Toan-cau-hoa-va-nhung-mat-trai-1.pdf

PHÊÌN ÀÊÌU
2 3
NHÛÄNG LÚÂI KHEN NGÚÅI DÂNH CHO CËN SẤCH
TOÂN CÊÌU HỐA VÂ NHÛÄNG MÙÅT TRẤI
“Kinh tïë vâ phất triïín khưng phẫi lâ nhûäng con sưë thưëng kï. Hún
thïë, chng lâ vïì cåc sưëng vâ viïåc lâm. Stiglitz khưng bao giúâ qụn
rùçng cố nhûäng ngûúâi chõu ẫnh hûúãng ca cấc chđnh sấch nây vâ
rùçng thânh cưng ca mưåt chđnh sấch khưng thïí hiïån úã chưỵ cấc ngên
hâng qëc tïë thu hưìi àûúåc bao nhiïu tiïìn mâ úã chưỵ ngûúâi dên cố
bao nhiïu àïí sưëng vâ cåc sưëng ca hổ cẫi thiïån àûúåc bao nhiïu.”
Christian Science Monitor
“Mưåt cën sấch múái cûåc k quan trổng.”
– Boston Globe
“D kiïën ca bẩn lâ gò, bẩn sệ bõ lưi cën búãi lêåp sêu sùỉc ca
Stiglitz àưëi vúái lõch trònh àưíi múái àïí tấi àõnh hònh toân cêìu hốa.
Mưåt cën sấch phẫi àổc àưëi vúái nhûäng ai quan têm àïën tûúng lai,
nhûäng ngûúâi tin rùçng cố thïí xêy dûång mưåt thïë giúái trong àố ai cng
cố viïåc lâm tûúm têët vâ mën trấnh sûå xung àưåt giûäa ngûúâi giâu
vâ ngûúâi nghêo.”
– Juan Somavia,
Tưíng giấm àưëc Tưí chûác Lao àưång Qëc tïë
“Sûå pha trưån hiïëm hoi giûäa nhûäng thânh tûåu hổc thåt vâ kinh
nghiïåm tû vêën chđnh sấch lâm cho cën sấch Toân cêìu hốa vâ
nhûäng mùåt trấi ca Stiglitz thêåt àấng àïí àổc… Niïìm àam mï vâ
tđnh thùèng thùỉn ca ưng lâ lân giố múái giûäa sûå quanh co thûúâng
thêëy ca cấc nhâ kinh tïë.”
– Business Week
“Nghiïn cûáu sêu sùỉc vâ th võ nây àống gốp lúán vâo cåc tranh
lån àang diïỵn ra vïì toân cêìu hốa vâ cung cêëp mưåt mư hònh phên
tđch vïì quấ trònh gip àúä cấc nûúác àang phẫi àưëi mùåt vúái nhûäng
thấch thûác ca chuín àưíi vâ phất triïín kinh tïë... Hêëp dêỵn, cên bùçng

vâ nhiïìu thưng tin… Mưåt cën sấch phẫi àổc.”
– Publisher Weekly.
“Mưåt phên tđch sêu sùỉc vïì l do tẩi sao toân cêìu hốa lẩi thêët bẩi
vúái quấ nhiïìu trong sưë nhûäng ngûúâi nghêo nhêët thïë giúái vâ lâm thïë
nâo àïí xêy dûång vâ quẫn l mưåt nïìn kinh tïë cố tđnh toân cêìu hún.
Àng lc vâ hêëp dêỵn.”
– Mark Malloch Brown, nhâ quẫn l,
Chûúng trònh phất triïín Liïn hiïåp qëc (UNDP)
“Mưåt chuën du lõch tuåt vúâi trong sûå phûác tẩp ca quấ trònh hoẩch
àõnh chđnh sấch kinh tïë. Àûa Bưå Tâi chđnh M vâ IMF vâo con mùỉt
soi xết ca mưåt nhâ kinh tïë hâng àêìu… lâ àiïìu tưët cho sûác khỗe
lêu dâi ca cẫ hïå thưëng.”
– Financial Times
“Stiglitz àậ trònh bây mưåt cấch hiïåu quẫ nhêët cố thïí quan àiïím ca
ưng, bao gưìm cẫ nhûäng chđnh sấch kinh tïë phất triïín mâ ưng ng
hưå cng nhû nhûäng lúâi cấo båc c thïí hún ca ưng vúái nhûäng gò
IMF àậ lâm vâ nhûäng l giẫi tẩi sao lẩi nhû vêåy.”
– New York Review of Books
“Cën sấch nây lâ chó dêỵn cho mổi ngûúâi vïì sûå quẫn l ëu kếm quấ
trònh toân cêìu hốa. Joe Stiglitz àậ úã àố. Ưng biïët. Vâ ưng giẫi thđch
àiïìu àố tẩi àêy bùçng mưåt ngưn ngûä giẫn dõ mâ hêëp dêỵn.”
James K. Galbraith, Àẩi hổc Texas - Austin
PHÊÌN ÀÊÌU
4 5
“Mưåt cấi nhòn múái mễ cêìn thiïët vïì ẫnh hûúãng àưëi vúái chđnh sấch
ca cấc tưí chûác – ch ëu lâ Qu tiïìn tïå qëc tïë… Stiglitz àậ hoân
thânh mưåt cưng trònh quan trổng bùçng cấch múã ra mưåt cûãa sưí nhòn
vâo trong cấc tưí chûác cưng, mâ chó đt ngûúâi trong chng ta àậ tûâng
cố cú hưåi.”
– San Francisco Chronicle

