Thực trạng tuân thủ một số quy trình kiểm soát nhiễm khuẩn bệnh viện và hiệu quả can thiệp tại bệnh viện thanh nhàn năm 2018 2020

1

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
BỘ Y TẾ
TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y DƯỢC HẢI PHỊNG

THỰC TRẠNG TN THỦ MỘT SỐ
QUY TRÌNH KIỂM SOÁT NHIỄM KHUẨN
BỆNH VIỆN VÀ HIỆU QUẢ CAN THIỆP
TẠI BỆNH VIỆN THANH NHÀN NĂM 2018 - 2020

LUẬN ÁN TIẾN SĨ Y TẾ CÔNG CỘNG

HÀ NỘI - 2022


2

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
BỘ Y TẾ
TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y DƯỢC HẢI PHỊNG

THỰC TRẠNG TN THỦ MỘT SỐ
QUY TRÌNH KIỂM SOÁT NHIỄM KHUẨN
BỆNH VIỆN VÀ HIỆU QUẢ CAN THIỆP
TẠI BỆNH VIỆN THANH NHÀN NĂM 2018 - 2020
Ngành
Mã số

: Y tế cơng cộng
: 9720701

LUẬN ÁN TIẾN SĨ Y TẾ CƠNG CỘNG
Người hướng dẫn khoa học:

HÀ NỘI - 2022


3

LỜI CAM ĐOAN
Tơi tên là , nghiên cứu sinh khóa 6/2017 Trường Đại học Y dược Hải
Phòng, ngành: Y tế công cộng, xin cam đoan:
1.

Đây là luận án do bản thân tôi trực tiếp thực hiện dưới sự hướng dẫn
của Thầy PGS TS Phạm Minh Khuê và PGS TS Doãn Ngọc Hải
hướng dẫn

2.

Cơng trình này khơng trùng lặp với bất kỳ nghiên cứu nào khác đã
được công bố tại Việt Nam

3.

Các số liệu và thông tin trong nghiên cứu là hồn tồn chính xác,
trung thực và khách quan, đã được xác nhận và chấp thuận của cơ sở
nơi nghiên cứu

Tôi hoàn toàn chịu trách nhiệm trước pháp luật về những cam kết này

Tác giả


4

LỜI CẢM ƠN
Sau một thời gian nỗ lực học tập và nghiên cứu, tơi đã hồn thành luận
án này với sự giúp đỡ tận tình của nhiều tập thể và cá nhân Trước hết, tơi xin
bày tỏ lịng biết ơn sâu sắc, lời tri ân đến Thầy– Chủ tịch Hội đồng trường, Bí
thư đảng ủy trường Đại học Y dược Hải Phịng đã tận tình giúp đỡ, người thầy
ln tâm huyết, tận tụy với bao thế hệ sinh viên trường Đại học Y Dược Hải
Phòng Người Thầy trực tiếp hướng dẫn, chỉ bảo tơi trong suốt q trình học
tập và nghiên cứu Cảm ơn Thầy– Viện trưởng Viện sức khỏe nghề nghiệp và
mơi trường, người thầy ln khích lệ, tận tình hướng dẫn tơi hồn thành luận
án
Tơi xin chân thành cảm ơn PGS TS Đào Quang Minh – Giám đốc
bệnh viện Thanh Nhàn, người đã định hướng, động viên, tạo điều kiện cho
tôi được học tập và thực hiện triển khai nghiên cứu tại bệnh viện một cách
thuận lợi
Tôi cũng xin trân trọng gửi lời tri ân tới Ban Giám hiệu, Khoa Y tế
công cộng và tập thể các thầy cơ giáo Trường Đại học Y dược Hải Phịng,
những người đã tận tâm dạy dỗ, trang bị cho tôi các kiến thức, kỹ năng trong
học tập và nghiên cứu
Xin gửi lời cảm ơn chân thành tới Đảng ủy - Ban Giám đốc, tập thể
phòng Đào tạo - Chỉ đạo tuyến, các bạn đồng nghiệp tại Bệnh viện Thanh
Nhàn, đã luôn giúp đỡ, hỗ trợ tơi thực hiện, hồn thành nghiên cứu
Cuối cùng, tôi xin dành một lời tri ân đặc biệt gửi tới tồn thể Gia
đình, Bố mẹ, anh em bạn bè, chồng và các con tôi, những người luôn dành
cho tôi sự yêu thương, tin tưởng, động viên, luôn kề vai sát cánh, chia sẻ cùng

tơi những khó khăn trong học tập cũng như trong cuộc sống để tôi quyết tâm
học tập, và hoàn thành luận án này
NCS


5

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
CSHQ

Chỉ số hiệu quả

CDC

Centers for Disease Control and Prevention
(Trung tâm phịng ngừa và kiểm sốt bệnh)

DD/KTV/NHS Điều dưỡng/Kỹ thuật viên/Nữ hộ sinh
KCBC

Khám bệnh chữa bệnh

KSNK

Kiểm soát nhiễm khuẩn

NNIS

National Nosocomial Infection Surveillance system
(Hệ thống Quốc gia về Giám sát Nhiễm khuẩn bệnh viện)

NKBV

Nhiễm khuẩn bệnh viện

NVYT

Nhân viên y tế

TCYTTG

Tổ chức Y tế Thế giới

WHO

World Health Organization (Tổ chức Y tế Thế giới)


6

MỤC LỤC


7

DANH MỤC BẢNG


8

DANH MỤC HÌNH


9

ĐẶT VẤN ĐỀ
Tn thủ các quy trình kiểm sốt nhiễm khuẩn (KSNK) là một trong
những yêu cầu bắt buộc trong việc đảm bảo giảm thiểu nhiễm khuẩn bệnh
viện (NKBV) tại các cơ sở chăm sóc sức khỏe NKBV được ghi nhận là một
trong những vấn đề y tế công cộng hàng đầu trên toàn thế giới

