BÀI CA NGẤT NGƯỞNG Nguyễn Công Trứ

Chị Đẹp Dạy Văn
SĐT: 0975.243.107
Fanpage & Insta: Chị Đẹp Dạy Văn

BÀI CA NGẤT NGƯỞNG
- Nguyễn Công TrứI. MỞ BÀI
"Đã mang tiếng ở trong trời đất,
Phải có danh gì với núi sông".
Nguyễn Công Trứ (1778 – 1858) là nhà thơ lớn của dân tộc ta trong nửa đầu thế kỉ
XIX. Ông là người có tài văn chương, kinh bang tế thế, được lưu danh sử sách. Cuộc đời
ông, vinh nhục đều đã từng, thăng trầm đều đã trải nhưng lúc nào ông cũng hăm hở chí
nam nhi, nợ tang bồng. Sự nghiệp văn chương rạng rỡ của Nguyễn Công Trứ cho thấy một
con người hơn đời hơn người, một cá tính sáng tạo rất độc đáo. Ơng có cơng lớn trong việc
nâng thể hát nói thành thể thi ca có khả năng biểu hiện những tình cảm phong phú và tinh
tế. "Bài ca ngất ngưởng" là một trong những kiệt tác trong thể loại hát nói và thơ ca dân
tộc.
II. THÂN BÀI
1. Khái qt
1.1. Hồn cảnh ra đời: Nguyễn Cơng Trứ về hưu năm 1848 sau gần 30 năm làm quan với
triều Nguyễn. Bài thơ "Bài ca ngất ngưởng" được ông viết sau khi về trí sĩ tại quê nhà.
1.2.Thể loại: Hát nói là một điệu hát ca trù (tức hát ả đào hay hát cô đầu) đặc biệt thịnh
hành vào thế kỷ XIX, cũng là một thể thơ dân tộc, có bố cục rõ ràng, chất thơ và chất nhạc
kết hợp rất hài hịa, hấp dẫn. Thơ hát nói là “thể thơ của con người cá nhân và tự do”. Số
tiếng không cố định trong câu thơ và số câu không hạn định chặt chẽ trong bài thơ cho
phép tác giả phô diễn một cách linh hoạt nguồn cảm hứng dồi dào của mình. Nếu như thể
“ngâm khúc thể hiện một con người cơ đơn, đau xót đi tìm những giá trị của mình bị mất
mát” thì hát nói “một thể thông dụng trong ca trù thể hiện một con người tài tử thốt vịng
cương tỏa, thốt sáo, thốt tục lụy, danh lợi, nắm lấy phút vui hiện tại”.
1.3. Nhan đề:
Nhan đề đã khái quát được ý nghĩa của bài thơ. Trong đó, từ bài ca rất quen thuộc
trong các sáng tác cùng thời như “Bài ca ngắn đi trên bãi cát”, “bài ca cái roi song” của

Cao Bá Quát…Vậy nên ý nghĩa nhan đề hầu như nằm cả ở từ “ngất ngưởng”. Theo cách
hiểu thông dụng,“ngất ngưởng" nghĩa là không vững vàng, cheo leo, dễ đổ, dễ rơi (Từ điển
tiếng Việt). Tuy nhiên, ngất ngưởng ở đây nên được hiểu theo nghĩa chỉ một lối sống, một
phong cách sống, một quan điểm sống vượt lên trên mọi phép tắc, chuẩn mực, vượt lên
trên thế tục của một người đi giữa cuộc đời mà không thấy ai, đi giữa mọi người mà chỉ
thấy có một mình mình. Theo Nguyễn Đình Chú đó là “nhằm để diễn tả một tư thế, một
thái độ, một tinh thần, một con người vươn lên trên thế tục, sống giữa mọi người mà dường
như không nhìn thấy ai, đi giữa cuộc đời mà dường như chỉ biết có mình, một con người
khác đời và bất chấp mọi người”. Nhưng đó khơng phải là sự cơ đơn, đối lập với xung
1


Chị Đẹp Dạy Văn
SĐT: 0975.243.107
Fanpage & Insta: Chị Đẹp Dạy Văn

quanh mà xuất phát từ sự ý thức cao độ về bản thân, thể hiện cái tôi cá nhân đậm nét. Bài
thơ “Bài ca ngất ngưởng” được coi như một lời tự thuật bộc lộ rõ tâm hồn, tư tưởng, nhân
cách và lối sống của Nguyễn Công Trứ.
2. Sáu câu thơ đầu: Lối sống ngất ngưởng khi còn làm quan
- Mở đầu bài thơ là một câu thơ bằng chữ Hán khẳng định quan niệm sống của một
đấng nam nhi:“Vũ trụ nội mạc phi phận sự” nghĩa là mọi việc trong khoảng trời đất này
đều là phận sự của ta. Câu thơ đã bộc lộ một thái độ đầy tự tin, kiêu hãnh, một ý thức trách
nhiệm lớn lao của kẻ làm trai với cuộc đời, khẳng định bản lĩnh, tài năng và tâm thế của
một nhà nho chân chính. Ý thơ này cũng được Nguyễn Công Trứ thể hiện nhiều lần trong
nhiều bài thơ khác nhau như: "Vũ trụ giai ngô phận sự" (Những việc trong vũ trụ đều thuộc
phận sự của ta) trong bài thơ Nợ tang bồng và "Vũ trụ chức phận nội" (Việc trong vũ trụ là
chức phận của ta) trong bài thơ Gánh trung hiếu. Qua những câu thơ này, có thể thấy
Nguyễn Cơng Trứ chịu ảnh hưởng sâu sắc của chí làm trai trong Nho giáo, đã kế thừa và
phát huy tinh thần của các bậc tiền nhân như Phạm Ngũ Lão, Nguyễn Trãi, Nguyễn Bỉnh

