Nghiên cứu tính dễ bị tổn thương do lũ lụt hạ lưu sông Thạch Hãn, tỉnh Quảng Trị

LUẬN VĂN THẠC SỸ
Nghiên cứu tính dễ bị tổn
thương do lũ lụt hạ lưu
sông Thạch Hãn, tỉnh
Quảng Trị

1

MỤC LỤC
MỞ ĐẦU 5
Chƣơng 1 – TỔNG QUAN 6
1.1 Các khái niệm về tính dễ bị tổn thương 6
1.1.1 Khái niệm chung về tính dễ tổn thương 6
1.1.2 Tổn thương do lũ lụt 8
1.2 Sự cần thiết của đánh giá tổn thương lũ 9
1.3 Tổng quan về các nghiên cứu trong và ngoài nước 10
1.4 Đặc điểm địa lý tự nhiên, kinh tế - xã hội 11
1.4.1 Đặc điểm địa lý tự nhiên 11
1.4.2 Đặc điểm kinh tế - xã hội 16
1.5 Tình hình về lũ lụt và những tổn thương do lũ gây ra trong những năm gần
đây trên lưu vực sông Thạch Hãn. 18
Chƣơng 2 - CƠ SỞ KHOA HỌC ĐÁNH GIÁ TÍNH DỄ BỊ TỔN THƢƠNG
DO LŨ 21
2.1 Phương pháp 21
2.2 Xây dựng bản đồ nguy cơ lũ 23
2.2.1 Giới thiệu về mô hình MIKE FLOOD 23
2.2.2 Xây dựng mạng lưới thủy lực cho vùng nghiên cứu 24
2.2.3 Mạng thủy lực kết nối 1 chiều và 2 chiều 29
2.3 Hiệu chỉnh và kiểm định mô hình thủy lực kết nối 1-2 chiều 33
2.4 Xây dựng bản đồ nguy cơ với các tần suất 1% 39

Chƣơng 3 - ĐÁNH GIÁ TÍNH DỄ TỔN THƢƠNG DO LŨ GÂY RA TRÊN
HẠ LƢU LƢU VỰC SÔNG THẠCH HÃN TỈNH QUẢNG TRỊ 45
3.1 Điều tra khả năng chống chịu của cộng đồng 45
3.2 Thành lập bản đồ tính dễ bị tổn thương do lũ gây ra vùng hạ lưu lưu vực sông
Bến Hải, Thạch Hãn tỉnh Quảng Trị 51
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 58
TÀI LIỆU THAM KHẢO 60
PHỤ LỤC 64
2

DANH MỤC CÁC HÌNH
Hình 1. Khu vực nghiên cứu 12
Hình 2: Những thiệt hại về kinh tế do lũ lụt gây ra trong những gần đây 18
Hình 3. Những thiệt hại về người do lũ lụt gây ra trong những năm gần đây 19
Hình 4. Các bước xác định tính tổn thương lũ 22
5. Sơ đồ tính toán thủy lực trên 3 lưu vự 26
Hình 6. Mặt cắt điểm hình của sông Cam Lộ 27
Hình 7. Mặt cắt điểm hình của sông Thạch Hãn 27
8. Phân chia lưu v c gia nhậ 28
Hình 9. Giới hạn vùng tính toán 2 chiều 29
Hình 10. Chia lưới tại khu vực nghiên cứu 30
Hình 11. Vị trí tương đối các biên trong mô hình 2 chiều 31
12. Sơ 1-2 ch 33
Hình 13. Quá trình mực nước tính toán và thực đo trận lũ 10/2005 34
Hình 14. So sánh vết lũ tính toán và thực đo trên lưu vực sông Bến Hải với trận lũ
tháng 10/2005 35
Hình 15. Quá trình mực nước tính toán và thực đo trận lũ năm 1999 35
Hình 16. Độ sâu ngập lụt cực đại tính toán và khảo sát trận lũ năm 1999 37
Hình 17. So sánh diện ngập tính toán và diện ngập thống kê năm 1999 37
Hình 18. So sánh diện tích ngập thống kê và tính toán theo các xã năm 1999 38

Hình 19. Tương quan diện ngập tính toán và diện ngập thống kê năm 1999 38
Hình 20. Bản đồ độ sâu ngập lụt ứng với tần suất 1% 39
Hình 21. Bản đồ vận tốc đỉnh lũ với tần suất 1% 40
Hình 22. Bản đồ thời gian ngập với tần suất 1% 41
Hình 23. Bản đồ nguy cơ lũ với tần suất 1% 43
Hình 24. Hình ảnh điều tra vết lũ tại vùng nghiên cứu 46
Hình 25. Bảng câu hỏi điều tra khả năng chống chịu lũ 47
Hình 26. Bản đồ thể hiện khả năng chống chịu của cộng đồng 49
Hình 27. Bản đồ sử dụng đất tại vùng nghiên cứu 51
Hình 28. Bản đồ sự lộ diện của các đối tượng trước nguy cơ lũ 54
Hình 29. Bản đồ tổn thương do lũ vùng hạ lưu lưu vực sông Thạch Hãn 56

3

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 1. Lựa chọn kết nối trong mô hình MIKE FLOOD 32
Bảng 2 Kết quả thực đo và tính toán độ sâu ngập lụt cực đại lũ năm 1999 36
Bảng 3. Trọng số của các yếu tố tạo lên nguy cơ lũ 42
Bảng 4. Định lượng hóa các phương án trả lời của phiếu điều tra 48
Bảng 6. Ma trận tính toán sự lộ diện các đối tượng trước lũ 53
Bảng 7. Ma trận tính toán mức độ tổn thương do lũ 55

4

BẢNG KÝ HIỆU VIẾT TẮT


ATNĐ
Áp thấp nhiệt đới

HD
Hydraulic Dynamic ( Thủy động lực)
IPCC
Intergovermental Panel on Climate Change (Ban Liên chính phủ
về Biến đổi khí hậu)
ISDR
International Strategy for Disaster Reduction ( Chiến lược giảm
nhẹ thiên tai quốc tê)
KTTV
Khí tượng thủy văn
NAM
NedbØr – AfstrØmning – Model ( Mô hình mưa – dòng chảy)
PCLB&TKCN
Phòng chống lụt bão và Tìm kiếm cứu nạn
SAR
Second Assessment Report (Báo cáo đánh giá lần II)
Sở NN&PTNT
Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn
TAR
Third Assessment Report (Báo cáo đánh giá lần III)
TN&MT
Tài nguyên và Môi trường
UNDP
United Nations Depvelopment Programme ( Chương trình Phát
triển Liên hợp quốc)
UNESCO
United Nations Emducation, Scientific and Cultural Organization
(Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa Liên Hiệp Quốc)