1

NKBV xảy

ra sau khi người bệnh nhập viện và được coi là một chỉ số quan trọng đánh giá
chất lượng bệnh viện, khả năng tổ chức quản lý và khả năng đảm bảo an toàn
cho người bệnh của cơ sở y tế

2

NKBV làm tăng nguy cơ tử vong, kéo dài

thời gian điều trị bệnh và gây ra những gánh nặng kinh tế đáng kể cho người
bệnh, gây thiệt hại cho toàn xã hội

3-5

Tại Việt Nam, các kết quả điều tra cho

thấy tỷ lệ NKBV dao động từ 3,9% đến 13,1% 6-8
Trên thực tế, NKBV lan truyền bằng nhiều con đường thông qua bề mặt
(đặc biệt là tay), nước, khơng khí, đường tiêu hóa và phẫu thuật

9

Trong đó,

vai trị của NVYT trong việc lây truyền NKBV là rất lớn Nhiều NKBV được
gây ra bởi sự lan truyền từ người bệnh này sang người bệnh khác thông qua
NVYT 10, 11, đặc biệt là điều dưỡng Điều dưỡng là NVYT phải tiếp xúc trực
tiếp với người bệnh và các môi trường nhiễm khuẩn ở mức độ cao, từ đó
trong q trình thực hành lâm sàng có thể gây lây nhiễm chéo các loại vi
khuẩn từ người bệnh mắc bệnh này sang người bệnh mắc bệnh khác Do đó,
tuân thủ các quy trình KSNK như vệ sinh tay, khử khuẩn-tiệt khuẩn, hay trong
các quy trình thay băng vết thương hoặc đặt catheter tĩnh mạch đóng vai trị
quan trọng giúp giảm gánh nặng do NKBV gây ra Tuy nhiên, mặc dù có vai
trị quan trọng trong KSNK, tình trạng tn thủ các quy trình KSNK ở NVYT
và điều dưỡng vẫn cịn hạn chế Ví dụ, tỷ lệ tn thủ vệ sinh tay chỉ 25,8%
đến 42,9% 12, 13, hay tỷ lệ tuân thủ quy trình thay băng vết thương là 51,6%

14

Vì vậy, các can thiệp tập trung tăng sự tuân thủ thực hành KSNK của NVYT
nói chung và điều dưỡng nói riêng trong bệnh viện đóng vai trị trung tâm cho
các chiến lược giảm thiểu tỷ lệ mắc KNBV 15


10

Bệnh viện Thanh Nhàn là bệnh viện đa khoa hạng I của Thành phố Hà
Nội với trang thiết bị phục vụ công tác điều trị được đầu tư nhưng diện tích
dành cho điều trị chưa được đồng bộ, số lượng người bệnh đang bị quá tải,
cũng như vị trí để thực hiện tốt công tác KSNK bệnh viện Bên cạnh đó, qua
đánh giá nội bộ cho thấy, hệ thống KSNK của bệnh viện chưa được thực hiện
một cách có hệ thống và thường quy Tình trạng tuân thủ các quy trình KSNK
tại bệnh viện ở các NVYT nói chung và điều dưỡng nói riêng cịn thấp Theo
báo cáo giám sát của khoa Kiểm soát nhiễm khuẩn bệnh viện Thanh Nhàn
tháng 10/2017 tỷ lệ tuân thủ vệ sinh tay của NVYT thấp (41,6%) nhưng tỷ lệ
NKBV tăng cao Đây là một trong những yếu tố nguy cơ đe dọa sức khỏe của
người bệnh điều trị tại bệnh viện Do đó, cần thiết phải tìm hiểu thực trạng tuân
thủ các quy trình cơ bản KSNK và triển khai các can thiệp phù hợp nhằm nâng
cao mức độ tuân thủ các biện pháp KSNK của nhân viên y tế, đặc biệt là điều
dưỡng Câu hỏi nghiên cứu đặt ra là vậy tình trạng tn thủ một số quy trình
kiểm sốt nhiễm khuẩn cốt lõi như vệ sinh tay, đặt catheter tĩnh mạch ngoại vi
và thay băng vết thương tại bệnh viện như thế nào? Có những yếu tố nào liên
quan đến tình trạng tuân thủ này? Tình trạng này ảnh hưởng tới tình trạng
NKBV chung của toàn bệnh viện như thế nào? Và biện pháp can thiệp nào sẽ
có hiệu quả để làm cải thiện tình trạng tuân thủ KSNK và giảm NKBV? Xuất
phát từ những thực tế trên, nghiên cứu: "Thực trạng tn thủ một số quy trình
kiểm sốt nhiễm khuẩn bệnh viện và hiệu quả can thiệp tại Bệnh viện
Thanh Nhàn năm 2018-2020” được thực hiện với các mục tiêu:
1. Mô tả thực trạng tuân thủ một số quy trình kiểm sốt phịng chống

nhiễm khuẩn bệnh viện và yếu tố liên quan tại Bệnh viện Thanh Nhàn
Hà Nội năm 2018-2019
2. Xác định một số yếu tố liên quan đến nhiễm khuẩn bệnh viện tại bệnh

viện năm 2018-2019
3. Đánh giá kết quả tn thủ ba quy trình cơ bản trong phịng ngừa