“Khi tưi vâ Joe gùåp nhau lêìn àêìu úã Kenya nùm 1969, khẫ nùng sấng
tẩo trong tû duy vâ cam kïët mẩnh mệ àưëi vúái sûå phất triïín ca
ưng ngay lêåp tûác lâm tưi kinh ngẩc. Trong sët hún ba thêåp k lâ
bẩn, àưëi vúái tưi, tû tûúãng ca ưng ln hêëp dêỵn vâ sêu sùỉc. Ưng lâ
mưåt trong nhûäng nhâ kinh tïë quan trổng nhêët trong thúâi k hiïån
àẩi.”
– Nicholas Stern, nhâ kinh tïë trûúãng
vâ phố ch tõch cao cêëp, Ngên hâng Thïë giúái
“Stiglitz… khưng phẫi lâ ngûúâi àêìu tiïn båc tưåi IMF hoẩt àưång phi
dên ch vâ lâm tưìi tïå thïm sûå nghêo àối ca cấc nûúác thïë giúái thûá
ba. Nhûng ưng cho àïën giúâ lâ ngûúâi nưíi bêåt nhêët vâ sûå nưíi lïn ca
ưng vúái tû cấch lâ mưåt nhâ phï bònh àấnh dêëu mưåt sûå chuín dõch
quan trổng trong quan àiïím tri thûác.”
– The Nation
“Sêu sùỉc… Cën sấch bûúác ngóåt nây… thïí hiïån ưng êëy lâ mưåt ngûúâi
kïë tc àấng giấ ca Keynes.”
– Independent (UK)
Tùång bưë mể tưi,
nhûäng ngûúâi àậ dẩy tưi biïët u thûúng vâ suy nghơ,
vâ tùång Anya ngûúâi àậ àem têët cẫ nhûäng àiïìu àố cho tưi
vâ hún thïë nûäa.
Globalization and Its Discontents by Joseph E. Stiglitz,
Copyright 2003, 2002 by Joseph E. Stiglitz
All rights reserved.
First published as a Norton paperback 2003
Baón Tiùởng Viùồt ỷỳồc xuờởt baón theo sỷồ nhỷỳồng quyùỡn cuóa W. W. Norton
& Company, Inc., 500 Fifth Avenue, New York, New York 10110.
TOAN CấèU HOA
VA
NHNG MT TRAI

PHÊÌN ÀÊÌU
8 9
MC LC
LÚÂI NỐI ÀÊÌU xi
LÚÂI CẪM ÚN xxii
Chûúng 1
LÚÂI HÛÁA CA CẤC TƯÍ CHÛÁC TOÂN CÊÌU 3
Chûúng 2
NHÛÄNG LÚÂI HÛÁA BÕ PHẤ BỖ 31
Chûúng 3
QUÌN TÛÅ DO LÛÅA CHỔN? 73
Chûúng 4
CÅC KHNG HOẪNG ÀƯNG Ấ 123
Chûúng 5
AI “ÀẤNH MÊËT” NÛÚÁC NGA? 185
Chûúng 6
LÅT LÏÅ THÛÚNG MẨI BÊËT CƯNG
VÂ NHÛÄNG TH ÀOẨN KHẤC 233
Chûúng 7
NHÛÄNG CON ÀÛÚÂNG TƯËT HÚN
ÀI TÚÁI KINH TÏË THÕ TRÛÚÂNG 251
Chûúng 8
LÕCH TRỊNH KHẤC CA IMF 273
Chûúng 9
CON ÀÛÚÂNG PHĐA TRÛÚÁC 301
LÚÂI BẨT 358
PHÊÌN ÀÊÌU
10 11
LÚÂI NỐI ÀÊÌU
N

