rèn kỹ năng đọc và lập biểu đồ nhiệt độ và lượng mưa trong chương trình địa lý cho học sinh lớp 7

Đàm Thị Nhàn Trờng THCS Thụy Hải Năm học 2007 - 2008 - 1
-
RẩN K NNG C V LP BIU NHIT V LNG MA
TRONG CHNG TRèNH A Lí CHO HC SINH LP 7
A. Đặt vấn đề
Môn Địa lý 7 nhằm giúp học sinh có những kiến thức phổ thông cơ bản, cần thiết
về các môi trờng địa lý và các hoạt động của con ngời ở trên trái đất cũng nh các châu
lục; góp phần hình thành cho học sinh thế giới quan khoa học, giáo dục t tởng, tình
cảm đúng đắn, giúp cho học sinh bớc đầu vận dụng kiến thức địa lý để ứng xử phù
hợp với môi trờng tự nhiên, xã hội xung quanh, phù hợp với yêu cầu của đất nớc và
thế giới trong thời đại mới.
Vì vậy, việc rèn luyện những kỹ năng địa lý là rất cần thiết cho việc học tập đồng
thời cũng chuẩn bị kỹ năng cho việc tiếp thu kiến thức ở các lớp trên. Có rất nhiều kỹ
năng cơ bản cần phải luyện cho học sinh trong quá trình dạy Địa lý 7. Một trong
những kỹ năng quan trọng đó là : Kỹ năng về cách đọc và lập biểu đồ nhiệt độ và l-
ợng ma. Đây là kỹ năng rất cơ bản, cần thiết khi học Địa lý 7, nó đòi hỏi học sinh
phải nắm vững nội dung đã học. Nó giúp học sinh có thể dựa vào biểu đồ nêu đợc về
đặc điểm chế độ nhiệt, chế độ ma, sự phân bố của nó và ngợc lại cũng có thể lập đợc
biểu đồ dựa vào số liệu cho sẵn. Đây cũng là nội dung đợc làm nhiều trong các tiết
thực hành.
Trên thực tế, học sinh lớp 7 phần lớn đều cha thạo kỹ năng quan trọng này. Th-
ờng học sinh lúng túng trong cách đọc biểu đồ, lẫn giữa nhiệt độ và lợng ma, lẫn cột
số liệu; hoặc học sinh rất kém trong việc lập biểu đồ dựa trên các bảng số liệu có sẵn.
Việc rèn cho học sinh cách đọc và lập biểu đồ lợng ma và nhiệt độ là một trong những
trọng tâm về thực hành địa lý 7. Do đó tôi xin chọn đề tài : rèn kỹ năng đọc và
lập biểu đồ nhiệt độ và lợng ma trong chơng trình địa lý cho học sinh
lớp 7. Trong bài biết nhỏ này, tôi xin đợc đa ra một số phơng pháp giải quyết vấn đề
cụ thể mà tôi đã áp dụng thành công trong các tiết dạy Địa lý 7 trong những năm vừa
qua.
rèn kỹ năng đọc và lập biểu đồ nhiệt độ và lợng ma trong chơng trình địa lý cho học
sinh lớp 7

Đàm Thị Nhàn Trờng THCS Thụy Hải Năm học 2007 - 2008 - 2
-
B. nội dung
1. Biểu đồ nhiệt độ và lợng ma
Biểu đồ nhiệt độ và lợng ma thể hiện tình hình khí hậu của một địa phơng qua
hai yếu tố: Nhiệt độ và lợng ma trung bình của các tháng trong năm. Biểu đồ gồm có
hai trục tung hai bên và một trục hoành. ở các lớp trên, biểu đồ còn thêm yếu tố độ
ẩm.
Một trục tung có các vạch chia đều về nhiệt
độ, tính bằng độ C(
o
C); một trục tung có các vạch
chia đều về lợng ma, tính bằng mm.
Trục hoành chia làm 12 phần, mỗi phần là một
tháng và lần lợt ghi đều từ trái sang phải, từ tháng 1
đến tháng 12 bằng số hoặc chữ.
Đờng biểu diễn biến thiên nhiệt độ hàng năm
đợc vẽ bằng đờng cong màu đỏ nối liền các tháng
trong năm. Sự biến thiên lợng ma hàng tháng đợc thể
hiện bằng hình cột ( hoặc đờng cong màu xanh nối l-
ợng ma trung bình các tháng trong năm)
( Hình bên là minh hoạ biểu đồ nhiệt độ và lợng ma trung bình ở Pớt - Australia)
Qua chỉ số nhiệt độ và lợng ma trung bình hàng tháng, ta biết đợc diễn biến
khí hậu của địa phơng đó nh thế nào dựa vào chi tiết sau:
Về nhiệt độ: + Trên 20
o
C là tháng nóng
+ Từ 10
o
C đến 20