nhiễm khuẩn bệnh viện của điều dưỡng viên tại địa điểm nghiên cứu


11

năm 2020


12

Chương 1
TỔNG QUAN TÀI LIỆU
1 1 Khái niệm nhiễm khuẩn bệnh viện
Nhiễm khuẩn bệnh viện (NKBV): hay nhiễm khuẩn liên quan đến
chăm sóc sức khỏe (Healthcare associated infections – HAIs) là nhiễm khuẩn
xảy ra tại các cơ sở y tế sau khi người bệnh nhập viện ít nhất 48 tiếng, mà
khơng phải là ủ bệnh hoặc có triệu chứng tại thời điểm nhập viện 16, 17 NKBV
bao gồm cả nhiễm khuẩn ở người bệnh đã xuất viện và nhiễm khuẩn nghề
nghiệp ở NVYT 16, 17
1 2 Thực trạng tuân thủ một số quy trình kiểm sốt nhiễm khuẩn bệnh
viện của nhân viên y tế
Kiểm soát nhiễm khuẩn (KSNK) là một trong những ưu tiên hàng đầu
trong vận hành các cơ sở y tế, và là chỉ tiêu được sử dụng để đánh giá đảm
bảo chất lượng bệnh viện Các chương trình và quy định về KSNK cũng đã
được ban hành ở các quốc gia, từ đó giúp làm giảm thiểu gánh nặng do
NKBV gây ra cho cơ sở y tế và người bệnh
Việc tuân thủ các quy trình KSNK là điều kiện bắt buộc mà mỗi
NVYT khi thực hành lâm sàng cần quan tâm đến NVYT khơng những có
nguy cơ mắc nhiễm khuẩn bệnh viện mà cịn có thể là nguồn truyền nhiễm,

lây truyền vi sinh vật cho người bệnh Một số loại vi sinh vật lan truyền từ
NVYT sang người bệnh thường gặp là tụ cầu vàng, liên cầu nhóm A, cúm

18

Danzmann và cộng sự (2013) tiến hành một nghiên cứu tổng quan hệ thống
cho thấy, trong 152 đợt dịch NKBV được ghi nhận trên thế giới chủ yếu từ
các khoa ngoại, sơ sinh và sản phụ khoa Các trường hợp NKBV thường gặp
nhất là nhiễm khuẩn vết mổ, nhiễm vi rút viêm gan B và nhiễm khuẩn


13

huyết, với vi rút viêm gan B, S aureus và S pyogenes là những mầm bệnh
chủ yếu Trong 152 vụ, 59 vụ bùng phát (41,5%) xuất phát từ bác sĩ và 56
vụ bùng phát (39,4%) bắt nguồn từ y tá Sự lây truyền chủ yếu xảy ra qua
tiếp xúc trực tiếp 19
Tăng cường tuân thủ các quy trình KSNK, đặc biệt là các quy trình vệ
sinh tay, quy trình tiêm an tồn, quy trình khử khuẩn-tiệt khuẩn, quy trình
thay băng vết thương và quy trình đặt Catheter tĩnh mạch ngoại biên, đóng vai
trị là trọng tâm của các chương trình can thiệp nâng cao khả năng KSNK tại
các khoa và đơn vị của bệnh viện
1 2 1 Quy trình vệ sinh tay
1 2 1 1 Tầm quan trọng của vệ sinh tay
Vệ sinh tay được dùng để chỉ ra các phương pháp làm sạch tay, bao gồm
rửa tay bằng nước với xà phòng, chà tay với dung dịch chứa cồn và rửa
tay/sát khuẩn tay phẫu thuật Vệ sinh tay bao gồm:
- Rửa tay: Rửa tay với xà phòng thường (trung tính) và nước
- Rửa tay sát khuẩn: Rửa tay với xà phòng chứa chất sát khuẩn
- Chà tay bằng dung dịch chứa cồn (Hand rub)

- Rửa tay/sát khuẩn tay phẫu thuật: phương pháp mà phẫu thuật viên rửa
tay sát khuẩn hay chà tay bằng dung dịch chứa cồn trước khi phẫu thuật
Vệ sinh tay là một trong những biện pháp ưu tiên hàng đầu giúp đảm bảo
vệ sinh của NVYT, ngăn chặn sự lây nhiễm vi sinh vật từ NVYT đến người
bệnh Bàn tay bị ô nhiễm của NVYT là nguồn lây lan mầm bệnh chính Vệ
sinh tay đúng cách làm giảm sự gia tăng của vi sinh vật, do đó giảm nguy cơ
NKBV và chi phí chăm sóc sức khỏe tổng thể, thời gian lưu trú và cuối cùng
là bồi hoàn


14

Vệ sinh tay được cho thực hành quan trọng nhất trong việc giảm lây
truyền NKBV trong cơ sở y tế

20

Một số nghiên cứu báo cáo rằng với một

quy trình vệ sinh tay đơn giản và dễ hiểu để làm sạch tay bằng dung dịch
cồn rửa tay có thể giúp ngăn ngừa NKBV và cứu sống, giảm tỷ lệ mắc bệnh
và giảm thiểu chi phí chăm sóc sức khỏe cho người bệnh Chen và cộng sự
(2011) nghiên cứu theo dõi dọc trong 4 năm tại Đài Loan cho thấy mức độ
tuân thủ vệ sinh tay của NVYT từ 43,3% lên 95,6% sau 4 năm, tỷ lệ NKBV
trong cùng thời kì giảm 8,9%, tiết kiệm gần 5,3 triệu USD cho người bệnh

21

Nghiên cứu khác tại Phần Lan trên 5 năm với 52115 quan sát rửa tay cho
thấy tỷ lệ tuân thủ vệ sinh tay tăng lên có liên quan đến tỷ lệ mắc mới

NKBV giảm đi 22
TCYTTG ủng hộ rằng vệ sinh tay hiệu quả là thực hành quan trọng nhất
để ngăn ngừa và kiểm sốt NKBV và tình trạng vi khuẩn kháng kháng sinh

23

TCYTTG cũng khuyến khích và vận động tất cả NVYT phải rửa tay trước khi
tiếp xúc với người bệnh, trước khi thực hiện các thủ tục vô trùng, sau khi tiếp
xúc với dịch cơ thể, sau khi tiếp xúc với người bệnh và sau khi tiếp xúc với
môi trường xung quanh người bệnh

