Hướng dẫn học sinh đọc hiểu bài đọc thêm văn học trong chương trình trung học phổ thông

Hướng dẫn học sinh đọc hiểu bài đọc thêm văn
học trong chương trình trung học phổ thong
Đinh Thị Lan Anh
Trường Đại học Giáo dục
Luận văn ThS ngành: Lí luận và phương pháp dạy học; Mã số: 60 14 10
Người hướng dẫn: GS.TS. Nguyễn Thanh Hùng
Năm bảo vệ: 2012
Abstract: Luận văn tìm hiểu cơ sở lý thuyết khoa học của đọc hiểu và vai trò quan
trọng của đọc hiểu đối với việc nâng cao hiệu quả dạy học các bài đọc thêm văn
học. Đề xuất một số giải pháp thích hợp để nâng cao hiệu quả dạy học đọc hiểu bài
đọc thêm văn học.
Keywords: Văn học; Phương pháp giảng dạy; Kỹ năng đọc hiểu; Phổ thơng trung
học
Content
1. Lí do chọn đề tài
1.1. Từ yêu cầu bức thiết phải đổi mới phương pháp dạy học
Quan điểm dạy học hiện đại đã chi phối một cách toàn diện tất cả các khâu, các phương
diện của quá trình dạy học. Cốt lõi của đổi mới dạy và học là hướng tới phát huy tính tích
cực, chủ động, sáng tạo của người học, chống lại thói quen thụ động của học sinh, chuyển
từ cách dạy truyền thụ một chiều sang dạy và học tích cực. Phương pháp dạy học mới còn
thực hiện phương châm dạy học để thầy và trò cùng được học tập và tiếp tục phát triển
nhằm xây dựng một xã hội học tập, hình thành năng lực tự học, học thường xuyên, học
suốt đời theo phương châm của Unesco đề ra “Học để biết, học để làm, học để cùng
chung sống, học để tự khẳng định mình”.
1.2. Từ mục tiêu của dạy hc Ng vn trong nh trng hin nay
Với ch-ơng trình sách giáo khoa ngữ văn THPT mới việc Dạy văn thực chất là dạy cho
học sinh ph-ơng pháp đọc. T tưởng coi học sinh là bạn đọc sáng tạo trong dạy học ngữ
văn là một sự thay đổi cơ bản trong chiến lược dạy học ngữ văn ở nhà trường phổ thơng
hiện nay. Mục tiêu của chương trình ngữ văn là bồi dưỡng, nâng cao năng lực đọc cho
học sinh.“Đọc văn là nền tảng của học văn. Học văn là học năng lực cảm thụ văn, bồi

dưỡng thị hiếu văn, tiếp nhận kiến thức văn hóa văn, rèn luyện năng lực biểu đạt, sáng
tạo văn” (GS. TS Trần Đình Sử). Rèn luyện kĩ năng đọc văn là một trong những mục tiêu
cơ bản của dạy học văn hiện nay.
1.3. Từ vai trò của đọc hiểu trong dạy học tác phẩm văn chương ở trường phổ thông
Là giáo viên trực tiếp giảng dạy ngữ văn THPT, chúng tôi nhận thức rất rõ về tầm quan
trọng của vấn đề đọc hiểu để nâng cao hiệu quả tiếp nhận cho học sinh qua các tác phẩm
văn chương. Rèn luyện năng lực đọc hiểu là một khâu then chốt của quá trình dạy học
văn nhằm đáp ứng nhiệm vụ đổi mới chương trình, sách giáo khoa mới bậc phổ thơng
trung học.
1.4. Từ tình hình dạy và học các bài đọc thêm văn học ở trường THPT hiện nay
Trong cấu trúc của chương trình Ngữ văn THPT phần văn học ngồi văn bản học chính
gồm hai bộ phận là văn học Việt Nam và văn học nước ngồi, chương trình cịn có những
văn bản đọc thêm. Các văn bản đọc thêm chiếm một số lượng khơng nhỏ trong chương
trình Ngữ văn và số tiết trên lớp dành để giáo viên hướng dẫn học sinh tự học cũng khơng
ít so với phân môn Tiếng Việt và làm văn. Các văn bản đọc thêm cung cấp một khối
lượng kiến thức khá phong phú, mở rộng vốn hiểu biết cho học sinh về tri thức văn học,
rèn luyện kĩ năng đọc hiểu văn và đặc biệt rèn luyện cho các em khả năng tự học, tự đọc
và cảm thụ tác phẩm văn chương. Nhưng thực tế giảng dạy cho thấy, chính hai chữ “đọc
thêm” đã là rào cản tâm lí cho giáo viên và học sinh trong tiếp nhận các tác phẩm này.
Hầu hết giáo viên không đầu tư thời gian và tâm huyết để giảng dạy và học sinh cũng coi
nhẹ các bài đọc thêm, thậm chí có thái độ bỏ qua.
Xuất phát từ các lí do trên, chúng tơi nhận thấy cần phải có cái nhìn đúng đắn hơn về
vấn đề đọc hiểu các bài đọc thêm văn học trong nhà trường THPT.
Nghiên cứu đề tài “Hướng dẫn học sinh đọc hiểu bài đọc thêm văn học trong chương
trình trung học phổ thơng” sẽ góp phần nâng cao chất lượng dạy học văn ở nhà trường
phổ thông, đặc biệt là rèn luyện khả năng tự học và kĩ năng đọc hiểu văn cho học sinh.
2. Lịch sử vấn đề
Trên thế giới, đặc biệt là ở các nước Âu Mỹ, lý thuyết đọc hiểu và dạy đọc hiểu từ lâu
đã thu hút sự quan tâm và nghiên cứu của các nhà giáo dục hàng đầu như K.Goodman (

1970); A. Pugh ( 1978); P.Arson ( 1984 ), L. Baker A.Brown (1984) ; U. Frith ( 1985 ),
M. Adams ( 1990 )…


Ở Việt Nam, tài liệu dịch đầu tiên đề cập đến vấn đề này phải kể đến hai tập “Phương
pháp dạy học văn ở trường phổ thông” của V.A.Nhinconxki và giáo trình phương pháp
luận dạy văn do I. Rez chủ biên.
Ở nước ta trong những năm gần đây đọc hiểu văn bản được rất nhiều nhà khoa học quan
tâm nghiên cứu như GS. TS. Nguyễn Phương Nga, PGS. TS Nguyễn Thị Hạnh. PGS. TS.
Nguyễn Thái Hoà, TS. Nguyễn Trọng Hoàn, và đặc biệt là GS. TS. Trần Đình Sử và GS.
TS. Nguyễn Thanh Hùng. Vai trò của đọc hiểu càng trở nên quan trọng trong cuộc phản
công vào cách giảng cũ. Có thể nói đọc hiểu đang trở thành vấn đề trung tâm của việc
dạy văn. GS. TS Trần Đình Sử nhấn mạnh “Đọc hiểu văn bản- Một khâu đột phá trong
nội dung và phương pháp dạy văn hiện nay”.
GS. TS. Nguyễn Thanh Hùng là người đề cập đến vấn đề đọc hiểu sớm nhất ở nước ta
và là người rất tâm huyết về vấn đề này qua hàng loạt các cơng trình nghiên cứu có giá trị
như tham luận “Dạy đọc hiểu là tạo nền tảng văn hoá cho người đọc” tại hội thảo khoa
học “Chương trình và SGK thí điểm THCS” tháng 9 năm 2000, chuyên luận “Đọc hiểu
tác phẩm văn chương trong nhà trường” (NXB Giáo dục, Hà Nội 2008). Đây là cơng
trình lý thuyết đầu tiên về đọc hiểu bao quát được những nội dung cốt yếu về vấn đề đọc
hiểu. Tác giả khẳng định: “Đọc để hiểu giá trị đích thực trong tác phẩm”. “Kỹ năng đọc
hiểu văn” là một chuyên luận sắc sảo về vấn đề đọc hiểu văn. Tác giả quan tâm đến tiến
trình đọc hiểu, năng lực đọc hiểu, kĩ năng đọc hiểu được vận dụng trong quá trình dạy
học tác phẩm văn chương.
Có thể nói đến nay, đọc hiểu đã có chỗ đứng trong nhà trường phổ thơng. Rất nhiều
cơng trình nghiên cứu khoa học về đọc hiểu được ứng dụng trong giảng dạy ngữ văn ở
nhà trường trung học phổ thơng. Tuy nhiên các cơng trình nghiên cứu về đọc hiểu mới
chỉ đi sâu vào khai thác các tác phẩm văn chương được giảng dạy chính thức mà chưa
quan tâm tới các tác phẩm văn học được giảng dạy trong phần đọc thêm. Đề tài “Hướng
dẫn học sinh đọc hiểu bài đọc thêm văn học trong chương trình trung học phổ thông”

như là một cố gắng nhằm chú ý phát triển năng lực tự học, đa dạng hố các hình thức học
tập, tạo điều kiện để học sinh được tự nghiên cứu, chủ động trong việc phát hiện và giải
quyết vấn đề.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
3.1. Mục đích nghiên cứu


