lc;1i se c6 gia tri am.
Cho mot thanh nam cham 19 i gan va djch xa vong day d§ lam thay dBi tlf thong qua
vong se lam xu§t hi$n SLI'C di$n d9ng cam LI'ng trong vong day. Neu tLI' thong bien thien
cang nhanh thi s.d.d cang l&n. NhLI' v~y s.d.d cam Cmg tT 1$ v&i t6c dQ bien thien cua tLI'
thong. Neu trong th6'i gian cit, tlf thong qua vong bien thien m¢t ILl'Q'ng la d<l> thi tri s6
SLI'C di('ln dong cam (png trong mot vong day dl,l'O'C viet theo cong th(pc Maxwell nhLI'
sau:
e = - d<l>/dt
e=
Neu cu¢n day c6 w vong, sdd cam (png cua cu¢n day se la:
w.d<I>
d\[f
---=--
dt
dt
Trang d6: ':I' =w.<l> la tLI' thong m6c vong cua cuon day. 80'n vi Webe (Wb).
b. TrLP&ng h<7p thanh d§n chuyen agng trong t{J' trLP&ng:
Khoa flieil - Tr66ng TCN KTCN Hung Voong
Page 5
Mot thanh dan c6 chieu dai I, chuyen dc)ng v&i v~n t6c v
vuong g6c v&i dU'D'ng s(.pc cua tll' trLI'O'ng (thU'O'ng g$p
trong may phat di~n), trong thanh dan se cam (mg sdd e 6'
trong mot tll' trLI'D'ng d(.png yen c6 ill' cam B.
e = B.v.l (v va B hqp v&i nhau 1 g6c 90°)
(1.4)
Trang d6:
B: la cam Crng ill' tinh bang T (tesla).
I: chieu dai cua thanh dan nam trong ill' tmD'ng,. do bang
met (m).
Hinh 1.5 Qui t§c ban tay phai
v: v~n t6c thanh dan do bang mis.
Chieu cua s.d.d cam (.png dU'Q'C xac djnh theo qui tac ban tay phai: Cho cac dU'D'ng s(.pc ill'
dam vao long ban tay phai, chieu ng6n tay cai chai ra ch1 chieu chuyen dong cua tharih
dan th1 chieu ill' c6 tay den ng6n tay chI chieu s(.pc di~n dc)ng.
1.3.2 Djnh lu~t h:f'C di~n tw (djnh lu~t Laplace):
Khi thanh dan v&i chieu dai I mang dong di~n i d$t thang g6c
v&i tll' cam B (dLI'O'ng s(.pc tll' tmD'ng, trLI'D'ng hqp rM thLI'D'ng
g$p 6' dong CO' di$n). N6 se ch[u mot ll!C di~n tll' F:
Chieu va de) l&n cua ll,l'c f dU'Q'C xac djnh la tich vectO':
f= i.lAB
C6 tri s6: F = i.1.B (i J_B)=90°
(1-5)
Trong d6:
B: tll' cam c6 dO'n vi (T)
I: chieu dai tac dL,mg thanh dan dO'n vi (m).
Hinh 1.6 Qui t§c ban tay trai
i: dong di~n do bang ampe
F: ll,l'c di~n ill' do bang Niuton (N).
Chieu cua ll,l'c di~n ill' xac d[nh theo qui tac ban tay trai: Be cho cac dU'O'ng SLl'C tll' dam
vao long ban tay trai, chieu ill' c6 tay den cac ng6n tay chI chieu dong di$n th1 chieu ng6n
tay cai chai ra chI chieu ll,l'c di~n tll'.
1.3.3 Dinh lu~t om tw.
1.3.3.1 Dinh lu~t om tw: 8jnh lu~t om ill' suy ra tll' djnh ly ampere: Neu H la CU'O'ng do tll'
trLI'D'ng do mot tc;1p hqp dong di~n 11, h, b, ... In t1;w ra va C la mot dLI'D'ng kin bao quanh
chCmg th1
fH.dl= I>K
C
Xet mot m9ch ill' c6 w vong day va cho dong di~n I ch 9y qua ta dLI'Q'C CU'O'ng de) tll' tmD'ng
H trong m9ch ill', tiep xuc v&i dU'O'ng s(.pc tll' trung blnh (C) c6 chieu dai I luc d6 tr& thanh:
H.I w.i F. Viet t6ng quat ta c6:
= =
n
fH.dl= LHJi =w.i=F
i=l
Trong d6 Fla s(.pc ill' dc)ng de t90 ra ill' thong
1.3.3.2 Tinh t6an mi";lch tw:
a. Bai t6an thu~n bi~t
nhLI' sau:
Khoa iiieih - Troong TCN KTCN Hung Voong
Page 6
BU'<>'C 1: Tf nh
tu cam B
s.
1
I
Suy ra tu tmang Hi nhLI' sau:
ã
NĐu phĐn tu la khe h& kh6ng khf th1 à0 =4n-.10-7 H/m va
H _Bs
0ào
ã
NĐu d9an mc;1ch tu la v~t li$U sat tu th1 dl,Pa vao dU'ang cong tu h6a B= f(H) biet B
suy ra H.
8U'O'C 2 : Tf nh SU'C tl.l' dong t6ng tc;10 ra tu thong <I>
i=1
8U'6'c 3: M$t khac F = i.w, tuy theo bai t6an cho s6 vong day ho$c dong di$n kfch tu ta
tf nh dU'Q'C dong di$n ho$c s6 vong day c§n c6.
1.4 Cac dO'n vj: Su dt,mg 2 loc;1i dO'n vi: H$ tuy$t d6i la cac dO'n vj c6 th(r nguyen.
Hi$n nay SU' dt,mg 2 loc;1i dO'n vi tuy$t d6i la CGS µo va SI: Quan h$ giCra cac dO'n vi cua
h$ MKSA, SI va CGS µo
Ten cac
Kf hi$U dO'n vi
Kf hi$U dO'n vi
dc;1i IU'Q'ng
h$ MKSA va SI
h$ CGSào
80'n vi MKSA
chuyĐn sang
h$ CGSào
Thai gian
s
s
1
T§n s6
Hz
Hz
1
Chi~u dai
m
cm
102
T6c do dai
mis
cm/s
102
Gia t6c
m/s 2
cm/s 2
102
Kh6i ILI'Q'ng
kg
g
103
Tu thong
Wb
Mx
10 8
Tu cam
Wb/m 2
G
104
8i$n dung
F
8i$n tr&
n
- Trong nghien c(ru tfnh toan, thiet ke cac may di$n ngLI'ai ta dung h$ tLI'O'ng df>i.
I* =I/ lam
U*= U / Uam
p* = P / Pam
(1-6)
Trong d6:
I: la dong di$n dO'n vi (A)
U: di$n ap dO'n vi (V)
Khoa
nien - Troong TCN KTCN Hung Voong
Page 7
P: c6ng su§.t dan vi (W)
ldm, Udm, Pdm: la cac dc;ti ILl'Q'ng dinh mll'C cua dong di$n, di$n ap, cong su§.1.