23

Trung tâm Kiểm sốt và Phịng ngừa

Dịch bệnh Mỹ (CDC) và Hiệp hội Điều dưỡng Hoàng gia Anh Quốc đã xây
dựng hướng dẫn toàn diện về phịng chống KSNK, trong đó cũng nhấn mạnh
tầm quan trọng của việc vệ sinh tay, cũng như thúc đẩy và vận động rằng tất
cả các NVYT phải được “đào tạo bắt buộc về KSNK” và “kiến thức và kỹ
năng phải được cập nhật liên tục” 24, 25
Tại Việt Nam, các quy định và hướng dẫn về vệ sinh tay cũng được ban
hành xuyên suốt cùng với các quy định chung của công tác KSNK tại các cơ
sở KBCB 26-29, nhấn mạnh đến vai trò và tầm quan trọng của vệ sinh tay trong
KSNK


15

1 2 1 2 Chỉ định vệ sinh tay
Vệ sinh tay là một trong những biện pháp phổ biến nhất dùng để phịng

chống và kiểm sốt NKBV Năm 2004, TCYTTTG bắt đầu xây dựng hướng
dẫn thực hành vệ sinh tay trong các cơ sở y tế Với sự tham gia của nhiều
chuyên gia Quốc tế hàng đầu trong lĩnh vực này, qua nhiều lần sửa đổi, bản
hướng dẫn chính thức được ban hành năm 2009 với quy trình vệ sinh tay 6
bước

23, 30, 31

TCYTTTG cũng đề xuất chiến lược “5 Thời điểm Vệ sinh Bàn

tay của Tôi” (My 5 moments for Hand Hygiene) nhằm xác định khi nào
NVYT nên thực hiện vệ sinh tay trong q trình chăm sóc lâm sàng

23

Chiến

lược này dựa trên mơ hình khái niệm về sự lây truyền chéo của vi sinh vật và
được thiết kế để sử dụng để giảng dạy, kiểm tra và báo cáo hành vi vệ sinh tay
(hình 1 2) Các khu vực người bệnh (patient zone) là yếu tố trung tâm của
chiến lược này với 5 thời điểm:
1) Trước khi tiếp xúc người bệnh
2) Trước quy trình vơ trùng
3) Sau khi tiếp xúc với chất lỏng cơ thể
4) Sau khi tiếp xúc người bệnh
5) Sau khi tiếp xúc môi trường xung quanh người bệnh


16

Bảng 1 1 Tổng hợp một số chỉ định vệ sinh tay 23
T
T

Chỉ định

1

Trước khi
tiếp xúc
người
bệnh

+) Bắt tay, cầm tay, xoa trán trẻ, thăm khám
+) Giúp nâng đỡ, xoay trở, dìu, tắm, gội, xoa bóp cho người
bệnh
+) Bắt mạch, huyết áp, nghe phổi, khám bụng, điện tâm đồ…

2

Trước khi
làm thủ
thuật hoặc
quy trình
sạch/vơ
khuẩn

+) Đánh răng, nhỏ mắt cho người bệnh
+) Tiêm, truyền, cho người bệnh uống thuốc
+) Chuẩn bị dụng cụ, phương tiện chăm sóc, khám bệnh, điều trị

+) Chăm sóc vùng da tổn thương, thay băng
+) Đặt thông dạ dày, thông tiểu, mở hệ thống dẫn lưu, hút đờm
rãi
+) Chuẩn bị thức ăn, pha thuốc, dược phẩm…

3

+) Vệ sinh răng miệng, nhỏ mắt, hút đờm cho người bệnh
+) Chăm sóc vùng da tổn thương, thay băng, tiêm dưới da
Sau khi có +) Lấy bệnh phẩm hoặc thao tác liên quan tới dịch cơ thể, mở
nguy cơ hệ thống dẫn lưu, đặt và loại bỏ ống nội khí quản
tiếp xúc +) Loại bỏ phân, nước tiểu, chất nôn, xử lý chất thải (băng,
dịch cơ
tã, đệm, quần áo, ga giường ở người bệnh đại tiểu tiện không
thể
tự chủ), làm sạch các vật liệu hoặc khu vực dây chất bẩn nhìn
thấy bằng mắt thường (đổ vải bẩn, nhà vệ sinh, ống đựng
nước tiểu làm xét nghiệm, bô, dụng cụ y tế)

4

Sau khi
tiếp xúc
người
bệnh

+) Đánh răng, nhỏ mắt cho người bệnh
+) Tiêm, truyền, cho người bệnh uống thuốc
+) Chuẩn bị dụng cụ, phương tiện chăm sóc, khám bệnh, điều trị
+) Chăm sóc vùng da tổn thương, thay băng

+) Đặt thông dạ dày, thông tiểu, mở hệ thống dẫn lưu, hút đờm
rãi
+) Chuẩn bị thức ăn, pha thuốc, dược phẩm…

Sau khi
tiếp xúc
bề mặt
xung
quanh

+) Động chạm vào giường, bàn, ghế xung quanh người bệnh
+) Đụng chạm vào các máy móc xung quanh giường người
bệnh
+) Thay ga giường, thay chiếu
+) Điều chỉnh tốc độ dịch truyền

