Tiểu luận cao học quan điểm macxit về thời đại và đặc trưng của thời đại hiện nay

Quan điểm Macxit về thời đại và đặc trưng của thời đại hiện nay

MỞ ĐẦU
Việc nhận thức rõ và xác định đúng thời đại có ý nghĩa cực kỳ quan
trọng vì nó giúp ta biết được những nấc thang phát triển của xã hội, nắm được
yếu tố có tính ổn định trong một thế giới đầy biến động
Lịch sử phát triển của xã hội loài người thường được đo bằng những
thiên niên kỷ, thế kỷ, thập kỷ, năm tháng, ngày giờ. Nhưng còn một cách đo
khác sâu sắc hơn và có ý nghĩa hơn nhiều là xác định sự phát triển xã hội
bằng những chuyển biến, những thay đổi có tính bước ngoặt được bắt đầu từ
những sự kiện đặc biệt báo hiệu sự chuyển hóa về chất của đời sống xã hội.
Đó là cách phân định xã hội bằng thời đại, là việc dựa vào những tiêu chí nhất
định để phân kỳ lịch sử và đặt tên cho nó.
Việc nhận thức rõ và xác định đúng thời đại có ý nghĩa cực kỳ quan
trọng vì nó giúp ta biết được những nấc thang phát triển của xã hội, nắm được
yếu tố có tính ổn định trong một thế giới đầy biến động, tìm thấy xu hướng tất
yếu trong vơ vàn những hiện tượng phức tạp mang tính ngẫu nhiên của đời
sống xã hội.
Mỗi quốc gia, mỗi dân tộc, đặc biệt là mỗi Đảng Cộng sản Mác-xít Lênin-nít rất cần phải biết mình đang sống ở thời đại lịch sử nào với những đặc
điểm, tính chất, nội dung, xu thế phát triển của nó ra sao. Biết được như vậy
cũng là hiểu rõ ta đang sống ở đâu và sẽ đi tới đâu, giúp ta nhìn xa trơng rộng,
nắm bắt khuynh hướng phát triển và quy luật xoay vần của nhân loại để vừa
có thể lựa chọn được hướng đi phù hợp với sự phát triển của lịch sử; vừa dự
báo, và đoán định tới mức lường trước được những thách đố phức tạp, tránh
được những vấp váp sai lệch trên đường đi, từ đó sẽ khơng bị chao đảo hoặc
bị cuốn trôi trước phong ba bão táp của đời sống chính trị quốc tế. Có như
vậy, đất nước sẽ phát triển mạnh mẽ, thốt được khó khăn nghèo đói; bình yên
cho đất nước, hạnh phúc cho nhân dân.
Thời đại mà những người Mácxít nói đến, là một khái niệm chính trị, là
sự khái quát chiến lược ở tầng nấc cao nhất về tiến trình phát triển và xu thế

Quan điểm Macxit về thời đại và đặc trưng của thời đại hiện nay

cơ bản của thế giới. Về mặt thời gian, nó chỉ một giai đoạn tương đối dài
trong tiến trình phát triển lịch sử thế giới. Về mặt khơng gian, nó lấy đặc
trưng phát triển xã hội của đại đa số quốc gia và khu vực trong phạm vi toàn
thế giới làm căn cứ. Về mặt nội dung, nó là sự khái quát bản chất về các mâu
thuẫn và vấn đề của thế giới. Nhìn từ phương hướng phát triển, nó là sự phản
ánh cơ bản về tình thế cơ bản của tiến trình lịch sử thế giới.
I. Căn cứ chủ yếu để phân chia thời đại
Vấn đề “thời đại” là một đề tài hấp dẫn được các học giả phương Đơng
và phương Tây nghiên cứu tìm hiểu và đã đưa ra rất nhiều kiểu phân chia. Có
người thơng qua đặc trưng tình thế của thế giới để phân chia thời đại, như:
thời đại hai cực, thời đại đa cực, thời đại tồn cầu hố, thời đại Chiến tranh
lạnh, thời đại hậu chiến tranh lạnh, thời đại sau hậu chiến tranh lạnh, thời đại
hồ hỗn, v.v... Có người lấy sự phát triển của khoa học - công nghệ hiện nay
để xác định thời đại, như: thời đại khoa học - công nghệ, thời đại điện tử, thời
đại tin học, thời đại sinh học, thời đại toàn cầu, thời đại khơng gian vũ trụ,
v.v... Có người lấy hình thái kinh tế để phân chia thời đại, như: thời đại kinh tế
nông nghiệp, thời đại kinh tế công nghiệp, thời đại kinh tế tri thức,v.v…
Thậm chí có người lấy sự ảnh hưởng của đảng phái một nước nào đó để phân
chia thời đại, như: thời đại Truman, thời đại Ri gân, v.v... Cịn có người lại lấy
ảnh hưởng của một trường phái nào đó để phân chia, như: thời đại Keynes,
thời đại hậu Keynes,v.v... Do cách nhìn nhận và phương pháp nghiên cứu
khác nhau, khiến cho sự khái quát về tính chất và đặc trưng của thời đại hiện
nay của mọi người khơng giống nhau. Các cách phân chia nói trên khơng thể
phủ nhận, ở một góc độ nào đó có sự hợp lý nhất định, nhưng đã xem nhẹ tính
chất xã hội của thời đại. Điều đó cũng đã phản ánh quan điểm thời đại riêng
biệt nào đó có ý nghĩa định hướng chiến lược và chỉ dẫn chính sách to lớn, lý
giải về thời đại khác nhau thường sinh ra các quan điểm thế giới, quan điểm

chính trị và quan điểm chiến lược khác nhau, từ đó trực tiếp ảnh hưởng đến
chính sách đối nội, đối ngoại của một nước.


Quan điểm Macxit về thời đại và đặc trưng của thời đại hiện nay

Xã hội loài người phong phú, nhiều màu sắc, nhiều sự việc; trên thế giới
đầy khó khăn, phức tạp, không chỉ tồn tại ở các lĩnh vực kinh tế, khoa học –
cơng nghệ, chính trị, qn sự, văn hố, v.v..., mà cịn tồn tại các lực lượng và
các chủ thể lợi ích: quốc gia, khu vực, dân tộc, tôn giáo, giai cấp, tầng
lớp,v.v... khác nhau, các hiện tượng thế giới mn hình mn vẻ và các mâu
thuẫn lực lượng, các xung đột lợi ích đan xen vào nhau. Muốn nắm được nhịp
đập của thời đại, làm rõ chủ đề của thời đại, cần phải nghiên cứu sâu các hiện
tượng phức tạp của thế giới, nắm được đặc trưng căn bản của thế giới; phải
tìm thấy những mâu thuẫn chủ yếu từ trong các mâu thuẫn rất phức tạp đan
xen nhau của thế giới.
Thứ nhất, phải vận dụng phương pháp phân tích giai cấp, phân tích các
điều kiện của sự chuyển biến thế giới, đánh giá và nhận rõ đặc trưng cơ bản
của thời đại. Với những người Mácxít, một thời đại được gọi là thời đại, thời
đại này khác biệt với một thời đại khác, chính là vì trong tiến trình phát triển
lịch sử lồi người, giai đoạn riêng biệt nào đó, nó bao gồm tồn bộ những
hiện tượng và những cuộc chiến tranh mn hình mn vẻ, điển hình cũng có
mà khơng điển hình cũng có, lớn cũng có mà nhỏ cũng có, riêng cho các nước
tiên tiến cũng có mà riêng cho các nước chậm tiến cũng có. Khi trên thế giới
cịn tồn tại phổ biến các chế độ nhà nước có tính chất khác nhau, giai cấp xã
hội khác nhau, chế độ xã hội khác nhau, có mối quan hệ phức tạp với tính
chất và trình độ phát triển của lực lượng sản xuất xã hội, xét đến cùng bị nó
chế ước và do nó quyết định, muốn phân biệt thời đại thì phải kiên trì phương
pháp phân tích giai cấp xã hội nào, loại chế độ nhà nước nào quyết định và
ảnh hưởng đến nội dung chủ yếu của thời đại, đến đặc điểm bối cảnh chủ yếu

của thời đại, v.v... là căn cứ cơ bản để phân định thời đại.
Thứ hai, phải lựa chọn những sự kiện lịch sử đặc biệt nổi bật đã xảy ra
trong đời sống hiện thực làm mốc để phân chia thời đại. V.I.Lê nin đã chỉ ra:
“Dĩ nhiên là những cách phân giới hạn đó, cũng như nói chung những cách
phân giới hạn trong thời tự nhiên hoặc trong xã hội, đều chỉ có tính chất quy