5

MỞ ĐẦU
Lũ lụt ở miền Trung, nói chung và trên lưu vực sông Thạch Hãn, nói riêng là
một trong những tai biến tự nhiên, thường xuyên đe dọa cuộc sống của người dân
và sự phát triển kinh tế xã hội trong vùng. Lũ lụt đã để lại hậu quả hết sức nặng nề,
hàng ngàn hộ dân bị ngập lụt, các công trình bị tàn phá, các hoạt động kinh tế - xã
hội bị gián đoạn
Để tăng cường ứng phó với lũ lụt ngoài các biện pháp công trình (đê kè, hồ
chứa thượng lưu, ) thì các biện pháp phi công trình đóng vai trò rất quan trọng, mà
phần lớn trong số đó có tính dài hạn và bền vững như các biện pháp quy hoạch sử
dụng đất và bố trí dân cư, nâng cao nhận thức của người dân. Mặt khác, ứng phó
nhanh với lũ lụt bằng các biện pháp tức thời như cảnh báo, dự báo vùng ngập, di dời
và sơ tán dân cư đến khu vực an toàn, đã tỏ ra rất hiệu quả trong việc hạn chế
những thiệt hại về người và tài sản.
Do vậy, để đánh giá được tính dễ bị tổn thương do lũ lụt gây ra đối với kinh
tế - xã hội thì hướng tiếp cận đa ngành trong công tác quản lý tổng hợp rủi ro thiên
tai là cần thiết để xây dựng các giải pháp nhằm giảm nhẹ tác hại của lũ gây ra. Đây
cũng là lý do dẫn đến sự hình thành luận văn “ Nghiên cứu tính dễ bị tổn thƣơng
do lũ lụt hạ lƣu sông Thạch Hãn, tỉnh Quảng Trị”. Kết quả nghiên cứu sẽ là cơ
sở khoa học, thực tiễn cho các nhà quản lý, các nhà hoạch định chính sách xác định
chiến lược phát triển bền vững và đảm bảo an ninh xã hội. Bố cục luận văn bao
gồm:
Mở đầu
Chương 1: Tổng quan
Chương 2: Cơ sở khoa học để đánh giá tính dễ tổn thương do lũ
Chương 3: Đánh giá tính dễ tổn thương do lũ gây ra hạ lưu lưu vực sông
Thạch Hãn, tỉnh Quảng Trị.
Kết luận
Tài liệu tham khảo

6

Chƣơng 1 – TỔNG QUAN
1.1 Các khái niệm về tính dễ bị tổn thƣơng
1.1.1 Khái niệm chung về tính dễ tổn thương
Định nghĩa được tính dễ bị tổn thương sẽ giúp ta biết được cách tốt nhất để
giảm thiểu chúng. Mục đích của việc đánh giá tính dễ bị tổn thương nhằm cung cấp
cho các nhà ra quyết định hay các bên liên quan về những lựa chọn nhằm giảm
thiểu ảnh hưởng của những mối nguy hiểm do lũ lụt [9]. Nghiên cứu tính dễ bị tổn
thương là để đưa ra những hành động chính xác có thể làm giảm thiểu thiệt hại do
thiên tai gây ra. Sự cần thiết của việc phân tích, đánh giá tính dễ bị tổn thương đã
được trình bày trong nhiều tài liệu khoa học [ 10, 13 - 16 ] với các khái niệm bao
gồm; tính dễ bị tổn thương tự nhiên, tính dễ tổn thương xã hội và những tổn thương
kinh tế.
Khái niệm về tính dễ bị tổn thương đã có nhiều thay đổi trong 20 năm qua.
Đã có nhiều hướng nghiên cứu khác nhau nhằm phân loại các thành phần, yếu tố để
đánh giá tính dễ bị tổn thương. Tuy nhiên, việc sử dụng các thuật ngữ liên quan đến
tính dễ bị tổn thương giữa các ngành, lĩnh vực nghiên cứu vẫn còn nhiều tranh cãi
trong các cộng đồng, các hướng nghiên cứu khoa học khác nhau.
Trong ngành khoa học kinh tế - xã hội: Với cách tiếp cận của Ramade (1989)
[21] thì tính dễ bị tổn thương bao gồm cả con người và kinh tế - xã hội, liên quan
đến khuynh hướng hàng hóa, con người, cơ sở hạ tầng, các hoạt động bị thiệt hại,
sức đề kháng của cộng đồng, khi được giới thiệu trong một số nghiên cứu địa lý
vào những năm 1980. Nhưng nghiên cứu đó lại không đề cập đến mặt tự nhiên, mức
độ, tần suất xuất hiện của các hiện tượng thiên tai. Trong nghiên cứu gần đây trong
lĩnh vực này đã giải thích tính dễ bị tổn thương của một hệ thống địa lý, vùng lãnh
thổ là kết quả của các hoạt động, khả năng chống chịu khác nhau xã hội, bối cảnh
kinh tế và công nghệ không đồng nhất [9].
Watts and Bohle (1993) [30] đã xem xét đến bối cảnh xã hội của các mối
7

nguy hiểm và liên hệ tính dễ bị tổn thương xã hội tới khả năng phục hồi, chống chịu
của cộng đồng. . Họ đã cố gắng tìm mọi cách dễ dàng hơn để hiểu và đơn giản hóa
khái niệm đó thông qua các nghiên cứu sâu hơn về nền tảng xã hội.
Tính dễ bị tổn thương được mô tả bởi tổ chức chiến lược giảm nhẹ thiên tai
thế giới (ISDR, 2004) [13] như là các điều kiện xác định bởi các yếu tố vật lý, xã
hội, kinh tế và môi trường hay các quá trình, làm tăng tính nhạy của cộng đồng dưới
tác động của thiên tai.
Trong cách tiếp cận của ngành khoa học xã hội, thì tính dễ bị tổn thương lại
tập trung vào năng lực của con người để đối phó với mối nguy hiểm và kịp thời
khôi phục lại các thiệt hại và những tổn thất. Cách tiếp cận này đòi hỏi ít kiến thức
về hệ thống địa lý vì mục tiêu của nghiên cứu là giải thích các hành vi xã hội.
Ngành khoa học tự nhiên có một điểm khác để giải thích tính dễ bị tổn
thương, họ tập trung vào các hệ thống vật lý để xác định tính dễ bị tổn thương mà
ban đầu ít xét đến những đặc điểm kinh tế - xã hội của hệ thống.
Trong lĩnh vực vật lý, ngành khoa học tự nhiên đã giải thích tính dễ bị tổn
thương do ảnh hưởng của biến đổi khí hậu. Hội đồng quốc tế về biến đổi khí hậu
(IPCC) đã phát triển các định nghĩa về tính dễ bị tổn thương qua nhiều năm. Năm
1992, họ xác định tính dễ bị tổn thương như mức độ không có khả năng đối phó với
những hậu quả của biến đổi khí hậu và nước biển dâng.
Năm 1996, SAR [25] đã xác định tính dễ bị tổn thương như mức độ mà biến
đổi khí hậu có thể gây tổn hại hay bất lợi cho hệ thống; không chỉ phụ thuộc vào độ
nhạy của hệ thống mà còn phụ thuộc vào khả năng thích ứng của cộng đồng với
điều kiện khí hậu mới. Được xem như những tác động còn lại của biến đổi khí hậu
sau khi các biện pháp thích ứng được thực hiện (Downing, 2005) [11]. Định nghĩa
này bao gồm sự lộ diện, tính nhạy, khả năng phục hồi của hệ thống để chống lại các
mối nguy hiểm do ảnh hưởng của biến đổi khí hậu.
IPCC TAR (2001) [14] đã giải thích khái niệm tính dễ bị tổn thương như
mức độ dễ bị ảnh hưởng của hệ thống hoặc khả năng không thể đối phó được với
8