Khiêm…Bởi thế, ơng cịn có những câu thơ nổi tiếng như:
Chí làm trai nam bắc tây đơng,
Cho phí sức vẫy vùng trong bốn bể.
- Có cái tâm thế ấy, chính vì “Ơng Hi Văn tài bộ đã vào lồng”. Hi Văn là tên hiệu
của Nguyễn Công Trứ và ở đây ơng tự gọi mình là ơng Hi Văn. Tự gọi tên mình trong tác
phẩm là điều rất hiếm có trong văn học trung đại. Giữa thời đại mà con người cá nhân bị lu
mờ, triệt tiêu thì những người dám xưng tên tuổi của mình trở thành hiện tượng, giống như
trường hợp của Hồ Xuân Hương trong bài thơ Mời trầu:
Quả cau nho nhỏ miếng trầu hôi
Này của Xuân Hương đã quệt rồi
Tác giả Truyện Kiều cũng đã từng xưng tên hiệu trong một câu thơ ai oán của Độc
Tiểu Thanh kí:
Chẳng biết ba trăm năm lẻ nữa
Thiên hạ ai người khóc Tố Như.
Nhưng quả thật chưa ai xưng danh rồi sau đó lại dám khẳng định ln mình là người
có tài năng như Nguyễn Cơng Trứ. Có điều, tác giả nói về cái tài của mình tựa như nói về
người khác, nói một cách vơ tư, hồn nhiên. Ơng tự nhận mình là người có tài năng xuất
chúng, vì chữ "tài bộ" có nghĩa là tài năng lớn, nhiều tài năng. Chữ "vào lồng" trong câu
thơ có thể hiểu "Vào lồng là vào khuôn phép vua chúa cái nơi chật hẹp, tù túng trái với cái
tài đội trời đạp đất của ơng" (Lê Trí Viễn), đã “vào lồng” tức ông coi việc làm quan trong
triều là bị giam hãm trong lồng gị bó, mất tự do. Tuy nhiên, người ta thiên về cách hiểu:
2


Chị Đẹp Dạy Văn
SĐT: 0975.243.107
Fanpage & Insta: Chị Đẹp Dạy Văn

"lồng” là trời đất, vũ trụ", trong quan niệm của người xưa thì đất có hình vng và trời có
hình trịn. Nguyễn Cơng Trứ vào lồng của trời đất, vũ trụ thì mới có dịp thi thố, khẳng định

mình với đời. Như ông từng viết:
Đã mang tiếng ở trong trời đất
Phải có danh gì với núi sơng
Dù vậy, đều có thể khẳng định trong câu thơ tác giả đã rất tự tin khi thể hiện cá tính,
tài năng, con người cá nhân của mình. Nhà thơ hẳn phải là con người phóng khống, có chí
tung hồnh, khơng hám danh hám lợi nên mới tự tin bộc lộ bản thân như thế.
- Sau khi đã xưng danh, tự khẳng tài năng, thể hiện chí nam nhi mang tầm vóc vũ
trụ, tác giả đã kể ra những học vị, chức vụ mà mình đã đạt được và từng đảm nhiệm là thủ
khoa, tham tán, tổng đốc Đơng, khi bình Tây cờ đại tướng, khi về làm quan đầu tỉnh Thừa
thiên.... Tiểu sử Nguyễn Cơng Trứ quả đã có ghi: Vào năm 1819, ông đã đỗ thủ khoa kì thi
Hương; 7 năm sau, Nguyễn Công Trứ làm tham tán công vụ, đến năm 1831 ông làm Tổng
đốc tỉnh Đông (Hải An). Lúc 62 tuổi, ông được cử đi đánh thành Trấn Tây…Tuy là một
người xuất thân quan văn, nhưng Nguyễn Công Trứ đã từng chỉ huy đánh tiễu phỉ ở biên
giới phía Bắc, đánh giặc ở biên giới Tây Nam... Tác giả tự hào, khẳng định mình là một
con người, một kẻ sĩ có tài kinh bang tế thế. Thời loạn thì xơng pha trận mạc, giữ trọng
trách trước ba quân "bình Tây cờ Đại tướng". Thời bình thì giúp nước giúp vua, làm "Phủ
dỗn Thừa Thiên". Ơng Hi Văn đúng là một người có thực tài và thực danh. Ngay từ lúc
đứng trên đỉnh cao danh vọng với văn võ toàn tài, có tài "thao lược", ơng Hi Văn đã trở
thành "tay ngất ngưởng", thành một con người cao hơn đời và hơn thiên hạ. Hai câu thơ
với cách ngắt nhịp (3/3/4 và 3/3/2), ba lần điệp lại chữ "khi" đã tạo nên một giọng điệu hào
hùng, thể hiện một cốt cách phi thường, một chí khí mạnh mẽ:
Khi Thủ khoa, khi Tham tán, khi Tổng đốc Đông,
Gồm thao lược đã nên tay ngất ngưởng.
Nhìn chung, sáu câu thơ đầu cho ta thấy lối sống ngất ngưởng của Nguyễn Cơng Trứ
khi cịn đương chức và ngất ngưởng cao hơn đời là bởi ý thức sâu sắc về tài năng và danh vị.
3. Mười câu tiếp theo: Lối sống ngất ngưởng lúc về hưu
Sau 30 năm làm quan, Nguyễn Cơng Trứ về chí sĩ ở q nhà khi ơng vừa trịn 70
tuổi. Thốt khỏi lồng, khơng cịn gì phải vướng bận, trói buộc, ông có thể vui chơi, đàn hát,
uống rượu và một cuộc sống tự do, tự tại hơn bao giờ hết, tận hưởng trọn vẹn cuộc sống
theo cách "ngất ngưởng" nhất.