ùm 1993, tưi rúâi khỗi lơnh vûåc hổc thåt vâ chuín
sang lâm viïåc cho Hưåi àưìng cưë vêën kinh tïë dûúái quìn
Tưíng thưëng Bill Clinton. Sau nhiïìu nùm nghiïn cûáu vâ
giẫng dẩy, àêy lâ bûúác àưåt phấ lúán àêìu tiïn ca tưi vâo lơnh
vûåc hoẩch àõnh chđnh sấch vâ hún thïë, vâo lơnh vûåc chđnh trõ.
Tûâ võ trđ àố, tưi lẩi chuín sang Ngên hâng Thïë giúái vâo nùm
1997, núi tưi àẫm nhiïåm chûác v Kinh tïë trûúãng vâ Phố ch
tõch cao cêëp trong vông gêìn ba nùm, trûúác khi ra ài vâo thấng
1.2000. Tưi khưng thïí chổn thúâi àiïím nâo àïí tham gia vâo viïåc
hoẩch àõnh chđnh sấch tưët hún thúâi àiïím àố. Tưi àậ úã Nhâ Trùỉng
khi nûúác Nga bùỉt àêìu quấ trònh chuín àưíi tûâ mưåt nûúác cưång
sẫn vâ tưi àậ lâm viïåc tẩi Ngên hâng Thïë giúái àng thúâi gian
cåc khng hoẫng tâi chđnh Àưng Ấ nưí ra vâ sau àố lan trân
khùỉp thïë giúái. Tưi àậ ln hûáng th vúái ch àïì phất triïín kinh
tïë vâ nhûäng gò àûúåc chûáng kiïën àậ thay àưíi mẩnh mệ quan
àiïím ca tưi vïì cẫ toân cêìu hốa vâ phất triïín. Tưi viïët cën
sấch nây tûâ khi tưi côn àang lâm viïåc úã Ngên hâng Thïë giúái vâ
àậ trûåc tiïëp chûáng kiïën nhûäng tấc àưång tân phấ ca toân cêìu
hốa lïn cấc nûúác àang phất triïín, àùåc biïåt lâ cấc nûúác nghêo
trong sưë nây. Tưi tin rùçng toân cêìu hốa – sûå dúä bỗ cấc hâng
râo dêỵn àïën tûå do thûúng mẩi vâ sûå hưåi nhêåp mẩnh mệ hún
ca cấc nïìn kinh tïë qëc gia – cố thïí lâ mưåt sûác mẩnh thc
PHÊÌN ÀÊÌU
12 13
àêíy cố khẫ nùng nêng cao mûác sưëng ca mổi ngûúâi trïn thïë
giúái, àùåc biïåt lâ ngûúâi nghêo. Nhûng tưi cng tin rùçng, àïí àûúåc
nhû thïë, cấch thûác tiïën hânh toân cêìu hốa, bao gưìm cẫ cấc hiïåp
àõnh thûúng mẩi qëc tïë àậ vâ àang àống vai trô quan trổng
trong viïåc dúä bỗ nhûäng hâng râo thûúng mẩi vâ nhûäng chđnh
sấch àậ àûúåc ấp àùåt lïn cấc nûúác àang phất triïín trong quấ