Nghiên cứu đề tài này, dựa trên lí thuyết của đọc hiểu trong quá trình giảng dạy và tiếp
nhận tác phẩm văn chương ở trường phổ thông chúng tôi đề xuất một số giải pháp hướng
dẫn học sinh đọc hiểu bài đọc thêm văn học trong chương trình ngữ văn THPT để nâng
cao hiệu quả dạy học bài đọc thêm văn học nói riêng và các văn bản văn học nói chung
góp phần đổi mới phương pháp dạy học văn trong nhà trường THPT.
3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Tìm hiểu cơ sở lí thuyết khoa học của đọc hiểu và vai trò quan trọng của đọc hiểu đối
với việc nâng cao hiệu quả dạy học các bài đọc thêm văn học.
- Đề xuất một số giải pháp thích hợp để nâng cao hiệu quả dạy học đọc hiểu bài đọc thêm
văn học.
4. Đối tƣợng nghiên cứu và giới hạn của đề tài
4.1. Đối tượng nghiên cứu
- Nghiên cứu thực tế dạy học bài đọc thêm văn học trong chương trình ngữ văn THPT
ban cơ bản.
- Cách thức hướng dẫn học sinh đọc hiểu bài đọc thêm văn học trong chương trình ngữ
văn THPT ban cơ bản.
4.2. Giới hạn của đề tài
Đề tài dựa trên lí thuyết của đọc hiểu để áp dụng vào hướng dẫn học sinh đọc hiểu bài
đọc thêm văn học trong chương trình THPT (Chương trình chuẩn).
Đề tài nghiên cứu thực tế giảng dạy, đặc điểm, vị trí và vai trị của bài đọc thêm văn
học để từ đó xác định những biện pháp hiệu quả hướng dẫn học sinh đọc hiểu bài đọc
thêm văn học trong chương trình ngữ văn THPT (Chương trình chuẩn).
Đề tài chọn đoạn trích “Lời Tiễn dặn” (Trích truyện thơ Tiễn dặn người yêu) ( Sách

giáo khoa Ngữ văn 10, ban cơ bản, Tập 1, NXB Giáo dục, 2011) để thiết kế giáo án thể
nghiệm hướng dẫn học sinh đọc hiểu bài đọc thêm văn học.
5. Giả thuyết khoa học
Luận văn nêu lên giả thuyết khoa học như sau: Nếu giáo viên có biện pháp hướng dẫn
học sinh đọc hiểu bài đọc thêm văn học trong chuơng trình ngữ văn trung học phổ thơng
một cách đúng đắn và sáng tạo thì hiệu quả dạy học loại bài đọc thêm văn học sẽ được
nâng cao hơn.
6. Phƣơng pháp nghiên cứu
- Phương pháp khái quát hóa lý luận


- Phương pháp khảo sát điều tra
- Phương pháp phân tích tổng hợp so
- Phương pháp thống kê.
- Phương pháp thực nghiệm khoa học
7. Đóng góp của luận văn
Lần đầu tiên cơng trình khảo sát về đặc điểm của bài đọc thêm văn học ở trường THPT
và khả năng dạy học đọc hiểu chúng nhằm đưa ra những biện pháp khả thi để việc dạy
học bài đọc thêm văn học có hiệu quả hơn.
- Xác định được những cách thức đọc hiểu cụ thể để nâng cao hiệu quả dạy học bài đọc
thêm văn học trong chuơng trình ngữ văn trung học phổ thông.
- Đề xuất giáo án thử nghiệm nhằm nâng cao hiệu quả dạy học bài đọc thêm văn học
trong chuơng trình ngữ văn trung học phổ thơng.
8. Cấu trúc luận văn
Luận văn ngoài phần mở đầu gồm ba phần sau:
Phần 1: Mở đầu
Phần 2: Nội dung và kết quả nghiên cứu ( 3 chƣơng )
Chƣơng 1: Cơ sở lí luận của vấn đề đọc hiểu bài đọc thêm văn học trong nhà trường
trung học phổ thông.
Chƣơng 2: Cách thức hướng dẫn học sinh đọc hiểu bài đọc thêm văn học trong chương

trình trung học phổ thơng.
Chƣơng 3: Thiết kế giáo án thực nghiệm hướng dẫn học sinh đọc hiểu đoạn trích “Lời
tiễn dặn” (Trích truyện thơ Tiễn dặn người yêu) ( Sách giáo khoa Ngữ văn 10, ban cơ
bản, Tập 1, NXB Giáo dục, 2011).
Phần 3. Kết luận
Chúng tơi trình bày những đóng góp của luận văn về mặt lí luận và thực tiễn để nêu lên
hướng triển khai tiếp theo của đề tài.


CHƢƠNG 1
CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA VẤN ĐỀ ĐỌC HIỂU BÀI ĐỌC THÊM VĂN HỌC
TRONG NHÀ TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
1.1. Quan niệm về đọc hiểu tác phẩm văn chƣơng trong nhà trƣờng
1.1.1. Khái niệm đọc
Ở Việt Nam, nhiều nhà khoa học đầu ngành phương pháp dạy học văn đã nhận thấy tầm
quan trọng đặc biệt của hoạt động đọc trong đổi mới phương pháp dạy học văn, đã có rất
nhiều ý kiến bàn về đọc TPVC được đưa ra. Theo TS. Nguyễn Trọng Hồn “Đọc là
cơng việc giải mã những kí hiệu đã được viết ra thành văn bản, là dung nạp và suy nghĩ
về một hay những thông tin nào đó, là sự tái tạo những ý tưởng của người khác
GS.TS. Trần Đình Sử quan niệm : “Đọc là một hoạt động cơ bản của con người để
chiếm lĩnh văn hoá. Đọc văn là để cảm, để sống, để thưởng thức, để dùng, để tự phát
triển bản thân. Đọc là tìm ra ý nghĩa cho một thơng điệp được tổ chức bằng một hệ thống
tín hiệu”.
1.1.2. Quan niệm về đọc hiểu
Đọc hiểu là phạm trù khoa học trong nghiên cứu và giảng dạy văn học, do đó có rất
nhiều nhà nghiên cứu đưa ra khái luận về đọc hiểu trong các cơng trình nghiên cứu của
mình.
PGS. TS. Nguyễn Thái Hồ cho rằng “Nói một cách khái qt, đọc hiểu dù đơn giản
hay phức tạp đều là hành vi ngôn ngữ, sử dụng một loạt thủ pháp và thao tác bằng cơ
quan thị giác, thính giác để tiếp nhận, phân tích giải mã và ghi nhớ nội dung thơng tin,

cấu trúc văn bản” (Vấn đề đọc hiểu và dạy đọc hiểu. Thông tin sư phạm số 5- 2004).
Đọc hiểu theo từ điển Tiếng Việt là “Nhận ra ý nghĩa, bản chất, lý lẽ của cái gì, bằng
sự vận dụng trí tuệ”.
Đặt đọc hiểu trong mơi trường đọc, GS. TS. Nguyễn Thanh Hùng quan niệm đọc là một
hành động của con người nhằm mục đích hình thành và nắm vững ý nghĩa từ văn bản
trong quá trình nhận thức của việc đọc để mở rộng cảm giác và xúc cảm bằng sự nếm trải
của người đọc.
Hiểu văn bản là biết rõ và hiểu đúng, nắm vững nội dung cụ thể của văn bản và vận
dụng được những tư tưởng chứa đựng trong văn bản.
Theo GS.TS Nguyễn Thanh Hùng đọc hiểu là mục đích cuối cùng và là hiệu quả mong
muốn để người đọc lĩnh hội được giá trị đích thực của tác phẩm. Đọc hiểu TPVC trong