3.1. Khác người khác đời: cưỡi bò
Trở lại đời thường, cụ thượng Trứ đã hành động một cách ngược đời, hình như để
giễu đời với tất cả sự ngất ngưởng. Ông đã làm một việc rất khác đời khác người:
"Đô môn giải tổ chi niên,
Đạc ngựa bò vàng đeo ngất ngưởng".
3


Chị Đẹp Dạy Văn
SĐT: 0975.243.107
Fanpage & Insta: Chị Đẹp Dạy Văn

Vị đại quan thuở nào "ngựa ngựa xe xe" sang trọng nay ngất ngưởng cưỡi bò vàng,
đã thế lại là bị cái và ngược đời hơn nữa ơng cịn đeo đạc ngựa làm trang sức cho bị. Ơng
lại lấy mo cau che ở phần trên của đi bị với tun bố đầy ngạo ngược là để che miệng
thế gian và đề bốn câu thơ lên mo cau:
"Xuống ngựa, lên xe, nọ tưởng nhàn.
Lợm mùi giáng chức với thăng quan.
Điền viên dạo chiếc xe bò cái,
Sẵn tấm mo che miệng thế gian".
3.2. Tay kiếm cung mà nên dạng từ bi, đi chùa mang theo nàng hầu khiến bụt phải nực
cười ông ngất ngưởng
- Nguyễn Công Trứ về hưu là về quê ở vùng Đại Nại núi xanh mây trắng và tìm đến
chốn non Tiên, cảnh Phật. Những đám mây trắng phau phau trên đỉnh núi rất thanh, rất
cao, nhẹ tênh và gợi sự mong manh, vô thường. Áng phù vân kia dễ hóa thành hư vơ, có
thể hợp tan, tan hợp khơng thể biết trước như người ta từng nói “Bạch vân thương cẩu”
(Mây trắng hóa chó xanh). Có lẽ trước sự đời vô thường ấy mà tay kiếm cung bỗng nên
dạng từ bi. Xưa kia ông là một vị đại thần, từng là một danh tướng xông pha trận mạc, một
“Tay kiếm cung” thế mà nay sống cuộc đời hiền lành, bình dị "nên dạng từ bi" hướng Phật.
"Kìa núi nọ phau phau mây trắng,

Tay kiếm cung mà nên dạng từ bi.
Gót tiên theo đủng đỉnh một đơi dì.
Bụt cũng nực cười ông ngất ngưởng..."
Nhưng cái kiểu từ bi của Nguyễn Công Trứ cũng ngược đời. Đi vãn cảnh chùa, đi
thăm thú những danh lam thắng cảnh của quê nhà mà ơng lại mang theo "một đơi dì" là
những nàng hầu xinh đẹp với "gót tiên đủng đỉnh"... Nguyễn Cơng Trứ là một nhà nho, mà
hệ tư tưởng Nho giáo đòi hỏi ở mỗi con người trách nhiệm đối với cộng đồng, nhưng lại
phủ nhận con người cá nhân, áp đặt lên con người một cuộc sống khắc nghiệt, phi nhân
tính. Cịn Phật và nhà chùa thì hướng con người đến con đường thốt tục và giải thích việc
đáp ứng những nhu cầu cuộc sống con người là nguyên nhân của sự đau khổ. Về hưu muốn
thốt khỏi vịng cương tỏa, thoát khỏi nhiều mối ràng buộc của Nho giáo và cũng không
phải là người của cõi Phật, chỉ muốn vươn đến một cuộc sống đích thực của con người nên
Nguyễn Công Trứ đến chốn non Tiên, cảnh Phật cố ý chỉ nhập vai từ bi một cách khôi hài,
nửa vời, không triệt để. Tuy nhiên, cụ thượng Trứ mang theo nàng hầu lên chùa cũng
không phải để hưởng lạc vì ơng đã khẳng định điều đó ở câu thơ “Khơng Phật, khơng Tiên,
khơng vướng tục”. Ơng khơng phải là Phật, không phải là Tiên nhưng cũng không vướng
vào sự phàm tục, mang theo nàng hầu xinh đẹp lên chùa chỉ là một để thể hiện lối sống
phóng túng, khác người, muốn hướng tới sự thảnh thơi, vui vẻ. Chính vì thế trước việc làm
ngược đời của ơng ngất ngưởng, Bụt cũng phải bật cười, một cái cười chấp nhận, khoan
dung.
4