5

Trường hợp


17

T
T

Trường hợp

Chỉ định
người

bệnh

+) Đụng chạm vào bất cứ vật gì trong bán kính 1m xung
quanh người bệnh

1 2 1 3 Quy trình vệ sinh tay
Có hai phương pháp vệ sinh tay (VST) bao gồm rửa tay bằng nước và xà
phòng và chà tay bằng dung dịch cồn Nhìn chung, về nguyên tắc, rửa tay khi
bàn tay nhìn thấy bẩn hoặc có dính dịch cơ thể bằng xà bơng và nước Nếu
bàn tay khơng nhìn thấy bẩn hoặc nhiễm khuẩn, có thể dùng cồn sát khuẩn
bàn tay Cần lưu ý, phải đảm bảo bàn tay khơ hồn tồn trước khi bắt đầu bất
kỳ hoạt động chăm sóc nào cho người bệnh 28
1 2 1 4 Thực trạng tuân thủ quy trình vệ sinh tay ở điều dưỡng và một số yếu
tố liên quan
a/ Trên thế giới
Mặc dù tầm quan trọng của vệ sinh tay đã được thừa nhận, việc tuân thủ
quy trình 6 bước vẫn cịn hạn chế, kể cả các nước thu nhập cao Năm 2009,
một nghiên cứu tổng hợp do Erasmus và cộng sự thực hiện trên 96 nghiên
cứu cho thấy tỷ lệ tuân thủ trung vị tổng thể là 40%, trong đó tỷ lệ tuân thủ
thấp hơn ở các đơn vị chăm sóc tích cực (30%-40%) so với các cơ sở khác
(50% -60%), thấp hơn ở bác sĩ (32%) so với điều dưỡng (48%) Tỷ lệ tuân thủ
trước khi tiếp xúc người bệnh (21%) cũng thấp hơn so với sau khi tiếp xúc
với người bệnh (47%) Tình huống có tỷ lệ tuân thủ thấp thường xảy ra sau
khi các NVYT thực hiện nhiều hoạt động hoặc những hoạt động có bác sỹ
tham gia; trong khi tình huống có tỷ lệ tuân thủ cao thường là sau khi thực
hiện các cơng việc bẩn hoặc có sẵn nước rửa tay ở xung quanh 32
Ở các khu vực chăm sóc tích cực, nơi yêu cầu tình trạng vệ sinh tay
nghiêm ngặt, tỷ lệ tuân thủ vệ sinh tay ở NVYT cũng ở mức thấp Ann và
cộng sự (2019) tiến hành tổng quan 61 nghiên cứu cho thấy tại các đơn vị hồi

18

sức tích cực trên thế giới, tỷ lệ tuân thủ vệ sinh tay trung bình là 59,6% Mức
độ tuân thủ dường như khác nhau theo khu vực địa lý (quốc gia thu nhập cao
64,5%, quốc gia thu nhập thấp 9,1%), loại đơn vị hồi sức (sơ sinh 67,0%, trẻ
em 41,2%, người lớn 58,2%) và loại NVYT (điều dưỡng 43,4 %, bác sỹ
32,6%, nhân viên khác 53,8%) 33
b/ Tại Việt Nam
Tuân thủ vệ sinh tay trong các cơ sở y tế ở nước ta hiện nay chưa tốt
Một điều tra trên 137 điều dưỡng và 51 bác sỹ của Mai Ngọc Xuân (2010) tại
Bệnh viện Nhi Đồng 2 cho thấy phần lớn nhân viên y tế có thái độ tuân thủ
rửa tay rất tốt: 63,8% cho là luôn luôn và 31,4% cho là thường xuyên phải rửa
tay khi có cơ hội Tuy nhiên, thực tế chỉ có 17,6% là ln ln và 13,8% là
thường xuyên thực hành đúng cơ hội rửa tay Kết quả khảo sát thực hành cho
thấy tỉ lệ tuân thủ rửa tay của điều dưỡng cao hơn bác sĩ (60,4% so với
49,6%); So sánh tỉ lệ tuân thủ rửa tay giữa các khoa nhận thấy tỉ lệ tuân thủ
rửa tay của bác sĩ và điều dưỡng ở khoa Hồi sức và Sơ sinh cao hơn các khoa
khác Tỉ lệ tuân thủ rửa tay của bác sĩ ở khoa Hồi sức và Sơ sinh lần lượt là
74,7% và 82%, của điều dưỡng ở khoa Hồi sức và Sơ sinh lần lượt là 71,9%
và 70,3% 34
Võ Văn Tân và cộng sự (2010) nghiên cứu về hành vi của 200 điều
dưỡng về kiểm soát nhiễm khuẩn bệnh viện tại Bệnh viện Tiền Giang Kết
quả nghiên cứu cho thấy, chỉ có 56,7% tuân thủ rửa tay, 5% thực hiện đúng
quy trình rửa tay thường quy, 9,1% đúng các thao tác vô khuẩn trong tiêm
tĩnh mạch, 10,6% đúng quy trình thơng tiểu liên quan đến ngun tắc vơ trùng
35

Khơng có sự khác biệt về kiến thức đối với giới tính, trình độ chun môn

cũng như thâm niên công tác của điều dưỡng Các yếu tố môi trường và tổ
chức ảnh hưởng đến KSNK như thiếu xà phòng rửa tay, nơi đặt bồn rửa tay
khơng thuận tiện, thiếu kính bảo vệ mắt, điều dưỡng chăm sóc rất nhiều NB,


19

sự quan tâm của lãnh đạo BV và lãnh đạo khoa, điều dưỡng không được tiêm
ngừa vaccine đầy đủ để phòng ngừa phơi nhiễm nghề nghiệp 36
Nghiên cứu của Nguyễn Thanh Loan và cộng sự năm 2014 cũng tại
Bệnh viện Đa khoa Tiền Giang cho thấy, trong số 80 điều dưỡng, có tới
38,7% khơng rửa tay khi chăm sóc vết 37
Điều tra của Nguyễn Nam Thắng và Lê Đức Cường đánh giá thực hành
rửa tay thường quy cho thấy, tỷ lệ điều dưỡng viên thực hành rửa tay thường
quy đạt ở cả hai bệnh viện rất thấp, ở bệnh viện đa khoa huyện Tiền Hải là
45,0% và ở bệnh viện đa khoa Nam Tiền Hải là 25,8% (p<0,05)