Quan điểm Macxit về thời đại và đặc trưng của thời đại hiện nay

ước và không cố định, đều là tương đối chứ không phải là tuyệt đối và nếu ta
lấy những sự kiện lịch sử nổi bật nhất, đáng chú ý nhất để làm mốc cho những
phong trào lịch sử lớn thì đó cũng chỉ làm một cách phỏng chừng mà thôi”.
Lênin đã từng lựa chọn cuộc chiến tranh Mỹ - Tây Ban Nha (1893), cuộc
chiến tranh Anh - Bôe (1899 - 1902), cuộc chiến tranh Nga - Nhật (1904 1905) và cuộc khủng hoảng kinh tế châu Âu năm 1900 làm những mốc chủ
yếu của thời kỳ lịch sử (CNTB tự do tiến vào giai đoạn đế quốc chủ nghĩa)
đó. Lênin nhấn mạnh: “Chúng ta đang sống ở khoảng giao thời giữa hai thời
đại và chỉ có thể hiểu được những biến cố lịch sử có ý nghĩa lớn lao đang diễn
ra trước mắt chúng ta nếu trước hết chúng ta phân tích những điều kiện khách
quan của bước chuyển từ thời đại này sang thời đại kia”. Chính vì vậy, Lênin
coi thắng lợi của cách mạng XHCN Tháng Mười là sự mở đầu của thời đại
mới, cho rằng Cách mạng Tháng Mười thắng lợi mở ra con đường quá độ từ
CNTB lên CNXH của lịch sử loài người. Cịn Đặng Tiểu Bình cho rằng, việc
kết thúc chiến tranh thế giới lần thứ hai, một loạt nước XHCN ra đời, nhân
loại tiến vào thời đại mới hồ bình và phát triển, v.v... là cột mốc.
Thứ ba, kiên trì nguyên tắc kết hợp “tính phổ biến” với “tính đặc thù”,
lấy hiện tượng mang tính phổ biến trong phạm vi thế giới để giới định nội
dung thời đại. Bản thân khái niệm thời đại có tính thế giới, mâu thuẫn thế giới
và quy luật phát triển thay đổi của nó xuyên qua các hiện tượng mà xác định
nội dung thời đại, là “sự tổng hoà của các kiểu, các loại hiện tượng”. Thời đại
là một khái niệm chiến lược. Về mặt thời gian, không phải chỉ là mười mấy

năm, mấy chục năm, mà chỉ là thời kỳ lịch sử tương đối dài; về mặt nội dung,
không phát triển là chỉ những sự kiện cá biệt, hiện tượng cá biệt, mà là từ
trong phân tích các mặt kinh tế, chính trị, quân sự, khoa học - kỹ thuật, văn
hoá, v.v... của thế giới, từ trong các hiện tượng phức tạp tìm kiếm những yếu
tố và hợp lực phản ánh chỉnh thể, xác định những mâu thuẫn chủ yếu, đặc
trưng chủ yếu và hướng đi cơ bản của thế giới. Sở dĩ, Lênin xác định nửa đầu
thế kỷ XX là thời đại “chiến tranh” và “cách mạng” là vì Người cho rằng:


Quan điểm Macxit về thời đại và đặc trưng của thời đại hiện nay

“Một thời đại được gọi là thời đại, chính là vì nó bao gồm tồn bộ những hiện
tượng và những cuộc chiến tranh mn hình mn vẻ, điển hình cũng có mà
khơng điển hình cũng có, lớn cũng có mà nhỏ cũng có, riêng cho các nước
tiên tiến cũng có mà riêng cho các nước chậm tiến cũng có”.
Thứ tư, phải biết kết hợp thời đại lớn với thời đại nhỏ để phân tích xu thế
phát triển của thời đại. Những người Mácxít cho rằng, thời đại có sự phân biệt
lớn nhỏ, khơng thể sử dụng khái niệm thời đại một cách chung chung. Thơng
thường mà nói, chúng ta sử dụng phần lớn là khái niệm thời đại lớn, tức các
giai đoạn lịch sử khác nhau trong tiến trình phát triển xã hội lồi người.
Nhưng cũng khơng loại trừ sử dụng khái niệm thời đại nhỏ hoặc giai đoạn
nhỏ ở một số trường hợp nào đó, tức trong thời đại lớn lại có thể chia ra
những thời đại nhỏ hoặc giai đoạn nhỏ. C.Mác cho rằng: “Về đại thể, có thể
coi các phương thức sản xuất châu Á, cổ đại, phong kiến và tư sản hiện đại là
những thời đại tiến triển dần dần của hình thái kinh tế - xã hội”. Ở đây là chỉ
thời đại lớn trong lịch sử. Thời đại lớn là giai đoạn lịch sử tương đối dài và
trong thời đại lớn đó, do các vấn đề chủ yếu cần giải quyết khác nhau mà xuất
hiện các giai đoạn nhỏ khác nhau, tức thời đại nhỏ. Đúng như Ph. Ăng ghen
đã khẳng định: “Những giai đoạn quá độ lên xã hội cộng sản - đấy là vấn đề
khó nhất trong tất cả những vấn đề cịn tồn tại vì rằng các điều kiện không

ngừng thay đổi. Chẳng hạn, mỗi tờ rớt mới đều làm biến đổi chúng và cứ
mười năm một, mục tiêu cần cơng kích lại hồn tồn thay đổi”. Trong bài
“Dưới ngọn cờ của người khác”, Lênin cho rằng: “chúng ta đang sống ở
khoảng giao thời giữa hai thời đại”, “vấn đề ở đây là những thời đại lịch sử
quan trọng” và theo Người, cách phân chia thông thường những thời đại lịch
sử thường được nêu ra trong sách báo Mácxít... là phân chia thành ba “thời
đại nhỏ”: 1/ 1789 - 1871 ; 2/ 1871 - 1914; 3/ 1914 - ?. Theo Lê nin: “Thời đại
thứ nhất” từ cuộc Đại cách mạng Pháp đến cuộc chiến tranh Pháp - Phổ là
thời đại mà giai cấp tư sản đang phát triển mạnh, đang thắng lợi trên mọi
mặt”… “thời đại thứ hai là thời đại giai cấp tư sản giành được quyền thống trị


Quan điểm Macxit về thời đại và đặc trưng của thời đại hiện nay

hoàn toàn và đang bắt đầu đi xuống”... “thời đại thứ ba, vừa mới bắt đầu, đặt
giai cấp tư sản vào một địa vị tương tự như địa vị của những lãnh chúa phong
kiến trong thời đại thứ nhất đứng”. “Thời đại nhỏ” thứ ba, giai cấp tư sản phát
triển, đồng thời cũng là thời đại chế độ XHCN bắt đầu ra đời, trưởng thành,
phát triển, vì thế nó khơng hồn tồn thuộc về thời đại lớn – “thời đại TBCN”.
Theo Lênin, hiện tại là “khoảng giao thời” của “hai thời đại lịch sử lớn”. Nói
cách khác, bắt đầu từ lúc đó, cả thế giới đã tiến vào thời đại “quá độ CNTB
lên CNXH và CNCS”. Việc Lênin cho rằng, quá độ từ CNTB lên CNXH là cả
một thời đại lịch sử, cũng tức là nói, thời gian mà sự quá độ đó tiếp diễn là
tương đối dài, vì thế bản thân thời đại này mang tính quá độ đó phải được
xem là một “thời đại lớn”, chắc chắn phải trải qua các thời đại nhỏ hoặc giai
đoạn nhỏ có nội dung và đặc trưng khác nhau. Với những nội dung và đặc
trưng khác nhau đó đã khiến cho bước tiến của thời đại có sự lên xuống.
Nhưng, những nội dung và đặc trưng đó chắc chắn phải chịu sự chế ước của
thời đại lớn, đã biểu hiện cụ thể sự chuyển động chính và xu thế xa của cả
thời đại lớn. Lênin cho rằng: “Chỉ có trên cơ sở này, nghĩa là trước hết xem

xét những nét khác nhau cơ bản của các thời đại (chứ không phải của các giai
đoạn lịch sử cá biệt ở các nước) thì chúng ta mới có thể định ra đúng đắn sách
lược của chúng ta”. Đồng thời, khi phân tích cụ thể thời đại mà các quốc gia
khác nhau đang đứng, Lênin rất nhấn mạnh đến việc: “Chỉ có thể dựa trên cơ
sở hiểu biết những đặc điểm cơ bản của một thời đại, chúng ta mới có thể tính
đến những đặc điểm chi tiết của nước này hay nước nọ”. Làm rõ điều này là
rất quan trọng. Điều đó nhất định địi hỏi chúng ta khơng được câu nệ vào một
định nghĩa kinh điển nào đó, nhìn thời đại thành một thứ tuyệt đối, nhất thành
bất biến, mà phải xuất phát từ tình hình thực tế, tức xuất phát từ nội dung
khách quan của quá trình lịch sử trong thời gian cụ thể, trong hoàn cảnh cụ
thể, coi thời đại là có điều kiện, tương đối, biến đổi, chia giai đoạn. Đồng
thời, cũng không được ngộ nhận các thời kỳ (giai đoạn) khác nhau trong cả
thời đại lớn là các thời đại lớn khác nhau, từ đó mà chuyển thời đại nhỏ thành


