Soạn thảo và sử dụng hệ thống bài tập thí nghiệm chương “mắt các dụng cụ quang” vật lí 11 THPT



lí 11 THPT

ào

i hc Giáo dc
 ngành: ; 60 14 10

 2011

Abstract: 



             
    





Keywords: 

Content
MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài


Nhiệm vụ cơ bản của giáo dục là nhằm xây dựng con người và thế hệ thiết tha gắn bó với lý
tưởng độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội, có đạo đức trong sáng, có ý chí kiên cường xây

dựng và bảo vệ Tổ Quốc công nghiệp hóa hiện đại hóa, giữ gìn và phát huy các giá trị văn
hóa của dân tộc, có năng lực tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân loại; phát huy tiềm năng của dân
tộc và con người Việt Nam, có ý thức cộng đồng và phát huy tính tích cực cá nhân, làm chủ
tri thức khoa học và công nghệ hiện đại, có tư duy sáng tạo, có kĩ năng thực hành giỏi, có tác
phong công nghiệp, có tính tổ chức kỉ luật, có sức khỏe, là những người thừa kế xây dựng chủ
nghĩa xã hội vừa hồng vừa chuyên như lời dặn của Bác Hồ”.

2

có năng lực tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân loại; phát huy tiềm năng của dân tộc và con
người Việt Nam, có ý thức cộng đồng và phát huy tính tích cực cá nhân, làm chủ tri thức khoa
học và công nghệ hiện đại, có tư duy sáng tạo, có kĩ năng thực hành giỏi…”
 


tích chúng vào 

 









Trên                 

2. Mục đích nghiên cứu



3.Phạm vi nghiên cứu


Thanh Liêm, B Thanh Liêm  Hà Nam
4. Mẫu khảo sát

2;
 Hà Nam.
5. Vấn đề nghiên cứu


6. Giả thuyết khoa học

3



7. Phƣơng pháp nghiên cứu
7.1. Phương pháp nghiên cứu lí thuyết:
- 

-        

- 

7.2. Phương pháp điều tra quan sát
- i


7.3. Phương pháp thực nghiệm sư phạm
- Tih


7.4. Phương pháp thống kê toán học
- rình bày k

8. Luận cứ
8.1 Luận cứ lý thuyết
-  

- 

- 
- 
THPT
8.2 Luận cứ thực tiễn
- 
- 
9. Cấu trúc luận văn.

4


Chƣơng 1
Chƣơng 2: 
11 THPT
Chƣơng 3
CHƢƠNG 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU

1.1 Bài tập vật lí là gì?










1.2 Tƣ duy trong giải bài tập vật lí
  



Tuy 

 
 

    










1.3 Vai trò và tác dụng của bài tập vật lí trong dạy học


 





5

 
 
 

1.4. Phân loại bài tập vật lí
1.4.1 Căn cứ theo yêu cầu mức độ phát triển tư duy
1.4.1.1 Bài tập luyện tập
1.4.1.2 Bài tập sáng tạo

1.4.2 Căn cứ vào nội dung bài tập
1.4.2.1 Bài tập có nội dung cụ thể
1.4.2.2 Bài tập có nội dung trừu tượng.
1.4.2.3 Bài tập có nội dung kĩ thuật tổng hợp
1.4.2.4 Bài tập có nội dung lịch sử
1.4.2.5 Bài tập vui
1.4.3 Căn cứ vào phương thức cho điều kiện và phương thức giải
1.4.3.1 Bài tập định tính
1.4.3.2 Bài tập định lượng

1.4.3.3 Bài tập thí nghiệm.
1.4.3.4 Bài tập đồ thị.
1.5. Bài tập thí nghiệm
1.5.1 Các loại bài tập thí nghiệm

-Loại thứ nhất
.
- Loại thứ hai: 

- Loại thứ ba: 


-Loại thứ tư
 
1.5.2 Các khả năng sử dụng bài tập thí nghiệm trong dạy học vật lí
- 

- Bài t





1.6 Cơ sở định hƣớng giải bài tập vật lí

-

-



 


6

 
* Đối với bài tập yêu cầu học sinh làm thí nghiệm, mô tả hiện tượng quan sát được rồi
giải thích hiện tượng hay bài tập yêu cầu học sinh dự đoán hiện tượng, rồi làm thí nghiệm
kiểm tra.
- 