nhà trường cần phải đào luyện và giáo dục thường xuyên cho học sinh với những yêu cầu
và mức độ phù hợp với từng lớp, từng cấp học. Do đó đọc hiểu là nội dung khoa học mới,
có ý nghĩa và giá trị phương pháp.
1.1.3. Mối quan hệ giữa đọc và hiểu
Đọc và hiểu là hai mặt thống nhất của một vấn đề. Mối quan hệ giữa chúng là mối quan
hệ nhân quả. Đọc để hiểu và hiểu để đọc tốt hơn. Đọc là một phương cách hữu hiệu để
hiểu như GS. Phan Trọng Luận khẳng định: “Con đường đi vào tác phẩm nhất thiết phải
từ đọc và gắn liền với việc đọc”. Việc xây dựng lí thuyết đọc hiểu chính là một yêu cầu
cấp thiết của tất cả mọi người để tiếp nhận và phân tích nhanh chóng, chính xác mọi loại
văn bản xuất hiện trong thời đại thông tin dồn dập như ngày nay.
1.1.4. Đọc hiểu tác phẩm văn chương ở trường trung học phổ thông - Xu thế đổi mới
dạy học ở THPT
Đọc hiểu TPVC là một hướng hoạt động dạy học hiện đại – đó là cách thức, là con
đường để người học tự mình chiếm lĩnh giá trị TPVC, đồng thời rèn cho người học cách
tự học, tự học suốt đời.
GS.TS Nguyễn Thanh Hùng đã khẳng định “Dạy đọc hiểu là tạo nền tảng văn hoá cho
người đọc”. Cách hiểu văn bản văn học của sách giáo khoa và của giáo viên là rất quan

trọng, song phải làm sao để học sinh có thể tự mình đọc hiểu văn bản để đi đến tiếp nhận
thành quả của người đi trước. Giáo viên biết cách dạy đọc hiểu, học sinh sẽ có năng lực
đọc, hứng thú đọc và có khả năng tự đọc, tự học suốt đời.
1.2. Đọc hiểu bài đọc thêm văn học trong chƣơng trình trung học phổ thơng
1.2.1. Bài đọc thêm văn học - Một bộ phận của hệ thống tác phẩm văn chương trong
truờng trung học phổ thông
Bài đọc thêm văn học nằm trong cấu trúc của phân môn văn học trong chương trình
Ngữ văn. Đây là một bộ phận của hệ thống TPVC trong trường THPT. Qua các lần cải
cách và thay đổi chương trình SGK Ngữ văn THPT, các bài đọc thêm văn học vẫn là một
phần không thể thiếu của chương trình Ngữ văn. Có thể nói, khơng thể dạy tốt và học tốt
môn văn mà lại tách rời việc đọc. Mục tiêu của chương trình ngữ văn là bồi dưỡng, nâng
cao năng lực đọc cho học sinh. Rèn luyện kĩ năng đọc văn là một trong những mục tiêu
cơ bản của dạy học văn hiện nay. Bài đọc thêm văn học ra đời cũng chính nhằm mục đích
đó. Cần nhìn nhận bài đọc thêm văn học như một trong những mơi trưịng để nâng cao


văn hoá đọc, đặc biệt là khả năng tự học, tự nghiên cứu một cách có ý thức và tự giác của
học sinh.
1.2.2. Mục đích và yêu cầu của đọc hiểu bài đọc thêm văn học
1.2.2.1. Mục đích
Đọc bài đọc thêm văn học để mở mang hiểu biết nhờ hệ thống tri thức về văn hoá, lịch
sử, xã hội, những bí ẩn trong đời sống và tinh thần của con người...mà tác phẩm cung
cấp. Nhờ đó vốn sống và vốn tri thức về văn học trở nên phong phú, đa dạng, giúp học
sinh có thể đọc hiểu tốt hơn các văn bản văn học được giảng dạy chính thức cũng như các
văn bản có trong đời sống.
Đọc bài đọc thêm văn học để chiếm lĩnh các giá trị tư tưởng của tác phẩm, phát triển
bản thân về suy nghĩ, tâm hồn, nhân cách, đạo đức và lối sống.
Đọc bài đọc thêm văn học người đọc cịn hướng tới mục đích thưởng thức gắn nhu cầu
về cái đẹp, muốn vươn tới cái lí tưởng, vươn tới sự hồn thiện, phát triển năng lực sáng
tạo và cảm thụ thẩm mĩ.

Đọc bài đọc thêm văn học còn là cơ hội để giao lưu với các nhà văn, bởi nhà văn đặt
bút sáng tác là để giãi bày, chia sẻ, trao đổi, đối thoại... với người đọc. Do đó, đọc bài đọc
thêm văn học nói riêng và các tác phẩm văn học nói chung có vai trị quan trọng trong
việc tạo ra một cơng chúng văn học có văn hố, một lớp người đọc có trình độ và hiểu
biết.
1.2.2.2. u cầu
Đọc hiểu bài đọc thêm văn học cũng phải đáp ứng những yêu cầu chung của đọc hiểu
tác phẩm văn học là hiểu rõ ngôn từ, tư tuởng quan điểm của văn bản đạt tới mức nhớ
được, nói lại được và vận dụng được vào viết văn và hành động. Đọc bài đọc thêm văn
học trên cơ sở hiểu rõ ngơn từ, hình tượng, tư tưởng quan điểm của văn bản. Đọc để có
thể kể lại, tóm tắt lại tác phẩm là bước khởi đầu để đi vào nội dung văn bản.
Đọc bài đọc thêm văn học để có thể nêu ý kiến riêng của mình, vận dụng vào suy nghĩ,
viết văn và hành động.
1.2.3. Điều kiện để đọc hiểu bài đọc thêm văn học
1.2.3.1. Tri thức đọc hiểu
Với đọc hiểu bài đọc thêm văn học trong chương trình THPT, học sinh phải tự mình đọc
để hiểu dưới sự hướng dẫn của giáo viên. Chính vì vậy nó địi hỏi cả giáo viên và học
sinh phải huy động tối đa vốn hiểu biết của mình trong việc chiếm lĩnh tác phẩm.


Tri thức đọc hiểu gồm nhiều bộ phận khác nhau: Tri thức về đời sống, tri thức liên
ngành, tri thức nghệ thuật, tri thức văn học.
Tri thức đọc hiểu hết sức phong phú và đa dạng. Đó là sự tổng hợp của nhiều loại tri
thức từ văn học nghệ thuật đến khoa học liên ngành, từ những kiến thức sách vở đến
những hiểu biết đời thường. Sự từng trải, kinh nghiệm sống, nghệ nghiệp, tuổi tác...và
đặc biệt là tình yêu cuộc sống, tình u văn chương đã góp phần làm cho tri thức đọc hiểu
của mỗi người thêm sâu rộng.
1.2.3.2. Kĩ năng đọc hiểu
Để đọc hiểu bài đọc thêm văn học, ngồi tri thức đọc hiểu cần có kĩ năng đọc hiểu văn
bản văn học. Muốn hình thành kĩ năng đọc hiểu văn bản văn học, người đọc phải thường

xuyên đọc nhiều tác phẩm văn học, biết tra cứu, học hỏi, biết tưởng tượng, suy ngẫm, tạo
thành thói quen phân tích và thưởng thức văn học.
Người đọc phải có kĩ năng đọc chính xác, kĩ năng đọc phân tích, kĩ năng đọc sáng tạo và
kĩ năng đọc tích luỹ trong đọc hiểu TPVC.
Đọc để hiểu đó là đích hướng tới của con người có vốn văn hố kiến thức.
1.2.4. Ý nghĩa của đọc hiểu bài đọc thêm văn học trong đổi mới phương pháp dạy học
văn
1.2.4.1. Đọc hiểu bài đọc thêm văn học là cách thức phát huy tính tích cực chủ động của
học sinh trong quá trình dạy học văn
Cảm thụ tác phẩm văn chương trong bài đọc thêm văn học là một hoạt động sáng tạo,
một quá trình tích cực vận dụng vốn sống và những năng lực tư duy của học sinh. Học
sinh có cơ hội để tự mình suy nghĩ, cảm nhận bằng sự trải nghiệm của chính bản thân
mình mà ít bị lệ thuộc vào các bài văn mẫu hay các tư liệu tham khảo như các văn bản
học chính thức.
Đọc hiểu bài đọc thêm văn học, học sinh không đợi chờ giáo viên truyền thụ kết quả cảm
nhận tác phẩm, mặc nhiên chấp nhận nó mà bản thân học sinh bằng kỹ năng đọc để tri
giác ngôn ngữ nâng cao nhận thức tư tưởng tình cảm, làm phong phú vốn sống, vốn hiểu
biết cho học sinh.
1.2.4.2. Đọc hiểu bài đọc thêm văn học góp phần bồi dưỡng tri thức đọc hiểu, rèn luyện
năng lực đọc và kĩ năng đọc cho học sinh
Tri thức đọc hiểu có ý nghĩa rất quan trọng trong đọc văn. Đọc hiểu bài đọc thêm văn
học không chỉ là sự cảm thụ chủ quan của học sinh mà giáo viên cần hình thành cho học