các tác động của biến đổi khí hậu. Tính dễ bị tổn thương là một hàm đặc trưng của
cường độ, tốc độ biến đổi khí hậu khi hệ thống bị lộ diện, bao gồm cả độ nhạy và
khả năng thích ứng.
Các định nghĩa này đã thể hiện sự phát triển, với định nghĩa của SAR và
TAR đã bao gồm các thành phần xã hội để giải thích tính dễ bị tổn thương. Trong
những năm 1980 và đặc biệt là những năm 1990 thì những nghiên cứu về mối quan
hệ giữa các hoạt động con người và tác động của thiên tai theo chiều hướng tổn
thương kinh tế xã hội đã tăng lên. Các định nghĩa về tính dễ bị tổn thương đã dần
được cải thiện thể hiện một cái nhìn toàn diện của xã hội, liên quan đến lĩnh vực tự
nhiên và kinh tế xã hội của hệ thống.
1.1.2 Tổn thương do lũ lụt
Trong các định nghĩa về tính dễ bị tổn thương đề cập ở trên, có những định
nghĩa được đưa ra cho những hiện tượng thiên tai nhất định như: biến đổi khí hậu,
(IPCC, 1992, 1996, 2001) hay các hiểm họa môi trường (ISDR, 2004), nhưng trong
nghiên cứu này tác giả đi sâu vào hướng nghiên cứu tính dễ tổn thương do lũ lụt.
Khái niệm tính dễ bị tổn thương mà tác giả sử dụng dựa trên khái niệm của
UNESCO-ihe “ Tính dễ bị tổn thương là mức độ gây hại có thể được xác định trong
những những điều kiện nhất định thông qua tính nhạy, sự tổn thất và khả năng phục
hồi” [31].
Để tăng cường tính ứng dụng của các nghiên cứu trong thực tế, đặc biệt là
trong chủ động đánh giá tính dễ bị tổn thương do lũ thì Janet Edwards (2007) [15]
đã đưa ra một khái niệm nữa là bản đồ tính dễ bị tổn thương do lũ “là bản đồ cho
biết vị trí các vùng nơi mà con người, môi trường thiên nhiên, của cải gặp rủi ro do
các thảm hoạ có thể dẫn đến những hậu quả nghiêm trọng như thiệt hại về người,
gây ô nhiễm môi trường”.
Khi định lượng được tính dễ bị tổn thương của một vùng nào đó thì nó sẽ
cung cấp những thông tin cần thiết hỗ trợ trong việc ra quyết định nhằm chống lại
các mối nguy hiểm do lũ lụt gây ra mà xã hội phải hứng chịu.
9

1.2 Sự cần thiết của đánh giá tổn thƣơng lũ
Trong những năm qua việc quản lý lũ bằng các phương án công trình như đê
và hồ chứa, được thiết kế với các trận lũ có tấn suất khác nhau đã chiếm ưu thế. Đây
là cách tiếp cận nhằm giảm thiên tai lũ, nghĩa là giảm xác suất xuất hiện, cường độ
lưu lượng lũ, cũng như giảm diện ngập lụt.
Nhưng trong thời gian gần đây đã có sự phát triển quan trọng đó là chuyển
mục tiêu quản lý thiên tai sang quản lý rủi ro lũ, trong đó rủi ro lũ là những thiệt hại
do lũ lụt gây ra với một tần suất nhất định trong một khoảng thời gian xác định. Vì
thế, việc đánh giá những thiệt hại, tổn thương lũ cần được nghiên cứu một cách cẩn
trọng trong quản lý rủi ro lũ.Việc đánh giá thiệt hại, tổn thương lũ đang đạt được
những kết quả quan trọng phục vụ cho việc đưa ra các quyết định trong quản lý rủi
ro lũ thông qua các bước sau:;
Đánh giá tổn thương lũ: Các đối tượng trong vùng lũ như nhà ở, cộng đồng,
công trình vv…. bị tổn thương một cách biến động không chỉ theo không gian, thời
gian mà còn phụ thuộc vào khả năng chống chịu của người dân tại đó. Ví dụ, các
cộng đồng phải thường xuyên đối mặt với lũ lụt, họ sẽ phát triển các chiến lược đối
phó với các hiện tượng đó. Còn các cộng đồng không phải đối mặt với các trận lũ
lụt thường bỏ qua việc thích nghi với các nguy cơ lũ, vì thế họ sẽ bị tổn thương lớn
hơn khi phải đối diện với lũ. Do đó, những đánh giá về tổn thương lũ đóng vai trò
quan trọng trong bài toán xác định phương án giảm rủi ro thích hợp, như phát triển
các kế hoạch khẩn cấp và thực hiện các bài tập trong tình huống khẩn cấp.
Bản đồ hóa tổn thương lũ: Bản đồ tổn thương lũ là một phần quan trọng
trong quản lý rủi ro lũ, cung cấp những thông tin về đối tượng, thể hiện một cách
trực quan về những rủi ro tiềm tàng trong vùng có nguy cơ lũ.
Quyết định tối ưu cho các phương án giảm nhẹ lũ: An toàn lũ và giảm thiểu
tổn thương lũ là mục đích của bài toán, do vậy việc lựa chọn các phương án giảm
thiểu tổn thương lũ phải được xác định, và những lợi ích, chi phí cho các lựa chọn
khác phải được định lượng và so sánh. Những bước này nhằm sử dụng chi phí quản
10