1.5 SO' IU'Q'C ve cac v~t li~u che t~o may di~n: g6m c6:
+ V~t li$U tac dl)ng: g6m v~t li$U dan di$n va dan tll' chu yeu de che t~o day qu§n va loi
thep.
+ V~t li$U each di$n dung de each di$n cac bQ ph~n dan di$n va khong dan di$n hoc;3c
cac bQ ph~n dan di$n v&i nhau.
+ V~t li$U ket c§u dung de che tc;10 cac chi tiet may va bQ ph~n chiu ll)'c tac dl)ng CO'
gi&i. Ta xet SO' ILl'Q'C dc;3c tinh cua v~t li$U dan tl.l', dan di$n each di$n dung trong ch§ t 9 o
may di$n.
a. V~t li~u dan tll':
Ngll'&i ta dung nhO,ng la thep kT thu~t, thep la thong thU'&ng la thep due, thep ren de
che t 9 o m 9 ch tll'.
Cac la thep kT thu~t di$n (ton silic) thLl'ang c6 ma hi$u: 311, 312, 313, 322, 332, 3310
Trong d6:
+
3
chI la thep kT thu~t.
+ s6 thll' nh§t chI ham ILI'qng ton silic chll'a trong thep, s6 cang cao ham IU'Q'ng silic
cang nhieu thep dan tll' t6t nhLl'ng gion de gay.
+ S6 thll' hai chI ch§t ILI'Q'ng thep ve mc;3t t6n hao, s6 cang cao t6n hao cang ft.
+ S6 thll' ba s6 0 chI cho thep can ngu9i (thep dan c6 hLl'&ng) thLl'&ng SU' dl)ng che t 9 o
may bien ap.
Ngoai ra cac 161 thep kT thu~t di$n con mang ma hi$U 3404, 3405 ... 3408 c6 chieu day
0,3 mm; 0,35 mm.
De giam t6n hao do dong di$n xoay, cac la ton silic tren thU'&ng phu mQt l&p san each
di$n m6ng sau d6 m&i dU'Q'C ghep ch$t v&i nhau, tll' d6 sinh ra h$ s6 ep chc;3t Kc : la tI s6
giO,a chieu dai cua loi thep thuan thep v&i chieu dai thl)'c cua loi thep ke ca phan each di$n
khi ghep.
b. V~t li~u dan di~n:
06ng (Cu) va nhom (Al). Chung c6 di$n tr& be, ch6ng an mon t6t, tuy theo yeu cau ve
each di$n va dQ ben CO' hQc ta dung hqp kim cua d6ng va nhom.
c. V~t li~u each di~n:
Dung trong may di$n phai d 9 t yeu cau:
+ CU'&ng dQ each di$n cao.
+ Chiu nhi$t t6t, tan nhi$t de dang.
+ Ch6ng am U'O't, dQ ben CO' hQC cao.
Cac ch§t each di$n dung trong may phat di$n c6 the & the hai va the ran, the long.
Cac ch§t each di$n & the ran chia lam 4 lo 9 i:
+ Cac ch§t hO,u
ca thien
nhien nhU': vai, h.,1a ..
Khoa nieri - Troo.rig TCN KTCN Hu111g Voong
Page 8
+ Cac ch§t v6
ca nhU': mica, amiang, sqi thuy tinh ...
+ Cac ch§t t6ng hqp.
+ Cac chM men, sqi each di$n, cac ch§t t§m s§y tLI' cac v~t li$u thien nhien va t6ng
hqp.
Tuy theo tfnh chiu nhi$t cac v~t li$u each di$n chia thanh cac c§p sau:
C§ each dien:
y
A
B
E
H
F
C
Nhi$t d9 cao nh§t
90
cho phep (°C) > 180
09 tang nhi$t ~t (°C)
50
105
65
120
80
130
90
155
115
180 > 180
140 > 140
09 tang nhi$t d9: ~t = t1 - t2
Trong d6:
t1 nhi$t d9 cua may,
t2 nhi$t d9 mql trU'cmg.
Theo tieu chu§n Vi$t Nam (TCVN): nhi$t d9 m6i tmang la 40°C con cua may di$n ta b1nh
quan. Hi$n nay ta thU'ang dung each di$n c§p A, E, B.
Chu y: Tren nhi$t d9 cho phep 10% th1 tuol thQ cua may se giam di 1/2 nen kh6ng
dU'Q'C phep lam vi$c tren nhi$t d9 cho phep trong thai gian dai.
1.6 Phat n6ng va lam mat MO:
1.6.1 09-i CU'O'ng:
Cac ton th§t trong qua tr1nh bien doi nang IU'qng cua M0 bien thanh nhi$t nang lam
n6ng cac b9 ph~n c§u t 9 o M0. Ton hao nhi§u va khi tai n$ng th1 may cang n6ng. Nhi$t d(>
cua M0 ph1,,1 thu9c vao che d9 lam Vi$c: lien t1,,1c, ngan h9 n ho$c ngan h9 n 1$p 19 i. V1 kfch
thU'&c va che d9 lam vi$c nh§t djnh nen khi SU' d1,,1ng kh6ng VU'Q't qua gia tri djnh mCrc tren
may. Neu may dU'Q'C tan nhi$t ra m6i tmang t6t thi c6ng su§t tang, kha nang mang tai
nhi§u han.
Cac may di$n thLI'ang lam vi$c & nhi§u che d9 khac nhau va r§t da d 9 ng.
a.
Lam vi$c v&i toan b9 cong su§t trong thai gian dai.
b.
Lam vi$c ngan h9 n.
c.
Lam vi$c theo chu kl.
d.
Lam vi$c v&i tai thay d6i.
Do che d9 lam vi$C khac nhau nen S1,,1' phat n6ng cua M0 cCmg khac nhau. V1 v~y M0 phai
thiet ke theo tLI'ng che d9 c1,,1 the sao cho cac b9 ph~n cua phat n6ng phu hqp v&i v~t li$u.
M(>t s6 d 9 ng sau day:
a. Che d9 lam vi$c djnh mCrc lien t1,,1c:
CJ che d9 nay, nhi$t d9 tang cua may phat d9t t&i gia tri xac l~p (v&i di§u ki$n tang nhi$t d9
cua m6i trU'ang kh6ng doi).
f3. Che d9 lam vi$c djnh mCrc ngan h9 n:
Thai gian lam vi~c cua may kh6ng du dai de cac b(> ph~n cua may d 9t t&i gia tri xac l~p va
sau d6 thai gian may nghi du dai de nhi$t dQ h9 xu6ng bang nhi$t dq m6i tmang xung
quanh.
y. Che dq lam vi$c ngan h9 n 1$p 19 i:
Thai gian may lam vi$c va nghi trong mqt chu k1 kh6ng du dai de nhi$t dQ cac bq ph~n cua
may d 9t den gia tri xac l~p. Che dQ nay d$c trLI'ng bang ti s6 giua thai gian lam vi$c va thai
gian cua m9t chu kl lam vi~c va nghL Cac ti s6 dU'Q'C che t 9o v&i 15%, 25%, 40%, 60%.