sinh những tri thức và kĩ năng nhất định để học sinh có thể đọc hiểu tác phẩm một cách
khoa học và hiệu quả. Tri thức đọc hiểu được bổ sung thêm qua các bài đọc thêm văn học
đặc biệt là các tri thức văn học sẽ góp phần hiệu quả để học sinh có thể học tốt hơn các
tác phẩm văn học được giảng dạy chính thức và đọc tốt hơn các văn bản phong phú trong
đời sống.
1.2.5. Mối quan hệ giữa văn bản, giáo viên và học sinh trong đọc hiểu bài đọc thêm

văn học
Đối diện với văn bản văn học được chọn vào bài đọc thêm văn học, cả giáo viên và đặc
biệt là học sinh có cơ hội được tự mình “đọc” để “hiểu” bằng chính khả năng của mình
bởi khơng bị q nhiều thế bản bên ngoài chi phối như các tác phẩm văn học được chọn
giảng chính thức. Điều đó tạo điều kiện để giáo viên và học sinh tự kiểm tra năng lực đọc
thực sự của mình, rèn luyện kĩ năng đọc để cảm thụ tác phẩm văn chương.
1.2.5.1. Học sinh là bạn đọc năng động và sáng tạo trong quá trình đọc hiểu bài đọc
thêm văn học
Bạn đọc học sinh tiếp cận bài đọc thêm văn học bằng con đường đọc, đọc từ chữ đầu
đến chữ cuối tác phẩm, đọc để tri giác ngơn ngữ bằng mắt, bằng từ ngữ, bằng hình ảnh
chi tiết...của tác phẩm.Việc nhận thức học sinh là chủ thể tích cực, chủ động trong q
trình tiếp nhận các bài đọc thêm văn học tạo điều kiện cho việc đổi mới phương pháp
giảng dạy văn nhằm mục đích nâng cao năng lực đọc và khả năng tự học của học sinh
trong bối cảnh nguồn tri thức của nhân loại không ngừng gia tăng theo cấp số nhân như
hiện nay.
1.2.5.2. Giáo viên là người hướng dẫn tổ chức học sinh tự học bài đọc thêm văn học
bằng con đường đọc hiểu
Trong quá trình đọc hiểu bài đọc thêm văn học, học sinh với tư cách chủ thể nhận thức
có những vận động tự thân chiếm lĩnh các giá trị tư tưởng của tác phẩm, biến nó thành
của mình, giáo viên chỉ đóng vai trị là người tổ chức, dẫn dắt, hướng dẫn học sinh tự
học. Người giáo viên tổ chức, dẫn dắt qúa trình tiếp cận văn bản thể hiện ở năng lực
chiếm lĩnh văn bản, nghĩa là đi từ tri giác ngơn ngữ tìm hiểu các tầng lớp ý nghĩa của từ,
câu, đoạn, thức tỉnh cảm xúc bằng sức mạnh của hình dung, tưởng tượng để tái tạo hình
tượng chiếm lĩnh giá trị tư tưởng ẩn đằng sau hình tượng. Từ hiểu sâu văn bản, người
giáo viên từng bước hướng dẫn học sinh tự học, tự khám phá văn bản.



CHƢƠNG 2
CÁCH THỨC HƢỚNG DẪN HỌC SINH ÐỌC HIỂU BÀI ĐỌC THÊM VĂN

HỌC TRONG CHƢƠNG TRÌNH TRUNG HỌC PHỔ THƠNG
(BAN CƠ BẢN)
2.1. Bài đọc thêm văn học trong chƣơng trình và sách giáo khoa hiện hành
2.1.1. Thống kê và hệ thống hoá những bài đọc thêm văn học trong chương trình
trung học phổ thơng
2.1.1.1. Những bài đọc thêm văn học trong chương trình lớp10 ban cơ bản.
2.1.1.2. Những bài đọc thêm văn học trong chương trình lớp 11 ban cơ bản
2.1.1.3. Những bài đọc thêm văn học trong chương trình lớp 12 ban cơ bản
2.1.2. Đặc điểm và vị trí của bài đọc thêm văn học trong chưong trình ngữ văn trung
học phổ thông
2.1.2.1. Đặc điểm của bài đọc thêm văn học trong chương trình ngữ văn trung học phổ
thơng
Trong cấu trúc mơn ngữ văn THPT ngồi văn bản học chính, chương trình cịn có
những văn bản đọc thêm. Tất cả những văn bản đọc thêm thường được đặt sau cụm thể
loại. Đây là phần tự học có hướng dẫn của giáo viên. Ở một số bài, sau phần học chính có
đưa vào văn bản đọc thêm để học sinh so sánh mở rộng kiến thức. Câu hỏi hướng dẫn
đọc thêm dùng để mở rộng phạm vi đọc và kiến thức, có thể sử dụng như ngữ liệu trong
các bài kiểm tra và các kì thi.
Bài đọc thêm văn học được sắp xếp theo tiến trình lịch sử văn học dân tộc, mở rộng kiến
thức về tác giả, tác phẩm tiêu biểu và đặc trưng văn học các thời kì, từ văn học dân gian
đến văn học hiện đại.
Bên cạnh các tác phẩm văn học văn học Việt Nam được chọn vào bài đọc thêm cịn có
các tác phẩm văn học nước ngoài với số lượng khá phong phú ( Sử thi Ấn Độ, thơ
Đường, thơ Hai-cư của Nhật Bản, thơ Tago…). Các tác phẩm văn học nước ngoài ở các
thế kỉ khác nhau được cung cấp song song tương ứng với các thế kỉ phát triển của lịch sử
văn học Việt Nam. Việc bổ sung thêm các tác phẩm văn học nước ngoài vào phần đọc
thêm văn học giúp học sinh biết đến những tác giả, tác phẩm tiêu biểu của nhân loại làm
phong phú thêm tâm hồn trí tuệ, làm sâu sắc hơn hiểu biết của học sinh về văn học dân
tộc trong thời đại ngày nay với sự giao lưu văn hoá ngày càng mở rộng.
2.1.2.2. Vị trí của bài đọc thêm văn học trong chương trình ngữ văn trung học phổ thông.

Bài đọc thêm văn học nằm trong cấu trúc chương trình ngữ văn THPT và rất có ích đối
với cả giáo viên và học sinh. Bởi ngoài tác phẩm học chính thì các văn bản đọc thêm là
gần gũi nhất và thiết thực mở rộng kiến thức về văn học cho học sinh.
Bài đọc thêm văn học cùng với các bài giảng chính thức tạo nên sự hồn chỉnh của phân
mơn văn học trong chương trình Ngữ văn THPT.
Bài đọc thêm văn học góp phần vào việc hồn thiện tri thức văn học cho học sinh, cung
cấp những ngữ liệu phong phú cho phân môn Làm văn và Tiếng Việt.
2.1.3. Mục đích và yêu cầu của bài đọc thêm văn học trong chương trình Ngữ văn
trung học phổ thơng
2.1.3.1. Mục đích
Bài đọc thêm văn học trong chương trình Ngữ văn THPT giúp cung cấp tri thức văn học
cho HS: tác giả, tác phẩm, hoàn cảnh sáng tác, những đặc sắc về mặt nội dung và nghệ
thuật...của các tác phẩm văn học trong và ngồi nước.
Bài đọc thêm văn học góp phần minh hoạ cho những nhận định về văn học trong các bài
văn học sử.
Bài đọc thêm văn học còn làm rõ phong cách của nhà văn.
Bài đọc thêm văn học giúp rèn luyện năng lực đọc và tự học cho học sinh THPT. Rèn
luyện thói quen tự đọc, tự nghiên cứu, tự học giúp học sinh chủ động trong việc tiếp thu
kiến thức, nâng cao năng lực tư duy và sáng tạo của học sinh trong học tập. Bài đọc thêm
văn học tạo cơ hội để học sinh được tự nói lên những cảm nhận, những suy nghĩ của
chính mình trước một TPVC. HS có lối đọc, cách đọc của riêng mình. HS tự tìm thấy sự
đồng cảm, hứng thú cá nhân, qua đó giáo viên sẽ thấy được những năng lực thực sự của
học sinh và học sinh được bộc lộ chính mình, khơng phải nói theo sách vở tham khảo, nói
theo thầy cơ giáo mà là sự trải nghiệm, sự rung cảm của bản thân.
2.1.3.2. Yêu cầu
Đối với học sinh, bài đọc thêm văn học yêu cầu các em phải tự đọc, tự học ở nhà. Đọc
tác phẩm, tìm hiểu những giá trị nội dung và nghệ thuật thông qua việc trả lời các câu hỏi
trong phần hướng dẫn đọc thêm ở cuối mỗi bài trong SGK.