lý rủi ro một cách hiệu quả, do vậy những đánh giá thiệt hại, tổn thương lũ là một
yếu tố quan trọng.
Đánh giá tài chính ngay sau lũ được thực hiện khi lũ xảy ra, Cơ quan quản lý
thiên tai và Chính phủ cần đánh giá nhanh những thiệt hại, tổn thương do lũ, để dự
thảo ngân sách và đưa ra các quyết định về bồi thường thiệt hại cho các đối tượng
trong vùng bị lũ lụt.
1.3 Tổng quan về các nghiên cứu trong và ngoài nƣớc
Trong khoảng 30 năm trở lại đây, thì tính dễ bị tổn thương được các nhà
khoa học tập trung nghiên cứu nhiều trong các lĩnh vực như: kinh tế - xã hội, môi
trường, tự nhiên, thiên tai…Tuy nhiên các nghiên cứu về tính dễ bị tổn thương do
ngập lụt thì mới được nghiên cứu trong những năm gần đây theo các cách tiếp cận
khác nhau như:
Trong nghiên cứu của Viet Trinh (2010) [27] về “Đánh giá rủi ro do lũ cho
lưu vực sông Thạch Hãn tỉnh Quảng Trị”, tác giả đã đánh giá rủi ro do lũ dựa trên
bản đồ nguy cơ do lũ và bản đồ tính dễ bị tổn thương, coi tính dễ tổn thương do lũ
là một hàm của bản đồ sử dụng đất và mật độ dân sốchưa xét đến khả năng chống
chịu của cộng đồng. Với cách tiếp cận này, Viet Trinh chỉ dựa trên mật độ giá trị
của các vùng khác nhau trong khu vực nghiên cứu, dựa trên giả thiết tính dễ bị tổn
thương của cộng đồng với cùng các điều kiện kinh tế xã hội là giống nhau.
Với nghiên cứu “ Đánh giá các thống số rủi ro lũ ở vùng ngập lụt sông Đáy,
đồng bằng sông Hồng, Việt Nam” của Mai Dang (2010) [10] thì khái niệm tính dễ
bị tổn thương đã được mở rộng, bao gồm các vấn đề kinh tế, xã hội và môi trường.
Trong nghiên cứu đó, tác giả đã đánh giá trọng số ảnh hưởng của các yếu tố đến
tính dễ tổn thương lũ như: mật độ dân số, nhận thức của cộng đồng, các công trình
phòng lũ, sự ô nhiễm, sự xói mòn và nhiều yếu tố khác. Trong khi Birkman (2006)
[16] lại đưa thêm các thành phần liên quan đến các tổ chức xã hội để xác định tổn
thương lũ.
Với các cách tiếp cận ở trên, tuy đã sử dụng khía cạnh kinh tế để đánh giá
11

tính dễ bị tổn thương lũ, nhưngchưa tính đến khả năng chống chịu của cộng đồng
cũng như sự hiểu biết, khả năng nhận thức rủi ro, sự chuẩn bị, các công trình và
biện pháp phòng chống lũ vv… Các yếu tố này, thực chất rất quan trọng trong việc
đánh giá các tổn thương do lũ.
Một hướng nghiên cứu khác đánh giá tổn thương lũ dựa vào bản thân cộng
đồng dân cư mà không xét đến sự lộ diện của cộng đồng đó trước nguy cơ lũ.
Nghiên cứu của Conner (2007) [22] đã đưa các biện pháp công trình và phi công
trình vào tính toán chỉ số tổn thương lũ, thể hiện khả năng chống chịu của cộng
đồng dân cư. Sebastian (2010) [24] đã xác định tính tổn thương lũ là sự kết hợp
giữa xác suất tác động (thiệt hại) và khả năng chống chịu. Theo cách tiếp cận này
thì tính tổn thương lũ của các cộng đồng sống ven sông ngang bằng với những cộng
đồng sống ở vùng cao.
Các cách tiếp cận đánh giá tổn thương lũ ở trên chỉ xem tính tổn thương lũ là
một yếu tố trong việc xác định rủi ro lũ và chỉ tập trung vào một mặt nhất định như
kinh tế hay khả năng chống chịu của cộng đồng. Trong nghiên cứu của Villagra’n
de Leo’n JC (2006) [28] và UNESCO – ihe (2007) [31] thì tổn thương lũ được xác
định qua khả năng chống chịu, tính nhạy và sự lộ diện của các đối tượng trước nguy
cơ lũ, và đó cũng là hướng lựa chọn để tiệm cận nghiên cứu của luận văn này. Cơ
sở khoa học của phương pháp của nghiên cứu sẽ được trình bày chi tiết trong
chương 2, đồng thời . áp dụng để đánh giá tổn thương lũ vùng hạ lưu lưu vực sông
Thạch Hãn.
1.4 Đặc điểm địa lý tự nhiên, kinh tế - xã hội
1.4.1 Đặc điểm địa lý tự nhiên
a. Vị trí địa lý
Lưu vực sông Thạch Hãn nằm trong phạm vi từ 16
0
18 đến 16
0
54 vĩ độ Bắc

và 106
0
36 đến 107
0
18 kinh độ Đông, thuộc tỉnh Quảng Trị; phía Bắc giáp với lưu
vực sông Bến Hải; phía Nam giáp với lưu vực sông Ô Lâu; phía Tây là biên giới
Việt - Lào và phía Đông là Biển Đông, với diện tích là 2.660km
2
, chiếm 56% diện
12

tích toàn tỉnh Quảng Trị, nằm trên địa bàn các huyện Triệu Phong, Gio Linh,
Dakrông, Cam Lộ ,thành phố Đông Hà, thị xã Quảng Trị, (hình 1) [7].

Hình 1. Khu vực nghiên cứu
b. Địa hình và địa mạo
Địa hình lưu vực sông Thạch Hãn bao gồm: vùng cát ven biển, vùng đồng
bằng, vùng núi thấp và đồi, vùng núi cao.
- Vùng cát ven biển chạy dọc từ cửa Tùng đến bãi biển Mỹ Thuỷ theo dạng
cồn cát. Chiều rộng cồn cát nơi rộng nhất tới 3 - 4 km, dài đến 35 km, dốc về 2
phía: đồng bằng và biển, cao độ bình quân của các cồn cát từ 6 4 m
- Vùng đồng bằng là các thung lũng sâu kẹp giữa các dải đồi thấp và cồn cát
hình thành trên các cấu trúc uốn nếp của dãy Trường Sơn, có nguồn gốc mài mòn
và bồi tụ.
- Vùng núi thấp và đồi có dạng đồi bát úp liên tục. Độ dốc vùng núi bình
13