Khoa flien - Trbong TCN KTCN Hung Vbong
Page 9
Chu y: may di$n dl.l'Q'C ch§ h;lO de dung O' ch§ dQ lam Vi$C dinh mll'C lien t[.lc.
1.6.2. S1;1' phat n6ng va ngu9i lc;mh cua may di~n:
Cac may di$n deu c6 cau true ph(rc t 9 p g6m nhieu bQ ph$n hrnh d9 ng khac nhau va
lam 19 nh bang cac v$t li$U c6 de) dan nhi$t khong giong nhau. Khi may lam vi~c, nhi$t de)
cua loi thep, day quan khong bang nhau do c6 Sty trao d6i nhi$t giCra cac bQ ph$n. HO'n
nCra nhi$t dQ cua chat lam 19 nh 6' m6i khu vtyc trong may c0ng khong giong nhau.
a. Cac ki~u c§u t 9 o cua may di~n:
Kieu cau t9 o cua may di$n phv thu(>c vao phl.l'O'ng phap bao V$ may doi v&i moi tmD'ng
ben ngoai. Cap bao V$ dl.l'Q'C ki hi$U bang chCr IP kem theo hai chT so, chCr so thll' nhat la I
va chCr thll' hai P:
+ I g6m 7 cap dl.l'Q'C danh so tll' 0 d§n 6 chT mll'c dQ bao V$ chong Sty ti§p xuc cua
ngll'O'i va v$t rO'i.
+ P g6m 9 cap, danh so tll' 0 d§n 8 chT m(rc dQ bao V$ chong nll'&c vao may.
+ So 0 6' IP rang, may khong bao V$ gr ca. Chia kieu cau t9 o nhl.l' sau:
- Kieu h6': Khong c6 be)
ph$n che ch& de tranh
Hinh 1.11. H? thong gi6 tr1,1c
cac v$t tll' ngoai chc;tm
cua mav dien 1 chieu
vao phan quay hoi;lc
cac be) ph$n dan di$n
cua n6. Lo 9 i nay di;lt
trong cac nha may hoi;lc
phong
thi
nghi$m,
khong tranh dl.l'Q'C §m
Ll'&t (IP00).
- Kieu bao V$: C6 cac
tam chan c6 the tranh
dl.l'Q'C cac v$t · va nl.l'O'C
rD'i vao may. Lo 9 i nay
Hinh 1. 12. H? thong gi6 ngang tryc
di;lt trong nha (cap bao
cua may c1i?n 1 chieu
V$ tll' IP11 d§n IP33).
- Kieu kin: C6 v6 bQc each bi$t trong phan may v&i moi trl.l'D'ng ben ngoai. N6 dung 6' nO'i
§m Ll'&t, ke ca ngoai trO'i. Tuy theo mll'c dQ kin, cap bao V$ c6 tll' IP44 tr& len.
b. Cac phll'O'ng phap lam l9nh may di~n:
- May <1i?n lam lfmh fl)' nhien: khong c6 be) ph$n th6i gi6 lam 19 nh, nen cong suat gi&i h9 n
trong khoang (vai chvc + vai tram) W nen c6 each tan nhi$t de tang them be mi;lt tan nhi$t.
- May <1i?n lam lfmh frong: c6 qu 9t gi6 di;lt dau trvc th6i vao trong may. DBi v&i may cong
suat nh6, chieu dai nho hO'n 200 + 250 mm, gi6 chT th6i d9c trvc theo khe h& giCra stato va
Rota va theo cac ranh thong gi6 dQc trvc 6' loi thep Stato va Rota (Hinh 1.11).
Khi cong suat may l&n, chieu dai cua
Hinh 1. 13. May cJi?n ti/' tam /9nh m{'it ngoai
may tang thr nhi$t dQ d9c chieu dai cua
may se khong deu. Vi v$y phai t 9o ranh
thong gi6 ngang trvc. Loi thep chia
thanh tll'ng do 9 n dai khoang 4 cm va
khe h& giCra cac do 9 n khoang 1 cm. Gi6
se di vao hai dau r61 theo cac ranh
ngang tr[.lC va thoat ra O' giCra than may
de r6i lai tr& ve hai dau (Hinh 1.12).
- May <1i?n fl)' lam l?nh m?f ngoai: may
Khoa
nien - Troorig TCN KTCN Hurig Voong
Page 10
thu()c ki§u kfn. 0 d~u trl)c ben ngoai may c6 gan quc;1t gi6 va nap qu 9t gi6 d§ hU'&ng th6i
dQc m$t ngoai cua than may. (Hinh 1.13).
0e tang di$n tf ch cua be m$t may l9 nh than may dU'Q'C due c6 canh tan nhi$t, c6 d$t qu 9t
gi6 de tang t6c dQ gi6 trong may, do d6tang them SL)' trao d6i nhi$t giO,a vo va 15i.
- May nhi?t lam lc;1nh a9c l[lp: CY cac may l&n, qu 9 t thLI'cmg dU'Q'C d$t rieng & ngoai de hut
gi6 dU'a nhi$t IU'Q'ng trong may ra ngoai. 0e tranh hut
bl)i
vao may c6 the dung h$ th6ng lam 19nh rieng. Trang
Hinh 1.14. H{} lam l?nh
aoc
l~o va kin.
tmang hQ'p d6, khong khf ho$c khf lam 19 nh sau khi &
---------may
ra dLI'Q'C dU'a qua b(> phc;1n lam 19 nh r6i l9 i dU'Q'C dU'a
vao
may theo chu tr1nh kfn nhU' tr1nh bay tren (Hinh 1.14).
- May ai?n lam lc;1nh trlj'c titJp: Khi cong suM cua may
----.1
di$n
l&n, khoang 300 + 500 ngan kW th1 h$ lam 19 nh kfn
bang khf hydro van khong du hi$U 11,11c. 06i v&i cac
may
di$n d6, day qu§n dU'Q'C ch§ t 9 o bang cac thanh dan
rong
trong c6 nLI'&C ho$c d~u ch 9y qua de dU'Q'C lam 19 nh tr1,11c ti§p. NhLI' vc;1y nhi$t IU'Q'ng cua
day qu§n khong phal truyen qua ch§t each di$n ma dU'Q'C nLI'&c ho$c d§u tn1c ti§p dem ra
ngoai do d6 c6 the tang mc;1t dQ dong di$n trong thanh dan len 3 d§n 4 l§n va giam kf ch
thU'&c may, ti§t ki$m vc;1t li$U ch§ tc;3O.
Cau h6i:
1. Giai thfch nguyen Ii thuc;1n nghich cua may di$n?
2. Cac vc;1t li$u ch§ t 9 o may di$n la g1?
3. Cac phU'ang phap lam 19 nh may di$n?
L......I~
Khoa nieih - Troong TCN KTCN Hung Voong
Page 11
Bai 2. MAY BIEN AP
2.1 E)~j CU'O'ng:
0§ truy§n tai va phan ph
2.1 ). Nhfrng mba dung trong h$ th6ng di$n ll,l'c gQi la mba di$n ll,l'c hay mba cong suat.
