Trò chuyện Triết học (Tập 2): Phần 1

12

+ BUI YAN NAM rnN

CON NGUOI:

QyENMA�

H

Qi nghj the gi&i Ve triet hQC dU'Q'C to chU'C nam
nam m9t Ian, quy tv hang ngan triet gia tU'
nhieu nU'&c. Chu de chung cua h9i nghi Ian thU' 18
(1988, t9i Brighton, Anh) la "Quan ni�m triet hQc ve
con ngU'ai", v&i cac de tai trong cac phien hQp toan
the: con ngU'O'i nhU' la doi tU'qng cua triet h9c; con
ngU'ai: ban tfnh, tinh than va c9ng dong; hi�n t9i va
tU'O'ng lai cua loai ngU'O'i.
Bon h9i nghi tiep theo c6 cac chu de chung lan h.iQ't
nhu sau: h¢i nghi 19 (1993, Moskva - Nga): tu duy phi­
tuyen tinh; h¢i nghi 20 (1998, Boston - My): triet h9c
giao d1;1c; h9i nghi 21 (2003, Istanbul - Tho Nh:i Ky): triet

TRO rnunH TRl(T HO( + 17

LuAN
.
. � Vt B1Eu TANG:
ANNGUCUA
NHUNG M6N Q1JA.

T

rong quan h� giCi'a ngLI'O'i v&i ngU'O'i, qua t�ng
mang th�t nhieu dang ve: co the bang hi�n v�t,
nhU'ng cung CO the la anh mat, nl.) CU'O'i, la SI/ chu y,
quan tam hay la t1nh yeu vo dieu ki�n: "T1nh da cho
khong lay l�i baa giO'" (Xuan Di�u).

Vi�c bieu t�ng c6 the dien ra giua nhung nguoi xa le}.
hay n�c danh nhu trong hanh vi tudng te ho�c ca khi thi
an bat cau bao. Nhung, la hi�n tuthuong mang ba yeu to: trao t�ng, tiep nh�n va dap t�ng,


18 • BUI VAN HAM �ON

xem xet trong

m9t h� thong phuc hQ'p va
da di�n.
C.111

Clu'QC

Marcel Mauss ( 1872
- 1950), nha nhan hQc
va clan t9c h9c hang c1au
nguoi Phap, b�c thay cua
nhung ten tuoi lung darih
nhu Claude Levi-Strauss,
Marcel Mauss
Radcliffe-Brown v.v. trong
cong trinh kinh dien Lu�n ve' bie'u ti;ng ( 1925), da dva vao
cac nghien CUU dan tQC chi, dan ta_vao CUQC du hanh th�t
ky thu cua hanh vi bieu t�ng tu nhung xa h9i co so, thong
qua cac nen van minh co d�i (Hy - La, An D9, Trung Hoa,
Giecmanh ... ) va tu d6, suy nghi ve nhung anh huong cua
n6 den xa h9i hi�n dq.i. Trang cac hinh thuc giao luu khong
thong qua thi trtiong, c6 nhung b9 lq.c co so (nhti tren quan
dao Trobriand 6' Melanesie, chau Phi) su d1_1ng qua t�ng
nhti phtiong ti�n cho mc;,t ffil_lC dich, a6 la tq.O ra Va duy tri
cac moi day lien ket xa hc;,i. Qua t�ng, trong trliong hQ'p
nay, la mc;,t yeu to trong toan be;, h� thong nhung cung ung
ho tliong, boi nglioi ta khong chi bieu t�ng nhau nhung v�t
pham quy bau ma ca tri thuc, nghi le, nhay mu.a ... Mauss
g9i d6 la "h� thong cua nhfing cung ung toan di�n", hay
g9n hon, sl.j t�n hien. H� thong "t�n hien" bao ham ba
nghfa Vl_l bat buc;,c: t�ng qua, nh�n qua ( S\;i tu choi dong

nghia voi chia re, thu dich) va nhat la dap t�ng. Tq.i sao phai
dap t�ng? Day chinh la chia khoa bi m�t duy tri h� thong:
qua t�ng chtia tach roi voi ngtioi t�ng, trai lq.i no mang m9t
phan "linh hon" khien vi�c dip t�ng tro thanh m<;>t nghfa




TRO CHUYIN TRl[T HO( + 21

CON NGUOI:.

SINH VAT BIET
liANHD(>NG!
"

on ngll'ai la thU'O'C do cua V9n v�t" - nh�n dinh
C ay da xac l�p nen man nhan h9c. "Thll'O'C do ay
khong 6' nO'i con ngll'ai ma phai t1m 6' m9t the gi&i
ly tU'O'ng, VU'Q't len tren con ngll'O'i" - quan diem trai
ngll'Q'C nay nang Cao kfch thU'O'C triet h9c CUa van
de. "Hay dU'a the gi&i ly tll'6'ng ay xuong dat de con
ngll'O'i hanh d9ng hgp d<;10 ly''- l�p trU'ang dung hoa
nay mO' dU'ang cha man nhan h9c triet hQC.

Co the n6i, ba each tiep c�n ay - tu thoi co dq.i Hy Lq.p !

- da xay dt;tng nen cai khung
van ve con nguoi.

ly thuyet ban dau cho m9i tra






26 • BUI YAN NAM ION

CON NGUOI:

GrO'AHAI THE G1d1

T

hong qua giao dvc va dao luy�n (paideia) de
lam "con ngU'O'i d(ch thlfc", do la di san l&n lao
cua tU' tU'&ng Hy L9p. Dung cam bat tay vao vi�c
de thau hieu m�t m9nh Ian m�t yeu cua con ngU'O'i,
do la tinh than La Ma. Khau hi�u "Hay dam biet!"
(Sapere aude!) cua tinh than nay se hoi sinh 6' thO'i
C�n de;1i, sau m9t ch�ng dU'O'ng dai cua thO'i Trung co
va Phvc hU'ng.
"Toi la con ngLPai" ...

Neu tu tuong Hy L�p noi tieng voi tu paideia (giao
d1;1c, dao luy�n) thi van minh La Ma lung danh voi tu
humanitas (nhan van). Khong con ddn thuan huong theo