quân từ 15 18
0
, cao độ của dạng địa hình này là 200 – 1000 m, có nhiều thung

lũng lớn.
- Vùng núi cao xen kẽ các cụm đá vôi được hình thành do quá trình tạo sơn
xảy ra vào đầu đại mêzôzôi tạo nên dãy Trường Sơn. Dạng này phân bố phía Tây,
giáp theo biên giới Việt - Lào theo hướng Tây Bắc – Đông Nam với bậc địa hình từ
1000 - 1700 m với bề mặt bị xâm thực và chia cắt mạnh. Địa hình này thích hợp cho
cây lâm nghiệp và rừng phòng hộ đầu nguồn [6,7].
c. Địa chất và thổ nhưỡng
Phía Nam sông Thạch Hãn là tầng chứa nước có quy mô lớn. Ngoài các
thành tạo hạt mịn nguồn gốc biển lộ ra ở phía Tây Quốc lộ 1A còn có diện lộ của
các thành tạo nguồn gốc sông, sông biển hỗn hợp (amQ
II-III
) có khả năng chứa nước
tốt nhất, diện tích lộ ra khoảng 109,85 km
2
. Phía Bắc sông Thạch Hãn tầng chứa
nước phân bố dưới các trầm tích Holocen.
Thổ nhưỡng trên lưu vực sông Thạch Hãn được phân bố theo các vùng bao
gồm: vùng đồng bằng ven biển, vùng gò đồi, vùng đồi núi dãy Trường Sơn.
- Vùng đồng bằng ven biển phân bố dọc bờ biển, địa hình đụn cát có dạng
lượn sóng, độ dốc nghiêng ra biển. Lớp vỏ phong hoá khá dày, thành phần cơ giới
trên 97% là cát. Đất nghèo các nguyên tố vi lượng. Đồng bằng chủ yếu là đất
Bazan, cát khả năng giữ nước kém làm tăng lượng bốc hơi nước trên lưu vực.
- Vùng gò đồi hầu hết có dạng địa hình đồi thấp, một số dạng thung lũng
sông thuộc địa phận huyện Gio Linh, Cam Lộ trên vỏ phong hoá Mazma. Nhiều nơi
hình thành đất trống, đồi trọc. Thực vật chủ yếu là cây dạng lùm bụi, cây có gai. Đất
đai ở những nơi không có cây bị rửa trôi khá mạnh. Đá xuất lên bề mặt tạo lên dòng
chảy mạnh gây ra xói lở.
- Vùng đồi, núi dãy Trường Sơn bị chia cắt mạnh, thực vật nghèo.
+ Tiểu vùng đất bazan Khe Sanh, Hướng Phùng thuộc các xã Tân Hợp, Tân
Độ, Tân Liên, nông trường Khe Sanh, Hướng Phùng có dạng địa hình lượn sóng,

14

chia cắt yếu, đất đai phù hợp cho phát triển trồng cây công nghiệp dài ngày.
+ Tiểu vùng đất sa phiến thạch thuộc địa phận Lao Bảo, Lìa: nằm trong vùng
đứt gãy dọc đường 9, giáp khu vực Lao Bảo.
d. Thảm phủ thực vật
Đến năm 1990, nhiều diện tích rừng trồng và rừng tự nhiên tái sinh do
khoanh nuôi bảo vệ đã xuất hiện. Rừng trồng theo chương trình hỗ trợ của PAM
(Chương trình An toàn lương thực Thế giới) dọc các quốc lộ hoặc tỉnh lộ phát triển
nhanh và có hiệu quả môi trường rõ rệt. Từ các Chương trình Quốc gia 327, 264 và
kế hoạch trồng rừng, trồng cây nhân dân của cấp tỉnh, phát động và đầu tư, đã nâng
cao tỷ lệ che phủ rừng khá nhanh.
Đồng thời với các kế hoạch trồng rừng, trong giai đoạn từ 1995 đến 2005,
thực hiện hạn chế khai thác rừng tự nhiên, tăng cường khoanh nuôi phục hồi rừng tự
nhiên, độ che phủ rừng đã tăng bình quân 1%/năm.
e. Đặc điểm khí tượng thủy văn
Lưu vực sông Thạch Hãn nằm trong vùng mưa lớn Đông Trường Sơn.
Lượng mưa năm đạt 2.000-2.500mm, giảm dần từ hạ lưu lên thượng lưu, từ hữu
ngạn sang tả ngạn, từ Đông Nam lên Tây Bắc. Mùa mưa kéo dài từ tháng VIII đến
XI. Lượng mưa 3 ngày lớn nhất ứng với tần suất 5% từ 900mm ở hữu ngạn giảm
xuống 500mm ở tả ngạn. Mưa lũ lớn trên sông thường do bão và ATNĐ, đôi khi có
sự kết hợp của KKL. Bão đổ bộ vào phía bắc lưu vực (Thanh Hóa-Quảng Bình) vẫn
có thể gây lũ lớn trên sông Thạch Hãn. Đó là do trong quá trình di chuyển men theo
bờ biển lên phía Bắc, bão đã gây mưa lớn trước khi đổ bộ vào đất liền. Mùa lũ dài
trong 4 tháng, từ tháng VIII-XI. Lũ lớn trên báo động 3 thường xảy ra trong tháng
X, XI và tháng IX. Lũ thường xảy ra trong một thời gian ngắn, lũ lên trong vòng 24
đến 60h, lũ trên BĐ 3 kéo dài 15-43h, cường suất nước lên lớn nhất thường là 40-
50cm/h và có khi đạt 105cm/h. Triều ở Cửa Việt không lớn, biên độ triều lên trung
bình là 99cm, lớn nhất là 171cm. Hiện tượng nước dâng do bão và đỉnh lũ cao gặp
triều cường làm ngập lụt thêm trầm trọng.

15

f. Khí hậu
Điều kiện khí hậu ở Quảng Trị khá khắc nghiệt, chịu ảnh hưởng của gió
Tây Nam khô nóng, thường có bão và mưa lớn, biến động khí hậu mạnh. Do nằm
trọn vẹn trong nội chí tuyến bắc bán cầu, hàng năm có hai lần mặt trời đi qua đỉnh
nên lượng bức xạ cao: 70 – 80 kcalo/cm
2
/năm. Số giờ nắng trung bình là 1.700 –
1.800 giờ/năm, nhiệt độ trung bình năm dao động từ 20
0
C – 25
0
C. Mùa mưa thường
từ tháng 9 đến tháng 1 năm sau, tổng lượng mưa khoảng 2.000 – 2.700 mm/năm, độ
ẩm trung bình tháng từ 85% - 90%.
Đặc trưng khí hậu ở Quảng Trị là gió Tây Nam khô nóng và bão lớn. Hàng năm
tỉnh chịu từ 40 – 60 ngày khô nóng và nhiều cơn bão gây gió xoáy giặt kèm theo
mưa lớn.
g. Mạng lưới sông ngòi trên lưu vực
Hệ thống sông Thạch Hãn có 37 con sông lớn nhỏ, gồm 17 sông nhánh cấp I
(với 3 nhánh tiêu biểu là Vĩnh Phước, Rào Quán và Cam Lộ), 13 sông nhánh cấp II
và 6 sông nhánh cấp III. Lưu vực sông Thạch Hãn có diện tích là 2660km
2
, độ dài
sông chính: 156km, độ cao bình quân lưu vực: 301m, độ dốc bình quân lưu vực:
20,1%, độ rộng trung bình lưu vực: 36,8 km, mật độ lưới sông: 0,92; hệ số uốn
khúc: 3,5.
Do địa hình hẹp, dãy Trường Sơn chạy dọc phía Tây tạo nên độ dốc địa hình
lớn, vừa hình thành nên mạng lưới thủy văn ngắn, khả năng tập trung nước nhanh,

