So sánh bản chất của mỹ học thời kỳ Phục hưng và Cổ đại Hi Lạp qua các vấn đề: Quan niệm về cái đẹp; Mẫu người lý tưởng thời đại; Bà chúa nghệ thuật thời đại.

Website:

Email :

Tel : 0918.775.368
So sánh bản chất của mỹ học thời kỳ Phục hưng và Cổ đại Hi Lạp
qua các vấn đề: Quan niệm về cái đẹp; Mẫu người lý tưởng thời đại; Bà
chúa nghệ thuật thời đại.
BÀI THỨ NHẤT:
Mỹ học là khoa học nghiên cứu đời sống thẩm mỹ bao gồm khách thể thẩm
mỹ, chủ thể thẩm mỹ và nghệ thuật. Trong đó cái đẹp là phạm trù cơ bản và trung
tâm, hình tượng là tiếng nói đặc trưng, nghệ thuật là đỉnh cao của những thành
tựu sáng tạo thẩm mỹ, lý tưởng thẩm mỹ là điểm tựa của sáng tạo và thưởng thức
nghệ thuật.
Thuyết “Tổng sinh lực và sinh lực thừa” của Tiến sĩ Khoa học Đỗ Văn
Khang đã lý giải nguồn gốc cơ bản của nghệ thuật một cách khoa học nhất, đầy
đủ nhất khi cho rằng nghệ thuật xuất hiện khi con người đã đạt tới một trình độ
sáng tạo trong lao động bền bỉ đến mức đã tạo ra sinh lực thừa, làm nảy sinh nhu
cầu sống thẩm mỹ (sống đẹp). Như đã nói, cái đẹp là phạm trù cơ bản, trung tâm
của mỹ học, do đó, vạch ra bản chất của cái đẹp cũng chính là ta đã nắm bẳt
được bản chất của mỹ học. Từ xưa đến nay, quan niệm về cái đẹp chưa bao giờ
được thống nhất ở các thời đại vì các nhà mỹ học ở mỗi thời lại xuất phát từ cơ
sở triết học khác nhau về cái đẹp. Lịch sử mỹ học rất dài, nhưng có lẽ chỉ cần so
sánh hai thời kỳ Cổ đại Hi Lạp và Phục hưng cũng đủ để thấy được phần nào
những khác biệt về bản chất mỹ học ở các thời đại.
Kinh tế tư bản hình thành và phát triển, xã hội đòi hỏi giải phóng con
người khỏi vòng kiềm toả của nhà thờ Thiên chúa, đó là hai cơ sở tạo ra cuộc
cách mạng văn hoá – tư tưởng nhằm chuẩn bị cho cách mạng tư sản 1789. Cuộc
cách mạng văn hoá – tư tưởng này được gọi bằng một thuật ngữ hành động
“Phục hưng” (Renaisanse). Lúc bấy giờ ai nói khác Kinh thánh đều bị coi là “tà
đạo” và bị đưa lên giàn hoả thiêu. Muốn tránh điều đó chỉ có cách là khôi phục

lại một nền văn hóa rực rỡ đã có từ thời Cổ đại, cộng với những phát triển khoa
học mới có thể buộc nhà thờ thay đổi cách nhìn về thế giới và con người. Như
1
Website:

Email :

Tel : 0918.775.368
vậy, nền văn hoá Phục hưng là sự khôi phục lại nền văn hoá đã có từ xa xưa,
cách đó hơn hai thiên niên kỷ. Nhưng không chỉ là sự phục hồi, khoảng cách
thời gian và những điều kiện của thời đại đã giúp cho thời kỳ Phục hưng có
những bước tiến hơn hẳn so với thời kỳ Cổ đại, cụ thể là Cổ đại Hi Lạp. Lần
lượt so sánh các vấn đề sau ta sẽ thấy được bước tiến đó:
Quan niệm về cái đẹp:
Sự có mặt của đồ sắt vào thời Cổ đại là một phát kiến lớn lao, tạo cho con
người sức mạnh, đưa con người tới văn minh. Bước tiến của nghệ thuật so với
thời nguyên thuỷ đó là các nhà nghệ thuật Hi Lạp Cổ đại đã phát hiện ra cá
nhân, tìm ra vẻ đẹp của con người, thần thánh hoá con người, coi “con người là
thước đo của muôn loài” (Prôtagorat), con người là chuẩn mực của cái đẹp.
Thông qua những thành tựu của nghệ thuật điêu khắc, hội hoạ, kiến trúc,
văn học, kịch...chúng ta có thể rút ra được những quan điểm về cái đẹp của
người Hi Lạp Cổ đại. Tư duy thẩm mỹ của họ là kiểu tư duy “Vũ trụ luận”,
nghĩa là kiểu tư duy gắn bó với sự quan sát các đặc tính của vật thể ngoài tự
nhiên. Do đó người Hi Lạp Cổ đại đúc kết về cái đẹp: Cái đẹp trước hết là sự hài
hoà, đăng đối, trật tự, sự phối hợp giữa số lượng và chất lượng, sự thuần khiết,
trong sáng, mực thước, tiến bộ, phát triển, hoàn thiện...Tóm lại , cái đẹp luôn
phải hướng tới Chân - Thiện - Mỹ. Quan điểm về cái đẹp ảnh hưởng tới chuẩn
mực của nghệ thuật. Do ảnh hưởng của tính mực thước (vừa độ), nhìn chung các
nghệ sĩ Hi Lạp ít làm những tác phẩm lớn quá hoặc bé quá. Tác phẩm nào cũng
chứa đựng cái đẹp hài hoà, trong sáng, thuần khiết, hướng tới sự hoàn thiện con