Đối với giáo viên, bài đọc thêm văn học yêu cầu giáo viên phải hướng dẫn học sinh tự
học là chính. Giáo viên không làm thay trên lớp mà kiểm tra khả năng tự đọc, tự học của
học sinh ở nhà và điều chỉnh cho hợp lí những nội dung kiến thức cần đạt trong từng bài
cụ thể.


2.1.4. Tiêu chí lựa chọn các tác phẩm văn học vào bài đọc thêm văn học trong chương
trình trung học phổ thơng
Có thể khẳng định các tác phẩm văn học trong bài đọc thêm văn học là những tác phẩm
có giá trị nội dung và nghệ thuật cao trong từng giai đoạn lịch sử văn học. Các tác phẩm
này có mặt song hành cùng với tác phẩm được chọn giảng chính thức, thường được đặt
sau cụm thể loại. Các văn bản được lựa chọn phù hợp với quan niệm văn học ở từng giai
đoạn lịch sử văn học.Các văn bản là những tinh hoa nghệ thuật, mang tính chất tiêu biểu,
vừa phản ánh được sự phong phú, đa dạng của văn học Việt Nam và thế giới. Không
những bồi dưỡng kiến thức về văn học mà còn thiết dụng trong đời sống. Đó là dữ liệu
quan trọng để các phân mơn làm văn và tiếng Việt có thể khai thác, vận dụng bồi dưỡng
kiến thức và rèn luyện kĩ năng cho HS.
2.1.5. Những thay đổi trong chương trình và kiểm tra đánh giá các bài đọc thêm văn
học hiện nay
Từ đầu năm học 2011-2012 Bộ Giáo dục và đào tạo triển khai chương trình giảm tải ở
hầu hết các mơn học trong đó có mơn Ngữ văn. Giảm tải chương trình nên số lượng các
bài đọc thêm văn học được tăng lên do một số bài học chính thức bị cắt giảm thành bài
đọc thêm. Số lượng các bài đọc thêm tăng lên nhưng ngược lại chất lượng các giờ hướng
dẫn học sinh tự học trên lớp của giáo viên và sự tự học ở nhà của học sinh ngày càng
giảm sút.
2.2. Tình hình dạy và học các bài đọc thêm văn học trong chƣơng trình Ngữ văn
trung học phổ thơng
2.2.1. Tìm hiểu thực tế
Qua tìm hiểu thực tế ở một số trường THPT trên địa bàn tỉnh Yên Bái như: Trường
THPT Thị xã Nghĩa Lộ, trường THPT Lí Thường Kiệt, THPT Nguyễn Huệ, THPT

chuyên Nguyễn Tất Thành, Thành phố n Bái, chúng tơi đã tiến hành khảo sát tình hình
dạy và học mơn Ngữ văn nói chung và bài đọc thêm văn học nói riêng của giáo viên và
học sinh.
2.2.1.1. Tình hình học tập bài đọc thêm văn học của học sinh trung học phổ thông
Phần lớn các em học sinh đều có thái độ “bỏ qua”, khơng quan tâm chú ý tới tác phẩm
đọc thêm. Qua khảo sát điều tra ở một số trường THPT, chúng tôi nhận thấy các giờ đọc
thêm học sinh phần lớn không soạn bài và chuẩn bị bài ở nhà, nếu có soạn thì cũng qua
loa, sơ sài, mang tính chất chống đối, thậm chí nhiều em cịn khơng đọc.


2.2.1.2. Thực tế giảng dạy các bài đọc thêm văn học của giáo viên trung học phổ thông
Giáo viên lâu nay chỉ chú trọng tới các tác phẩm học chính thức, đầu tư thời gian và
công sức để thiết kế các giáo án dạy chính chứ ít khi đầu tư vào các tác phẩm đọc thêm.
2.2.2. Nguyên nhân
2.2.2.1. Về phía học sinh
Học sinh có tâm lí coi nhẹ vì hầu hết các em quan niệm bài đọc thêm là bài học không
bắt buộc, giáo viên không kiểm tra, đánh giá và thi cử đến những tác phẩm này vì vậy
khơng cần học nhiều, thi gì học nấy, năng lực cảm thụ văn chương còn hạn chế. Mặt
khác, học sinh cho rằng các tác phẩm học chính đã quá nhiều, nên khơng cịn thời gian
giành cho các tác phẩm đọc thêm. Các em cũng khơng có nhiều tài liệu tham khảo, giờ
học bài đọc thêm cũng chưa thực sự lôi cuốn được các em vì phần lớn thường diễn ra đơn
điệu, nhàm chán và tẻ nhạt. Do đó bài đọc thêm chưa phát huy được hết tác dụng của nó
trong việc cung cấp mở rộng kiến thức văn học và đặc biệt là nâng cao khả năng đọc và
tự học của học sinh.
2.2.2.2. Về phía giáo viên
Đối với bài đọc thêm, giáo viên hầu như rất ít tư liệu tham khảo, chưa có những cách
thức giảng dạy cụ thể đối với bài đọc thêm nên giáo viên thường tuỳ vào từng bài mà
dạy, chủ yếu là giúp học sinh trả lời các câu hỏi trong phần hướng dẫn đọc thêm. Giáo
viên chưa biết cách lôi cuốn học sinh bằng những hoạt động sáng tạo để làm phong phú
và hấp dẫn hơn các giờ giảng của mình như sử dụng cơng nghệ thơng tin, thảo luận nhóm

hay thi đọc diễn cảm...
Giáo viên chưa thực sự nhận thức rõ được mục đích và ý nghĩa quan trọng của bài đọc
thêm văn học trong việc nâng cao năng lực đọc, khả năng tự học của học sinh và chính
bài đọc thêm văn học là nơi để giáo viên kiểm tra được sự cảm thụ văn chương của học
sinh một cách rõ rệt nhất.
2.2.2.3. Về quan điểm chỉ đạo của Bộ giáo dục
Trước đây phần đọc thêm vẫn được sử dụng trong các bài kiểm tra và thi cử (tất nhiên
số lượng là hạn chế). Tuy nhiên, từ khi thực hiện chương trình giảm tải bắt đầu từ năm
học 2011-2012 thì các bài đọc thêm khơng nằm trong phạm vi thi cử, thậm chí có một số
bài bị loại ra khỏi chương trình. Việc giảm tải chương trình dẫn đến số lượng các bài đọc
thêm tăng lên trong khi đó chất lượng dạy và học chúng thì ngày càng giảm sút. Điều này


