(SKKN mới NHẤT) SKKN rèn kỹ năng đọc và phân tích biểu đồ nhiệt độ và lượng mưa trong chương trình địa lý cho học sinh lớp 7

RÈN KỸ NĂNG ĐỌC VÀ PHÂN TÍCH BIỂU ĐỒ NHIỆT ĐỘ VÀ LƯỢNG
MƯA TRONG CHƯƠNG TRÌNH ĐỊA LÝ CHO HỌC SINH LỚP 7

A. ĐẶT VẤN ĐỀ
Năm học 2007-2008, là năm thứ 6 thực hiện đổi mới chương trình phổ
thơng. Cụ thể là đổi mới chương trình sách giáo khoa, đổi mới phương pháp giảng
dạy và đổi mới kiểm tra đánh giá.... Xoay quanh vấn đề đổi mới phương pháp
nhiều cuộc hội thảo đã được tổ chức bởi vì đổi mới phương pháp giảng dạy là
trọng tâm của đổi mới giáo dục. Phương pháp dạy học được đổi mới theo hướng
tích cực hóa hoạt động học tập của học sinh, khơi dậy và phát triển khả năng tự
học, nhằm hình thành cho học sinh tư duy tích cực độc lập sáng tạo, nâng cao năng
lực phát hiện và giải quyết vấn đề. Rèn luyện kỷ năng vận dụng kiến thức đã học
vào thực tiển, tác động đến tình cảm đem lại niềm tin hứng thú học tập cho học
sinh.
Muốn đạt được mục đích trên điểm mấu chốt cơ bản là bản thân mỗi giáo
viên phải đối mới phương pháp dạy học một cách triệt để.
B. NỘI DUNG
I. CƠ SỞ LÝ LUẬN
Đổi mới phương pháp dạy học theo định hướng tích cực hóa hoạt động học
tập của học sinh có nhiều hình thức, nhiều con đường để hình thành kiến thức mới
trên cơ sở phát triển tư duy tìm tịi sáng tạo của học sinh. Một trong những phương
pháp thường được sử dụng trong dạy học địa lý là sử dụng biểu đồ cho học sinh
phân tích, tìm tịi khám phá từ đó rút ra nhận xét về những gì mà bản thõn mi hc

Giáo viên: Trần Thị An - Trờng

THCS

Văn Thủy

Trang -1download by :

1


sinh khám phá được. Ở đây biểu đồ, lược đồ được xem là phương tiện trực quan
giúp học sinh tìm tịi khám phá và lĩnh hội kiến thức. Ở hình thức này giáo viên tạo
điều kiện cho học sinh là rèn luyện được kỷ năng phân tích, so sánh tự rút ra
những kiến thức cơ bản, trọng tâm có trong các lược đồ, biểu đồ, tranh ảnh. Với
con đường này muốn đạt hiệu quả cao giáo viên phải rèn luyện cho học sinh
phương pháp , kỷ năng đọc và phân tích biểu đồ.
Mơn Địa lý 7 nhằm giúp học sinh có những kiến thức phổ thơng cơ bản, cần
thiết về các môi trường địa lý và các hoạt động của con người ở trên trái đất cũng
như các châu lục; góp phần hình thành cho học sinh thế giới quan khoa học, giáo
dục tư tưởng, tình cảm đúng đắn, giúp cho học sinh bước đầu vận dụng kiến thức
địa lý để ứng xử phù hợp với môi trường tự nhiên, xã hội xung quanh, phù hợp với
yêu cầu của đất nước và thế giới trong thời đại mới.
Vì vậy, việc rèn luyện những kỹ năng địa lý là rất cần thiết cho việc học tập
đồng thời cũng chuẩn bị kỹ năng cho việc tiếp thu kiến thức ở các lớp trên.
Có rất nhiều kỹ năng cơ bản cần phải luyện cho học sinh trong quá trình dạy
Địa lý 7. Một trong những kỹ năng quan trọng đó là : “ Kỹ năng về đọc và phân
tích biểu đồ nhiệt độ và lượng mưa”. Đây là kỹ năng rất cơ bản, cần thiết khi học
Địa lý lớp 7, nó địi hỏi học sinh phải nắm vững nội dung đã học. Nó giúp học sinh
có thể dựa vào biểu đồ nêu được về đặc điểm chế độ nhiệt, chế độ mưa, Đây cũng
là nội dung được làm nhiều trong các tiết thực hnh.
II. C S THC TIN
1.V giỏo viờn:

Giáo viên: Trần Thị An - Trờng

THCS

Văn Thủy

Trang -2download by :

2


Có thể nói trong những năm gần đây việc thực hiện chương trình và sách
giáo khoa mới cũng đồng nghĩa với việc cải tiến đổi mới phương pháp dạy học.
Đại đa số giáo viên đã tích cực đổi mới phương pháp giảng dạy, nhưng trong thực
tế vẫn còn một bộ phận giáo viên chưa hiểu thấu đáo tinh thần đổi mới phương
pháp. Vì vậy mà lúng túng trong soạn giảng cũng như thực hiện các giờ lên lớp,
không gây được hứng thú học tập cho học sinh, làm cho giờ học trở nên nặng nề,
nhàm chán. Đặc biệt là các tiết thực hành về đọc và phân tích biểu đồ nhiệt độ và
lượng mưa của một khu vực, một vùng.
2. Về học sinh
Trên thực tế, học sinh lớp 7 phần lớn đều chưa thạo kỹ năng quan trọng này.
Thường học sinh lúng túng trong cách đọc biểu đồ, lẫn giữa nhiệt độ và lượng
mưa, lẫn cột số liệu; hoặc học sinh rất kém trong việc phân tích biểu đồ dựa trên
các bảng số liệu có sẵn.
Kết quả khảo sát khi có nội dung về đọc và phân tích biểu đồ thường đạt kết
quả thấp cụ hể.
Kết quả kiểm tra, khảo sát
Số HS tham gia Giỏi
kiểm tra

31

Khá

TB

SL

(%)

SL

(%)

SL

2

6,5

7

22,6 15

Yếu
(%)

SL

48,4 7

(%)
22,6

Việc rèn cho học sinh cách đọc và phân tích biểu đồ lượng mưa và nhiệt độ là một
trong những trọng tâm về thực hành địa lý 7. Vậy làm thế nào để nâng cao hiệu
quả về kỹ năng đọc và phân tích biểu đồ nhiệt độ lượng mưa trong chương trình
địa lý lớp 7 là một câu hỏi được rất nhiều giáo viờn ging dy quan tõm. ú cng

Giáo viên: Trần Thị An - Trờng

THCS

Văn Thủy

Trang -3download by :

3


là vấn đề tôi đã trăn trở, suy nghĩ, thử nghiệm trong quá trình dạy học địa lý lớp 7.
Do đó tơi xin chọn đề tài : “ RÈN KỸ NĂNG ĐỌC VÀ PHÂN TÍCH BIỂU ĐỒ
NHIỆT ĐỘ VÀ LƯỢNG MƯA TRONG CHƯƠNG TRÌNH ĐỊA LÝ CHO
HỌC SINH LỚP 7”. Trong bài viết nhỏ này, tôi xin được đưa ra một số phương
pháp giải quyết vấn đề cụ thể mà tôi đã áp dụng thành công trong các tiết dạy Địa
lý 7 trong những năm vừa qua.
III. MỘT SỐ KINH NGHIỆM RÈN KỸ NĂNG ĐOC VÀ PHÂN TÍCH BIỂU ĐỒ NHIỆT
ĐỘ , LƯỢNG MƯA.

1. Để rèn luyện kỹ năng đọc và phân tích biểu đồ nhiệt độ lượng mưa cho
học sinh. Giáo viên dùng biểu đồ nhiệt độ lượng mưa của một địa phương nào đó
cho học sinh nhận thức được trên biểu đồ nhiệt độ và lượng mưa thể hiện tình hình
khí hậu của một địa phương qua hai yếu tố: Nhiệt độ và lượng mưa trung bình của