vừa là dạng địa hình đón gió dễ hình thành các hình thế gây mưa lớn cho khu vực,
vì vậy vùng hạ lưu lưu vực sông Thạch Hãn luôn bị uy hiếp bởi các trận lũ lớn, gây
ra nhiều thiệt hại về tính mạng và tài sản của nhân dân.
Mặt khác, trên lưu vực có sự phân hóa giữa đồng bằng và miền núi là rất rõ
rệt, hầu như không có phần trung du và địa hình chuyển tiếp, các dãy núi từ dải
Trường Sơn chạy ra sát biển tiếp nối với các khu vực trũng ven biển. Do vậy, khi
xảy ra lũ lớn thường gây ra ngập lụt trên diện tích đồng bằng rộng lớn. Bên cạnh đó,
do phía đông các huyện Gio Linh, Triệu Phong lại có cồn cát cao chạy song song
16

với bờ biển làm hạn chế đáng kể khả năng thoát lũ khiến cho vấn đề ngập lụt càng
trở nên trầm trọng hơn [7].
1.4.2 Đặc điểm kinh tế - xã hội
a, Dân số và dân tộc
Theo Niên giám thông kê tỉnh Quảng Trị năm 2010, dân số trên lưu vực
khoảng 370.000 người. Dân số phân bố không đều đặc biệt có sự khác biệt lớn giữa
đồng bằng và miền núi. Mật độ dân số trung bình toàn tỉnh: 139người/km
2
, thành
phố Đông Hà 1140 người/km
2
, trong khi đó huyện miền núi Đakrông 30người/km
2
.
Dân cư trong vùng chủ yếu là người Kinh, sống tập trung ở đồng bằng ven biển, các
thị trấn. Số còn lại là các dân tộc ít người như người Sách, Thái, Dao, Vân Kiều,
Sào, Pa Cô tập trung chủ yếu ở Đakrông.
b, Văn hóa và giáo dục
So với mặt bằng dân trí chung của cả nước thì trình độ dân trí của Quảng Trị
đang ở mức trung bình, vùng sâu, vùng xa trình độ dân trí thấp hơn. Các xã trong

vùng đồng bằng đã thực hiện tốt công tác xoá mù chữ. Lực lượng lao động vùng
nông thôn có tới 60% đã qua trình độ văn hoá cấp cơ sở và 20% số lao động có
trình độ văn hoá phổ thông trung học. Ở vùng núi, tình trạng bỏ học còn phổ biến.
Tỷ lệ mù hoặc tái mù chữ còn cao.
Khả năng nhận thức của người dân đối với các hiện tượng thiên tai còn ở
mức hạn chế, họ chủ yếu dựa vào kinh nghiệm của mình để đối phó với các hiện
tượng thiên tai.
c, Cơ cấu kinh tế
Nền kinh tế phát triển trên lưu vực tương đối toàn diện và liên tục. Nông,
lâm nghiệp và thủy sản chiếm 30.4%, dịch vụ 36,2%, công nghiệp và xây dựng
33,4% tổng sản lượng của tỉnh (số liệu năm 2010). Có tới 70% dân số sống nhờ vào
sản xuất nông nghiệp, 12% sống dựa vào công nghiệp, 5% dựa vào ngư nghiệp, 8%
sống nhờ vào lâm nghiệp còn lại là nhờ dịch vụ buôn bán nhỏ và các ngành khác.
17

d. Cơ sở hạ tầng
Y tế : Mạng lưới y tế ở vùng đồng bằng phát triển rộng khắp ở các cộng đồng
dân cư nhất là y tế cộng đồng, phòng ngừa quản lý và phát hiện các dịch bệnh. Mỗi
huyện có một bệnh viện với quy mô 80 giường bệnh, công tác y tế đã đóng vai trò
tích cực trong việc bảo vệ sức khoẻ nhân dân và phát huy thắng lợi chương trình
sinh đẻ có kế hoạch. Tuy nhiên, ở các xã miền núi, hệ thống y tế còn chưa được
phát triển, nhìn chung mỗi xã có 1 trạm y tế, song do khoảng cách từ các cụm dân
cư tới trạm xá còn xa và do mê tín dị đoan, nên tệ nạn chữa bệnh bằng cúng vái vẫn
còn tồn tại ở một số địa phương.
Giao thông: Hệ thống giao thông ở đây tương đối phát triển, tuy nhiên vẫn
có sự khác biệt giữa vùng đồng bằng ven biển và miền núi. Có 3 tuyến quốc lộ
chính đi qua: tuyến đường 1A từ ranh giới Quảng Bình - Quảng Trị đến Thừa Thiên
Huế, tuyến đường 9 từ thị xã Đông Hà đi Lào và cửa Việt (đường 9 đến cửa khẩu
Lao Bảo dài 82km). Tuyến đường 14 từ cầu Đakrông đi sang thượng nguồn sông
Hương. Tuyến đường này cùng với đường mòn Hồ Chí Minh trở thành tuyến đường

Trường Sơn công nghiệp. Đường thuỷ có trục đường theo sông Bến Hải, Sông
Hiếu, sông Thạch Hãn từ biển vào sâu đất liền, tuy nhiên tuyến đường thuỷ này
cũng chỉ cho phép thuyền trọng tải 10 tấn đi lại. Tuyến đường sắt chạy theo hướng
Bắc Nam có ga chính Đông Hà là nơi trung chuyển hàng hoá ra Bắc và vào Nam.
Ngành dịch vụ thương mại, du lịch: Ngành dịch vụ ở đây phát triển đã lâu.
Dịch vụ chủ yếu là buôn bán hàng hoá qua Lào, Thái Lan theo trục đường 9 và phục
vụ sản xuất nông nghiệp như sửa chữa công cụ lao động, cung cấp vật tư và bao tiêu
sản phẩm cho sản xuất nông nghiệp
Về du lịch, trong vùng có bãi tắm Cửa Việt khá đẹp, nhưng chủ yếu mới chỉ
thu hút được khách địa phương đến trong mùa hè. Các cơ sở vui chơi giải trí, ăn
nghỉ chưa được xây dựng nên cũng chưa thu hút được nhiều khách [3,7].
18