đã tác động không nhỏ tới việc dạy và học của thầy và trò, càng khiến bài đọc thêm mất
dần sự quan tâm và chỗ đứng trong dạy và học văn.
2.3. Các biện pháp hƣớng dẫn học sinh đọc hiểu bài đọc thêm văn học trong chƣơng
trình Ngữ văn trung học phổ thông
Để hướng dẫn HS tự học bài đọc thêm văn học đòi hỏi bản thân GV phải thấy rõ trách
nhiệm của mình trong việc nâng cao năng lực đọc cho HS.
Đọc hiểu nhấn mạnh hoạt động đọc. Đọc là một hoạt động tự chiếm lĩnh văn bản của HS,
thể hiện được tư tưởng coi HS là trung tâm, khác giảng văn chủ yếu nói lên hoạt động
của người thầy, thầy là trung tâm.
2.3.1. Hướng dẫn HS các bước đọc hiểu bài đọc thêm văn học trong chương trình Ngữ
văn THPT.
GV hướng dẫn HS tự học bài đọc thêm văn học theo ba bước:
+ GV hướng dẫn HS đọc hiểu giá trị ý nghĩa tầng cấu trúc ngôn từ của tác phẩm
GV hướng dẫn HS nắm vững nội dung cấu trúc ngôn từ của tác phẩm. Hiểu ý nghĩa của
tầng cấu trúc ngôn từ của tác phẩm qua giá trị biểu đạt nội dung của âm thanh hình ảnh,
biện pháp tu từ, ngữ nghĩa, cú pháp, trường nghĩa.
+ GV hướng dẫn HS đọc hiểu giá trị ý nghĩa tầng cấu trúc hình tượng nghệ thuật của tác

phẩm
GV hướng dẫn HS nắm vững đặc điểm nội dung cấu trúc hình tượng nghệ thuật của tác
phẩm. Hiểu ý nghĩa của tầng cấu trúc hình tượng nghệ thuật thơng qua giá trị hình thức
và phương tiện xây dựng hình tượng văn học độc đáo.
+ GV hướng dẫn HS đọc hiểu giá trị ý nghĩa cấu trúc tư tưởng và ý vị nhân sinh của tác
phẩm.
GV hướng dẫn HS nắm vững nội dung cấu trúc tư tưởng thẩm mĩ và ý vị nhân sinh của
tác phẩm. Hiểu tư tưởng của tác phẩm là sự khái qt hố của lí tưởng nghệ thuật và lẽ
sống mang giá trị đạo đức nền tảng của con người.
Cuối cùng người đọc phải nhận ra mối quan hệ chặt chẽ về ý nghĩa giữa ba tầng cấu trúc
ngôn ngữ, hình tượng và tư tưởng tình cảm của tác phẩm để khẳng định sự thống nhất
của tư tưởng và ý vị nhân sinh của tác phẩm trong quá trình đọc hiểu.
2.3.2. Hƣớng dẫn HS vận dụng tri thức văn học vào đọc hiểu bài đọc thêm văn học
Trong phần điều kiện để đọc hiểu bài đọc thêm văn học chúng tôi đã nhấn mạnh đến tri
thức đọc hiểu như là một điều kiện tiên quyết để có thể đọc hiểu bài đọc thêm văn học.


Tri thức đọc hiểu gồm nhiều bộ phận khác nhau: Tri thức về đời sống, tri thức liên ngành,
tri thức nghệ thuật, tri thức văn học.
Các loại tri thức đọc hiểu trên chỉ là những tri thức cơ sở để đọc hiểu tác phẩm văn học
còn tri thức quan trọng và cần thiết vẫn là những tri thức văn học.
Tri thức văn học là một mảng rộng lớn và cơ bản của tri thức đọc hiểu. Để dọc hiểu bài
đọc thêm văn học HS cần biết cách vận dụng tri thức văn học vào quá trình tự học dưới
sự hướng dẫn của GV. Sau đây là những nội dung cơ bản của tri thức văn học mà GV có
thể hướng dẫn HS vận dụng trong quá trình chiếm lĩnh TPVC.
* Tri thức về mối quan hệ giữa tác phẩm và thời đại
* Tri thức về TPVC và quá trình tiếp nhận
* Tri thức về tác giả văn học
* Tri thức về giai đoạn văn học
* Tri thức về trào lưu và trường phái văn học

* Tri thức về phương pháp sáng tác
* Tri thức về thi pháp học
2.3.3. Hƣớng dẫn HS rèn luyện bốn kĩ năng đọc hiểu cơ bản
Để đọc hiểu bài đọc thêm văn học cần có kĩ năng đọc hiểu văn bản văn học. Muốn hình
thành kĩ năng đọc hiểu văn bản văn học, HS phải thường xuyên đọc nhiều tác phẩm văn
học, biết tra cứu, học hỏi, biết tưởng tượng, suy ngẫm, tạo thành thói quen phân tích và
thưởng thức văn học. Ngồi năng khiếu bẩm sinh tuy là điều cần thiết và đáng q, song
có học cách đọc hiểu văn bản văn học thì năng khiếu ấy mới phát huy tác dụng đầy đủ.
HS phải có kĩ năng đọc chính xác, kĩ năng đọc phân tích, kĩ năng đọc sáng tạo và kĩ
năng đọc tích luỹ trong đọc hiểu TPVC. Đây cũng là bốn kĩ năng quan trọng nhất mà GV
cần rèn luyện cho HS trong quá trình hướng dẫn HS đọc hiểu các bài đọc thêm văn học.
Hoạt động tiếp cận tác phẩm văn chương bao giờ cũng bắt đầu bằng hành động đọc.
Đọc theo phương thức nào đối với một tác phẩm văn chương thì vẫn phải đi đến cùng
một mục đích chung là hiểu văn, có hiểu thì mới phát hiện ra được những điểm đặc sắc,
thú vị của tác phẩm. Việc đọc trong từng trường hợp cụ thể phải được cụ thể hóa thành
những cơng đoạn, những thao tác, tính mục đích và tính hiệu quả để góp phần tích cực
hóa hoạt động tiếp nhận tác phẩm.
2.3.4. Tiến trình tổ chức dạy học bài đọc thêm văn học


Bước HS chuẩn bị bài ở nhà có một ý nghĩa quan trọng trong việc đọc hiểu ở trên lớp.
Hoạt động tự học của HS sẽ không thể thực hiện được nếu khơng có khâu này. Do vậy,
GV muốn thực hiện hiệu quả giờ đọc hiểu bài đọc thêm văn học phải dặc biệt chú ý. Lâu
nay, GV vẫn còn coi nhẹ hoạt động này, lơ là việc kiểm tra hoặc nếu muốn cũng khơng
có thời gian để kiểm tra việc chuẩn bị bài ở nhà của HS. Hoạt động đọc tác phẩm của HS
phải diễn ra ở khâu này chứ không phải chờ đến lớp mới đọc. Đây là bước cần thiết để
dẫn dắt HS đi vào thế giới nghệ thuật của bài văn.
Tiến trình dạy học văn ở trên lớp đến nay vẫn còn nhiều ý kiến chưa thống nhất. Trong
thực tế, không chỉ các giờ hướng dẫn HS đọc thêm mà ngay cả các giờ dạy chính thức thì
tính đa dạng của tác phẩm và đối tượng HS địi hỏi phá vỡ những gì là cơng thức máy

móc. Từ thực tế giảng dạy các bài đọc thêm văn học trong chương trình THPT, chúng tơi
mạnh dạn đưa ra tiến trình dạy học bài đọc thêm văn học theo hướng đọc hiểu để GV
hướng dẫn HS tự học trên lớp.
- Lời vào bài : tạo tâm thế cho giờ học
- Kiểm tra tri thức đọc hiểu của HS (Gián tiếp kiểm tra bước chuẩn bị bài ở nhà của HS)
- GV hướng dẫn HS tự học trên lớp. (Bước tổ chức nghiên cứu tác phẩm)
+ GV hướng dẫn HS đọc hiểu giá trị ý nghĩa tầng cấu trúc ngôn từ của tác phẩm
+ GV hướng dẫn HS đọc hiểu giá trị ý nghĩa tầng cấu trúc hình tượng nghệ thuật của tác
phẩm
+ GV hướng dẫn HS đọc hiểu giá trị ý nghĩa cấu trúc tư tưởng và ý vị nhân sinh của tác
phẩm.
- Hoạt động tổng kết: tổng kết nội dung đọc hiểu để tạo được một cái nhìn tổng thể về
tác phẩm
- Hướng dẫn tự học ở nhà.
Nội dung của các bước có thể điều chỉnh linh hoạt tuỳ thuộc vào từng bài học cụ thể, vào
từng đối tượng HS.