Chị Đẹp Dạy Văn
SĐT: 0975.243.107
Fanpage & Insta: Chị Đẹp Dạy Văn

3.3. Coi thường sự được- mất, khen - chê
Lối sống ngất ngưởng của Nguyễn Cơng Trứ cịn được thể hiện ở quan niệm về sự
được mất, khen chê. Với ông, chuyện được mất, khen chê vốn là lẽ đời, giống như tích

"Tái ơng thất mã" mà thơi. Ở đời, đơi khi được mất là như nhau, trong cái rủi nhiều khi có
cái may mà nhiều khi trong may mắn lại có mầm tai họa. Vậy nên được mất, khen chê
cũng chẳng đáng bận tâm làm gì. Thực tế, trong ngót ba mươi năm ở chốn quan trường, có
lúc Nguyễn Cơng Trứ làm đại tướng, có khi bị giáng xuống chỉ cịn là một anh lính thú ở
chốn biên ải. Tuy thế, lúc nào ơng cũng bình thản như ngọn gió xuân, mặc cho thiên hạ
khen hay chê:
Được mất dương dương người tái thượng,
Khen chê phơi phới ngọn đơng phong.
Ơng đã từng nói: "Lúc làm Đại tướng, ta chẳng lấy thế làm vinh, lúc làm lính thú, ta
cũng chẳng lấy thế làm nhục". Chuyện được hay mất, khen hay chê của thiên hạ ơng bỏ
ngồi tai, như ngọn gió đơng (gió mùa xuân) phơi phới thổi qua. Nguyễn Công Trứ phải có
bản lĩnh, có sự tự tin về bản thân mình mới có thái độ phủ định, vượt lên trên mọi thế tục
để sống lạc quan, bình thản, phóng túng, thảnh thơi và đầy vui thú như thế. Và nguyên
nhân cốt lõi của thái độ sống này, của cái ngất ngưởng này chính là sự ý thức đầy đủ về cái
tơi cá nhân, cá thể của mình, cũng như ý thức về tài năng và phẩm hạnh của mình.
3.4. Khẳng định lối sống ngất ngưởng mà trong sạch, thanh cao
Tuy ngất ngưởng mà Nguyễn Công Trứ vẫn giữ được sự trong sạch, thanh cao. Điều
đó được thể hiện trong hai câu thơ tuyệt hay:
Khi ca, khi tửu, khi cắc, khi tùng,
Không Phật, không Tiên, không vướng tục.
Cách ngắt nhịp 2/2/2/2; 2/2/3, nghệ thuật hòa thanh bằng, trắc, lối nhấn, lối diễn tả
trùng điệp “Khi... không…” với bốn từ “khi”, ba từ “không”đã tạo cho câu thơ sự phong
phú về nhạc điệu, biểu lộ một phong thái ung dung, yêu đời, ham sống, thanh cao chẳng
vướng chút bụi trần. Ông cũng tùng cắc, hát ả đào với cô đầu nhưng cũng không ham hố
lạc thú trần ai. Chất nhạc, chất thơ hoà quyện càng cho thấy Nguyễn Công Trứ đang tiêu
dao tận hưởng những ngày tháng của một kẻ sĩ phong lưu, tài tử:
“Ngồi vịng cương tỏa chân cao thấp
Trong thú n hà mặt tỉnh say”
4. Ba câu cuối: Khẳng định lối sống và nghĩa vua tôi trước sau như một
Cuối cùng nhà thơ đúc kết lại tồn bộ cuộc đời mình bằng ba câu thơ với sự khẳng

định chắc nịch về tài năng và phẩm chất của bản thân:
Chẳng Trái, Nhạc cũng vào phường Hàn, Phú
Nghĩa vua tôi cho vẹn đạo sơ chung.
Trong triều ai ngất ngưởng như ông.
5