Mba chi lam nhi$m VL,J truy§n tai va phan ph
va do ILI'CYng ... ngay nay, trong may bien ap day nhom thay the bang d6ng nham giam kfch
thU'&c va trQng ILI'Q'ng, tiet ki$m dU'Q'C d6ng va gia thanh re hO'n.
:"1 'I
o:c=>
~
Tr 9 mbi€nap
220/i i O KV
Tr 9 mbi,foap
i 10/20 KV
4~~ru~ -~~- flrJ:fi~hr{t t~:.1:ue1f:c-~J~~~~?I ±
I 11
.
Mayphatdi~n
i 0/220 KV
~
·w-E
~ £lutlng d~y
~r--1~
May phat di~ n
I
Si~ u cao th€
Cao th€
Trung th,:I
-
.
Tr 9 mbiifoap
20/0 ,4 KV
-
Hinh 2, 1 So 06 mt;mg truy@n tai aon gian
2.2 Nguyen Ii lam vi~c cua may bien ap
Dl,l'a vao nguyen If lam Vi$C cua may bien ap 1 pha g6m m(lt loi thep va c6 hai cu(ln
chi§u
day W1 va W2 vong. Khi dc;1t m(lt may xoay
U 1 vao day quan 1 xuat hi$n dong di$n '1.
Trong
loi thep sinh ra tLI' thong
day quan 1 va 2 sinh ra suat di$n d(lng
cam
·ze quan 2
(png e1 va e2 trong ca hai day quan. Day
sinh ra tLI' trLI'CYng dong di$n U2 dU'a ra tai
v&i
di$n ap U2. NhU' vf}.y nang IU'Q'ng cua
dong
di$n xoay chi§u da dLI'Q'C truy§n tLP day
Hinh 2.2 Nguyen If lam vi{jc cua MBA.
quan 1 sang day quan 2.
1. Day quefin sa cefip.
h1nh sin
Gia SU' di$n ap d$t vao c6 d 9 ng
2. 2, Day qulin th& clip.
3. 3. Loi thep
th1 tLP thong do ri6 sinh ra cCmg la h1nh
sin:
_
d<I>
d<I>m sinro.t _
e1 - - w1 = - w1 - - - - - - w1w.<I>mcos wt
dt
dt
(2-1)
= w1 w. <I>m .sin (w.t - n/2) = E1m sin(w.t - n/2).
_
d<I>
d<I>m sinro.t _
e2 - - w2- = - w 2 - - - - - - w2.w.<I>mcos wt
dt
·
dt
(2-2)
= w2 .w. <I>m .sin (w.t - rc/2)= E2m sin(w.t - rc/2).
L
Tri s6 hi$LI dL,Jng:
(2-3)
E - E2m
2- '2
= COWif>m
-J2
2nf1w/f>m
-J2
✓
2
fcl>
.1TW21 m
..;~
(2-4)
TU' (2-1) va (2-2) cho thay suat di$n d(lng trong day quan chf}.m pha so v&i tLI' thong sinh
ra n6 m(lt g6c rc/2. TLP (2-3) va (2-4) tT s6 mba 1 pha dinh nghTa nhU' sau:
Khoa nieh - Trbong TCN KTCN Hung Voong
Page 12
K=
§_ = w 1
(2-5)
Ez
.
wz
N§u khong k§ di$n ap rO'i tren day quan, K la ti s6 di$n ap giCra day quan 1 va day quan 2.
- El
E2
Ul
U2
12
\
K--:::,-:::,-
Of>i v6'i may biijn ap 3 pha:
- TI s6 di$n ap pha:
1
kp = Up - w 1
Up2 wz
V&i W1 s6 vong day pha SO' cap, W2 s6 vong day pha thll' cap.
- Ti s6 di$n ap day kh6ng nhCrng chi pht,J thu9c vao ti s6 vong day giCra SO' cap va thll' cap
ma con phv thu9c each n6I h1nh sao hay tam giac:
+ Khi n6i J}.f'{:
+
Khi n6i Mt,,.:
+ Khi n6i Y/Y:
+
Khi n6i Y/t,,.:
Ojnh nghia:
May bi§n ap la thi§t bi di$n tu tTnh lam vi$c tren nguyen If cam Ll'ng di$n tu, bi§n d6i
1 h$ th6ng dong di$n xoay chi§u 6' di$n ap nay thanh di$n ap khac v&I t~n s6 khong d6i.
Phia n6i v&i ngu6n gQi la SO' cap, cac dc;1i IU'Q'ng lien quan d§n SO' cap dU'Q'C ki hi$U mang
chi s6 1. Phia n6i v&i tai gQi la thll' cap, cac d9 i IU'Q'ng lien quan d§n thll' cap dU'Q'C kf hi$U
mang chi s6 2. N§u U1 < Uz ta c6 mba tang ap, U1 > Uz c6 mba ap giam ap.
2.3 Cac d~i IU'Q'ng dinh mfrc:
2.3.1 Cong su§t djnh mfrc Sdm:
La cong suat toan ph§n (hay c6ng suat bi§u ki~n hay dung IU'qng) dU'a ra 6' day quan
thll' cap may bi§n ap, tfnh bang VA ho$c KVA. Cong thll'c t6ng quat nhU' sau
Sdm = m. Ufdm.I fdm v&i m la s6 pha cua may bi§n ap ho$c
sdm = .J3udmldm
2.3.2 Oi~n ap dinh mfrc 6' cac cu{>n day SO' c§p va cu{m. thfr
cap:
- 0i$n ap day SO' cap d[nh mll'c Urnm la di$n ap day quan SO' cap tf nh bang V hay kV.
- 0i$n ap day thll' cap dinh mll'c U2dm la di$n ap day cua day quan thll' cap khi may
bi§n ap khong tai va di$n ap d$t vao day SO' cap la d[nh mll'c, tfnh bang V hay kV.
2.3.3 Dong di~n dinh mfrc 6' cac cuqn day SO' c§p va cuqn thfr c§p:
Dong di$n day djnh mll'c SO' cap Imm va thCr cap '2dm la nhCrng dong di$n day cua day
quan SO' cap va thll' cap Ll'ng v&i cong suat va di$n ap djnh mll'c, tf nh bang ampe (A).
Khoa
nien - Troong TCN
KTCN Hµng Voong
'
Page 13
- 85i v&i mba 1 pha:
I
I lam -- Sam
·
Ulam
- 85i v&i mba
I
lam
=
3 pha:
Sam
'3Ulam
-,J _:;,
I
Sam
2am=u
2am
-
Sam
Um- ✓
3U
2ifm
so
2.3.4 T§n
djnh m(l'c:
fdm tf nh b~ng Hz. Cac loc;ii may bien ap & nLI'&c ta c6 t§n s6 c6ng nghi$p la 50 Hz.