Quan điểm Macxit về thời đại và đặc trưng của thời đại hiện nay

thời đại lớn và sự thay đổi phương hướng lớn của sự phát triển trong lịch sử
loài người.
II. Đặc trưng chủ yếu và xu thế của thời đại hiện nay
Theo quan điểm của Lê-nin, nội dung thời đại mới - thời đại ngày nay, là
xóa bỏ chủ nghĩa tư bản đồng thời thiết lập những cơ sở của xã hội là hội chủ
nghĩa và cộng sản chủ nghĩa. Đây là một quá trình lịch sử lâu dài, được bắt
đầu từ nước Nga sau Cách mạng Tháng Mười năm 1917, và sau đó là nhiều
nước khác trên thế giới.
Vào những năm 1957 và 1960, Hội nghị đại biểu các Đảng cộng sản và
công nhân họp ở Mátxcơva, trên cơ sở tiếp thu ánh sáng tại di huấn của Lênin, đúc rút kinh nghiệm từ thực tiễn sinh động của cách mạng thế giới, đã
xác định: Nội dung căn bản của thời đại chúng ta là sự quá độ từ chủ nghĩa tư
bản lên chủ nghĩa xã hội, mở đầu bằng cách mạng xã hội chủ nghĩa Tháng
Mười vĩ đại ở nước Nga.

Nội dung thời đại có hai vấn đề mấu chốt. Một là, thời đại hiện nay là
thời đại quá độ từ chủ nghĩa tư bản lên chủ nghĩa xã hội trên phạm vi toàn thế
giới. Hai là, thời đại được mở ra từ Cách mạng Tháng Mười Nga. Nhận định
về nội dung thời đại như vậy là sự khái quát mang tính lý luận và thực tiễn
sâu sắc, đầy tính thuyết phục, đã được sự nhất trí cao trong phong trào cộng
sản và công nhân quốc tế.
Tuy nhiên, sau khi thể chế xã hội chủ nghĩa ở các nước Đông Âu và Liên
Xô sụp đổ, các thế lực thù địch lợi dụng sự kiện này để dấy lên một chiến
dịch cơng kích, xun tạc chủ nghĩa Mác - Lênin, bài bác những luận điểm cơ
bản nhất về thời đại hòng làm tiêu tan lý tưởng cộng sản trong tâm trí nhân
loại.
Luận điểm của họ về nội dung khơng có gì mới mẻ, nhưng cách diễn đạt
có khác đi.
*Về vấn đề thứ nhất của nội dung thời đại. họ lập luận rằng, nếu nói thời
đại hiện nay là thời đại quá độ từ chủ nghĩa tư bản lên chủ nghĩa xã hội, thì


Quan điểm Macxit về thời đại và đặc trưng của thời đại hiện nay

nay chủ nghĩa xã hội sụp đổ rồi, thời đại này đương nhiên là của chủ nghĩ tư
bản; rằng chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa công sản đã tàn lụi thì dù có trăm
năm sau cũng khơng thể gượng dậy được nữa.
Cách nhìn nhận của họ rõ ràng là thiếu kiến thức lịch sử và là cách nhìn
thiển cận. Quá trình chuyển biến và thay thế một thời đại này bằng thời đại
khác không thể diễn ra nhanh chóng được, mà phải qua một chặng đường dài.
Q trình đó là một xu thế tất yếu của xã hội loài người, nhưng diễn ra quanh
co, phức tạp chứa đựng nhiều biến cố, có cả bước tiến mạnh mẽ và cũng có cả
những bước tụt lùi. Sự đổ vỡ của xã hội chủ nghĩa ở Đông Âu và Liên Xô
đương nhiên là tổn thất nặng nề đối với phong trào cộng sản. Đồng thời ai
cũng biết rằng, sự sụp đổ ấy có nhiều ngun nhân, nhưng nó khơng thuộc về

bản chất của chế độ xã hội chủ nghĩa, càng khơng phải vì thế mà làm mất đi
nội dung thời đại. Lịch sử đã cho thấy thời đại tư bản chủ nghĩa thay thế thời
đại phong kiến đâu phải dễ dàng. Q trình chuyển biến đó diễn ra hàng mấy
trăm năm, trải qua biết bao phức tạp bởi sự chống trả quyết liệt của các thế
lực phong kiến. Tình hình hiện nay cũng tương tự như vậy. Thế lực đế quốc
không từ một thủ đoạn nào để mưu toan chặn đứng phong trào cộng sản. Điều
đó càng thể hiện tính chất phức tạp của thời đại ngày nay.
* Về vấn đề thứ hai của nội dung thời đại. Kẻ thù tư tưởng của chúng ta
công khai tuyên bố rằng, chủ nghĩa xã hội ở Liên Xô đã sụp đổ thì giá trị của
Cách mạng Tháng Mười cũng chấm hết.
Đây đúng là kết luận vội vã và hồ đồ. Đành rằng thành quả mà Cách
mạng Tháng Mười đem lại đã bị đổ vỡ tại ngay quê hương của nó, nhưng đó
quyết khơng phải là sự chấm dứt lý tưởng cao đẹp của Cách mạng Tháng
Mười. Vả chăng, lịch sử đã tỏ rõ, khơng có một cuộc cách mạng nào, kể cả
các cuộc cách mạng vĩ đại nhất, lại đủ khả năng kết thúc ngay cơng việc xóa
bỏ xã hội cũ và xây dựng xong ngay xã hội mới. Quá trình chuyển từ xã hội
phong kiến lên xã hội tư bản chủ nghĩa đã phải trải qua hàng trăm năm với


Quan điểm Macxit về thời đại và đặc trưng của thời đại hiện nay

nhiều cuộc cách mạng tư sản: Cách mạng Anh (1640-1688), các cuộc cách
mạng tư sản Pháp vào các năm 1830, 1848, 1871…
Sự phát triển của xã hội loài người từ sau Cách mạng Tháng Mười đã
chứng tỏ rằng, lý tưởng Tháng Mười đã không chỉ là ngọn đèn pha dẫn đường
tỏa sáng, mà cịn có những đóng góp thực tế to lớn. Cách mạng Tháng Mười
là tiếng chuông đánh thức lịch sử, báo hiệu một trang sử mới của thế giới. Thế
giới trước Cách mạng Tháng Mười là một thời kỳ u mê, an phận, là thời đại
của chủ nghĩa tư bản. Sự đột phá Tháng Mười làm cho chủ nghĩa tư bản bị đổ
vỡ một mảnh lớn. Thế giới bừng tỉnh, bung ra với sức mạnh mới của sự hình

thành và phát triển của chủ nghĩa xã hội làm sụp đổ hoàn toàn hệ thống thuộc
địa, giải phóng xã hội , giải phóng con người. Thành quả của cách mạng
Tháng Mười đã tạo cho loài người có khả năng kìm giữ sự lộng hành của chủ
nghĩa tư bản, làm thay đổi cả những yếu tố bên trong của chủ nghĩa tư bản.
Chủ nghĩa tư bản đã khơng thể sống tự nó nữa mà đã phải cố gắng vì sự tồn
tại của nó. Những thay đổi trong chiến lược kinh tế, chính trị để thích nghi,
những thay đổi trong các chính sách phúc lợi xã hội, đảm bảo xã hội… ở các
nước tư bản phát triển hiện nay đều do kết quả của xã hội đấu tranh của
những người lao động và sâu xa hơn là được ảnh hưởng của Cách mạng
Tháng Mười...
Thắng lợi của Cách mạng Tháng Mười đã mở ra kỷ nguyên mới cho lịch
sử nhân loại, đã bắt đầu cả một thời đại lịch sử “quá độ từ CNTB lên CNXH
và CNCS”. Lịch sử phát triển đến ngày nay, mặc dù CNTB và CNXH đều có
những thay đổi to lớn, nhưng chúng ta vẫn đang ở vào một thời đại lớn: toàn
thế giới quá độ từ CNTB lên CNXH. Đương nhiên, chủ đề mang tính giai
đoạn của thời đại lớn đã thay đổi, tức thời đại nhỏ đã thay đổi, từ thời đại nhỏ
“chiến tranh và cách mạng” trước đây đã tiến vào một thời đại nhỏ mới - thời
đại nhỏ “hồ bình và phát triển”.
Thứ nhất, loài người vẫn ở vào một thời đại lớn “quá độ từ CNTB lên
CNXH”. Lịch sử nhân loại đã bước vào thế kỷ XXI, cho dù cục diện của thế