CHƢƠNG 3
THIẾT KẾ GIÁO ÁN THỰC NGHIỆM HƢỚNG DẪN HỌC SINH
ĐỌC HIỂU ĐOẠN TRÍCH “LỜI TIỄN DẶN”
(TRÍCH “TIỄN DẶN NGƢỜI YÊU”- TRUYỆN THƠ DÂN TỘC THÁI)
3.1. Mục đích thiết kế
Vận dụng các biện pháp đã đề xuất ở chương 2 vào soạn giảng một tác phẩm cụ
thể ở trường THPT, qua đó khẳng định tính khả thi của các biện pháp đã được đề xuất
trong dạy học bài đọc thêm văn học ở trường THPT. Đặc biệt để học sinh tự học thông
qua sự hướng dẫn của giáo viên trên cơ sở vận dụng lí thuyết đọc hiểu để nâng cao kĩ
năng đọc và khả năng tự học của học sinh.
3.2. Đối tƣợng và địa bàn thực nghiệm thiết kế
Chúng tơi lựa chọn đoạn trích “Lời tiễn dặn” (Trích “Tiễn dặn người yêu” Truyện thơ dân tộc Thái) – bài đọc thêm trong chương trình Ngữ văn lớp 10 ban cơ bản

để thiết kế giáo án thực nghiệm xuất phát từ đối tượng và địa bàn thực nghiệm thiết kế.
- Đối tượng thực nghiệm: Học sinh lớp 10 ban cơ bản.
- Trường THPT Thị xã Nghĩa Lộ - Nghĩa Lộ - Yên Bái.
Trường THPT Thị xã Nghĩa Lộ nằm trên địa bàn có nhiều đồng bào dân tộc Thái
sinh sống. Phong tục tập quán và các nét văn hoá truyền thống của người Thái vẫn được
bảo tồn và lưu giữ, đặc biệt truyện thơ “Tiễn dặn người yêu” là món ăn tinh thần khơng
thể thiếu của người Thái. Do đó đây là tác phẩm khá gần gũi với các em học sinh. Tuy
nhiên lâu nay khi khai thác tác phẩm này giáo viên thường không chú ý đến khai thác
nguồn tri thức đọc hiểu khá phong phú của học sinh và khả năng tự đọc hiểu của các em
để trên cơ sở đó hướng dẫn học sinh tự mình đọc hiểu và chiếm lĩnh tác phẩm.
3.3. Kế hoạch thực nghiệm
3.3.1. Chọn đối tượng thực nghiệm
Chúng tôi chọn 2 lớp 10 để thực hiện kế hoạch thực nghiệm:
- Lớp 10A2 là lớp đối chứng.
- Lớp 10A3 là lớp thực nghiệm.
3.3.2. Gặp giáo viên trao đổi yêu cầu, dự giờ và lấy giáo án đối chứng
2.3.3. Giáo án thực nghiệm
- Địa điểm: Lớp 10A3 – Trường THPT Thị xã Nghĩa Lộ - Nghĩa Lộ - Yên Bái.


- Văn bản: Đoạn trích “Lời tiễn dặn” (Trích truyện thơ “Tiễn dặn người yêu” - Truyện
thơ dân tộc Thái) - SGK Ngữ văn 10, tập 1, ban cơ bản, Phan Trọng Luận (Tổng chủ biên),
Nxb Giáo dục, 2008.
THIẾT KẾ LÊN LỚP:
LỜI TIỄN DẶN
(Trích Tiễn dặn người yêu - Truyện thơ dân tộc Thái)
A. Mục tiêu cần đạt
1. Về kiến thức
2. Về kĩ năng
3. Về thái độ

B. Chuẩn bị
1. Giáo viên
2. Học sinh
C. Phƣơng tiện dạy học
D. Phƣơng pháp dạy học
Giáo viên tiến hành giờ học bằng cách kết hợp các phương pháp: Đọc sáng tạo;
đàm thoại gợi mở bằng những câu hỏi đa dạng để dẫn dắt học sinh thảo luận, trình bày
cảm xúc, suy nghĩ của cá nhân; so sánh, đối chiếu với các tác phẩm cùng chủ đề; phân
tích nhân vật.
E. Tiến trình dạy học
- Lời vào bài : tạo tâm thế cho giờ học
- Kiểm tra tri thức đọc hiểu của HS (Gián tiếp kiểm tra bước chuẩn bị bài ở nhà của HS)
- GV hướng dẫn HS tự học trên lớp. (Bước tổ chức nghiên cứu tác phẩm)
+ GV hướng dẫn HS đọc hiểu giá trị ý nghĩa tầng cấu trúc ngôn từ của tác phẩm
+ GV hướng dẫn HS đọc hiểu giá trị ý nghĩa tầng cấu trúc hình tượng nghệ thuật của tác
phẩm
+ GV hướng dẫn HS đọc hiểu giá trị ý nghĩa cấu trúc tư tưởng và ý vị nhân sinh của tác
phẩm.
- Hoạt động tổng kết: tổng kết nội dung đọc hiểu để tạo được một cái nhìn tổng thể về
tác phẩm
- Hướng dẫn tự học ở nhà.
3.4. Giải thích thiết kế


Do đặc điểm đối tượng học sinh ở trường THPT Thị xã Nghĩa Lộ phần lớn lực học là
trung bình khá nên giáo án này của chúng tôi chủ yếu hướng vào những đối tượng này.
3.4.1. Những khó khăn
Tác phẩm này là một tác phẩm dài, rất nhiều ý nghĩa nhưng học sinh chỉ được đọc
thêm trong thời lượng một tiết ở trên lớp, thậm chí có giáo viên chỉ hướng dẫn đọc trong
nửa tiết nên khó có thể giúp học sinh tự mình khám phá hết được những giá trị đặc sắc về

mặt nội dung và nghệ thuật của đoạn trích cũng như của tác phẩm.
Học sinh vẫn quen với cách học thụ động, hiểu và nghĩ theo thầy, theo sách nên
cịn khá rụt rè, khơng tự tin khi bộc lộ những suy nghĩ của bản thân. Vì vậy, việc khuyến
khích học sinh tự do trao đổi, phát biểu cịn có nhiều hạn chế.
3.4.2. Điểm mới của giáo án
Giáo án của chúng tôi thiết kế theo cách hướng dẫn học sinh tự học trên cơ sở đọc
hiểu TPVC.
Giáo viên khơng đưa cho học sinh những kiến thức có sẵn, không áp đặt học sinh
mà chủ yếu là xây dựng hệ thống câu hỏi gợi mở, dẫn dắt tập trung vào những chi tiết
nghệ thuật có giá trị, để học sinh khám phá, phát hiện. Ngoài ra, những câu hỏi để học
sinh trao đổi, thảo luận, bày tỏ những suy nghĩ cá nhân là vô cùng quan trọng. Giáo án
hướng dẫn học sinh tự bộc lộ bằng những câu hỏi như: nêu cảm nhận, nêu ấn tượng, nêu
đánh giá suy nghĩ của bản thân qua tác phẩm…để xem sự phản ứng của học sinh về tác
phẩm. Học sinh có thể tự do bày tỏ ý kiến của riêng mình. Những ý kiến này có thể là
những suy nghĩ, cảm nhận hết sức riêng tư. Giáo án xác định vai trò của giáo viên vẫn
là người hướng dẫn học sinh tự học, còn học sinh sẽ là những bạn đọc sáng tạo khám
phá tác phẩm văn chương tích cực, chủ động nhất.
Giáo án đã cố gắng đi vào khai thác những tri thức đọc hiểu đã có của học sinh
liên quan tới tác phẩm, đặc biệt là những tri thức về văn hố, văn học giúp các em có
thể kết nối tác phẩm với nguồn tri thức phong phú của cuộc sống.
3.5. Đánh giá kết quả thể nghiệm
Qua thực nghiệm ở lớp 10A3, đối chiếu với lớp đối chứng là lớp 10A2, chúng tôi
thấy học sinh hào hứng hơn với đoạn trích “Lời tiễn dặn”. Ỏ lớp 10A3 dưới sự hướng dẫn
tự học của GV, HS đã chủ động và tích cực hơn trong phát biểu những cảm nhận và suy
nghĩ của mình về tác phẩm, các em đã biết vận dụng những tri thức đọc hiểu đã tích lũy
được của bản thân để đọc hiểu tác phẩm. Qua giờ hướng dẫn HS tự học trên lớp, HS đã


có thể chủ động tự học ở nhà khơng chỉ là một tác phẩm mà cịn có khả năng tự mình đọc
hiểu các văn bản văn học đọc thêm khác.