12

Kết quả

phân tích cho thấy có mối liên quan giữa kỹ năng thực hành rửa tay thường
quy với trình độ chun mơn của điều dưỡng viên 12
Phạm Hữu Khang và cộng sự (2016) nghiên cứu trên 6850 lần thực
hành của nhân viên y tế tại bệnh viện An Bình Kết quả cho thấy, tỷ lệ tuân
thủ vệ sinh tay là 42,88% Có sự khác nhau giữa 5 thời điểm bắt buộc rửa tay:
tuân thủ rửa tay cao nhất là sau khi tiếp xúc với máu (75,5%), trước thực hiện
các thủ thuật vô khuẩn (67,18%) và thấp nhất là trước tiếp xúc với người bệnh
(22,83%), sau khi chạm vào những vùng xung quanh người bệnh (24,48%)
Các khoa có sự tuân thủ rửa tay cao là Nhiễm (61,46%), Hồi sức tích cực

(54,04%) Điều dưỡng, kỹ thuật viên, nữ hộ sinh tuân thủ rửa tay cao nhất
(44,8%), thấp nhất là bác sỹ (30,33%) Rửa tay bằng dung dịch chứa cồn có
sự lựa chọn nhiều hơn (54,24%) so với nước và xà phòng (45,76%) 13
1 2 2 Quy trình thay băng vết thương
1 2 2 1 Tầm quan trọng của quy trình thay băng vết thương
Vết thương cấp tính hoặc mãn tính có thể ảnh hưởng đáng kể đến tình
trạng sức khỏe và kinh tế của người bệnh, cũng như chất lượng cuộc sống của
họ Tại Anh, chi phí hàng năm để điều trị và chăm sóc các vết thương mãn


20

tính có thể lên tới 4,5 đến 5,1 tỷ Bảng Anh

38

Một nghiên cứu khác tại Mỹ

cho thấy công tác này có thể tiêu tốn 28,1 đến 96,8 tỷ USD hàng năm, trong
đó chi phí cho các vết thương từ phẫu thuật và vết loét do đái tháo đường tốn
nhiều chi phí nhất 39
Tại các bệnh viện, việc chăm sóc người bệnh và thay băng, chăm sóc
vết thương, vết mổ là công việc thường quy của điều dưỡng, ảnh hưởng đến
chất lượng điều trị Ước tính tại Anh cho thấy việc chăm sóc vết thương
chiếm ít nhất 50% tổng khối lượng công việc của các điều dưỡng 40
Thay băng vết thương là một trong những bước quan trọng trong chăm
sóc vết thương, đặc biệt là vết thương hở, giúp vết thương phục hồi nhanh, ít
sẹo Ngồi ra, thay băng giúp cho NVYT phịng chống và kiểm sốt NKBV,
phát hiện được những điểm bất thường ở vết thương để đưa ra phương hướng
xử trí phù hợp Với người bệnh sau phẫu thuật, nếu khơng tn thủ quy trình

thay băng hợp lý có thể dẫn đến NKVM và gây ra những hậu quả về sức khỏe
và kinh tế cho người bệnh

41

Do vậy, tuân thủ quy trình thay băng vết thương

và đảm bảo chất lượng quá trình thay băng là yêu cầu quan trọng nhằm giúp
người bệnh phục hồi sớm và cải thiện chất lượng cuộc sống của họ
1 2 2 2 Thực trạng tuân thủ quy trình thay băng vết thương
Novelia và cộng sự (2016) nghiên cứu tại Indonesia trên 201 điều
dưỡng cho thấy, mặc dù nhìn chung những người tham gia có điểm thực hành
phòng NKVM ở mức tốt, một số khâu vẫn còn chưa đạt như đeo khẩu trang
khi thay băng (40,8%) 42
Tại Việt Nam, Phùng Thị Huyền và cộng sự (2013) nghiên cứu tại Bệnh
viện Đại học Y Hà Nội trên 93 điều dưỡng Các tác giả đánh giá quy trình
thay băng thường quy 13 bước cho thấy, 51,6% điều dưỡng có mức độ đạt
giỏi với quy trình thay băng, 43% đạt loại khá Một số lỗi thường gặp như


21

khơng có tấm trải nilong (29,1%), khơng rửa tay (20,5%), khơng dặn dị
người bệnh (32,3%), sát khuẩn vết thương sai hoặc không đúng (52%), không
trải nilong dưới vết thương (32,2%) và không đi găng (26,9%) Nghiên cứu
cũng cho thấy vị trí cơng tác, khoa và giới tính có liên quan với thực hành quy
trình thay băng 14
Nghiên cứu của Phan Thị Dung và cộng sự (2021) tại 8 bệnh viện ở
Việt Nam đánh giá thực hành của điều dưỡng về chăm sóc vết thương Kết
quả cho thấy, trong 518 điều dưỡng, thực hành tuân thủ quy trình thay băng

tương đối tốt Thực hành tốt nhất ở khía cạnh tuân thủ ngun tắc vơ khuẩn,
trong khi thấp nhất là khía cạnh theo dõi phản ứng của người bệnh sau chăm
sóc vết thương 43
1 2 3 Quy trình tiêm an tồn
1 2 3 1 Tầm quan trọng của quy trình tiêm an tồn
Tiêm đóng một vai trị quan trọng trong việc khám chữa bệnh tại các
bệnh viện và cơ sở y tế

44

Tiêm là biện pháp giúp đưa thuốc hoặc các chất

dinh dưỡng vào cơ thể giúp cho q trình chẩn đốn, điều trị hoặc phịng bệnh
Mặc dù có lợi ích như vậy, việc tiêm thuốc cũng có thể gây ra nhiều biến
chứng nguy hiểm như nguy cơ áp xe tại chỗ tiêm, liệt dây thần kinh, phản ứng
dị ứng và sốc phản vệ, đặc biệt là nguy cơ lây truyền vi rút qua đường máu
cho bệnh nhân, NVYT, cộng đồng 45, 46 Theo TCYTTG, tiêm khơng an tồn
đã trở thành một vấn đề rất phổ biến ở nhiều quốc gia; là nguyên nhân chính
lây truyền các bệnh như viêm gan B, viêm gan C, HIV