- 


* Đối với bài tập yêu cầu học sinh xây dựng phương án thí nghiệm
- 






- 



 




1.7 Hƣớng dẫn học sinh giải bài tập vật lí
1.7.1.Ba kiểu hướng dẫn học sinh giải bài tập vật lí
1.7.1.1 Hướng dẫn theo mẫu (hướng dẫn Angôrit)
1.7.1.2 Hướng dẫn tìm tòi.
1.7.1.3 Định hướng khái quát chương trình hóa.
1.8 Đặc điểm khi hƣớng dẫn giải bài tập thí nghiệm
1.8.1 Kiểu hướng dẫn theo mẫu(hướng dẫn Angôrit)
1.8.2 Hướng dẫn tìm tòi
1.8.3 Định hướng khái quát chương trình hóa
1.9 Các bƣớc giải bài tập thí nghiệm
1.9.1 Loại 1: bài tập mô tả chi tiết thí nghiệm, làm thí nghiệm, quan sát hiện tượng rồi giải
thích.
Bước một: 
-
- 
Bước hai: 
Bước ba: 


1.9.2 Loại 2: bài tập mô tả chi tiết thí nghiệm, dự đoàn hiện tượng, rồi làm thí nghiệm
kiểm tra.
Bước một: 

Bước hai: 

7
Bước ba: 
Bước bốn:

1.9.3 Loại 3: bài tập cho các dụng cụ, yêu cầu học sinh thiết kế phương án thí nghiệm.

Bước một: 
- 

- 
- 

Bước hai: 

-  

- 
Bước ba: 
-
- 
- 
Bước bốn: 
Bước năm: 
1.9.4 Loại 4: bài tập nêu yêu cầu, học sinh phải tự xác định dụng cụ, bố trí, tiến hành thí
nghiệm.
Bước một: 
- 

- 
- 

- 
Bước hai: 

-  


- 
Bước ba: 
- 
- t.
- 
Bước bốn: 
Bước năm
1.10 Tổ chức dạy học về bài tập vật lí nhằm phát huy tính tích cực của học sinh
1.10.1 Tính tích cực của học sinh trong học tập
1.10.1.1 Các biểu hiện của tính tích cực học tập
Theo G.I. Sukina (1979), có 

- các câu  
câu 
- 
I



8
- giáo viên trình

- 


- 
- 
- làm 
 
1.10.1.2. Các cấp độ của tính tích cực học tập

3 
- - 
- - tìm tòi.
-  - 


1.10.2. Các công việc chuẩn bị của giáo viên và học sinh
1.10.2.1 Công việc chuyển bị của giáo viên
1.10.2.2 Công việc của học sinh
1.10.3 Những yếu tố cơ bản để thực hiện quá trình hướng dẫn học sinh hoạt động nhận
thức đạt kết quả trong giờ bài tập thí nghiệm
1.10.3.1 Chuẩn bị tổ chức nội dung dạy học
1.10.3.2 Thể hiện nội dung dạy học trên tiến trình dạy học cụ thể (kế hoạch dạy học).
1.10.3.3 Chuẩn bị điểu kiện vật chất đảm bảo cho hoạt động dạy học.
1.10.3.4 Tổ chức hướng dẫn ở trên lớp.
1.11 Điều tra thực tiễn dạy bài tập thí nghiệm ở trƣờng THPT
1.11.1 Nội dung điều tra
1.11.2. Kết quả điều tra
1.11.3 Đề xuất giải pháp








bài



CHƢƠNG 2
SOẠN THẢO BÀI TẬP THÍ NGHIỆM
CHƢƠNG “ MẮT. CÁC DỤNG CỤ QUANG“
2.1. Các yêu cầu về kiến thức và kĩ năng khi dạy học chƣơng “Mắt. Các dụng cụ quang“
2.1.1 Về kiến thức
- 
- 
- 

9
-  

- 
- 
- 

- Trình bà
- 
- 
- 
-  
- 
- 
- 
2.1.2 Về kĩ năng

này:
- 
- 

- 
- 
- 
- 

- 

- 
- 
2.1.3 Phát triển tư duy
- 
- 

2.2 Soạn thảo hệ thống bài tập thí nghiệm chƣơng “Mắt. Các dụng cụ quang”
2.2.1 Mục đích chung của hệ thống bài tập
- 
+ Ôn
tập về cấu tạo của lăng k ính, sự k húc x ạ c ủa tia sáng khi đi qua lăng kính, xác định góc lệc h cực tiểu c ủa tia s áng k hi đi qua lăng kính

+ Phân biệ t thấu k ính hội tụ, thấu k ính phân k ì, tính chất ảnh t ạo bởi


đường đi của tia sáng qua lăng kính. Biết một phương pháp đo

thấu k ính phân k ì.