Chị Đẹp Dạy Văn
SĐT: 0975.243.107
Fanpage & Insta: Chị Đẹp Dạy Văn

Nguyễn Cơng Trứ tự xếp mình ngang hàng với các vị danh tướng lỗi lạc của đời
Hán, đời Tống bên Trung Hoa như Trái Tuân, Nhạc Phi, Hàn Kì, Phú Bật. Ông tự định vị,
tự ý thức được tài đức của mình, rong chơi cho thỏa chí nhưng vẫn vẹn đạo vua tơi, đúng
như nhận xét của Trần Đình Sử về ông “Nhập thế tục mà không vướng tục, rong chơi mà
vẫn trọn nghĩa vua tôi”. Dù sống ngất ngưởng với một bản lĩnh hơn người, bất chấp tất cả,
khinh thị và khơng để lụy thói thường nhưng trên hết cả Nguyễn Cơng Trứ vẫn là một nhà
Nho, lí tưởng sống mà ơng suốt đời theo đuổi vẫn là lịng trung quân và ý thức giúp nước
giúp đời. Nhìn lại cuộc đời mình từ sơ đến chung, ơng tự hào khẳng định mình là một cơng
thần thuỷ chung, trọn vẹn chữ trung hiếu, nghĩa vua tơi. Ơng cũng viết như thế trong bài
"Nợ tang bồng":
"Chí tang bồng hẹn với giang san,
Đường trung hiếu, chữ quân thân là gánh vác".
Kết thúc bài thơ, Nguyễn Công Trứ nhấn mạnh thêm một lần nữa cảm hứng ngất
ngưởng bằng câu: "Trong triều ai ngất ngưởng như ông!”. Câu thơ là sự phô diễn cực độ
cái bản ngã phi thường, tự tin xưng mình bằng một tiếng “ông”, khẳng định trên đời này
không ai độc đáo, ngạo nghễ, ngất ngưởng bằng mình.
Tóm lại, với Nguyễn Công Trứ phải thực tài, thực danh, tài tử phong lưu mà khơng
ơ trọc, khơng vướng tục, cũng khơng thốt li, phải vẹn đạo vua tơi mới có thể trở thành
"tay ngất ngưởng", "ông ngất ngưởng". Ngất ngưởng mà vẫn biết điểm dừng, giới hạn mới

thật đáng trọng.
III. KẾT LUẬN
Trong nền thi ca cổ điển Việt Nam, Nguyễn Công Trứ, Cao Bá Quát, Dương Khuê,
Nguyễn Khuyến, Tản Đà là những nhà thơ để lại một số bài hát nói tuyệt tác.Thơ hát nói
của Nguyễn Cơng Trứ đạt đến đỉnh cao nghệ thuật. Các câu thơ chữ Hán đem lại sự bề thế,
uyên bác. Chất thơ, chất nhạc phối hợp hài hịa, lơi cuốn, hấp dẫn. Giọng điệu mạnh mẽ,
hào hùng, chất tài tử hịa nhập với chí nam nhi, nợ tang bồng tạo nên phong cách nghệ
thuật, cốt cách, bản sắc riêng của Nguyễn Cơng Trứ. Ai đó đã từng nói “Văn là người”.
Điều đó rất đúng bởi nhà thơ, nhà văn với con người trong văn chương, con người ngồi
đời thực thường có sự thống nhất. Qua bài thơ ta thấy con người của Nguyễn Công Trứ,
thấy được chân dung tự họa về chính ơng.
Đặt trong chế độ phong kiến, Bài ca ngất ngưởng có ý nghĩa báo hiệu sự thức tỉnh
của ý thức cá nhân, của cái cá thể, cá tính và ghi nhận một bước tiến đáng kể trong lịch sử
dân tộc theo hướng dân chủ hóa. Ngày nay, bài thơ vẫn cịn có ý nghĩa trong việc khích lệ
chúng ta khơng chấp nhận một cuộc sống tẻ nhạt, vô nghĩa mà phải sống mạnh mẽ, sống có
ích để cuộc đời mình ngày một tươi đẹp hơn.

6


Chị Đẹp Dạy Văn
SĐT: 0975.243.107
Fanpage & Insta: Chị Đẹp Dạy Văn

LUYỆN ĐỀ
Đề bài 1: Phân tích cái tơi ngất ngưởng của Nguyễn Công Trứ qua bài thơ Bài
ca ngất ngưởng.
I. MỞ BÀI
- Giới thiệu khái quát về tác giả Nguyễn Cơng Trứ (đặc điểm sáng tác, các sáng tác
chính,...).

- Giới thiệu khái quát về bài thơ Bài ca ngất ngưởng (xuất xứ, hoàn cảnh ra đời, khái
quát giá trị nội dung và giá trị nghệ thuật,...)
- Giới thiệu về cái tôi ngất ngưởng trong bài thơ.
II. THÂN BÀI
1. Khái niệm cái tôi ngất ngưởng
- Cái tôi: là cái cá nhân, cá thể vốn bị triệt tiêu ở thời phong kiến. Tuy nhiên, ở các tác giả
lớn, những nhà thơ nhà văn tài năng thực sự họ không sợ hãi mà dám bày tỏ cá tính của
mình. Nguyễn Cơng Trứ là một trường hợp như thế.
- Ngất ngưởng: Tk mục 1.3 của bài phân tích
2. Cái tơi ngất ngưởng của Nguyễn Công Trứ thể hiện ở cách ông tự khoe tài, khoe
danh vị của mình
- Ngất ngưởng trước hết thể hiện ở quan niệm sống của một đấng nam nhi:“Vũ trụ
nội mạc phi phận sự” bộc lộ một thái độ đầy tự tin, kiêu hãnh, một ý thức trách nhiệm lớn
lao của kẻ làm trai với cuộc đời, khẳng định bản lĩnh, tài năng và tâm thế của một nhà nho
chân chính.
7