các tháng trong năm. Biểu đồ gồm có hai trục tung hai bên và một trục hoành. ở
các lớp trên, biểu đồ cịn thêm yếu tố độ ẩm.
Một trục tung có các vạch chia đều về nhiệt độ, tính bằng độ C( oC); một
trục tung có các vạch chia đều về lượng mưa, tính bằng mm.
Trục hồnh chia làm 12 phần, mỗi phần là một tháng và lần lượt ghi đều từ
trái sang phải, từ tháng 1 đến tháng 12 bằng số hoặc chữ.
Đường biểu diễn biến thiên nhiệt độ hàng năm được vẽ bằng đường cong
màu đỏ nối liền các tháng trong năm. Sự biến thiên lượng mưa hàng tháng được
thể hiện bằng hình cột ( hoặc đường cong màu xanh nối lượng mưa trung bình các
tháng trong năm)
( Hình dưới là minh hoạ biểu đồ nhiệt độ và lượng ma trung bỡnh Pt Australia)

Giáo viên: Trần Thị An - Trờng

THCS

Văn Thủy

Trang -4download by :

4


Qua chỉ số nhiệt độ và lượng mưa trung bình hàng tháng, ta biết được diễn
biến khí hậu của địa phương đó như thế nào?
2. Phương pháp đọc và phân tích biểu đồ nhiệt độ , lượng mưa
Cần đọc lần lượt đường cong biểu diễn nhiệt độ và các cột lượng mưa trong
năm để biết thơng tin về khí hậu nơi đó.
* Đọc đường nhiệt độ cần khai thác:
+ Nhiệt độ tháng nóng nhất và tháng lạnh nhất

+ Chênh lệch nhiệt độ ( biên độ nhiệt) ? Nhiệt độ trung bình năm?
+ Qua đó biết đặc điểm chế độ nhiệt thuộc kiểu khí hậu nào.
* Đọc cột lượng mưa cần khai thác các thông tin sau:
+ Mưa nhiều tháng nào? ít tháng nào?
+ Mưa nhiều mùa nào? ít mùa nào?
+ Sự phân bố mưa như thế nào? mưa đều quanh năm hay tập trung theo
mùa?
+ Tổng lượng mưa cả năm
Các thông tin trên cho biết đặc điểm chế độ mưa của địa phương thuộc kiểu
khí hậu nào?
Ví dụ: Mưa vào thu đơng: Khí hậu Địa Trung Hải
Nóng ẩm, mưa nhiều quanh năm: Mơi trường xích đạo ẩm
Mưa tập trung một mùa, nhiệt độ lớn hơn 22oC, thời kỳ khô hạn di: Mụi
trng nhit i

Giáo viên: Trần Thị An - Trờng

THCS

Văn Thñy

Trang -5download by :

5


Mùa đông ấm, hè mát, mưa quanh năm và mưa nhiều vào thu đông: Môi
trường ôn đới hải dương.
Mùa đông rét, hè mát, mưa nhiều vào hè: Ôn đới lục địa
Mưa ít, nhiệt độ cao quanh năm, đơng lạnh: Mơi trường hoang mạc.

So sánh và phân tích biểu đồ nhiệt độ và lượng mưa để tìm ra tính chất khí
hậu của địa phương.
Đây là vấn đề rất quan trọng, vì chỉ khi nào cả hai biểu đồ này thể hiện
đúng các đặc trưng của một kiểu khí hậu nào đó ta mới biết địa phương đó thuộc
kiểu khí hậu nào ( tuy nhiên có thể có chung đặc điểm về chế độ nhiệt ẩm của khí
hậu nhiệt đới nhưng các mùa khác nhau)
* SAU ĐÂY LÀ MỘT SỐ BÀI TÂP MINH HỌA RÈN KỸ NĂNG ĐỌC VÀ
PHÂN TÍCH BIỂU ĐỒ NHIỆT ĐỘ VÀ LƯỢNG MƯA
Ví dụ 1: Bài tập thực hành số 2 trang 40: Có ba biểu đồ nhiệt dộ và lượng mưa,
chọn biểu đồ phù hợp với ảnh Xavan kèm theo:

Giáo viên yêu cầu hoc sinh quan sát và đọc, phấn tích theo các nội dung sau:
+ Yêu cầu học sinh xem ảnh Xavan ; xác định môi trường của ảnh ( Đây là
môi trường nhiệt đới)
+ Nhắc lại đặc điểm của mơi trường nhiệt đới: Nóng và lượng mưa tập
trung vào một mùa, có hai lần nhiệt độ lờn cao.