Quan điểm Macxit về thời đại và đặc trưng của thời đại hiện nay

giới đã có những thay đổi cực kỳ sâu sắc nhưng chúng ta vẫn ở thời đại lớn
“quá độ từ CNTB lên CNXH” của xã hội loài người bắt đầu từ Cách mạng
Tháng Mười Nga. Trước hết, thời đại mà chúng ta nói đến là “thời đại lớn của
lịch sử”, về mặt thời gian mà nói, khơng phải là mấy năm, mười mấy năm,
mấy chục năm, mà là một thời kỳ lịch sử tương đối dài - theo Lênin là “cả
một thời đại lịch sử”; về mặt không gian, không chỉ liên quan đến khu vực

cục bộ, mà còn ảnh hưởng đến cả thế giới. Hai là, nhìn từ phương hướng phát
triển, các hiện tượng của thời đại rối rắm phức tạp, lại phát triển độc lập, mỗi
cái có màu sắc riêng, thậm chí có thể xuất hiện mất cân bằng, nhiều trắc trở,
thậm chí thụt lùi, nhưng xu thế phát triển của nó vẫn là tiến lên theo phương
hướng dùng CNXH thay thế CNTB của giai cấp trung tâm thời đại (tức giai
cấp vơ sản). Tính chất trường kỳ và tính chất quanh co khúc khuỷu từ CNTB
quá độ lên CNXH là do những thay đổi thăng trầm của hai loại chế độ khác
nhau - CNTB và CNXH - quyết định. Sự thăng trầm và thay đổi đó vẫn cấu
thành nội dung cơ bản và đặc trưng chủ yếu của thời đại chúng ta.
Thứ hai, nhân loại từ thời đại nhỏ “chiến tranh và cách mạng” trước đây
đã tiến vào thời đại nhỏ “hồ bình và phát triển”. Thời đại nhỏ này không tách
rời với thời đại nhỏ “chủ nghĩa đế quốc và cách mạng vô sản” trước kia,
chúng cùng thuộc về các giai đoạn nhỏ nối tiếp nhau trong thời đại lớn từ
CNTB quá độ lên CNXH trong tiến trình lịch sử thế giới. Sau khi thời đại nhỏ
này kết thúc (không phải là sự kết thúc của giai đoạn lớn) nó nhất định cịn
phải trải qua các giai đoạn phát triển cá biệt hoặc các thời đại nhỏ. Trong thời
đại lớn mà chúng ta đang sống, trong những tình huống, tính chất và phương
hướng phát triển của thời đại không thay đổi, nội dung của nó khơng thay đổi
theo sự thay đổi của các điều kiện. Bây giờ, xem ra “chiến tranh và cách
mạng” trong lịch sử đã thúc đẩy và dẫn đến một phần tử vong của CNTB và
thắng lợi của CNXH; còn “hồ bình và phát triển” hơm nay, nhìn từ q trình
dài, có lợi cho bước tiến bộ chung của tồn nhân loại, cũng có lợi cho sự phát
triển của CNXH. Vì thế, khơng thể vì sự thay đổi nội dung của thời đại mà


Quan điểm Macxit về thời đại và đặc trưng của thời đại hiện nay

thay đổi tính chất và phương hướng của thời đại. Ngược lại, điều đó đã hồn
tồn phản ánh bước phát triển và tiến bộ của thời đại, phản ánh đặc điểm mới
của thời đại.

Thứ ba, nhìn nhận và đánh giá về “thời đại của chủ nghĩa đế quốc và
cách mạng vô sản” của Lênin như thế nào? Trước kia có người cho rằng, hai
cách nêu: “Thời đại của chủ nghĩa đế quốc và cách mạng vô sản” và “thời đại
quá độ từ CNTB lên CNXH” có cùng một hàm ý. Lý do là cách nêu trước bao
hàm các nội dung cơ bản của cách nêu sau, cách nhìn đó đáng được bàn bạc.
Mặc dù dự tính của Lênin về tốc độ quá độ từ CNTB lên CNXH quá nhanh,
thời gian ước tính quá ngắn, tính phức tạp, gay go trắc trở không đầy đủ, v.v...
Nhưng nếu là một thời đại nhỏ trong một thời đại lớn từ CNTB quá độ lên
CNXH, thì cách nêu của Lênin là phù hợp với tình hình lúc đó. Nếu đánh
đồng cả hai cách nêu đó với nhau, rõ ràng khơng phù hợp với thực tế khách
quan. Trước hết, cách nêu trước khơng thể đưa tiến trình XHCN khái qt
vào. Hai là, đặc trưng của thời đại lớn từ CNTB quá độ lên CNXH đó ln
biểu hiện là chiến tranh và cách mạng, mà khơng thể có đặc trưng và hình
thức biểu hiện khác. Rõ ràng, có sự lệch lạc, vì trong khái quát một giai đoạn
cá biệt trong thời đại lớn, đương nhiên vừa phải bao quát cá tính, lại vừa phải
bao qt tính chung, mới có thể nói là giai đoạn riêng biệt nào đó trong thời
đại lớn đó. Tương tự, hiện giờ nói chúng ta đang sống trong giai đoạn mới
hồ bình và phát triển, đánh giá này đã bao quát những điểm chung trong các
giai đoạn của thời đại lớn quá độ từ CNTB lên CNXH đó và bao quát cả
những điểm đặc thù trong sự phát triển của thời đại hiện nay. Vì thế, lấy cái
chung thay cho cái riêng hoặc lấy cái riêng thay thế cho cái chung, đều là
phiến diện.
Chúng ta và cả cộng đồng nhân loại vừa được chứng kiến những giây
phút lịch sử của sự kiện chuyển giao thế kỷ. Thế kỷ XX, thiên niên kỷ thứ hai
đầy biến động đã qua để giờ đây, chúng ta và cả cộng đồng nhân loại bước


Quan điểm Macxit về thời đại và đặc trưng của thời đại hiện nay

sang thế kỷ XXI, thiên niên kỷ thứ ba cũng sẽ lại chứa đầy những biến cố lịch

sử mới.
Là những người có may mắn được hưởng niềm vui lớn lao ấy trong cuộc
đời con người, chúng ta hồn tồn có quyền tự hào rằng thế kỷ XX là thế kỷ
phát triển rực rỡ nhất của loài người trong thiên niên kỷ thứ hai. Đó là thế kỷ
mà khoa học và công nghệ phát triển với tốc độ vũ bão, đời sống vật chất và
tinh thần của con người được nâng lên gấp bội. Nhưng đó cũng là thế kỷ có
nhiều sự kiện đau buồn như đã diễn ra hai cuộc chiến tranh thế giới và hàng
loạt các cuộc xung đột vũ trang khiến cho cả cộng đồng nhân loại phải hứng
chịu biết bao tổn thất nặng nề. Dấu ấn nổi bật và đậm nét của thế kỷ này là
những thắng lợi trong cuộc đấu tranh cách mạng kiên cường, giành độc lập
dân tộc, giải phóng giai cấp, giải phóng con người trên phạm vi tồn thế giới,
được mở đầu bằng Cách mạng Tháng Mười Nga vĩ đại - cuộc cách mạng mà
"trong lịch sử loài người chưa từng có cuộc cách mạng nào có ý nghĩa to lớn
và sâu xa như thế".
Thắng lợi của cuộc Cách mạng Tháng Mười Nga vĩ đại đã "mở đầu một
thời đại mới trong lịch sử thế giới" và như Chủ tịch Hồ Chí Minh đã khẳng
định: "Cách mạng Tháng Mười đã mở ra con đường giải phóng cho các dân
tộc và cả loài người, mở đầu một thời đại mới trong lịch sử thời đại quá độ từ
chủ nghĩa tư bản lên CHXH trên toàn thế giới".
Vào các năm 1957 và 1960, Hội nghị quốc tế các Đảng Cộng sản và
Công nhân xác định: Nội dung cơ bản của thời đại chúng ta là sự quá độ từ
chủ nghĩa tư bản lên chủ nghĩa xã hội, mở đầu bằng Cách mạng Tháng Mười
Nga vĩ đại.
Tuy nhiên, kể từ đó, việc nghiên cứu, nhận thức nội dung cơ bản ấy của
thời đại chúng ta đã không tránh khỏi bị chi phối bởi sự thăng trầm của phong
trào cộng sản, công nhân quốc tế và của hệ thống XHCN. Những năm 80 về
trước, thắng lợi không thể phủ nhận được trong công cuộc xây dựng CHXH ở
hàng loạt nước trong hệ thống các nước XHCN, trước hết là Liên Xô, đã xuất