47-49

TCYTTG ước

tính rằng 50% các mũi tiêm được thực hiện ở các nước đang phát triển là
không an tồn và có tới 20–80% các trường hợp nhiễm vi rút viêm gan B là
do tiêm khơng an tồn

47, 48

22

Mặc dù, những hậu quả do tiêm khơng an tồn gây ra rất nghiêm trọng
Tuy nhiên theo Trung tâm kiểm sốt bệnh tật Hoa Kỳ và TCYTTG, có tới
80% tổn thương do kim tiêm có thể phịng ngừa được bằng các biện pháp hết
sức đơn giản như sử dụng trang thiết bị tiêm vơ khuẩn và thực hiện đúng quy
trình tiêm Sự mất an tồn trong tiêm có thể được giảm nhẹ đi rất nhiều khi ta
hiểu rõ những hình thức tiêm khơng an tồn, ngun nhân của các hiện tượng
đó và các biện pháp kiểm sốt chúng Kể từ năm 2000, TCYTTG đã làm việc
để thiết lập các chính sách về việc sử dụng thuốc tiêm an toàn và thích hợp
trên tồn thế giới Mạng lưới Tiêm An tồn Toàn cầu (SIGN) đã được thành
lập, tập hợp các nỗ lực từ tất cả các bên liên quan, bao gồm các tổ chức quốc
tế, chính phủ, tổ chức phi chính phủ, xã hội dân sự và ngành công nghiệp sản
xuất kim tiêm 50 Mục đích của SIGN là giảm tần số tiêm và thực hiện tiêm an
tồn, cải thiện chính sách, quy trình kỹ thuật tiêm, thay đổi hành vi của người
sử dụng và người cung cấp dịch vụ tiêm Có 5 nội dung chính trong chính
sách tiêm an tồn: Áp dụng hợp lý các biện pháp điều trị tiêm; Ngăn ngừa
việc sử dụng lại bơm tiêm và kim tiêm; Hủy bơm tiêm và kim tiêm đã qua sử
dụng ngay tại nơi sử dụng; Phân loại chất thải ngay tại nơi phát sinh chất thải;
Xử lý an toàn và tiêu hủy dụng cụ tiêm đã qua sử dụng Các tổ chức trên cũng
đã xây dựng Chiến lược tồn cầu vì mũi tiêm an toàn bao gồm: (1) Thay đổi
hành vi của cán bộ y tế, người bệnh và cộng đồng; (2) Đảm bảo có sẵn vật tư,
trang thiết bị; (3) Quản lý chất thải an tồn và thích hợp Các biện pháp
KSNK do tiêm khơng an tồn được chia thành 5 nhóm chính: (1) Loại bỏ
nguy cơ; (2) Biện pháp kỹ thuật; (3) Biện pháp kiểm sốt hành chính; (4) Biện
pháp kiểm soát tập quán làm việc; (5) Dụng cụ bảo hộ cá nhân 28
Năm 2016, TCYTTG đã công bố các hướng dẫn về tiêm an toàn,
khuyến nghị các thiết bị tiêm được thiết kế an toàn để loại bỏ các mũi tiêm
khơng an tồn 51 Tài liệu chính sách của WHO đã đề cập cụ thể việc sử dụng

23

các thiết bị này để tiêm thuốc điều trị Hơn nữa, WHO đã đưa ra một chiến
lược thay đổi hành vi toàn diện và thực hiện đa phương thức giải quyết các
đối tượng và các bên liên quan khác nhau để tạo điều kiện thuận lợi cho việc
áp dụng các khuyến nghị về tiêm an toàn 52
Tại Việt Nam, Bộ Y tế và Hội Điều dưỡng Việt Nam đã triển khai các
hoạt động nâng cao năng lực về tiêm an toàn trên toàn quốc từ những năm
2000 Tuy nhiên, các khảo sát sau đó đã cho thấy tỷ lệ tuân thủ các tiêu chuẩn
an tồn trong q trình tiêm cịn chưa cao

53-58

Đến năm 2012, Bộ Y tế đã ban

hành Hướng dẫn tiêm an toàn tại Quyết định 3671/QĐ-BYT ngày 27 tháng 9
năm 2012 nhằm cung cấp kiến thức và kỹ năng trong thực hành tiêm an toàn,
triển khai áp dụng thực hiện thống nhất trong tất cả các cơ sở khám chữa
bệnh, cơ sở đào tạo cán bộ y tế, các cá nhân liên quan 28
1 2 3 2 Thực trạng tn thủ quy trình tiêm an tồn
Với các nỗ lực của TCYTTG và các nước, việc tuân thủ quy trình tiêm
an tồn đã được cải thiện đáng kể trên thế giới
Nghiên cứu của Tomoyuki Hayashi và cộng sự (2019) đánh giá xu
hướng tiêm an toàn trên 16 quốc gia có dữ liệu năm 2004–2010 và 2011–2015
Kết quả cho thấy 69% đã cải thiện về mức độ an toàn, 81% các quốc gia giảm
số lượng các mũi tiêm không an toàn hàng năm 59 Nghiên cứu của Anwar và
cộng sự tại Ai Cập và Ả-rập Saudi trên 500 mũi tiêm cho thấy, điểm số tiêm
an toàn của nhân viên y tế ở mức cao (27/31 điểm) 60