Giáo viên: Trần Thị An - Trờng

THCS

Văn Thủy

Trang -6download by :

6


+ Đọc biểu đồ:
Biểu đồ A: Nóng quanh năm, lúc nào cũng có mưa

khơng đúng

Biểu đồ B: Nóng quanh năm, hai lần nhiệt độ tăng cao, mưa theo mùa,
tháng mưa lớn nhất là tháng 8 > 160mm, thời kì khơ ba tháng khơng mưa đó là mơi
trường nhiệt đới.
Biểu đồ C: nóng quanh năm, hai lần nhiệt tăng, mưa theo mùa. Tháng mưa
lớn nhất là tháng 8: 40mm, thời kỳ khơ hạn khơng mưa đó là mơi trường nhiệt đới.
Vậy xác định biểu đồ B hay C phù hợp với ảnh Xavan ? Tại sao?
Ta thấy biểu đồ B mưa nhiều, thời kì khơ hạn ngắn hơn C, lượng mưa
nhiều hơn, phù hợp với xavan có nhiều cây cao hơn là C. Do đó biểu đồ B phù hợp
với Xavan trong bài.
Ví dụ 2. Ba biểu đồ lượng mưa trang 44 SGK

Ven Địa Trung
Hải

Ơn đới lục
Hải địa
Ven Địa Trung Hải
Để
có được kết luận chung về khí hậu ơn đới hải dương, ơn
Dương
Ơn đới lục
Hải địa
đới lục địa và Địa Trung Hải thì giáo viên phải hướng dẫn học sinh
quan sát và đọc 3 biểu đồ trên điền số liệu vào bng sau:

ễn i lc
hi a

dng

Giáo viên: Trần Thị An - Trờng

THCS

Văn Thủy

Trang -7download by :

7


Nhiệt độ ( oC)

Lượng mưa ( mm)

Biểu đồ khí hậu

Kết luận chung
Tháng 1 Tháng 7 Tháng 1 Tháng 7
Hè mát, đơng ấm mưa

Ơn đới hải dương
( Brét –

6

48oB)

16

133

62

quanh năm, nhiều vào
mùa thu, đơng.

Ơn đới lục địa
(

Matxcơva

Đơng rét, hè mát,
–

-10

19

31

74

mưa nhiều.

56oB)
Địa Trung Hải
( Athen – 41oB)

Hè nóng, mưa ít.
10

28

69

9

Đơng mát, mưa
nhiều.

Ví dụ 3: Bài tập 4 trang 22
Quan sát biểu đồ nhiệt độ và lượng mưa của vùng nhiệt đới cho biết thuộc
bán cầu nào, tại sao?

Gíao viên hướng dẫn học sinh đọc từng biểu đồ theo các nội dung sau:

Gi¸o viên: Trần Thị An - Trờng

THCS

Văn Thủy

Trang -8download by :

8

*Biểu đồ A:
+ Đường biểu diễn nhiệt độ thay đôi như thế nào ? (hai lần tăng cao trong
năm)
+ Nhiệt độ các tháng lớn hơn 20oC ?
+ Mưa tập trung vào thời gian nào? ( Tháng 5 – tháng 10)
Với đặc điểm trên khí hậu thuộc nữa cầu nào?
Kết luận: Khí hậu thuộc Bắc bán cầu
* Biểu đồ B: Hướng dẫn học sinh đọc phân tích rút ra các nội dung:
+ Nhiệt độ các tháng lớn hơn 20OC
+ Biên độ nhiệt năm lớn hơn 15oC
+ 6 tháng khô, mùa mưa từ tháng 11 – tháng 3 năm sau.
Kết luận: Trái ngược A; Vậy khí hậu thuộc Nam bán cầu.
IV. KẾT QUẢ ĐẠT ĐƯỢC
Với phương pháp rèn luyện kỳ năng đọc và phân tích biểu đồ nhiệt độ và
lượng mưa cho học sinh lớp 7 như đã trình bày ở trên. Tôi đã tạo được hứng thú
học tập cho học sinh. Trong các giờ thực hành học sinh tự giác tìm tòi kiến thức
được thể hiện trên biểu đồ với sự định hướng của giáo viên. Các tiết học trở nên
sôi nổi tránh được sự nhàm chán, học sinh tích cực hơn trong học tập. Đại bộ phận
học sinh cuối năm học đã có những kỹ năng cơ bản về đọc và phân tích biểu đồ
nhiệt độ – lượng mưa của bất kỳ một vùng, một khu vực địa lý nào.
Kết quả kiểm tra kỷ năng đọc và phân tích biểu đồ đã có sự chuyển biến
mạnh mẻ so với ban u. C th