trònh toân cêìu hốa cêìn phẫi àûúåc suy xết lẩi mưåt cấch triïåt àïí.
Lâ mưåt hổc giẫ, tưi àậ bỗ nhiïìu thúâi gian nghiïn cûáu vâ suy
nghơ vïì cấc vêën àïì kinh tïë vâ xậ hưåi mâ tưi phẫi xûã l trong
sët bẫy nùm lâm viïåc tẩi Washington. Tưi tin rùçng àiïìu quan
trổng lâ phẫi nhòn nhêån cấc vêën àïì mưåt cấch tónh tấo, khưng
thiïn võ, gẩt bỗ nhûäng hïå tû tûúãng sang mưåt bïn vâ nhòn vâo
nhûäng bùçng chûáng trûúác khi quët àõnh àêu lâ phûúng ấn
hânh àưång húåp l nhêët. Thêåt khưng may, d khưng mêëy ngẩc
nhiïn, trong thúâi gian tưi úã Nhâ Trùỉng vúái tû cấch lâ mưåt thânh
viïn vâ sau àố lâ Ch tõch ca Hưåi àưìng cưë vêën kinh tïë (mưåt
hưåi àưìng ba chun gia do tưíng thưëng bưí nhiïåm àïí cưë vêën vïì
kinh tïë cho chđnh ph M) vâ thúâi gian úã Ngên hâng Thïë giúái,
tưi àậ thêëy cấc quët àõnh àûúåc àûa ra trïn cú súã chđnh trõ vâ
hïå tû tûúãng. Kïët quẫ lâ, nhiïìu quët àõnh sai lêìm àậ àûúåc thûåc
hiïån, nhûäng quët àõnh khưng giẫi quët àûúåc cấc vêën àïì àang
gùåp phẫi nhûng ph húåp vúái lúåi đch hay niïìm tin ca nhûäng
ngûúâi cố quìn lûåc. Mưåt trđ thûác Phấp, Pierre Bourdieu, àậ tûâng
viïët vïì sûå cêìn thiïët ca viïåc cấc nhâ chđnh khấch hânh xûã nhû
nhûäng hổc giẫ vâ tham gia vâo cấc tranh lån khoa hổc, dûåa
trïn cấc sưë liïåu vâ chûáng cûá vûäng chùỉc. Thêåt àấng tiïëc, àiïìu
ngûúåc lẩi lẩi xẫy ra thûúâng xun, khi mâ giúái hổc giẫ tham
gia cưë vêën chđnh sấch bõ chđnh trõ hốa vâ bùỉt àêìu bễ cong chûáng
cûá àïí ph húåp vúái quan àiïím ca nhûäng ngûúâi cố quìn.
Nïëu nhû nghïì nghiïåp khoa hổc ca tưi khưng trang bõ cho
tưi toân bưå kiïën thûác àïí xûã l cấc vêën àïì gùåp phẫi khi lâm viïåc
tẩi Washington, DC, đt nhêët nố cng dẩy tưi kiïën thûác vâ cấch
lâm viïåc chun nghiïåp. Trûúác khi vâo Nhâ Trùỉng, tưi àậ dânh
thúâi gian cho hoẩt àưång nghiïn cûáu vâ viïët vïì cấc vêën àïì kinh
tïë hổc trûâu tûúång (gip phất triïín mưåt nhấnh kinh tïë hổc mâ
sau àố àûúåc gổi lâ kinh tïë hổc thưng tin), vâ cho cấc ch àïì

kinh tïë ûáng dng, bao gưìm kinh tïë hổc khu vûåc cưng, kinh tïë
phất triïín vâ chđnh sấch tiïìn tïå. Tưi àậ dânh hún hai mûúi lùm
nùm viïët vïì cấc ch àïì nhû phấ sẫn, cú cêëu quẫn trõ doanh
nghiïåp, mûác àưå cưng khai vâ tiïëp cêån thưng tin (cấi mâ cấc nhâ
kinh tïë gổi lâ sûå minh bẩch). Àố lâ nhûäng vêën àïì cưët ëu vâo
thúâi àiïím cåc khng hoẫng tâi chđnh toân cêìu nưí ra nùm
1997. Tưi cng tham gia trong gêìn hai mûúi nùm vâo nhûäng
thẫo lån liïn quan àïën sûå chuín àưíi kinh tïë tûâ mïånh lïånh
sang kinh tïë thõ trûúâng. Kinh nghiïåm ca tưi vïì cấch thûác tiïën
hânh sûå chuín àưíi êëy bùỉt àêìu nùm 1980, khi tưi lêìn àêìu tiïn
trao àưíi ch àïì nây vúái cấc nhâ lậnh àẩo Trung Qëc, khi nûúác
nây àang bùỉt àêìu chuín sang kinh tïë thõ trûúâng. Tưi àậ ng
hưå mẩnh mệ cho chđnh sấch chuín àưíi tûâng bûúác ca Trung
Qëc, chđnh sấch àậ thïí hiïån ûu àiïím trong hún hai thêåp k
qua; vâ tưi cng chđnh lâ ngûúâi phï bònh gay gùỉt vâi trong sưë
nhûäng chiïën lûúåc cẫi cấch cûåc àoan, chùèng hẩn nhû “liïåu phấp
sưëc”, chiïën lûúåc àậ thêët bẩi thẫm hẩi úã Nga vâ mưåt sưë nûúác
thåc Liïn Xư c.
Sûå quan têm ca tưi túái cấc vêën àïì phất triïín bùỉt àêìu thêåm
chđ tûâ trûúác nûäa, khi tưi úã Kenya lâm cưng tấc nghiïn cûáu
(1969-71), mưåt thúâi gian ngùỉn sau khi nûúác nây giânh àûúåc
àưåc lêåp vâo nùm 1963. Mưåt sưë cưng trònh l thuët quan trổng
nhêët ca tưi àậ bùỉt ngìn cẫm hûáng tûâ nhûäng àiïìu tưi àậ chûáng
kiïën tẩi àêy. Tưi biïët Kenya phẫi àưëi mùåt vúái nhûäng thấch thûác
lúán nhûng tưi hy vổng lâ cố thïí lâm gò àố àïí cẫi thiïån cåc sưëng
ca hâng tó ngûúâi úã àêy vâ úã trïn toân thïë giúái, nhûäng ngûúâi