1.5 Tình hình về lũ lụt và những tổn thƣơng do lũ gây ra trong những năm gần
đây trên lƣu vực sông Thạch Hãn
Quảng Trị là một trong các tỉnh duyên hải Miền Trung có đặc điểm về khí
hậu và địa hình phức tạp. Là nơi chịu ảnh hưởng của hầu hết các loại thiên tai
thường xảy ra ở Việt Nam nhưng với tấn suất cao hơn, mức độ ác liệt hơn như bão
lũ, ngập lụt. Mùa lũ ở đây đựơc chia làm 3 thời kỳ trong năm.
Lũ tiểu mãn xảy ra vào tháng V, VI hàng năm. Tính chất lũ này nhỏ, tập
trung nhanh, xảy ra trong thời gian ngắn, đỉnh lũ nhọn, lên xuống nhanh, thường
xảy ra trong 2 ngày nên ít ảnh hưởng đến đời sông dân cư, chủ yếu ảnh hưởng đến
sản xuất nông nghiệp và nuôi trồng thủy sản.
Lũ sớm xảy ra vào tháng 6 đến đầu tháng IX hàng năm. Lũ này không có
tính chất thường xuyên nhưng lũ có tổng lượng lớn hơn lũ tiểu mãn, tập trung lũ
nhanh. Thời kỳ xảy ra lũ sớm thường bắt đầu vào thời kỳ triều bắt đầu cao. Do vậy
mực nước lũ cao hơn lũ tiểu mãn. Lũ này ít ảnh hưởng tới dân sinh mà chủ yếu là
ảnh hưởng tới nông nghiệp và thủy sản.

Nguồn Chi cục PCLB & TKCN tỉnh Quảng Trị

Hình 2: Những thiệt hại về kinh tế do lũ lụt gây ra trong những gần đây
19


Nguồn Chi cục PCLB & TKCN tỉnh Quảng Trị
Hình 3. Những thiệt hại về người do lũ lụt gây ra trong những năm gần đây
Lũ chính vụ xảy ra từ trung tuần tháng IX đến cuối tháng XI đầu tháng XII
hàng năm. Đây là thời kỳ mưa lớn trong năm và lũ thời kỳ này có thể xảy ra lũ quét
sườn dốc gây đất đá lở hay ngập lụt ở hạ du. Lũ này thường đi liền với bão gây thiệt
hại lớn cho kinh tế xã hội, gây chết người và hư hỏng công trình, cơ sở hạ tầng. Lũ
kéo dài 5 – 7 ngày, đỉnh lũ cao, tổng lượng lớn. Do đó những tổn thất do lũ lụt gây
ra cho tỉnh Quảng Trị là đáng kể [6,7].
Đặc biệt trong những năm gần đây, do tăng trưởng kinh tế ngày càng nhanh
cùng với việc các trận lũ xuất hiện với cường độ ngày càng lớn làm cho những thiệt
hại về kinh tế - xã hội ngày càng tăng [2,8]. Mức độ thiệt hại do lũ lụt trên địa bản
tỉnh Quảng Trị được thể hiện trên hình 2 và hình 3. Với tình hình phát triển kinh tế
hiện tại thì với các trận lũ lớn thì người dân không thể khống chế hay làm giảm lũ
lụt mà chỉ có thể tránh và chủ động làm giảm mức thiệt hại do lũ gây ra . Do đó các
biện pháp phi công trình như; cảnh báo lũ sớm, chủ động thu hoạch hoa màu khi có
lũ, lập các phương án ứng cứu khẩn cấp, nâng cao nhận thức của người dân về lũ
20

vv…đóng vai trò chủ đạo trong công tác phòng chống lũ lụt trong tỉnh cũng như
trên các lưu vực sông.
Lũ lụt trên địa bản lưu vực sông Thạch Hãn đã ảnh hưởng sâu rộng tới sự
phát triển kinh tế - xã hội của vùng. Do vậy, để giảm thiểu những tổn thương do lũ
gây ra cần có cách tiếp cận đa ngành trong công tác quản lý tổng hợp rủi ro thiên
tai. Trong đó việc nghiên cứu đánh giá những tổn thương do lũ lụt gây ra có vai trò
quan trọng để đưa ra các biện pháp giảm thiểu những thiệt hại do lũ. Cơ sở khoa
học để đánh giá tổn thương do lũ sẽ được trình bày trong chương 2.

21

Chƣơng 2 - CƠ SỞ KHOA HỌC ĐÁNH GIÁ TÍNH DỄ BỊ TỔN
THƢƠNG DO LŨ
2.1 Phƣơng pháp
Năm 2006, Villagra’n de Leo’n JC [28] đã đưa ra mối quan hệ giữa tính dễ
tổn thương lũ, sự lộ diện, tính nhạy và khả năng chống chịu qua công thức;

Trong khi đó UNESCO – ihe lại đưa ra một cách tính khác;
Tổn thương lũ = Sự lộ diện + Tính nhạy – Khả năng phục hồi (2)
Trong đó, sự lộ diện được hiểu như là các giá trị có mặt tại vị trí lũ lụt có thể
xảy ra. Những giá trị này có thể là hàng hóa, cơ sở hạ tầng, di sản văn hóa, con
người, nông nghiệp…hay sự lộ diện có thể được hiểu là mức độ phơi bày của tài
sản, con người nằm trong vùng nguy cơ lũ. Sự lộ diện phụ thuộc vào tần suất xuất
hiện con lũ, cường độ lũ và giá trị tài sản, con người có mặt tại đó.
Tính nhạy được định nghĩa là các yếu tố tiếp xúc trong hệ thống, ảnh hưởng
đến xác suất bị tổn hại ở những thời điểm nguy hại của lũ lụt. Tính nhạy liên quan
đến các đặc tính của hệ thống, bao gồm bối cảnh xã hội của dạng thiệt hại do lũ.
Đặc biệt là nhận thức và sự chuẩn bị sẵn sàng của người dân trước nguy cơ lũ, các
tổ chức liên quan đến giảm nhẹ thiên tai, các biện pháp bảo vệ cộng đồng trước lũ.
Khả năng phục hồi là khả năng của hệ thống chịu được những nhiễu loạn do
lũ gây ra và duy trì hiệu quả các hoạt động của thành phần kinh tế xã hội, môi
trường, vật lý của hệ thống.
Trong tình hình thực tế, rất khó khăn để đánh giá tính nhạy cảm, khả năng
phục hồi và khả năng đối phó một cách riêng biệt cho các cộng đồng, do
vậy những khía cạnh đó có thể được kết hợp thành khả năng chống chịu, khi đó tổn
thương lũ có thể tính như sau:
(1)

22

Tổn thương = Sự lộ diện – Khả năng chống chịu (3)
Nếu như sự lộ diện thể hiện sự phơi bày của tài sản, con người trước nguy cơ
lũ thì khả năng chống chịu lại đặc trưng cho các biện pháp mà con người sử dụng
trước thiên tai nhằm chống lại những thương tổn do lũ gây ra. Khả năng chống chịu
phụ thuộc vào sự nhận thức của cộng đồng, các biện pháp phòng chống lũ, sự hỗ trợ
của các cơ quan chức năng, công tác cảnh báo lũ, sự phục hồi sau lũ. Dựa trên công
thức (3) tác giả đã xây dựng khung tính toán tính tổn thương lũ (hình 4).