Ngoai ra tren nhan mba con ghi cac s5· li$u khac nhLI': s6 pha (m); t6 nf>i day quan;
di$n ap ngan m 9 ch Un%; che do lam vi$c; cap each di$n; phLI'O'ng phap lam nguoi.
2.4 Cac lo9i may bi~n ap chinh:
.
Theo c6ng dt,mg, may bien ap c6 the g6m nhO,ng lo 9 i chfnh sau day:
1. May bien ap di$n lttc dung de truyen tai va phan phf>i c6ng suat trong h$ thf>ng di$n
lttc.
2. May bien ap chuyen dung dung cho cac lo luy$n kim, cho cac thiet bi chTnh ILI'u, may
bien ap han di$n, ...
3. May bien ap ttt ngau bien d6i di$n ap trong mot ph 9 m vi kh6ng l&n, dung de m&
may cac dong CO' di$n xoay chieu.
4. May bien ap do ILI'ong dung de giam cac di$n ap va dong di$n l&n khi aU'a vao cac
d6ng h6 do.
5. May bien ap thf nghi$m dung de thf nghi$m cac di$n ap cao.
May bien ap c6 rat nhieu, song thttc chat cac hi~n tLI'Q'ng xay ra trong chung deu
gif>ng nhau. Be thu$n ti~n cho vi$c nghien CLl'U, sau day chu yeu xet den may bien ap di$n
lttc hai day quan mot pha va ba pha.
2.5 C§u t9o may bi~n ap:
Cau t 9o mba g6m loi thep day quan va v6 may.
2.5.1. Loi thep:
-- (;------.
~-~--tr--'-~~
!1
:
I
tI
I
I
I
-~.....i~+
¢
-----~----'
a)
i
b)
Hinh 2.3 Mba ki~u Joi: a. m{)t pha; b. ba pha.
Loi thep: dung lam m 9ch dan tu, d6ng thoi lam khung de quan day quan. theo h1nh
dang loi thep ngLI'oi ta chia ra:
Mba kieu loi hay kieu hay kieu trl) (Hinh 2.3): Day quan bao
quanh loi thep. Lo 9 i nay SU' dl)ng rat thong dl)ng cho mba 1 pha
va 3 pha c6 dung ILI'Q'ng nh6 va trung b1nh.
• Mba kieu bQc (Hinh 2.4): M9ch tLP dU'Q'C phan m9 ch
nhanh ra hai ben va bQc lay
Hinh 2.4 mba ki~u b9c
Khoa nietl - Tr66ng TCN KTCN Hung Voong
Page-14
mot phan day quan. Lo 9 i nay dung trong lo luy$n kim, cac may bi§n ap 1 pha cong suat
nh6 dung trong kT tu~t vo tuy§n di$n, truy€m thanh.
0 cac may bi§n ap hi$n d 9 i, dung IU'Q'ng mba nay l&n va eve l&n (80 d§n 100 MVA tren 1
pha), di$n ap th~t cao (tll' 220 d§n 400 KV) de giam chieu cao cua tr1,1 thep va ti$n IQ'i cho
vi$c v~n chuyen, mc;tch tll' cua mba kieu tr1,1 dU'Q'C phan nhanh sang hai ben nen mba h1nh
dang VU'a kieu bQC VU'a kieu trl,I gQi la mba kieu tr1,1 bQC.
(H2.5b) Trinh bay kieu mba tr1,1 b9c 3 pha, trU'ang hQ'p nay c6 day quan ba pha nhLI'ng c6
a)
b)
Hinh 2.5 mba kieu tr(,J b9c: a. mc)t pha; b. ba pha.
5 tr1,1 nen gQi la mba 3 pha 5 tr1,1.Loi thep mba g6m: 2 phan (Hinh 2.3) Phan tr1,1: kf hi$u chCr
T. Phan gong: kf hi$u chCr G. Tr1,1 la phan loi thep c6 quan day quan, gong la phan loi thep
n6i cac tr1,1 lc;1i v&i nhau thanh m 9 ch tll' kfn c6 day quan.
Do day quan thLI'ang quan thanh h1nh tron nen thi§t di$n ngang cua tr1,1 thep c6 d9 ng h1nh
Hinh 2. 6 Tiet di?n cua tn; thep.
a. Khong c6 ranh dfiu.
b.
Hinh 2. 7 Cac d9ng thiet di?n cua tn; thep
(phfa tren) va gong t& phfa dl.l'&i.
C6 ranh dfiu.
0
'.
a)
w
.
.
gan tron. (Hinh 2.6). Gong tll' vi khong quan day nen de dan gian trong vi$c ch§ t 9o tiet
dien ngang cua gong c6 the lam: h1nh vuong, h1nh chCr nh~t, h1nh T. (Hinh 2.7).
Hi$n nay cac mba di$n Ii.re, ngU'D'i ta dung thiet di$n gong ill' h1nh b~c thang. Vi If do an
toan, toan bQ loi thep dU'Q'C n6i dat cung v&i VO may.
2.5.2; Day qu§n:
Day quan la bQ ph~n d§n di$n cua mba lam nhi$m v1,1: thu nang ILI'Q'ng vao va truyen nang
IU'Q'ng ra. Chung thU'ang lam bang Cu (d6ng) ho$c Al (nhom). Theo each s~p xep
day quan cao ap va h9 ap chia lam hai lo 9 i: day quan d6ng tam va day quan xen ke.
a. Day qu§n d6ng tam:
Tiet di$n ngang la nhCrng vong tron d6ng tam. Day quan HA (hc;t ap) thU'ang quan phfa
trong gan tr1,1 thep con day quan CA ( cao ap) quan phfa ngoai b9c lay day quan HA. V&i
cac day quan nay c6 the giam b&t dieu ki$n each di$n cua day quan CA, v1 day quan HA
dU'Q'C each di$n day quan CA va tr1,1.
Khoa nieil - Troong TCN KTCN Hung Voong
Page 15
NhQing kieu day quan d6ng tam chinh bao g6m:
Hinh 2.8 Day quan hinh tn,1: a. Day quan bf?t hai !6p; b; Day quan tron nhif:u l&p.
a. Day quan hinh trl):
Neu tiet di$n day l&n th1 dung day bE;)t va thLI'D'ng quan thanh 2 l&p (Hinh 2.Ba);
Neu tiet di$n day nho th1 dung day tr6n quan thanh nhieu l&p (Hinh 2.Bb).