Quan điểm Macxit về thời đại và đặc trưng của thời đại hiện nay

hiện một khuynh hướng tuyệt đối hóa những thành quả đạt được trong công
cuộc xây dựng CHXH, đã hình thành một quan niệm về thời đại dựa trên
những ảo tưởng có thể nhanh chóng thủ tiêu chủ nghĩa tư bản và thúc đẩy một
cách chủ quan quá trình cách mạng XHCN, khơng phù hợp với quy luật
khách quan của sự phát triển xã hội. Ngược lại, vào những năm đầu thập kỷ
90 của thế kỷ XX, khi chế độ XHCN ở Liên Xô và các nước Đông Âu sụp đổ,
khiến phong trào cách mạng XHCN thế giới tạm thời lâm vào thối trào, đã
có khơng ít người vấn nuôi hy vọng đi tới CHXH bằng con đường bằng
phẳng, êm ả rốt cuộc lại nhanh chóng rơi vào tâm trạng bi quan, thất bại chủ
nghĩa, nên đã vội vàng phủ nhận nội đung và tính chất cơ bản của thời đại
hiện nay.
Đương nhiên là chúng ta không được phép dửng dưng trước sự khủng
hoảng, đổ vỡ ở hàng loạt nước trong hệ thống XHCN. Chẳng lẽ, sự khủng
hoảng, đổ vỡ của chế độ XHCN không đưa ra lời cảnh tỉnh nào đối với những
người cách mạng hay sao? Song, nếu vì thế mà đã vội vàng đi đến kết luận
rằng nội dung và tính chất của thời đại đã thay đổi thì thật là một sai lầm lớn.
Nhiều năm đã qua, sau sự biến động nói trên, thực tiễn đã và đang diễn
ra trên thế giới cho phép chúng ta khẳng định rằng, sự sụp đổ đó khơng có
nghĩa là sự sụp đổ của CHXH với tư cách là một học thuyết khoa học và cách
mạng, kim chỉ nam cho sự nghiệp giải phóng hồn tồn và triệt để giai cấp
công nhân, nhân dân lao động, các dân tộc bị áp bức và giải phóng con người,
xây dựng XHCN và cộng sản chủ nghĩa. Sự sụp đổ ấy cũng không phải là sự
sụp đổ của phong trào XHCN thế giới, vì hiện nay các nước XHCN ở Châu Á
và châu Mỹ Latinh vẫn tiếp tục giành được nhưng thắng lợi to lớn, khơng
những trụ vững mà cịn có bước phát triển mới rất quan trọng. Ngay ở các
nước trước đây là XHCN, tuy Nhà nước XHCN khơng cịn, nhưng ý thức hệ
XHCN và các lực lượng XHCN vẫn tồn tại và tất yếu sẽ tìm ra phương thức
phù hợp với thực tiễn của mỗi nước để tổ chức lại và tiến bước theo tiến trình

phát triển lịch sử của nhân loại.


Quan điểm Macxit về thời đại và đặc trưng của thời đại hiện nay

Phong trào XHCN thế giới đang ở một khúc quanh lịch sử, một bước
thụt lùi lớn, song chắc chắn rằng "loài người cuối cùng nhất định sẽ tiến tới
chủ nghĩa xã hội vì đó là quy luật tiến hố của lịch sử". Dù cho hiện nay có
những đảo lộn rất lớn, nhưng những đảo lộn ấy không làm bánh xe lịch sử
quay ngược lại, không hề làm thay đổi tính chất và nội dung căn bản của thời
đại hiện nay được mở đầu bằng Cách mạng Tháng Mười Nga vĩ đại năm
1917. Khẳng định đó của Đảng Cộng sản Việt Nam là hồn tồn đúng và có
cơ sở vững chắc. Bởi lẽ, thời đại là một phạm trù lịch sử có tầm bao quát rộng
lớn và phản ánh tổng quát một giai đoạn lớn của lịch sử, mang ý nghĩa cơ bản
về sự vận động của thế giới, cũng như của mỗi cộng đồng quốc gia dân tộc.
Một thời đại cụ thể, suy đến cùng, là tổng hoà những nhân tố lịch sử cấu
thành, là sự xác nhận của lịch sử với tính hợp quy luật đối với sự tồn tại của
một chế độ xã hội nhất định.
Khi phân tích mâu thuẫn cơ bản của chủ nghĩa tư bản thông qua những
biến đổi về kinh tế và chính trị của nó, C.Mác đã chỉ ra logic khách quan tất
yếu dẫn tới sự phủ định của chính CNTB và sự ra đời của CHXH - giai đoạn
đầu của hình thái kinh tế xã hội mới, hình thái kinh tế xã hội cộng sản chủ
nghĩa.
Quan niệm đầy đủ về một thời đại mang tính q độ địi hỏi chúng ta
phải có sự nhận thức đúng đắn về địa vị của cả CHXH lẫn CNTB trong thế
giới thực tại. Điều đó khơng hề làm mất đi trong nhận thức và quan điểm của
chúng ta sự cần thiết phải phê phán tính chất phản động về chính trị của các
thế lực tư bản, đế quốc. Hơn nữa, nó khơng làm mất đi tính cảnh giác trước
âm mưu và hành động "diễn biến hồ bình" của chủ nghĩa đế quốc và các thế
lực thù địch nhằm xoá bỏ chủ nghĩa xã hội, bóp nghẹt các phong trào giải

phóng dân tộc. Với tư duy biện chứng, trước sau như một, chúng ta tuyên bố
sự diệt vong không thể tránh khỏi của CNTB thế giới và sự ra đời tất yếu của
CHXH trên toàn thế giới


Quan điểm Macxit về thời đại và đặc trưng của thời đại hiện nay

CNTB vẫn mang trong mình những mâu thuẫn đối kháng vốn có, những
nhân tố chứa đựng sự bùng nổ xã hội sâu sắc, song nó hiện nay vẫn là một chế
độ xã hội đang tồn tại CHXH với nhưng thành tựu đã đạt được trong gần một
thế kỷ đã, đang và vẫn chứng tỏ trước loài người khả năng và triển vọng phát
triển của mình. Với tư cách là một sự kiện lịch sử vừa mới xác lập và đang
còn là những thử nghiệm ban đầu, sự đổ vỡ mất mát của CHXH đầu là hiện
thực, song đó chỉ là tạm thời. Phong trào XHCN thế giới đầu đang ở giai đoạn
thối trào, song rồi đây nó sẽ phục hồi và phát triển. Lịch sử luôn luôn là một
chuỗi liên tục của quá trình phát triển. Ph.Ăngghen đã từng nói khơng có chế
độ nơ lệ cổ đại thì khơng có CNXH hiện đại. Lịch sử vừa địi hỏi con người
hành động sáng tạo, lại vừa tạo ra những tiền đề cho quá trình sáng tạo mới
của con người. Lịch sử chứng tỏ rằng, thời đại quá độ từ chủ nghĩa tư bản lên
CNXH trên phạm vi toàn thế giới không diễn ra trong một thời gian ngắn và
theo một con đường thẳng tắp. Cũng như mọi thời đại khác trong lịch sử, nó
có tiến, có thối, quanh co khúc khuỷu, nhưng cuối cùng loài người nhất định
sẽ đi đến một xã hội tốt đẹp, văn minh, dân chủ, tiến bộ hơn chế độ TBCN đó
chính là chế độ XHCN và cộng sản chủ nghĩa. Sự phát triển xã hội diễn ra
theo tiến trình lịch sử tự nhiên như các nhà sáng lập CHXH khoa học đã
khẳng định. Đó là xu thế tất yếu khơng thể đảo ngược được của lịch sử.
Mặc dù đã có biết bao biến cố lớn lao diễn ra trong hơn một thập kỷ qua
mà biến cố lớn nhất là sự sụp đổ của chế độ XHCN ở Liên Xô và các nước
Đông Âu, song thời đại ngày nay vẫn là thời đại quá độ từ CNTB lên CHXH
trên phạm vi toàn thế giới, mở đầu bằng Cách mạng Tháng Mười Nga vĩ đại.