người. Tính mực thước là một đặc tính nổi bật của cái đẹp Hi Lạp, phản ánh cái
đẹp của văn minh nông nghiệp.
Nếu như Cổ đại Hi Lạp lấy “con người là thước đo của muôn loài”, con
người là chuẩn mực của cái đẹp mực thước, hoàn thiện thì các nhà văn hoá Phục
hưng đã tiến thêm một bước khi đề xuất chủ nghĩa nhân văn, lấy con người làm
2
Website:

Email :

Tel : 0918.775.368
trung tâm, bộc lộ một cách nhìn mới về con người. Nội dung chính của chủ
nghĩa nhân văn Phục hưng gồm:
1. Thế giới do tự nhiên sinh ra, không phải do chúa trời tạo nên.
2. Con người là sản phẩm của sự phát triển tự nhiên chứ không phải do chúa
tạo ra từ “mẩu đất’’, hay cái “xương sườn cụt”.
3. Cuộc sống không phải là nơi đày ải, mà là nơi con người có thể xây dựng
hạnh phúc nơi trần thế, không phải đợi ngày mai lên thiên đàng.
4. Cuộc đời chứa đựng vô vàn cái đẹp, mà con người là trung tâm của cái
đẹp, vì thế con người phải trở thành đối tượng của nghệ thuật.
Như vậy, Phục hưng đã sáng tạo ra một quan niệm mới mẻ về cái đẹp, đó
là, cái đẹp ở ngay trong cuộc đời này, con người có quyền được hưởng cái đẹp
nơi trần thế. Nền nghệ thuật Phục hưng trước hết dựa trên quan niệm về cái đẹp
hài hoà, trong sáng, đầy khát vọng hướng tới ngày mai tiếp thu từ cổ đại Hi
Lạp, nhưng cái đẹp của nó là hướng tới cái đẹp ngoại cỡ, không tiếp thu cái đẹp
mực thước của Hi Lạp Cổ mà phát triển cái đẹp khổng lồ, nó muốn bộc lộ cái
đẹp vô biên của con người công nghiệp thay thế con người nông nghiệp.
Mẫu người lý tưởng của thời đại:
Quan niệm cái đẹp kết hợp với lý tưởng xã hội đã nảy sinh lý tưởng thẩm
mỹ, đó là khát vọng hướng tới cái cao đẹp nhất, hoàn thiện, đáng mong muốn,

cái trở thành mẫu mực. Lý tưởng thẩm mỹ phải gắn bó với hình tượng con người
đẹp nhất. Có ba mẫu người được coi là lý tưởng mà người Hi Lạp Cổ đại muốn
phấn đấu noi theo là:
1. Người công dân anh hùng
Xã hội Hi Lạp là xã hội công dân, người anh hùng có khả năng bảo vệ
thành bang, có tinh thần thượng võ là mẫu người được thanh niên Hi Lạp yêu
mến noi theo. Trong nghệ thuật có các tác phẩm tiêu biểu thể hiện hình tượng
này: Nữ thần chiến thắng, Những chiến binh anh hùng... Trong văn học có hình
3
Website:

Email :

Tel : 0918.775.368
tượng Asin, Hecto cùng các anh hùng khác bảo vệ thành Troa và cả những anh
hùng đánh chiếm thành Troa.
2. Nhà hiền triết có tài
Không chỉ tôn trọng sức mạnh võ nghệ, họ còn phát hiện ra và đánh giá
cao sức mạnh trí tuệ của con người, vì thế họ vẽ hình, tạc tượng của các nhà hiền
triết như Platon, Arixtôt, Đêmôkrit..., họ còn sáng tạo ra những nhân vật mưu trí
như Uylitxơ với mưu con ngựa gỗ thành Troa nổi tiếng.
3. Nhà quán quân thể thao
Người Hi Lạp Cổ đại coi thể thao là sự hoàn thiện nhân loại, hoàn thiện
bản thân con người, vì thế “Nhà quán quân thể thao” cũng là mẫu người lý
tưởng của thời đại. Họ đã tạc rất nhiều tượng đẹp để tôn vinh các nhà quán quân
thể thao như tượng Người ném đĩa của Mirôn, tượng Người ném lao, Thiếu nữ
đoạt giải thi chạy... là những tượng đẹp, có giá trị nghệ thuật.
Từ quan niệm về cái đẹp của mình, nghệ thuật Phục hưng cũng đã sáng
tạo ra ba mẫu người lý tưởng, trong đó kế thừa hai mẫu người xuất sắc của thời
Cổ đại là người công dân anh hùng và nhà hiền triết có tài (người có trí tuệ),