Chị Đẹp Dạy Văn
SĐT: 0975.243.107
Fanpage & Insta: Chị Đẹp Dạy Văn

- Nguyễn Công Trứ đã khoe hết, phô diễn hết những cái danh vị của bản thân mình,
khoe hết cả cái tài văn võ song toàn của bản thân với một thái độ đầy tự hào của một con
người ý thức rõ tài năng, danh vị của mình. Những cái tài mà ông khoe ra với mọi người
mang một nội hàm ý nghĩa khá rộng, xét đến cùng nó gắn với chuyện kinh bang tế thế: "Hi
Văn tài bộ" rồi "Thủ khoa", "Tham tán", "Tổng Đốc đông",...
→ Việc ông thị tài khoe tài không chỉ là cách ông thể hiện cái ngơng, cái ngất
ngưởng của mình mà hơn thế nữa đấy còn là cách thị tài, khoe tài của một con người tự ý
thức một cách rõ nét về tài năng và những cống hiến, nỗ lực của bản thân mình.

3. Cái tơi ngất ngưởng thể hiện qua phong cách sống khác đời, khác người
- Khi về hưu, ơng có dịp bộc lộ cái tôi khác người qua việc cưỡi bò, đeo đạc ngựa
cho bò, đeo mo cau vào phần trên đi bị nói là để che miệng thế gian.
- Nguyễn Cơng Trứ lại lựa chọn sống cuộc đời bình dị, thậm chí là "nên dạng từ bi".
Dù đi vãn cảnh chùa, đi thăm thú những danh lam thắng cảnh mà ơng vẫn đã mang theo
"một đơi dì" - những nàng hầu xinh đẹp với "gót tiên đủng đỉnh" - một cảnh tượng xưa nay
chưa từng có, một việc làm khác người khiến đến ngay cả ông bụt cũng phải "nực cười ông
ngất ngưởng".
4. Cái tôi ngất ngưởng thể hiện qua việc không quan tâm tới việc được mất, khen chê
Dẫu ơng có một phong cách sống, một lối sống khác người, khác đời nhưng ông
chưa một lần quan tâm, để ý tới việc người đời sẽ khen chê mình như thế nào và mình có
thể dành được hay mất đi những gì.
5. Ngất ngưởng mà vẫn trung hiếu, trọn đạo vua tôi
Dù sống ngất ngưởng với một bản lĩnh hơn người, bất chấp tất cả, khinh thị và
không để lụy thói thường nhưng trên hết cả Nguyễn Cơng Trứ vẫn là một nhà Nho, lí
tưởng sống mà ơng suốt đời theo đuổi vẫn là lòng trung quân và ý thức giúp nước giúp đời.
Nhìn lại cuộc đời mình từ sơ đến chung, ơng tự hào khẳng định mình là một công thần
thuỷ chung, trọn vẹn chữ trung hiếu, nghĩa vua tơi. Vì thế mà ơng khẳng định:
Chẳng Trái, Nhạc cũng vào phường Hàn, Phú,
Nghĩa vua tôi cho vẹn đạo sơ chung.
III. KẾT BÀI
- Khái quát nội dung, nghệ thuật và về cái tôi ngất ngưởng trong bài thơ.
- Nêu cảm nghĩ của bản thân.
Đề bài 2: Phân tích bức chân dung tự họa của Nguyễn Công Trứ qua bài thơ “Bài ca
ngất ngưởng”.
I. MỞ BÀI
- Giới thiệu khái quát về tác giả Nguyễn Công Trứ
- Giới thiệu khái quát về bài thơ
8