+
Khắc phục một s ố s ai lầm c ủa học sinh: k hi dùng một nửa thấu kính



sẽ


đi một nử a, hay tia sáng qua lăng kính luôn lệc h về phía đáy


lăng k ính
+
Về kĩ năng, đặc biệ t là biết c hế tạo một s ố dụng cụ thí nghiệm đơn

các dụng cụ thường gặp trong đời sống thường ngày. Kĩ năng bố trí


+ Phát triể n tư duy: s uy luận lôgic từ v ốn kiến thức, từ đó c ó dự đoán hoặc thiết

phương án thí nghi ệm.
- Phát huy tính tích cực c ủa học sinh trong học tập, tạo hứng thú, chăm chú học tập, chủ động trao đổi với bạn bè , thắc mắc vớ i giáo viên.
- Hệ thống các bài tập ở đây được sắp xế p the o nội dung kiế n thức: lăng k ính , bài tập về thấu kính. Tr ong mỗi nội dung kiế n thức, thì các bài tập được sắp xế p từ dễ đến khó, từ đơn giản đế n phức tạp, từ ít tác động đến nhiề u động tác phối hợp, từ mô tả cụ thể đến đòi hỏi phải thiết kế thí nghiệm.
2.2.2 Phân loại bài tập.


2.2.2.1 Bài tập về lăng kính.
a. Xác định chiết suất của lăng kính




10



b. Ứng dụng của lăng kính.


2.2.2.2: Bài tập về thấu kính



2.2.2.3. Bài tập về mắt và các dụng cụ quang học



2.2.3 Hệ thống bài tập thí nghiệm chương “Mắt. Các dụng cụ quang”
Bài 1
kính ta 




Bài 2: 
 


trên.
Bài 3. Xá
Dụng cụ:
 6cm.






cung tròn 










A
B
C
1
2
A
B
C
1
2
4
3
D
min

11









min
) ?

Bài 4. 
Cách làm lăng kính nước

 



gi







– Tiến hành thí nghiệm như bài 3

min
) ?

Bài 5. 


 
n

Bài 6: 
 

0
, 33
0
, 55
0
, 67
0
, 68
0
, 10
0
, và 76
0


Bài 7.  

Bài 8: 


Bài 9: 
.
6c

m
4c
m
4c
m

12
Bài 10. 



.
Bài 11. 



Bài 12: 
 
 
 
 


Bài 13: 
- 
- 
- 

- 
- 

- 
- 
- 

Bài 14. 

Bài 15. 

Bài 16:
   
1.


2.


Bài 17. 

Bài 18. 
 


13
Bài 19: 


Bài 20. 
1

f

2

3

4
= -5cm ; 

2


2.2.4 Lời giải một số bài tập thực nghiệm
2.3 Phƣơng án sử dụng bài tập.
Hệ thống bài tập soạn thảo ở trê n c ó thể sử dụng the o bảng k ế hoạch s au:
Mục đích sử
dụng
Nội dung

Nêu t ình huống bài h ọc

Nghiên cứu tài liệu

Củng cố vận dụng

Lăng kính

Bài 1; bài 2
Bài 3; bài 4; bài 5; bài 6.


Thấu kính

Bài 7; bài 8; bài 9; bài 10; bài 11; bài 12; bài 13; bài 14, bài 15; bài 16; bài 17; bài 18
Mắt và các dụng cụ quang học

Bài 19
Bài 20

2.4 Thiết kế tiến tr ình dạy h ọc sử dụng b ài tập thí n ghiệm
2.4. 1 Sử dụng bài tập thí nghi ệm tron g giờ nghiên cứu tài liệu mới

2.4.2
Sử dụng bài t ập thí ngh iệm tr ong giờ củng cố vận dụng

KẾT LUẬN CHƢƠNG 2









CHƢƠNG 3
THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM
3.1 Mục đích thực nghiệm sƣ phạm
3.2. Nhiệm vụ thực nghiệm sƣ phạm
3.3 Đối tƣợng thực nghiệm sƣ phạm
3.4 . Thới gian thực nghiệm

3.5. Những thuận lợi và khó khăn gặp phải và cách khắc phục khi làm thực nghiệm sƣ
phạm
3.5.1 Thuận lợi:
3.5.2 Khó khăn
3.5.3 Cách khác phục
3.6. Phƣơng pháp thực nghiệm sƣ phạm
3.7. Các bƣớc tiến hành thực nghiệm
3.8 Đánh giá kết quả thực nghiệm.