Đó là thời đại đấu tranh cho thắng lợi của hòa bình, độc lập dân tộc, dân chủ
và CHXH gắn liền với cuộc cách mạng khoa học và công nghệ hiện đại, tạo ra
những tiền đề vật chất - kỹ thuật ngày càng đầy đủ cho việc chuyển lên
CHXH.
Để đi tới mục tiêu ấy của thời đại, hơn bao giờ hết, trong giai đoạn hiện
nay, nhân dân các nước càng phải ra sức cùng nhau đoàn kết đấu tranh chống


Quan điểm Macxit về thời đại và đặc trưng của thời đại hiện nay

các thế lực thù địch của hoà bình, độc lập dân tộc, dân chủ và CHXH càng
phải tỉnh táo trước âm mưu và hành động “diễn biến hịa bình" của chúng
hịng duy trì vĩnh viễn sự thống trị của CNTB trên hành tinh này.
Khúc quanh hiện nay của lịch sử cách mạng thế giới, dù có làm cho sự
quá độ từ CNTB lên CHXH trên toàn thế giới bị kéo dài thêm, song không thể
đảo ngược được xu thế của thời đại. Con đường của thời đại, con đường mà
nhân loại đang đi tới chính là con đường thắng lợi của hồ bình, độc lập dân
tộc, dân chủ và CHXH.
Cục diện thế giới, trong bất biến đang thai nghén những thay đổi, trong
biến đổi lại hàm chứa sự bất biến. Thời đại hiện nay mà chúng ta nói ở đây là
chỉ thời đại nhỏ, là tương đối với thời đại trước lấy “chiến tranh và cách
mạng” làm nội dung chủ yếu, thời đại hiện nay lấy “hoà bình và phát triển”
làm nội dung chủ yếu.
Thứ nhất, chủ đề của thời đại từ “chiến tranh và cách mạng” chuyển sang
“hồ bình và phát triển”. Hồ bình và phát triển là hai chủ đề lớn và hai đặc
trưng lớn của thời đại hiện nay. Vấn đề hồ bình khơng chỉ là bảo vệ hồ bình
thế giới, mà bao gồm cả việc tranh thủ hồ bình ngăn chặn chiến tranh thế
giới đã tăng mạnh, qua nỗ lực, chiến tranh thế giới là điều có thể tránh được;
mặt khác, nguy cơ tiềm tàng của chiến tranh thế giới chưa bị loại bỏ, chiến
tranh cục bộ và xung đột vũ trang mang tính khu vực vẫn xảy ra, đặc biệt là

chủ nghĩa bá quyền, chủ nghĩa khủng bố quốc tế, chủ nghĩa cực đoan tôn
giáo, chủ nghĩa chia rẽ dân tộc và vấn đề nghèo đói đã trở thành những nhân
tố chủ yếu gây nguy hại cho hồ bình thế giới. Nhiệm vụ bảo vệ và gìn giữ
hồ bình thế giới cịn rất gian khó nặng nề. Gắn chặt với vấn đề hồ bình là
vấn đề phát triển. Hồ bình là tiền đề của phát triển, phát triển là nền móng
của hồ bình. Phát triển khơng chỉ liên quan đến sự phồn vinh của tồn cầu,
mà cịn liên quan đến hồ bình thế giới. Hiện nay, khoảng cách chênh lệch
giữa các nước đang phát triển và các nước phát triển ngày càng nới rộng, mâu
thuẫn Nam - Bắc ngày càng lộ rõ. Phát triển vừa là trào lưu thế giới không thể


Quan điểm Macxit về thời đại và đặc trưng của thời đại hiện nay

ngăn cản, vừa là vấn đề chung của các nước trên thế giới gặp phải, trở thành
nội dung chủ yếu của sự phát triển thời đại hiện nay. Cạnh tranh quốc tế chủ
yếu là cạnh tranh trong việc phát triển sức mạnh tổng hợp của đất nước lấy
kinh tế làm cơ sở, lấy khoa học - công nghệ làm người dẫn đường. Chính vì
vậy, tìm kiếm hồ bình và ổn định, thúc đẩy phồn vinh và phát triển, tăng
cường sức mạnh tổng hợp của đất nước đã trở thành nhiệm vụ căn bản nhất,
quan trọng nhất của thời đại hiện nay.
Thứ hai, kinh tế thế giới từ khu vực hố đi tới tồn cầu hố. Dưới sự thúc
đẩy của khoa học - công nghệ, đồng thời với việc khơng ngừng khu vực hố,
tập đồn hố nền kinh tế thế giới từng bước đi tới tồn cầu hố. Kinh tế tồn
cầu hố là chỉ tiến trình và xu thế phát triển lịch sử của nhân loại: không
những vượt qua ranh giới dân tộc, quốc gia, khu vực, vượt qua trở ngại về chế
độ xã hội, văn hoá, mà làm cho nền kinh tế tồn cầu hình thành một chỉnh thể
hữu cơ không thể chia cắt, dựa vào nhau mà tồn tại, phối trí và tổ chức lại các
yếu tố sản xuất trên toàn cầu, là sự lưu động với quy mơ lớn về sản xuất, đầu
tư, tài chính, thương mại trên phạm vi tồn cầu. Nó đã trở thành trào lưu lịch
sử không thể đảo ngược của nền kinh tế thế giới ở thời đại hiện nay. Trong

nền kinh tế thế giới hiện nay, ba lực lượng kinh tế lớn - Mỹ, châu Âu, Nhật
Bản - đứng thế chân vạc. Đông Á bao gồm cả Trung Quốc lại trở thành đầu
máy xe lửa thứ tư thúc đẩy kinh tế thế giới phát triển. Các tổ chức kinh tế thế
giới mang tính khu vực khác cũng lần lượt được thành lập hoặc đang trong
thai nghén. Kinh tế toàn cầu hoá vừa tiềm ẩn những rủi ro lớn, lại vừa cung
cấp những cơ hội có tính lịch sử, đồng thời cũng thúc đẩy kết cấu và cách
thức của thế giới đa cực hố. Kinh tế tồn cầu hố đã thúc đẩy sự nương tựa
vào nhau mà tồn tại và sự hợp tác giữa các cực trên thế giới, cấu thành nền
tảng đa cực hố chính trị.
Thứ ba, cục diện chính trị thế giới từ lưỡng cực chuyển sang đa cực.
Cùng với việc kết thúc chiến tranh lạnh, cục diện chính trị thế giới từ cục diện
“hai cực” (Liên Xô - Mỹ) trước kia dần dần phát triển thành cục diện “đa


Quan điểm Macxit về thời đại và đặc trưng của thời đại hiện nay

cực”. “Đa cực” là chỉ nhiều lực lượng, vật dẫn của “cực” có thể là quốc gia,
cũng có thể là tập đồn quốc gia. “Cực” ở thời đại hiện nay đã khác với “cực”
trong thời kỳ đối đầu Xô - Mỹ. Hiện nay, bất cứ một cực nào cũng đều không
thể đơn độc và liên hợp thống trị thế giới. Giữa cực và cực không phải là quan
hệ phụ thuộc và đối kháng cực không thể đứng trên phi cực được. Sức mạnh
của nước Mỹ - siêu cường duy nhất trên thế giới hiện nay - có sức ảnh hưởng
quan trọng đối với các vấn đề thế giới, nhưng khơng thể một mình làm bá chủ
thế giới. Thực lực của châu Âu, Nga, Nhật Bản, Trung Quốc đang tăng
trưởng, đặc biệt là địa vị của Trung Quốc trên trường quốc tế được nâng cao
rõ rệt, xu thế đa cực hố khơng thể ngăn cản nổi. Ngồi ra, bản thân tính đa
dạng của thế giới đã dự báo thế giới tất sẽ đi tới đa cực hoá. Đa cực hố là nền
móng quan trọng cho thế giới hồ bình lâu dài, có lợi cho việc thúc đẩy thiết
lập một trật tự kinh tế, chính trị quốc tế mới cơng bằng hợp lý, có lợi cho việc
tăng cường giao lưu và hợp tác giữa các nước. Bất cứ mưu đồ đơn độc bá

quyền hoặc tập thể bá quyền nào cũng đều đi ngược với trào lưu lịch sử, trái
với tiến bộ của thời đại.
Thứ tư, chế độ xã hội từ tính đối kháng chuyển sang tính cùng tồn tại,
CNXH và CNTB cùng tồn tại lâu dài, chung sống hoà bình là một đặc trưng
quan trọng của thời đại hiện nay. Hai loại chế độ xã hội đó cùng tồn tại trên
cùng một tinh cầu. Sự cùng tồn tại đó vừa bao gồm đấu tranh với nhau nhưng
không thể đối lập tuyệt đối hợp tác với nhau nhưng không thể hoà đồng và
dung hợp. Hai loại chế độ sẽ cùng tồn tại lâu dài, thậm chí có thể học tập lẫn
nhau. Mác đã từng nói: “Khơng một hình thái xã hội nào diệt vong trước khi
tất cả những lực lượng sản xuất mà hình thái xã hội đó tạo địa bàn đầy đủ cho
phát triển, vẫn chưa phát triển, và những quan hệ sản xuất mới, cao hơn, cũng
không bao giờ xuất hiện trước khi những điều kiện tồn tại vật chất của những
quan hệ đó chưa chín muồi trong lòng bản thân xã hội cũ”.
III. Những vấn đề hiện nay