Day quan h1nh trl) day tr6n thU'D'ng lam day quan CA, di$n ap 35 KV con day quan h1nh trl)
bE;)t chu yeu lam day quan HA tU' 6 KV tr& xu6ng.
f]. Day quan hinh xoan:
Hinh 2.9 Day quan hlnh xoan
Hinh 2.1 O Day quan hlnh xoiin oc lien tµc
G6m nhieu day bE;)t ch$p 19 i v&i nhau quan theo dU'D'ng xoan 6c, gill'a cac v6ng day c6
ranh h& (Hinh 2.9). Kieu nay thU'D'ng dung cho day quan HA cua mba dung ILI'Q'ng trung
b1nh va l&n.
y. Day quan xoan 6c lien tl)c:
Lam bang day bE;)t va khac v&i day quan h1nh xoan & cha, day quan nay dU'Q'C quan
thanh nhQing banh day ph~ng each nhau bang nhQing
ranh h&. (Hinh 2.10). Bang each hoan vi d~c bi$t trong
khi quan day, cac banh day dU'Q'C n6i tiep m(>t each lien
tl)c ma khong c§n m6i han giQia chung nen gQi la xoan
6c lien tl)c. Day quan nay chu yeu dung cuon CA, di$n
ap 35 KV tr& len va dl)ng IU'Q'ng l&n.
b. Day qu§n xen ke:
Cac day quan CA va HA l§n ILI'Q't xen ke nhau
dQc theo trl) thep (Hinh 2. 11). De each di$n de dang,
Hlnh 2. 11 Day quan xen ke
cac banh day sat gong thLI'D'ng thu(>c day quan HA.
Kieu day nay thU'(:mg dung trong mba kieu bQc. V1 che
1. Day quan hq1 ap
t90 va each di$n kh6 khan nen cac mba kieu trl) khong
2. Day quan cao ap
dung day quan xen ke.
2.5.3. Vo may:
Khoa
nien - Troong TCN KTCN Hung Voong
Page 16
a. Thung mba:
Lam bang thep, hlnh bau dl,lc. Khi mba lam Vi$C, m<)t phan nang ILI'qng, bi tieu hao,
thoat ra dLI'&i dc;ing nhi$t df>t n6ng I6i thep, day qu§n va cac be) ph?n khac lam nhi$t de) cua
chung tang len. Do d6 giCl'a mba va moi trU'ang xung quanh c6 SI.)' chenh I$ch nhi$t de).
Gia tri nhi$t de) VU'Q't qua mll'C qui djnh lam giam tuoi thQ hOc;iC c6 the gay ra SI.)' c6 cho
mba.
Neu mba V?n hanh v&i tai lien tvc thl thai gian SU' dvng tu (15 den 20 nam) va n6 khong bi
SI.)' c6 va lam lc;inh bang each ngam trong thung dau. NhO' SI.)' dBi IU'U trong dau nhi$t tu cac
be) ph?n ben trong truy€m sang dau r6i qua vach thung ra moi tmang xung quanh. L&p
Hinh 2. 12 Thung dau kieu Bng
Hinh 2. 13 Thung dau c6 b{) tan nhi~t
dau sat vach thung ngu<)i dan se chuyen xu6ng phia dLI'&i va I9 i tiep tvc lam ngu<)i m<)t
each tuan hoan cac be) ph~n ben trong may. Dau con lam nhiem Vl,I tang CU'ang each di$n. Tuy theo dung ILI'Q'ng may bien ap ma hlnh dang ma hlnh dang va ket c§u thung dau khac
nhau.Lo 9 i thung dO'n gian. nh§t la
thung dau phang thU'ang dung cho
mba dung ILI'qng tu 30 KVA tr& xu6ng.
lo 9 i mba c6' l&n va trung blnh dung
thung dau c6 6ng (Hinh 2. 12) hoi;lc
thung c6 be) tan nhi$t (Hinh 2. 13).
NhCl'ng mba dung ILI'Q'ng 104 kVA
ngLI'ai ta dung be) tan nhi~t c6 them
quc;it gi6 de tang CU'ang lam lc;inh (Hinh
2.14). Cac mba dung trong tr9 m thuy
Hinh 2.14
B{) tan nhi~t hai hang 6ng
c6
qur.;1t gi6 rieng bi~t
di~n, dau dLI'Q'C bO'm qua m<)t h~ thf>ng
6ng nU'O'C de tang CU'O'ng lam lc;inh.
b. Nap thung:
Dung de d~y thung va tren d6 c6 di;lt cac chi tiet
may quan tr9ng nhU':
- Gae SLP ra cua day qu§n HA va CA: lam nhi$m vv
Hinh 2.15 SU' 35 kV chll'a dau
Hinh 2.16 1). Binh gian dau; 2). Ong bao hiem
~
I
I
~ --·--,'
.---1
I
~~
I
7
';5~
~
Page 17
each di~n gifra day dan v&i v6 may. Tuy theo di~n ap mba ngLI'O'i ta c6 su each di~n
thLI'O'ng hoc;ic c6 dau. Hinh 2.15 ve m(>tsu dau ra 35 KV chua dau. Di$n ap cang cao th1
k1ch thU'&c va tr9ng ILI'Q"ng su cang l&n.
- Binh gian dau: la m(>t thung h1nh
Hinh 2.17 May bien ap aJu 3 pha
. trl,J bang thep dc;it tren nap va n6i
., --v&i thung bang mot 6ng dan dau
(Hinh 2.16). Dau trong thung lu6n
UP 1
1,•j tr
t5
f4
'
~ •.
I
\
day va duy tr1 & muc nhat djnh va
I • '
• ' t.
I
\ .... \ - .
.--:,: .
n6 gian n5' tl,I' do, 6ng chi muc dau
dc;it ben cc;rnh b1nh gian dau dung
5
d§ theo doi muc dau & trong.
!J -~'-~.
- Ong bao hi~m: lam bang thep
h1nh trl,J nghieng m(>t dau n6i v&i
nap thung, m(>t dau bit bang dia
thuy tinh hQac mang nh6m m6ng
"
--- ...
(Hinh 2.17).
,
7
Nflu ap suat trong thung tang len
. -d(>t ng(>t th1 dia thuy tinh se v5', dau
J._
4
theo d6 thoat ra ngoai bao V$ mba.
·-1
1. Thep dan tu; 2. Ma sat ep gong.
3. Day quan di~n ap thap (HA). 4.
Day quan cao ap (CA). 5. Ong dan
day ra cua cao ap. 6. Ong dan day
ra cua h9 ap. 7. B(> chuy§n m9 ch
d§ di§u khi§n di~n ap cua day quan
cao ap. 8. Bo ph(m truy§n dong cua
b(> chuy§n m9 ch; 9. Su ra cua cao
ap; 10. Su ra cua h9 ap. 11. Thung dau ki§u 6ng; 12. Ong nh~p dau; 13. Quai d§ nang
ruot may ra; 14. Mc;it b1ch d§ n61 v&I barn chan kh6ng; 15. Ong c6 mang bao hi§m; 16.
Rale hai; 17. B1nh gian dau; 18. Gia d5' g6c & day thung dau; 19. Bul6ng dQc d§ bat chc;it
ma ep gong; 20. Banh xe Ian; 21. Ong xa dau
CAU H61:
1. May bi§n ap la g1 ? Vai tro cua may bi§n ap trong h$ th6ng di~n 11,l'c ? Kflt cau cua
may bi§n ap ra sao? Tac dvng cua tung b(> ph~n trong may bi§n ap?