nhưng thêm vào đó cái tính cách khổng lồ của thời đại:
1. Người công dân anh hùng có tầm vóc khổng lồ
Cũng là mẫu người công dân anh hùng, nhưng khác với cổ đại Hi Lạp,
mẫu người công dân anh hùng thời Phục hưng là con người khổng lồ về tầm
vóc, về năng lực, sẵn sàng đối mặt với thử thách. Tiêu biểu cho hình tượng này
là tác phẩm Đavit của Mikenlăng. Tượng cao 5,5m mô tả Đavit (một nhân vật có
tính chất thần thoại trong Kinh thánh) đang trong tư thế sẵn sàng đón nhận
nhiệm vụ. Cái mới của Mikenlăng là đã tạo ra một hình tượng rất người, một
trang thanh niên đầy sức sống và trách nhiệm trước cộng đồng. Bức tượng thể
hiện khát vọng về một số sức mạnh vô biên của con người đương thời.
2. Hình tượng con người có đầu óc khổng lồ, có nội tâm phong phú
Người ta lấy sự kiện Cristophơ Colombô tìm ra châu Mỹ làm biểu tượng
thời Phục hưng bởi sự kiện đó đã thúc đẩy châu Âu phát triển và Cristophơ là
một trong những người có đầu óc khổng lồ thời Phục hưng, như Leona đờ
4
Website:

Email :

Tel : 0918.775.368
Vanhxi (1452-1520), Mikenlănggiơ (1475-1564), Raphaen (1483-1520). Họ đều
là những con người khổng lồ về trí tuệ, về tài năng, không chỉ ở một phương
diện, mà trên nhiều lĩnh vực. Lêona đờ Vanhxi giỏi về giải phẫu, toán, lý, hội
hoạ và điêu khắc. Chân dung tự hoạ của ông biểu hiện một tư chất không bao
giờ chịu ngưng nghỉ trong sáng tạo.
Phục hưng còn phát hiện ra con người có nội tâm phong phú. Thời kỳ này
“cái Tôi” đã xuất hiện và đi vào nghệ thuật với nhiều chiều sâu bên trong. Các
tác phẩm nổi tiếng biểu hiện con người có nội tâm phong phú là Môna Lida,
Bữa tiệc ly biệt - cả hai đều của Lêona đờ Vanhxi; Đức mẹ (ở nhà thờ Xichtin)
của Raphaen....

Điển hình là bức Môna Lida được vẽ năm 1503, thể hiện chân dung một
phụ nữ Italia phúc hậu, đôi tay nuột nà, mắt nhìn hơi nghiêng về phía trái. Đặc
sắc của tác phẩm này là nụ cười mỉm, nhưng rất mung lung, huyền ảo, biểu hiện
một nội tâm cực kỳ phong phú nhưng cũng rất bí ẩn của con người thời đại.
3. Nhà thương gia tài năng
Đây là mẫu người xuất sắc thứ ba, là sáng tạo hoàn toàn mới của thời
Phục hưng. Mỗi giai đoạn lịch sử lại cần có nhân vật thời đại của mình, đó là
con người có khả năng đáp ứng nhu cầu mới của cuộc sống. Thời đại bước vào
xã hội tư bản thì việc phát hiện ra vai trò của nhà doanh nghiệp tài năng là một
sự phù hợp cần thiết đối với một xã hội vận hành theo kinh tế thị trường.
Hình tượng này xuất hiện đầu tiên trong nghệ thuật là tác phẩm Thương
gia George Gisze của hoạ sĩ Hans Hobbein (1532). Nhân vật trong tác phẩm là
nhân vật có thật trong lịch sử, có ảnh hưởng lớn trong giới thương gia châu Âu.
Ông được khắc hoạ là một người lém lỉnh, có cái nhìn liếc xéo về một bên như
thấu suốt mọi diễn biến của thương trường. Tính chất thương gia được khắc hoạ
đặc biệt ở đôi tay: tay phải cầm một đồng tiền vàng chỉ vào sổ “thanh toán” ở
tay trái. Ngoài ra, đặc điểm của doanh gia còn thể hiện ở bộ đồ ông mặc và
những vật dụng trong văn phòng ông đang ngồi.
Nghệ thuật Phục hưng là một bước tiến lớn, song vẫn có những hạn chế
quan trọng: tuy lấy con người làm trung tâm, đã khắc hoạ được thế giới nội tâm
5