Quan điểm Macxit về thời đại và đặc trưng của thời đại hiện nay

Nhịp độ chuyển biến của thế giới nhanh chóng đến mức khó hình dung.
Q trình đó làm cho tính chất của thời đại càng phức tạp thêm bởi những
biểu hiện mới của nó.
Sau khi Liên Xơ tan rã, chủ nghĩa tư bản thay đổi chiến lược ra sức lợi
dụng q trình quốc tế hóa và tồn cầu hóa để tư bản hóa tồn thế giới. Đó là
sự áp đặt giá trị, đồng hóa thế giới theo màu sắc tư bản chủ nghĩa; là sự đe
dọa, chà đạp, phá vỡ các giá trị truyền thống của các dân tộc và các quốc gia
có chủ quyền. Vì thế, vấn đề nổi bật trên đời sống chính trị quốc tế hiện nay là
các tầng lớp, giai cấp bị áp bức, bóc lột và các dân tộc, các quốc gia độc lập
quyết tâm chống lại sự áp đặt và can thiệp, bảo vệ chủ quyền, bảo vệ giá trị
truyền thống và định hướng phát triển xã hội của mình. Trong bối cảnh ấy,
định hướng xã hội chủ nghĩa là xu hướng phát triển tất yếu của xã hội lồi

người.
Q trình tồn cầu hóa, một mặt, tạo điều kiện cho sự hội nhập và vươn
lên của tất cả các nước, nhưng mặt khác, nó cũng là sự phân chia thành hai
thái cực giàu ngèo, tạo thế độc quyền chưa từng thấy của các trung tâm công
nghiệp phát triển trong các lĩnh vực tài chính, kỹ thuật cơng nghệ. Do đó, một
số nước "sinh sau đẻ muộn" khi bước vào q trình cơng nghiệp hóa gặp rất
nhiều khó khăn.
Bản thân các nước tư bản phát triển cũng gặp nhiều thách thức lớn. Do
tư bản tập trung cao độ, do sự phụ thuộc lẫn nhau trong q trình "tồn cầu
hóa" ngày càng đi vào chiều sâu, trong khi đó các thể chế thuộc kiến trúc
thượng tầng vẫn chưa vượt khỏi phạm vi các quốc gia, dân tộc tư sản, nên
mâu thuẫn vốn có giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất trong xã hội tư
bản không hề giảm, mà ngày càng tăng. Các công ty xuyên quốc gia sáp nhập,
liên kết chặt chẽ với nhau về tổ chức, vốn đầu tư, kỹ thuật, quản lý để chi phối
thị trường quốc tế, làm cho các đạo luật, quy tắc, trật tự của các quốc gia tư
bản chủ nghĩa bị phá vỡ, không kiểm sốt được. Trong khi đó, ngay trong
lịng các nước tư bản giàu có nhất vẫn chứa đựng sự nghèo đói và đặc biệt là


Quan điểm Macxit về thời đại và đặc trưng của thời đại hiện nay

sự bất công. Tất cả những điều đó thực sự là những quả bom nổ chậm, đe dọa
xã hội của các nước tư bản phát triển. Cuộc khủng hoảng tài chính - kinh tế
tồn cầu diễn ra từ 2008 đến nay bắt đầu từ Mỹ và lan ra toàn thế giới đã
chứng tỏ những mâu thuẫn nội tại của nền kinh tế các nước tư bản chủ nghĩa
khơng hề dịu đi mà có phần sâu sắc hơn, khủng hoảng kinh tế là căn bệnh
trầm kha không thể thoát được của các thể chế kinh tế tư bản chủ nghĩa.
Q trình tồn cầu hóa khi được gắn với việc tập trung tư bản thì đồng
thời cũng làm cho quy mơ bóc lột của chủ nghĩa tư bản mở rộng, làm cho mâu
thuẫn thời đại thêm sâu sắc. Vì thế việc giải quyết những mâu thuẫn thời đại

đòi hỏi phải có sự tự giác cao, đồng thời cần có sự phối hợp khu vực và quốc
tế, cần có nội dung, phương pháp thích hợp.
Chính trong bối cảnh thế giới phức tạp như vậy, các dân tộc càng phải
độc lập, tự chủ và không ngừng sáng tạo, càng hội nhập thì càng cần phải phát
huy bản sắc dân tộc, giá trị chuẩn mực của dân tộc "hội nhập mà không hoà
tan". Đúng là thế giới phát triển theo quy luật của nó, nhưng cách thức phát
triển và bước đi là vơ cùng phong phú, đa dạng. Mỗi nước phải tìm ra định
hướng phát triển cho mình trên cơ sở những xu hướng vận động của thời đại.
Lịch sử Việt Nam 80 năm qua với sự lựa chọn con đường giải phóng dân
tộc đi vào quỹ đạo cách mạng vơ sản, đã đi từ thắng lợi này đến thắng lợi
khác.Thắng lợi của Cách mạng tháng Tám, thắng lợi của hai cuộc kháng chiến
chống thực dân, đế quốc nhằm giải phóng và thống nhất Tổ quốc Việt Nam,
đặc biệt là thắng lợi của con cơng cuộc đổi mới tồn diện đất nước là thắng
lợi của cách mạng Việt Nam dưới sự lãnh đạo sáng suốt của Đảng Cộng sản
Việt Nam. Cách mạng nước ta vừa thể hiện, vừa góp phần thúc đẩy trào lưu
chính của thời đại ngày nay - thời đại quá độ từ chủ nghĩa tư bản lên CHXH
trên phạm vi toàn thế giới.
Sức mạnh thời đại trong xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội
chủ nghĩa là một bộ phận quan trọng cấu thành sức mạnh tổng hợp quốc gia,
được Đảng, Nhà nước, nhân dân ta tạo ra bằng cách khai thác các khả năng,


Quan điểm Macxit về thời đại và đặc trưng của thời đại hiện nay

điều kiện có lợi do sự vận động của các yếu tố thời đại đưa lại, được chuyển
hóa thành các lực lượng vật chất và lực lượng tinh thần tác động trực tiếp vào
các nhiệm vụ xây dựng kinh tế - xã hội, củng cố quốc phòng, an ninh, bảo vệ
Tổ quốc.
Trong các giai đoạn cách mạng trước đây, đặc biệt là trong 20 năm đổi
mới đất nước, Đảng và Nhà nước ta đã khai thác có hiệu quả sức mạnh thời

đại, thực hiện thắng lợi các nhiệm vụ giải phóng dân tộc, xây dựng và bảo vệ
Tổ quốc xã hội chủ nghĩa. Trong nhiều bài học được rút ra từ cơng cuộc đổi
mới đất nước, có bài học về kết hợp sức mạnh dân tộc với sức mạnh thời đại,
sức mạnh trong nước với sức mạnh quốc tế, nội lực với ngoại lực.
Hiện nay, tình hình thế giới và khu vực có những vận động, biến đổi
mới. Trong điều kiện gia nhập Tổ chức Thương mại thế giới (WTO), hội nhập
sâu hơn vào kinh tế thế giới, tuy sẽ phải đối mặt với khơng ít thách thức mới
về kinh tế và những hệ lụy của nó đối với các lĩnh vực khác như chính trị( đặc
biệt là quốc phịng, an ninh), văn hố, xã hội, nhưng Việt Nam có nhiều cơ hội
để khai thác sức mạnh thời đại, khai thác những thời cơ, vận hội mới có lợi
cho sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Vì thế, chúng ta cần tích cực và
chủ động hơn nữa trong q trình hội nhập WTO, tích cực và chủ động hơn
nữa trong khai thác sức mạnh thời đại với một nhận thức đúng đắn, một thái
độ nghiêm túc và một trách nhiệm chính trị cao đối với đất nước, không thụ
động, chờ đợi, ỷ lại, không bảo thủ, trì trệ.
Khai thác sức mạnh thời đại, thực chất là khai thác các khả năng, điều
kiện thuận lợi tiềm ẩn trong các nhân tố thời đại, quốc tế, trong các vận động
xã hội, các xu thế, các mâu thuẫn thời đại và chuyển hố nó thành các sức
mạnh hiện thực trực tiếp đối với từng lĩnh vực hoạt động cụ thể. Ngày nay,
khả năng khai thác sức mạnh thời đại của sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ
quốc xã hội chủ nghĩa của chúng ta rất đa dạng, nhiều phương diện. Đặc điểm
của các khả năng và điều kiện này là chúng luôn ở trong trạng thái vận động
và chuyển hóa lẫn nhau của những mặt đối lập: thuận lợi và khó khăn, thời cơ