Hình 4. Các bước xác định tính tổn thương lũ
Qua hình 4, để xây dựng được bản đồ tổn thương lũ cần xác định đựơc sự
phơi bày của các đối tượng trước lũ và khả năng chống chịu của cộng đồng. Trong
đó sự phơi bày của các đối tượng trước lũ được thành lập dựa trên bản đồ nguy cơ
lũ và bản đồ sử dụng đất. Ở đây bản đồ nguy cơ lũ được tích hợp dựa trên ba bản
đồ; bản đồ độ sâu ngập, bản đồ thời gian ngập, bản đồ vận tốc đỉnh lũ. Các bản đồ
23

này là kết quả đầu ra của mô hình thủy lực, cụ thể là mô hình thủy lực Mike Flood
đã được sử dụng để xây dụng bản đồ nguy cơ lũ.
2.2 Xây dựng bản đồ nguy cơ lũ
Bản đồ nguy cơ lũ có thể được đánh giá thông qua các chỉ số cơ bản như bản
đồ ngập lụt, thời đoạn lũ, vận tốc lũ, xung lượng lũ (là tích của mực nước lũ và vận
tốc lũ), vật liệu trong dòng lũ (trầm tích, muối, các chất hóa học, nước thải và đất
đá) vv…Trong các yếu tố đó thì độ sâu ngập lụt, vận tốc đỉnh lũ, thời gian ngập lụt
đóng một vai trò quan trọng trong việc xác định các thiệt hại về lũ. Sự tích hợp giữa
độ sâu ngập và vận tốc đỉnh lũ thể hiện khả năng phá hủy các đối tượng trên vùng
mà lũ đi qua, ảnh hưởng trực tiếp đến các đối tượng như nhà cửa, các công trình,
tính mạng của người dân và sức khỏe của cộng đồng. Thời đoạn lũ hay thời gian
ngập lụt lại ảnh hưởng gián tiếp đến sự phá hủy như làm ngập úng hoa màu, gián

đoạn các hoạt động kinh tế xã hội, gây ô nhiễm, bệnh dịch vv… Để đánh giá được
nguy cơ lũ trong vùng nghiên cứu luận văn đã sử dụng bộ mô hình MIKE FLOOD
để mô phỏng lại các trận lũ trong lịch sử để hiệu chỉnh và kiểm định mô hình và qua
đó mô phỏng cho trận lũ với tần suất 1% . Dựa trên phương pháp chồng xếp bản đồ
độ sâu ngập, vận tốc lũ, thời gian ngập (kết quả đầu ra của mô hình MIKE FLOOD)
theo trọng số luận văn đã xây dựng bản đồ nguy cơ lũ ứng với tần suất lũ 1%.
2.2.1 Giới thiệu về mô hình MIKE FLOOD
Mô hình MIKE FLOOD được phát triển bởi Viện Thủy lực Đan Mạch (DHI)
thực chất là phần mềm liên kết giữa mô hình MIKE 11 và MIKE 21 đã được xây
dựng trước đó. Mô hình MIKE FLOOD thực hiện các kết nối giữa mô hình MIKE
11 (tính toán thủy lực mạng sông 1 chiều) với mô hình MIKE 21 (mô phỏng dòng
chảy nước nông 2 chiều theo phương ngang) bằng 4 loại kết nối [1,5]: a) kết nối tiêu
chuẩn: sử dụng khi một nhánh sông một chiều đổ trực tiếp vào vùng ngập 2 chiều;
b) kết nối bên: sử dụng khi một nhánh sông nằm kề vùng ngập, và khi mực nước
trong sông cao hơn cao trình bờ thì sẽ kết nối với ô lưới tương ứng của mô hình 2
24

chiều; c) kết nối công trình (ẩn): sử dụng các dạng liên kết qua công trình; và d) kết
nối khô (zero flow link): là kết nối không cho dòng chảy tràn qua.
Bộ mô hình này có thể tích hợp nhiều mô đun khác nhau, nhưng trong khuôn
khổ luận văn chỉ sử dụng mô đun RR (mô hình mưa-dòng chảy NAM) để tạo dòng
chảy biên đầu vào cho mô hình thủy lực mạng sông (HD) kết hợp với mô hình thủy
lực 2 chiều MIKE 21. Giới thiệu và mô tả chi tiết về mô hình MIKE FLOOD và các
khả năng ứng dụng của mô hình có thể dễ dàng tìm thấy trong các tài liệu và nghiên
cứu gần đây [1,4].
2.2.2 Xây dựng mạng lưới thủy lực cho vùng nghiên cứu
Vùng hạ lưu sông Thạch Hãn có chế độ thủy văn phức tạp, chịu sự chi phối
của cả hệ thống sông Bến Hải (qua sông Cách Hòm) và Ô Lâu (qua sông Vĩnh
Định). Ngoài ra, hiện tượng ngập lụt trong khu vực còn chịu ảnh hưởng bởi mưa nội
đồng do vùng nghiên cứu có dải cát ven biển, các dải cát này chạy dọc từ Cửa Việt

đến bãi biển Mỹ Thuỷ có vai trò như một tuyến đê, do đó vùng đồng bằng phía
trong có dạng thung lũng sâu kẹp giữa các giải đồi thấp và các cồn cát ven dẫn tới
vùng này thường xuyên xảy ra hiện tượng ngập lụt khi có mưa lớn.
Tuy nhiên, trong mùa mưa lũ đặc biệt trong các trận lũ lớn, chế độ dòng
chảy hạ lưu sông Thạch Hãn lại chịu ảnh hưởng bởi chế độ lũ của hệ thống sông
Bến Hải do có sông Cánh Hòm kết nối giữa 2 hệ thống sông Thạch Hãn và Bến Hải.
Thực tế hai đầu sông Cánh Hòm có các cống Xuân Hòa và Mai Xá để điều tiết quá
trình trao đổi dòng chảy giữa hạ lưu 2 hệ thống sông Thạch Hãn và Bến Hải nhưng
chủ yếu các cống chỉ hoạt động điều tiết trong mùa hạn nhằm ngăn mặn giữ ngọt
phục vụ nông nghiệp, và mở hoàn toàn trong mùa lũ. Do đó, khi lũ trên sông Thạch
Hãn lớn hơn lũ trên sông Bến Hải, một phần dòng chảy sẽ được chuyển qua sông
Cánh Hòm và ngược lại. Còn sự trao đổi nước giữa lưu vực sông Thạch Hãn và Ô
Lâu thông qua sông Vĩnh Định và đập tràn An Tiêm trên sông Vĩnh Định. Đập tràn
này có nhiệm vụ phân lũ từ sông Thạch Hãn trong mùa lũ chính vụ sang sông Vĩnh
Định để bảo vệ kênh chính Thạch Hãn, không cho lũ hè thu và tiểu mãn từ sông