Chị Đẹp Dạy Văn
SĐT: 0975.243.107
Fanpage & Insta: Chị Đẹp Dạy Văn

- Bài thơ là bức chân dung tự họa của Nguyễn Công Trứ.
II. THÂN BÀI
1. Khái niệm chân dung tự họa
- Chân dung: thể hiện đúng diện mạo, thần sắc, hình dáng một người nào đó. Trong hội
họa, nhiếp ảnh thì đó là một bức vẽ hoặc bức ảnh tái hiện đúng vẻ ngồi, hình dáng, thần
sắc của một người cụ thể. Trong văn học, nhiều tác phẩm có thể tái hiện cả bức chân dung
tinh thần của con người.
- tự họa: tự vẽ, tự thể hiện
=> Trong bài thơ “Bài ca ngất ngưởng” Nguyễn Công Trứ đã tự vẽ, tự thể hiện được
đúng diện mạo tinh thần của chính mình.
2. Bức chân dung tinh thần tự họa của Nguyễn Cơng Trứ thể hiện trong bài thơ
2.1. Là người có phong cách, lối sống ngất ngưởng: Tk mục 1.3.trong bài phân tích
2.2. Là con người có chí khí, chí nam nhi
- Thể hiện ở quan niệm sống của một đấng nam nhi:“Vũ trụ nội mạc phi phận sự”
bộc lộ một thái độ đầy tự tin, kiêu hãnh, một ý thức trách nhiệm lớn lao của kẻ làm trai với
cuộc đời, khẳng định bản lĩnh, tài năng và tâm thế của một nhà nho chân chính.
2.3. Con người có tài năng, sự nghiệp
- Nguyễn Công Trứ đã khoe hết, phô diễn hết những cái danh vị của bản thân mình,
khoe hết cả cái tài văn võ song toàn của bản thân với một thái độ đầy tự hào của một con
người ý thức rõ tài năng, danh vị của mình. Những cái tài mà ông khoe ra với mọi người
mang một nội hàm ý nghĩa khá rộng, xét đến cùng nó gắn với chuyện kinh bang tế thế: "Hi
Văn tài bộ" rồi "Thủ khoa", "Tham tán", "Tổng Đốc đông",...
→ Việc ông thị tài khoe tài không chỉ là cách ông thể hiện cái ngơng, cái ngất
ngưởng của mình mà hơn thế nữa đấy còn là cách thị tài, khoe tài của một con người tự ý
thức một cách rõ nét về tài năng và những cống hiến, nỗ lực của bản thân mình.

2.4. Ngất ngưởng, khác đời, hơn người nhưng có nhân cách, phẩm giá
* Khác người và hơn người:
- Khi về hưu, ơng có dịp bộc lộ cái tơi khác người qua việc cưỡi bò, đeo đạc ngựa
cho bò, đeo mo cau vào phần trên đi bị nói là để che miệng thế gian.
- Nguyễn Công Trứ lựa chọn sống cuộc đời bình dị, thậm chí là "nên dạng từ bi". Dù
đi vãn cảnh chùa, đi thăm thú những danh lam thắng cảnh mà ông vẫn đã mang theo "một
đôi dì" - những nàng hầu xinh đẹp với "gót tiên đủng đỉnh" - một cảnh tượng xưa nay chưa
từng có, một việc làm khác người khiến đến ngay cả ông bụt cũng phải "nực cười ơng ngất
ngưởng".
- Ơng khơng quan tâm tới việc được mất, khen chê. Dẫu ơng có một phong cách
sống, một lối sống khác người, khác đời nhưng ông chưa một lần quan tâm, để ý tới việc
người đời sẽ khen chê mình như thế nào và mình có thể dành được hay mất đi những gì.
* Ngất ngưởng mà vẫn trong sạch, thanh cao, trọn đạo vua tôi:
9


Chị Đẹp Dạy Văn
SĐT: 0975.243.107
Fanpage & Insta: Chị Đẹp Dạy Văn

- Ngất ngưởng mà trong sạch, thanh cao: Điều đó được thể hiện ở việc ông đi chùa
mang theo nàng hầu xinh đẹp nhưng không phải để hưởng lạc mà để thể hiện lối sống
phóng túng, khác người, muốn hướng tới sự thảnh thơi, vui vẻ, cũng tùng cắc, hát ả đào
với cô đầu nhưng cũng không ham hố lạc thú trần ai.
- Ngất ngưởng mà vẫn trung hiếu, trọn đạo vua tôi: Dù sống ngất ngưởng với một
bản lĩnh hơn người, bất chấp tất cả, khinh thị và không để lụy thói thường nhưng trên hết
cả Nguyễn Cơng Trứ vẫn là một nhà Nho, lí tưởng sống mà ơng suốt đời theo đuổi vẫn là
lòng trung quân và ý thức giúp nước giúp đời. Nhìn lại cuộc đời mình từ sơ đến chung, ơng
tự hào khẳng định mình là một công thần thuỷ chung, trọn vẹn chữ trung hiếu, nghĩa vua
tôi.

III. KẾT BÀI
- Khái quát nội dung, nghệ thuật và khẳng định chân dung tự họa về Nguyễn Công
Trứ: nhà nho tài tử, nhà nho chân chính. Trong đó, nhà nho tài tử là nhà nho có chất nghệ
sĩ, thiên trọng về về sự vui sống cầu kỳ, hành lạc. Họ sống cho họ, sống vì nghệ thuật, sống
vì cái đẹp. Cái ý vị của cuộc sống theo quan niệm của họ là hưởng thụ, thể hiện ở việc
uống rượu, làm thơ, gẩy đàn, đánh cờ, ở giăng gió, sơng núi… Cịn nhà nho chân chính là
nhà nho dấn thân vào học hành thi cử để hành đạo, kinh bang tế thế. Ý nghĩa cuộc đời họ là
phụng sự, nghĩa là phải trung hiếu, giúp nước, giúp đời. Ở Nguyễn Cơng Trứ ta thấy có cả
hai kiểu nhà nho này.
- Nêu cảm nghĩ của bản thân.