14
3.8.1. Xác định tiêu chí đánh giá
3.8.1.1. Đánh giá chất lượng và hiệu quả của quá trình
3.8.1.2 Đánh giá thái độ học tập của học sinh.
3.8.2 Phân tích kết quả về mặt định tính


Đối với việc phát huy tính tích cực


 


Đối với lớp thực nghiệm


Đối với lớp đối chứng:  

Đối với việc nâng cao chất lượng học tập











3.8.3. Đánh giá định lượng
Các số liệu được thống kê từ bảng 3.1 đến bảng 3.5, và hình 3.1; 3.2
Bảng 3.1 : Bảng thống kê các điểm số kết quả bài kiểm tra

Bài

tra
Nhóm

sinh


N

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10
45
phút

42
0
0
2
4
4
12
11
5
3
1
0
TN
43

0
0
1
1
2
8
10
13
6
2
0
Giá tr m trung bình ca li chng:
38,5
1
X

Giá tr m trung bình ca lp thc nghim:
28,6
2
X

Bảng 3.4: Phân phối tần suất (W
i
%) số học sinh đạt điểm X
i
Lớp
N
Số % học sinh đạt điểm X
i
0

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
ĐC
42


4,76
9,52
9,52
28,57
26,19
11,90
7,14
2,38

TN
43


2,32
2,32
4,65

18,6
23,25
30,23
13,95
4,65




15
Bảng 3.5: Phân phối tần suất (ω
i
%) số học sinh đạt điểm X
i
trở xuống

*Đánh giá định lƣợng kết quả
- 

có ngh
- 

 
- 

 
 và
-
o
 và 


-
1
 và 

- :
ĐCTN
ĐCTNĐCTN
NN
NN
S
XX
t



)(


   
   
48,1
24243
58,214285,1.143
2
11
22








ĐCTN
ĐCĐCTNTN
NN
SNSN
S


 
80,2
4243
43.42
48,1
38,528,6



t





= 1,65.
 : t > t



o

1

trung 


 

KẾT LUẬN CHƢƠNG 3


, 



, 















 





, 























 , :


Lớp
n
Số % học sinh đạt điểm X
i
trở xuống
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
ĐC
42


4,76
14,28
23,80
52,38
78.57
90,47

97,62
100

TN
43


2,32
4.65
9,30
27,90
51,16
81,39
95,34
100


16



















KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ


- 



- 


- 











si









References

17
1. Bộ giáo dục và Đào tạo (2005). Chương trình giáo dục phổ thông môn vật lí

2. Bộ giáo dục và Đào tạo (2008). Vật lí 11
3. Bộ giáo dục và Đào tạo (2008). Vật lí 11 – sách giáo viên

4. Bộ giáo dục và Đào tạo (2008). Vật lí 11 nâng cao – sách giáo viên

5. Bộ giáo dục và Đào tạo (2008). Vật lí 11nâng cao – sách bài tập

6. Nguyễn Đức Thâm, Nguyễn Ngọc Hƣng, Phạm Xuân Quế (2003). Phương pháp dạy
học vật lí ở tường phổ thông
7. Nguyễn Đức Thâm, Nguyễn Ngọc Hƣng (2007). Tổ chức hoạt động nhận thức cho học
sinh trong dạy học vật lí ở trường trung học phổ thông

8. Phạm Hữu Tòng (2004). Dạy học vật lí ở trường phổ thông theo định hướng phát triển
hoạt động tích cực, tự chủ, sáng tạo và tư duy khoa họcà

9. Phạm Hữu Tòng (2001). Lí luận dạy học vật lí ở trường trung học

10. Phạm Hữu Tòng , Nguyễn Đức Thâm, Phạm Xuân Quế (2006). Tài liệu bỗi dưỡng

thường xuyên giáo viên trung học phổ thông chu kì III (2004 - 2007). Nh

11. Đỗ Hƣơng Trà, Phạm Gia Phách (2009). 
Dạy học bài tập vật lí ở trường phổ thông