Giáo viên: Trần Thị An - Trờng

THCS

Văn Thủy

Trang -9download by :

9


Kết quả kiểm tra, khảo sát
Số HS tham gia Giỏi
kiểm tra

SL

31

4

Khá

TB

Yếu

(%)

SL

(%)

SL

(%)

SL

(%)

12,9

11

34,5

13

41,9

3

9,7

C. BÀI HỌC KINH NGHIỆM
Quá trình hướng dẫn học sinh phương pháp đọc và phân tích biểu đồ nhiệt
độ và lượng mưa cũng như các loại biểu đồ, bản đồ khác bản thân tôi rút ra một số
bài học kinh nghiệm sau
1. Đối với giáo viên.
- Phải có sự đầu tư về: nội dung bài dạy, chuẩn bị đầy đủ các biểu đồ phù hợp với
bài dạy, biểu đồ đẹp, rõ ràng, chính xác, dễ đọc.
- Trong dạy học phải chú trọng củng cố và rèn luyện kỹ năng cho học sinh về đọc,
phân tích, nhận xét....
- Phải chú ý đến tất cả các đối tượng trong lớp học tránh tình trạng chỉ chú ý đến
hoạt động một bộ phận nhỏ học sinh khá giỏi mà lảng quên các đối tượng khác.
- Cần chú ý cho các đối trượng trung bình và yếu được phát biểu ý kiến của mình

cịn các đối tượng khá giỏi chỉ gọi bổ sung, hoàn thiện kiến thức khi cần thiết.
2. Đối với học sinh
- Phải có đầy đủ phương tiện học tập, sách giáo khoa, vở bài tập, tập bản đồ....và
các nội dung liên quan đến bài học.
- Phải chủ động, tích cực, tự giỏc trong hc tp

Giáo viên: Trần Thị An - Trờng

THCS

Văn Thñy

Trang -10download by :

10


- Nắm chắc phương pháp cách đọc và phân tích biểu đồ theo sự hướng dẫn của
giáo viên.
- Biết hợp tác nhóm để cùng nhau tìm ra kiến thức mới.
D. KẾT LUẬN
Như vậy dạy địa lý không chỉ cung cấp thông tin một chiều mà phải biết
phối hợp, sử dụng nhiều phương pháp, nhiều con đường để cho học sinh tìm tịi,
khám phá kiến thức. Qua thực tế giảng dạy và kết quả thu được, bản thân tôi thấy
việc rèn luyện cho học sinh đọc và phân tích biểu đồ thực sự rất cần thiết và không
thể thiếu trong quá trình giảng dạy địa lý. Học sinh có kỹ năng đọc và phân tích
biểu đồ là một trong những nhân tố góp phần nâng cao chất lượng giảng dạy của
bộ môn và chất lượng học tập của học sinh.
Mong rằng với những suy nghĩ của bản thân tơi nói trên sẽ được sự đóng
góp ý kiến chân thành của các đồng nghiệp để sáng kiến được hồn thiện hơn.

Góp phần nâng cao chất lượng giảng dạy cho những năm học tiếp theo.

Văn Thủy, ngày 20 tháng 5 năm 2008
NGƯỜI VIẾT

Trần
Thị An

XC NHN CA HKH

Giáo viên: Trần Thị An - Trờng

THCS

Văn Thñy

Trang -11download by :

11


Giáo viên: Trần Thị An - Trờng

THCS

Văn Thủy

Trang -12download by :

12