Đề bài 2: Nhân cách nhà nho chân chính trong “Bài ca ngất ngưởng” của Nguyễn
Công Trứ
I. MỞ BÀI
- Giới thiệu những nét tiêu biểu về Nguyễn Công Trứ
- Giới thiệu vấn đề nghị luận: Bài ca ngất ngưởng là một trong số những bài hát nói tiêu
biểu thể hiện tài năng, chí khí và ý thức cá nhân của Nguyễn Công Trứ - đó chính là nhân
cách nhà nho chân chính
II. THÂN BÀI
1. Giải thích
- Nhân cách: phẩm cách, phẩm đức, phẩm hạnh con người
- Nhà nho chân chính:
+ Nhà nho sống với những nguyên tắc, chuẩn mực của Nho giáo.

10


Chị Đẹp Dạy Văn
SĐT: 0975.243.107
Fanpage & Insta: Chị Đẹp Dạy Văn

+ Là người dám thể hiện bản lĩnh, đem tài năng cống hiến chốn quan trường, dấn
thân vào học hành thi cử để hành đạo, kinh bang tế thế. Ý nghĩa cuộc đời họ là phụng sự,
nghĩa là phải trung hiếu, giúp nước, giúp đời.
=> Trong bài thơ, Nguyễn Công Trứ đã thể hiện mình là người có nhân cách nhà
nho chân chính.
2. Phân tích, chứng minh
2.1. Tài năng, bản lĩnh và thái độ phụng sự, hành đạo để giúp nước giúp đời
+ “ Vũ trụ nội mạc phi phận sự”: thái độ tự tin khẳng định mọi việc trong trời đất đều là
phận sự của tác giả ⇒ Tuyên ngơn về chí làm trai của nhà thơ.
+ “Ơng Hi Văn…vào lồng”: Coi nhập thế là việc làm trói buộc nhưng đó cũng là điều kiện
để bộc lộ tài năng của nhà nho chân chính
- Tác giả điểm lại việc mình đã làm ở chốn quan trường và tài năng của mình ⇒ Những
việc làm mà nhà nho chân chính nên làm, cần làm
+ Tài năng: Giỏi văn chương (khi thủ khoa), Tài dùng binh (thao lược) ⇒ Tài năng lỗi lạc
xuất chúng
+ Khoe danh vị, xã hội hơn người: Tham tán, Tổng đốc, Đại tướng (bình định Trấn Tây),
Phủ dỗn Thừa Thiên
=> Khẳng định tài năng và lí tưởng phóng khống của một nhà nho với tài năng xuất chúng
2.2. Nhà nho chân chính cịn là người có phong cách lối sống tự nhiên, ung dung tự tại
- Nhà nho chân chính theo Nguyễn Cơng Trứ có cách sống theo ý chí và sở thích cá nhân
+ Cưỡi bị đeo đạc ngựa.
+ Đi chùa có gót tiên theo sau.
+ Bụt cũng nực cười: thể hiện hành động của tác giả là những hành động khác thường (lưu
ý nhân cách nhà nho chân chính ở đây được chứng minh theo quan điểm nhà nho của
Nguyễn Cơng Trứ)
=> Cá tính người nghệ sĩ mong muốn sống theo cách riêng
- Nhà nho với triết lí tự nhiên , ung dung tự tại, lấy tận hưởng lạc thú làm lẽ tồn tại
+ “ Được mất ... ngọn đơng phong”: Tự tin đặt mình sánh với “thái thượng”, tức sống ung
dung tự tại, không quan tâm đến chuyện khen chê được mất của thế gian

+ “Khi ca… khi tùng” : tạo cảm giác cuộc sống phong phú, thú vị, từ “khi” lặp đi lặp lại
tạo cảm giác vui vẻ triền miên .
+ “ Không …tục”: Khẳng định lối sống riêng độc nhất của bản thân mình
=> Nhà nho chân chính theo Nguyễn Cơng Trứ là con người thốt mình khỏi những tư
tưởng phong kiến siêu hình, bảo thủ
2.3. Nhà nho chân chính phải mang đạo lí trung quân
+ “ Chẳng trái Nhạc.. Nghĩa vua tôi cho trọn đạo sơ chung”: Sử dụng điển cố , ví mình
sánh ngang với những người nổi tiếng có sự nghiệp hiển hách như Trái Tuân, Hàn Kì, Phú
Bật…
11


Chị Đẹp Dạy Văn
SĐT: 0975.243.107
Fanpage & Insta: Chị Đẹp Dạy Văn

=> Khẳng định bản lĩnh, khẳng định tài năng sánh ngang bậc danh tướng. Tự khẳng định
mình là bề tơi trung thành.
+ “Trong triều ai ngất ngưởng như ông”: vừa hỏi vừa khẳng định vị trí đầu triều về cách
sống “ngất ngưởng”
=> Nhà nho chân chính khơng phải là người khn mình vào những quy tắc, ngun tắc
bảo thủ lạc hậu mà là sống chân chính với tài năng và quan niệm của mình
III. KẾT BÀI
- Khái quát và mở rộng vấn đề

12