2. Tren may bi§n ap thLI'O'ng ghi nhO,ng ILI'Q'ng dinh muc nao? Y nghTa cua nhfrng ILI'Q'ng
dinh muc. Vf dl,l: Sdm bi§u thi c6ng suat g1, phfa nao ? Uwm la di$n ap ung v&i t1nh tr.:;ing
nao cua may bifln ap.
Hay tf nh cac dong di~n djnh muc cua m(>t may bi§n ap ba pha khi bi§t cac s6 li~u sau
day: Sdm = 100 kVA, U1dm/U2dm = 6000/230 V.
Dap s6: 11dm = 9,62 A, 12dm = 251 A.
.;..
2.6 Tb nbi day mba:
2.6.1. Cac ki hi~u d§u day:
Cac dau t~n cung cua day quan mba, 1 dau gQi la dau dau, dau kia gQi la dau cu6i.
- 05i v&i mba 1 pha th1 c6 th§ tuy y chQn dau dau va dau cu6i.
Khoa
nien - Tr66ng TCN
KTCN Hung Voong
Page 18
- 86i v&i mba 3 pha, cac dau dau va dau cu6i phai chQn 1 each th6ng nhat: gia SU'
day quan pha A chQn dau dau den dau cu6i theo chieu kim dong ho (Hinh 2.18 a) th1 cac
day quan pha B, C con lc;ii cOng phai chQn th6ng nhat. (H1nh3. va c).
8ieu nay rat can thiet b&i v1 1 pha day qucln kf hi~u ngLI'Q'C th1 di~n ap lay ra mat tf nh d6i
XLl'ng (hinh 2.40).
B
A
C
.\
Hinh 2.18. Gach qui we cac cl§u cl§u va cl§u ,g c16i x(mg Jue kf
cu6i cua MBA 3 pha
z
y
D
.,..~
~•--..
UBC
0
0
0
a)
b)
c)
I,
U'Q'C
1 pha
I
I ,
/
C
Cac qui
U'O'C dau dau va dau cu6i cua day quan may
bien ap 3 pha:
Cac dau t~n
cung
8au dau
8au cu61
Bau trung tf nh
Day quan cao
ap
A B C
X y z
Day quan h9 ap
0
0
a
X
b
y
C
SO'dO kf hi~u day
quan
A
B
C
a
b
C
0
W1UJ
z
2.6.2. Cac ki~u dau day quan:
Day quan may bien ap c6 the d§u theo cac kieu chinh sau:
- 8au h1nh sao (Y): thLI'O'ng 3 dau X, Y, Z n6i 19 i v&i nhau, 3 dau con 19 i A, B, C de tl!
do (Hinh 2. 20a).
ABC
ab
cO
w,ru
a)
b)
Hinh 2.20. Dau sao va clau sao kh6ng
- Neu d§u sao c6 day trung tfnh gQi la dau sao kh6ng th1 kf hi~u la Yo hay Yn
(Hinh 2.20b).
Day quan d§u Yo thong d1,1ng d6i v&i mba cung cap cho tai hon hQ'p VLl'a
dung di~n ap day de ch 9 y dc)ng CO', VLl'a dung di~n ap pha chieu sang.
- 8§u tam giac (~) th] dau dau cua pha nay n6i v&i dau cu6i cua pha kia theo thll' tl)'
AX- BY- CZ -A (Hinh 2.21a) hoc;1c theo thCr tl)' AX- CZ- BY -A (hlnh 2.21b). Gach dau
~ dU'Q'C dung nhieu khi khong can di~n ap pha.
Khoa flien - Troong TCN KTCN Hung Voong
Page 19
A
B
C
A
B
C
w
a)
b)
Hinh 2.21 Hai each c1flu tam giac day qufln MBA
- Dau hlnh ~ h& (dau hlnh V): ThLI'&ng dung cha t6 may bien ap 3 pha khi
sLPa chO,a ho$c hU' hong 1 may.
-
Hinh 2.22 f)§u tam giac ha dung cho to MBA 3 pha bj hong 1 pha.
Dau theo kieu zic-zac (kf hi~u bang chO, Z):Luc d6 moi ph? day quan
g6m hai nLPa cu(>n day 6' tren 2 trl) khac nhau noi noi tiep va mac
ngLI'Q'C nhau (Hinh 2.23). Kieu dau day nay rat ft dung vl ton nhi§u
d6ng han va chT g$p trong mba dung cha cac thjet bi chTnh IU'u ho$c
trong mba do IU'&ng de hi~u chTnh sai so v§ g6c l~ch pha.
1 ·---------... _2
Ee
'\//
2
2
EC ,
,
,
Hinh 2.23 Dau zic_zac day quan mba
a) Khi hai niJ,a day quan n6i ti§p ngll'Q'c
-1
hl
Khi h~i n,p~ r!~v mifin nAi fi~n fhu~n
2.6.3. T6 n6i day mba:
DLI'Q'C hlnh thanh do Sl,1' phoi hQ'p kieu day dau day SO' cap so VO'I kieu
dau day th(,p cap. N6 bieu thi g6c l~ch pha giO,a cac sdd, day sa cap va day
thLP cap cua mba. G6c l~ch pha nay phl) thu(>c vao cac yeu to sau:
- Chi§u day quan.
- Gach kf hi~u cac d§u day;
- Kieu dau day quan 6' SO' cap va th(,p cap.
Muon xac dinh va gQi ten 1 t6 dau day ta phai chap nh{;in cac gia thiet
sau:
- Cac day quan cung chi§u tren trv thep.
Khoa nieih - Trbo.1119 TCN KTCN Hu.1119 Voong
Page 20
- Chieu s.d.d trong day quan ch 9 y ter d§u cu6i den d§u d§u.
Xet mba 1 pha c6 2 day quan th(p cap ax va sa cap AX hinh 2.24. Neu c6
hai day quan dU'Q'C quan cung chieu tren trl) thep, k1 hi~u cac d§u day nhLI'
nhau:
n
A+r
.-i
X
n
+-I
A:
!\
at"
~t
'\
';('
.
X
~x
sr:/
a
·-1
~l
a
a
X
a)
c)
b)
A
A
d)
X
a
a
e)
g)
Hinh 2.24 T6 noi day cua may bien ap 1 pha.
V1 di): A, a & ph1a tren; X, x & ph1a dLI'&i (H2.24a) th1 s.d.d cam LPng trong
chung khi c6 tll' thong bien thien di qua se hoan toan trung pha nhau
(H 2. 2 4 b): K h i d 6 i ch i e u day qua n c LI a 1 tro n g 2 day qua n , vi d l) c LI a day
quan thLP cap ax (Hinh 2.24c), ho~c d6i k1 hi$LI d§u day, cOng cLia day quan
thLP cap ax (Hinh 2.24e) thl s.d.d trong chung hoan toan ngLI'Q'C pha nhau
(Hinh 2.24d va g). TrLI'ang hqp th(p nhat, g6c 1$Ch pha giO,a cac s.d.d k§ tll'
vecta sdd
SO'
cap den vecta s.d.d th(p cap theo chieu kim dong ho la 3600
( I/ 1-1 2 ) h a y ( 0 O) ; h a i tr LI' O' n g h Q' p s a u Ia 180 O( I/ I - 6 ) .