Quan điểm Macxit về thời đại và đặc trưng của thời đại hiện nay

và thách thức, đối tác và đối tượng. Nếu chủ thể kịp thời nắm bắt sự vận động
của chúng thì có thể tận dụng được các thời cơ, vận hội mới để xây dựng đất
nước, bảo vệ Tổ quốc. Phương hướng khai thác sức mạnh thời đại trong xây

dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa trong điều kiện Việt Nam
gia nhập WTO tập trung vào một số vấn đề sau đây:
Một là, khai thác tính chất, quy luật vận động khách quan của thời
đại.
Phân tích tính chất, quy luật vận động khách quan của thời đại trong giai
đoạn hiện nay, Đảng ta khẳng định, thời đại hiện nay vẫn là thời đại quá độ từ
chủ nghĩa tư bản lên chủ nghĩa xã hội trên phạm vi toàn thế giới. Những mâu
thuẫn thời đại vẫn tồn tại, chi phối quá trình vận động của thế giới. Mục tiêu
cơ bản của thời đại vẫn là hịa bình, độc lập dân tộc, dân chủ và chủ nghĩa xã
hội. Cho dù hiện tại, sự vận động và phát triển của lịch sử có những quanh co,
dích dắc, thậm chí có bước thụt lùi tạm thời, nhưng theo quy luật khách quan,
"loài người nhất định sẽ tiến tới chủ nghĩa xã hội" 1. Sự nghiệp xây dựng và
bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa của chúng ta, về tính chất, nội
dung và xu thế phát triển phù hợp với tính chất, nội dung và xu thế phát triển
của thời đại, phù hợp quy luật vận động khách quan của lịch sử, tất yếu sẽ
khai thác được nhiều điều kiện thuận lợi để xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.
Hai là, khai thác có hiệu quả các thành tựu văn minh nhân loại.
Những thành tựu của văn minh nhân loại, của thế giới đương đại, khi
được nhận thức và khai thác hợp lý sẽ trở thành nguồn lực quan trọng của
quốc gia. Hiện nay, khi Việt Nam đã tham gia Tổ chức Thương mại thế giới,
trong khuôn khổ hợp tác đa phương và song phương, chúng ta có nhiều thời
cơ, điều kiện khai thác những thành tựu mới về khoa học - kỹ thuật và công
nghệ về bảo vệ và phát triển môi trường, về phát triển kinh tế - xã hội, về đấu
tranh bảo vệ hịa bình, bảo vệ quyền con người của nhân loại. WTO trở thành
môi trường, điều kiện và phương tiện để Việt Nam mở rộng quan hệ hợp tác
với các quốc gia, dân tộc trong cộng đồng quốc tế, tăng cường khả năng tiếp


Quan điểm Macxit về thời đại và đặc trưng của thời đại hiện nay

thu có chọn lọc những tinh hoa nhân loại phục vụ sự nghiệp xây dựng và bảo
vệ Tổ quốc.
Ba là, khai thác yếu tố có lợi trong các xu thế thế giới đương đại.
Trong giai đoạn hiện nay, thế giới xuất hiện một số xu thế lớn như: xu
thế tồn cầu hóa kinh tế; xu thế hịa bình, ổn định, hợp tác và phát triển giữa
các quốc gia, dân tộc; xu thế mở rộng quan hệ quốc tế và hội nhập kinh tế thế
giới; xu thế hợp tác đa phương giải quyết các vấn đề toàn cầu; xu thế các
nước có chế độ chính trị - xã hội khác nhau vừa hợp tác vừa đấu tranh trong
cùng tồn tại hịa bình; xu thế các dân tộc nâng cao ý thức độc lập tự chủ, tự
lực tự cường, đấu tranh chống lại sự áp đặt và can thiệp của nước ngoài, bảo
vệ độc lập chủ quyền và nền văn hóa dân tộc; xu thế các nước xã hội chủ
nghĩa tiến hành cải cách, đổi mới để phát triển; xu thế các Đảng Cộng sản và
công nhân, các lực lượng cách mạng, tiến bộ trên thế giới kiên trì đấu tranh vì
hịa bình, độc lập dân tộc, dân chủ và tiến bộ xã hội. Những xu thế này vận
động khách quan đối với mọi quốc gia, dân tộc. Trong quá trình vận động, các
xu thế của thế giới tạo ra các điều kiện có lợi cho Việt Nam trong phát triển
kinh tế - xã hội, củng cố quốc phòng, an ninh, giữ vững độc lập, chủ quyền,
giữ gìn bản sắc văn hóa và mở rộng giao lưu quốc tế.
Bốn là, khai thác sức mạnh của các lực lượng cách mạng và các
phong trào cách mạng của thời đại.
Trong quá trình xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa,
chúng ta có thể khai thác sự giúp đỡ, ủng hộ của các lực lượng cách mạng,
tiến bộ, các phong trào cách mạng, phong trào đấu tranh cho hịa bình, độc
lập, dân chủ và chủ nghĩa xã hội. Đó là lực lượng cách mạng hùng hậu với
hơn 1,4 tỉ người ở các nước xã hội chủ nghĩa đang kiên trì mục tiêu, lý tưởng
xã hội chủ nghĩa, đã và đang thu được nhiều thành tựu to lớn, có ý nghĩa lịch
sử trong đổi mới, mở cửa, khẳng định trên thực tế sức sống trường tồn của
chủ nghĩa Mác - Lê-nin; là phong trào cộng sản, phong trào công nhân và lao
động ở các nước tư bản chủ nghĩa tuy hiện nay gặp nhiều khó khăn nhưng nó

Quan điểm Macxit về thời đại và đặc trưng của thời đại hiện nay

vẫn tồn tại và có những nỗ lực mới trong việc tìm kiếm hình thức liên hệ, tập
trung lực lượng, phối hợp hành động, từng bước khôi phục và thúc đẩy phong
trào tiến lên; là phong trào đấu tranh vì độc lập dân tộc, dân chủ và tìm kiếm
con đường phát triển đất nước ở các châu lục đang có những khởi động mới,
tích cực; là phong trào đấu tranh cho hịa bình, chống chiến tranh của các lực
lượng hịa bình trên thế giới đã và đang góp phần chặn bàn tay xâm lược của
các thế lực hiếu chiến, tạo điều kiện thuận lợi cho các nước tăng cường sức
mạnh bảo vệ Tổ quốc.
Năm là, khai thác những thời cơ xuất hiện từ những vận động của
thời đại.
Trong quá trình vận động, biến đổi của tình hình quốc tế và khu vực, ở
những thời điểm nhất định sẽ nảy sinh thời cơ, vận hội mới, rất có lợi cho các
nước trong xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Việc kịp thời nắm bắt thời cơ, vận
hội của thời đại sẽ giúp cho các quốc gia, dân tộc nhanh chóng giải quyết các
nhiệm vụ trọng đại ở thời điểm quyết định, đưa đất nước chuyển sang một
trạng thái chất lượng mới, thế và lực mới. Ở một khía cạnh nào đó mà xét,
thời cơ, vận hội chính là sức mạnh, là lực lượng có tính trực tiếp đến việc xây
dựng và bảo vệ Tổ quốc. Nắm bắt được thời cơ, vận hội thì lực đang yếu có
thể chuyển hóa thành mạnh; thế đang nhược có thể chuyển thành cường; sức
mạnh quốc gia có thể được nhân lên nhiều lần; mất thời cơ, vận hội thì sức
đang mạnh cũng trở thành yếu, thế đang lên cũng trở thành thất thế.
Cùng với sự xuất hiện thời cơ, vận hội mới do quá trình vận động của
thời đại đưa lại, một số thời cơ mới có thể xuất hiện, có lợi cho công cuộc xây
dựng và bảo vệ Tổ quốc chúng ta từ những mâu thuẫn, cạnh tranh, giành ảnh
hưởng giữa các nước lớn, các trung tâm quyền lực. Những va chạm, xung đột
giữa các nước lớn nhiều khi làm xuất hiện một số điều kiện có lợi cho một số
nước khác, tạo thời cơ cho một số nước khác tận dụng khai thác để tăng

cường sức mạnh quốc gia.


Quan điểm Macxit về thời đại và đặc trưng của thời đại hiện nay

Để đạt được hiệu quả cao trong khai thác sức mạnh thời đại đáp ứng yêu
cầu xây dựng và bảo vệ Tổ quốc trong điều kiện Việt Nam gia nhập WTO,
cần nắm vững một số vấn đề có tính ngun tắc như: Kiên định thế giới quan
mác-xít về thời đại; giữ vững định hướng xã hội chủ nghĩa trong q trình
khai thác sức mạnh thời đại; tích cực, chủ động đổi mới nhận thức và tư duy
về sức mạnh thời đại cho phù hợp; tích cực, chủ động hội nhập kinh tế thế
giới với bước đi thích hợp; tạo lập môi trường quốc tế thuận lợi để khai thác
tốt nhất thời cơ, điều kiện có lợi, hạn chế nguy cơ, thách thức; vận dụng sáng
tạo chiến lược và sách lược cách mạng trong khai thác sức mạnh thời đại theo
nguyên tắc kiên định về chiến lược, linh hoạt mềm dẻo về sách lược, thực
hiện "thêm bạn, bớt thù", xử lý tốt mối quan hệ giữa "đối tác" và "đối tượng",
giữa lợi ích kinh tế với lợi ích quốc phịng, an ninh, giữa lợi ích bộ phận với
lợi ích quốc gia; kết hợp khai thác sức mạnh thời đại với xây dựng, phát huy
sức mạnh dân tộc, lấy xây dựng và phát huy sức mạnh dân tộc làm cơ sở để
khai thác có hiệu quả sức mạnh thời đại.