Tuy nhiên, ở một vài nơi, đặc biệt là tuyến cơ sở, mức độ tn thủ tiêm
an tồn vẫn cịn thấp Akpet và cộng sự (2021) nghiên cứu tại Nigeria cho
thấy tỷ lệ tuân thủ đúng quy trình tiêm an tồn là 33,1% ở vùng thành thị và
34,4% ở vùng nông thôn

61

Nghiên cứu của Elhoseeny và cộng sự (2014) tại

Ai Cập cho thấy, tỷ lệ tn thủ các bước trong tiêm an tồn cịn thấp Tỷ lệ


24

tuân thủ rửa tay trước khi làm thủ thuật là 56,9% trước khi thực hành tiêm và
67,6% trước khi chọc kim; và tỷ lệ NVYT sử dụng găng tay mới khi thực hiện
thủ thuật mới là 48,6% trước khi thực hành tiêm, 11,8% khi chọc kim, và 80%
đối với cả tiêm và truyền tĩnh mạch 62
Tại Việt Nam, nghiên cứu trên 109 điều dưỡng tại bệnh viện Đa khoa
Hà Đông năm 2012 cho thấy tỷ lệ điều dưỡng có kiến thức các tiêu chuẩn an
toàn tiêm là 82,6% Tỷ lệ tiêm thực hành đáp ứng 23 tiêu chuẩn an toàn tiêm
do Bộ Y tế quy định là 22,2% 63
Giang Thị Hằng và cộng sự đánh giá tình trạng tiêm an toàn của điều
dưỡng các khoa Hồi sức, Cấp cứu và khối Ngoại bệnh viện 19-8 Bộ Công An
– năm 2014 Kết quả cho thấy tỷ lệ thực hiện mũi tiêm an toàn của điều
dưỡng (mỗi mũi tiêm đều thực hiện đúng 17 tiêu chuẩn Tiêm an toàn) là
39,76%; 60,24% mũi tiêm được xác định khơng an tồn do khơng thực hiện/
hoặc thực hiện chưa đúng ít nhất 01 tiêu chuẩn Tiêm an toàn đã được Bộ Y tế
quy định 64
Đặng Thị Thanh Thủy (2016) nghiên cứu cho thấy năm 2016, tỷ lệ học

sinh trường Trung cấp y tế tỉnh Kon Tum năm 2016 có thực hành tiêm an tồn
đạt là 54,4% 65
Nghiên cứu của Duy Thị Thanh Huyền tại trung tâm y tế quận NamBắc Từ Liêm, Hà Nội năm 2018 cho thấy, có 38,2% điều dưỡng đạt thực hành
tiêm an toàn, với tỷ lệ mũi tiêm đạt là 68,1% Một số tiêu chí đạt tỷ lệ thấp
như rửa tay/sát khuẩn tay nhanh trước khi chuẩn bị thực hiện quy trình tiêm
72,7 %, khai thức tiền sử dị ứng của người bệnh trước khi tiêm là 80 %; Sát
khuẩn ống thuốc, dùng gạc vô khuẩn bẻ ống thuốc là 81,8 %; Sát khuẩn vị trí
tiêm từ trong ra ngồi theo hình xốy ốc đường kính trên 10 cm cho đến khi
da sạch (tối thiểu 2 lần) 83,6% 66


25

1 2 4 Quy trình đặt Catheter tĩnh mạch ngoại vi
1 2 4 1 Tầm quan trọng của quy trình tiêm đặt catheter tĩnh mạch ngoại vi
Nhiễm khuẩn huyết là một trong những NKBV phổ biến nhất Đặt
catheter tĩnh mạch ngoại vi, cùng với đặt catheter trung tâm, là các thao tác có
nguy cơ cao nhất gây NKH Đặt catheter tĩnh mạch ngoại vi là một thao tác
thường gặp trong chăm sóc, chẩn đốn, theo dõi và điều trị Đây là một kỹ
thuật xâm nhập vào cơ thể người bệnh, do vậy trong quá trình thực hiện quy
trình từ chuẩn bị dụng cụ, phương tiện, kỹ thuật đặt, che phủ và chăm sóc sau
đặt đều phải tuyệt đối vơ khuẩn
Khác với đặt catheter tĩnh mạch trung tâm, phần lớn người bệnh khi
nhập viện đều có ít nhất một lần đặt cathether tĩnh mạch ngoại vi để truyền
dịch và thuốc qua đường tĩnh mạch hoặc lấy mẫu máu Mặc dù việc đặt
catheter tĩnh mạch ngoại vi rất phổ biến trong chăm sóc và điều trị, các nghiên
cứu cho thấy tỷ lệ biến chứng liên quan đến đặt catheter tĩnh mạch ngoại vi là
tương đối cao Ngoài ra, mặc dù tỷ lệ nhiễm khuẩn huyết do đặt catheter tĩnh
mạch ngoại vi tương đối thấp so với khi đặt catheter trung tâm (<0,01% đến
0,18% 67-69), số lượng catheter tĩnh mạch ngoại vi được sử dụng nhiều hơn rất

nhiều lần so với catheter trung tâm, dẫn đến số lượng bệnh nhân bị NKH do
đặt catheter tĩnh mạch ngoại vi cao hơn đáng kể so với đặt catheter trung tâm
Điều này nhấn mạnh sự cần thiết phải đầu tư nhiều hơn vào nghiên cứu tình
rạng tuân thủ quy trình đặt catheter tĩnh mạch ngoại vi để giảm bớt sự khó
chịu của bệnh nhân liên quan, sự chậm trễ trong các phương pháp điều trị y tế
quan trọng và lãng phí nguồn lực chăm sóc sức khỏe
1 2 4 2 Thực trạng tuân thủ quy trình đặt catheter tĩnh mạch ngoại vi
Các nghiên cứu trước đây cho thấy ở các nước, việc tuân thủ quy trình
đặt catheter tĩnh mạch ngoại vi còn hạn chế