KẾT LUẬN
Với đề tài luận văn này, chúng tôi đề cập đến cơ sở lí luận và thực tiễn của việc vận
dụng lí thuyết đọc hiểu để hướng dẫn HS tự học các bài đọc thêm văn học trong chương trình
THPT. Chỉ ra cách thức vận dụng lí thuyết đọc hiểu để HS làm việc tích cực, chủ động, sáng
tạo nhằm tự mình chiếm lĩnh giá trị nội dung và nghệ thuật của các bài đọc thêm văn học.
Rèn luyện kĩ năng đọc văn là một trong những mục tiêu cơ bản của dạy học văn hiện nay.
Bài đọc thêm văn học ra đời cũng chính nhằm mục đích đó. Cần nhìn nhận bài đọc thêm văn
học như một trong những mơi trưịng để nâng cao văn hố đọc, đặc biệt là khả năng tự học,
tự nghiên cứu một cách có ý thức và tự giác của học sinh.
Đề tài nghiên cứu xuất phát từ những vấn đề nảy sinh trong thực tế giảng dạy, vấn đề còn
nhiều mâu thuẫn giữa yêu cầu giảm tải chương trình Ngữ văn THPT và mục đích rèn luyện
kĩ năng đọc văn cho HS trong học văn. Khi nào bài đọc thêm văn học cịn tồn tại trong
chương trình SGK Ngữ văn THPT thì chừng đó GV và HS cần có cách khai thác nó một
cách hiệu quả để phục vụ cho q trình học tập chứ khơng nên có thái độ “bỏ qua”. Lần đầu
tiên luận văn đưa ra đặc điểm, mục đích u cầu, vị trí và vai trị của bài đọc thêm văn học để
từ đó xác định những biện pháp hiệu quả hướng dẫn học sinh đọc hiểu bài đọc thêm văn học
trong chương trình ngữ văn THPT (Chương trình chuẩn).
Đề tài chọn đoạn trích “Lời Tiễn dặn” (Trích truyện thơ Tiễn dặn người yêu) ( Sách giáo
khoa Ngữ văn 10, ban cơ bản, Tập 1, NXB Giáo dục, 2011) để thiết kế giáo án thực nghiệm
hướng dẫn học sinh đọc hiểu bài đọc thêm văn học để thấy được hiệu quả của các biện pháp
đã đưa ra.
Việc vận dụng lí thuyết đọc hiểu để hướng dẫn HS tự học các bài đọc thêm văn học trong
chương trình THPT sẽ tạo cho HS khả năng tự làm việc với tác phẩm, từ đó tạo ra hứng thú
và niềm say mê với môn học. Kết quả mà HS gặt hái được trong quá trình tự học thể hiện rõ
nhất khả năng và sự nỗ lực của các em. Với khuôn khổ hạn hẹp của một luận văn tốt nghiệp,
với kiến thức, năng lực và kinh nghiệm có hạn nên trong quá trình nghiên cứu khơng thể
tránh khỏi những hạn chế, sai sót. Chúng tơi mong nhận được những ý kiến đánh giá, xây
dựng của các nhà nghiên cứu, các độc giả, các anh chị và các bạn đồng nghiệp. Chúng tôi hi

vọng những kết quả nghiên cứu trong luận văn sẽ góp một tiếng nói để thay đổi nhận thức
của cả GV và HS đối với bài đọc thêm văn học, để chúng thực sự phát huy được tác dụng
của mình trong việc dạy học văn hiện nay.


References
1. Hoàng Anh. Luật Giáo dục năm 2005. Nxb Lao Động, 2005
2. Vũ Quốc Anh cùng nhiều tác giả. Hướng dẫn thực hiện chuẩn kiến thức, kĩ năng môn
Ngữ văn.Nxb Giáo Dục, 2010
3. Lê Huy Bắc. Đọc hiểu “Đánh nhau với cối xay gió”. Tạp chí Nghiên cứu Văn học. số
6/2005.
4. Nguyễn Gia Cầu. Vấn đề hiện đại hoá phương pháp dạy học Văn. Nghiên cứu, 45.
Giáo dục số 4/1994.
5. Nguyễn Gia Cầu. Những khuynh hướng và thành tựu của khoa học phương pháp dạy
học văn trong hai thập kỷ 70 và 80. Luận án PTS Khoa học Sư phạm- Tâm lý. ĐHSP Hà
Nội 1996.
6. Nguyễn Viết Chữ. Về việc đổi mới dạy văn ở Đại học sư phạm. Tạp chí Nghiên cứu
giáo dục số 2/2001.
7. Nguyễn Viết Chữ. Phương pháp dạy học tác phẩm văn chương (theo thể loại).
NXBĐHSP, 2004.
8. Nguyễn Đình Chú. Bàn thêm về phương pháp dạy văn. Tạp chí giáo dục số 47/2002.
9. Phạm Văn Đồng. Dạy văn là một q trình rèn luyện tồn diện. Nghiên cứu giáo dục
số 28
10.Trần Thanh Đạm. (Chủ biên). Vấn đề giảng dạy văn học theo loại thể. NXB Giáo dục
Hà Nội 1971.
11. Hà Minh Đức (Chủ biên). Lý luận văn học. NXB Giáo dục 1999.
12. Đảng Cộng Sản Việt Nam. Văn kiện Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ X. Nxb
Chính Trị Quốc gia, 2006
13. Hà Nguyễn Kim Giang. Phương pháp đọc diễn cảm. NXB ĐHSP Hà Nội 2007.
14. Lê Bá Hán, Trần Đình Sử, Nguyễn Khắc Phi (Đồng chủ biên). Từ điển thuật ngữ văn

học. NXB Giáo dục 2006.
15. Nguyễn Văn Hanh. Văn học, văn hoá vấn đề và suy nghĩ. NXB Khoa học xã hội
2002.
16. Lê Thị Diệu Hoa. Những biện pháp phát triển năng lực nghiên cứu văn học của học
sinh THPT trong dạy học tác phẩm văn chương. Luận án TS. ĐHSP Hà Nội 2005.
17. Nguyễn Thái Hoà. Những vấn đề thi pháp của truyện. NXB Giáo dục Hà Nội 2000.


18. Nguyễn Thái Hoà. Vấn đề dọc hiểu và dạy đọc hiểu. Thông tin Khoa học sư phạm.
ĐHSP Hà Nội số 5/2004.
19. Nguyễn Trọng Hoàn. Dạy đọc hiểu văn bản mơn Ngữ văn ở THCS. Tạp chí Giáo dục
số 5/2002.
20. Nguyễn Trọng Hồn. Hình thành năng lực đọc cho học sinh trong dạy học Ngữ văn.
Tạp chí Giáo dục số 79/2004.
21. Nguyễn Trọng Hoàn. Phát triển năng lực đọc trong dạy học Ngữ văn. Tạp chí văn
học và tuổi trẻ số 7/2003.
22. Nguyễn Trọng Hoàn. Một số ý kiến về đọc hiểu văn bản Ngữ văn ở trường phổ thông.
Tạp chí Giáo dục số 143/2006.
23. Nguyễn Thanh Hùng. Về ngơn ngữ văn học. Văn nghệ Hfa Nội số 41/1991.
24. Nguyễn Thanh Hùng. Nghĩ về hướng chuyển và bước chuyển của phương pháp giảng
dạy văn chương. Tạp chí Ngjiên cứu Giáo dục sô 5/1994.
25. Nguyễn Thanh Hùng. Định hướng phương pháp giảng dạy tác phẩm trữ tình. NXB
Văn học Hà Nội 1996.
26. Nguyễn Thanh Hùng. Văn học tầm nhìn biến đổi. NXB Văn học Hà Nội 1996.
27. Nguyễn Thanh Hùng. Rèn luyện năng lực đọc hiểu- TL DHSP
28. Nguyễn Thanh Hùng.Đọc và tiếp nhận văn chương. NXB Giáo dục, 2002
29. Nguyễn Thanh Hùng. Hiểu văn, dạy văn. NXB Giáo dục, 2003
30. Nguyễn Thanh Hùng. Tri thức đọc hiểu truyện ngắn hiện đại. Báo văn nghệ số
28/2005.
31. Nguyễn Thanh Hùng. Bảo trì thời gian trong thi ca. Báo văn nghệ số 44/2005.

32. Nguyễn Thanh Hùng. Đọc hiểu tác phẩm văn chương trong nhà trường. NXB Giáo
dục Hà Nội 2008
33. Nguyễn Thanh Hùng. Phương pháp dạy học Ngữ văn ở CĐSP. NXB ĐHSP Hà Nội
2007.
34. Nguyễn Thanh Hùng, Lê Thị Diệu Hoa. Phương pháp dạy học Ngữ văn THPT
(những vấn đề cập nhật). NXB ĐHSP Hà Nội 2007.
35. Nguyễn Thanh Hùng. Cơ cấu chuyển vào trong và tư duy đồng tại trong dạy học tác
phẩm văn chương. Tạp chí văn học số 4/2005.
36. Nguyễn Thanh Hùng. Dị ứng về cái ác và những luận đề cay đắng về giáo dục. Tạp
chí tác phẩm mới số 11/1993.