0 mba 3 pha con do each dau
quan h1nh Y hay t,,. v&i nhung th(p
khac nhau th1 g6c 1$ch pha giCra
s.d.d day quan SO' cap va thLP cap
9
the
;t
12
3
day
tl)'
cac
c6
I'a 30 o , 60 o , ... , 360 o .
Thl)'c te ngLI'D'i ta khong dung
6
dQ
d§ chT g6c 1$nh pha d6 ma dung
Hinh 2.25 Phu'Dng phap ki hi~u t6 noi
phLI'ang phap kim dong ho d§ bi§u
day theo phi.Fang phap kim c16ng h6
thj
va gQi ten t6 n6i day cLia mba. Kim
dai
cLia d6ng h6 chT sdd day SO' cap d~t c6 djnh & con s6 12. Kim ngan chT s.d.d
day thLP cap d~t tLI'ang LPng & cac s6 1, 2, ... 12 tuy theo g6c 1$Ch pha giO,a
chung la 300, 60o , .. , 360o.
V1 d l):
a. T6 n6i day Y/Y:
Neu d6i chieu quan day hay d6i k1 hi$U d§u day cLia day quan Y /Y-6
B
Y/Y-12
Khoa
nien - Troong TCN
KTCN Hung Voong
Page 21
hoan vj thll' tt,P cac pha thll' cap, ta se c6 cac to n6i day chan 2, 4, 8, 10.
b. To n5i day Y/1::,.:
Thay doi chieu quan day hay thay doi kf hieu d§u day cua day quan day Y/ 1::,.ABC
B
Uillr
Y/A-11
Eab
a b c
330°
ay
5 (Y/D-5). Hoan vj cac pha thll' cap ta c6 cac to n6i day le 1, 3, 7, 9.
San xuat nhieu mba c6 to n5i day khac nhau rat bat tien khi che t;;w va SLI'
d1,rng, vi the tren tht,PC te chi san xuat mba dien lt,PC thUQC cac to n6i day sau:
mba 1 pha c6 to I/I-12; mba 3 pha c6 cac to Y/Yo-12 (hay Y/Yn-0), Y/1::,.-11
hay Yo/1::,.-11 (hay YI □ va Yn/D-11 ).
Ph 9 m vi Ll'ng di,rng cua chung nhLI' bang sau:
To n5i day
Dien ap
Y/Yo-12
CA (kV)
· s 35
Y/Ll-11
s 35
Y/Ll-11
Yo/1::,.-11
~110
~ 6,3
HA (V)
230
400
525
>525
~3150
~3300
Dung IU'qng
mba (kVA)
s 630
s 250
s2500
s6300
~4000
~10000
2.7 M~ch tt), cua may bi~n ap
2. 7 .1 Cac d~ng m~ch tt),:
a. May bi~n ap mqt pha: c6 hai lo 9 i ket cau m9ch tll':
- M9ch tU' ki§u loi : La MBA c6 day quan b9c cac trl) loi thep.
- M9ch tU' ki§u b9c: La MBA c6 mc;1ch tU' dU'Q'C phan nhanh ra hai ben va "b9c" lay mÂt
phĐn day quan.
b. May bi~n ap 3 pha: 85i v&i may bien ap ba pha, dt,Pa vao Sl,I' khong lien quan hay c6
lien quan cua cac m9ch tll' giua cac pha ngU'D'i ta chia ra: may' bien ap c6 he th5ng mc;1ch
tll' rieng va may bien ap c6 he th5ng m9ch tU' chung.
He th5ng m9ch ·tll' rieng la he th5ng m9ch tU' trong d6 tU' thong cua ba pha d¢c l?P
v&i nhau nhU' & tmryng hqp may bien ap ba pha ghep tll' 3 may bien ap m¢t pha gQi tat la
to may bien ap ba pha (hinh 2-26).
A
a B
b C
c
Khoa iiieil - Tr66rig TCN KTCN Hung Voong
Page 22
::c:
y
X
Hinh 2-26.
z
T6 may bien ap ba pha.
H€;l th6ng m9 ch tLP chung la h€;l th6ng m 9 ch tLP trong d6 tLP thong ba pha c6 lien quan v&i
nhau nhLI' & may bien ap ba pha kieu tn,1 - de phan bi€;lt v&i lo 9 i tren ta gQi la may bien ap
ba pha ba trv (h1nh 2-27 ).
A
C
Hinh 2-27. May bien ap ba pha ba tr[).
Tren thl)'c te hi€;ln nay, may bien ap ba pha ba trv dU'Q'C dung ph6 bien v&i cac c& dung
ILI'Q'ng nho va trung blnh v1 lo 9 i nay h1nh dang gQn, nho, ft t6n nhien li€;lu va re hO'n. Con
lo 9 i t6 may bien ap ba pha chi dung cho cac may bien ap c& l&n (dung ILI'Q'ng tLP 3 x 600
kVA tr& len), vl v~y c6 the v~n chuyen tLPng pha may bien ap mot each de dang va thu~n
IQ'i.
2.7.2 NhQ,ng hi~n tLI'gng xu§t hi~n khi tl), h6a loi thep may bi~n ap:
Khi tLP h6a 15i thep may bien ap, do m9 ch tLP bao hoa se lam xuat hi€;ln nhCl'ng hi€;ln
tU'Q'ng ma trong mot s6 tmang hQ'p nhCl'ng hi€;ln tU'Q'ng ay c6 the anh hLI'&ng den t1nh tr9 ng
lam vi$c cua may bien ap. Chung ta hay xet nhCl'ng anh hLI'&ng dang ke d6 khi may bien
ap lam vi€;lc khong tai, nghTa la khi d$t vao day quan SO' cap di€;ln ap h1nh sin, con day
quan thll' cap h& m9 ch.
a. May bi~n ap m9t pha: 0i€;ln ap d$t vao day quan SO' cap se sinh ra dong di$n
khong tai io ch 9y trong n6, dong di€;ln io sinh ra tLP thong <I> ch 9y trong 15i thep .
Neu di€;ln ap d$t vao bien thien theo thai gian:
( 2-10)
u =Um sinaJt
86 qua di€;ln ap rD'i tren di€;ln tr& day qufln, th1:
d<l>
u =-e =w ( 2-11 )
dt
nghTa la tLP thong sinh ra cCmg bien thien h1nh sin theo thai gian:
<l>
= <l> m sin( aJt -
; )
( 2-12 )
Tm&c tien, neu khong ke den t6n hao trong 15i thep thl dong di€;ln khong tai io thuan
tuy la dong di$n phan khang dung de tLP h6a 15i thep i0 = iox• Do d6 quan h$ <I>= J(i 0 ) cung
chf nh la quan h$ tLP h6a B = f( H ). Theo CO' s& ly thuyet m9ch ta da biet, do hi€;ln tLI'Q'ng
Khoa
nien - Troong TCN KTCN Hu111g Voong
Page 23