o
C là tháng mát ( ấm áp xứ lạnh)
+ Từ 5
o
C đến 10
o
C là tháng lạnh ( mát xứ lạnh)
+ Từ - 5
o
C đến 5
o
C là rét đậm
+ Dới -5
o
C là quá rét.
Về lợng ma :
+ Trên 100mm là tháng ma( Trung bình năm từ 1200 2500mm)
+ Từ 50mm 100mm là tháng khô ( Trung bình năm từ 600 1200mm)
+ Từ 25mm 50mm là tháng hạn ( Trung bình năm từ 300mm 600mm)
rèn kỹ năng đọc và lập biểu đồ nhiệt độ và lợng ma trong chơng trình địa lý cho học
sinh lớp 7
Đàm Thị Nhàn Trờng THCS Thụy Hải Năm học 2007 - 2008 - 3
-
+ Dới 25 mm là tháng kiệt ( Chỉ có ở hoang mạc và bán hoang mạc Trung
bình năm dới 300mm)
Ví dụ 1: Bài tập thực hành số 2 trang 40:
Có ba biểu đồ nhiệt dộ và lợng ma, chọn biểu đồ phù hợp với ảnh Xavan kèm
theo:

+ Yêu cầu học sinh xem ảnh Xavan ; xác định môi trờng của ảnh ( Đây là môi
trờng nhiệt đới)
+ Nhắc lại đặc điểm của môi trờng nhiệt đới: Nóng và lợng ma tập trung vào
một mùa, có hai lần nhiệt độ lên cao.
+ Đọc biểu đồ:
Biểu đồ A: Nóng quanh năm, lúc nào cũng có ma không đúng
Biểu đồ B: Nóng quanh năm, hai lần nhiệt độ tăng cao, ma theo mùa, tháng m-
a lớn nhất là tháng 8 > 160mm, thời kì khô ba tháng không ma đó là môi trờng nhiệt
đới.
Biểu đồ C: nóng quanh năm, hai lần nhiệt tăng, ma theo mùa. Tháng ma lớn
nhất là tháng 8: 40mm, thời kỳ khô hạn không ma đó là môi trờng nhiệt đới.
rèn kỹ năng đọc và lập biểu đồ nhiệt độ và lợng ma trong chơng trình địa lý cho học
sinh lớp 7
Đàm Thị Nhàn Trờng THCS Thụy Hải Năm học 2007 - 2008 - 4
-
Vậy xác định biểu đồ B hay C? Tại sao? Ta thấy biểu đồ B ma nhiều, thời kì
khô hạn ngắn hơn C, lợng ma nhiều hơn, phù hợp với xavan có nhiều cây cao hơn là
C. Do đó biểu đồ B phù hợp với Xavan trong bài.
Ví dụ 2. Ba biểu đồ lợng ma trang 44 SGK
Học sinh đọc ba biểu đồ trên và điền số liệu vào bảng sau:
Biểu đồ khí hậu Nhiệt độ (
o
C) Lợng ma ( mm)
Tháng 1 Tháng 7 Tháng 1 Tháng 7
Ôn đới hải dơng
( Brét 48
o
B) 6 16 133 62
Hè mát, đông ấm
ma quanh năm,

nhiều vào mùa thu,
đông.
Ôn đới lục địa
( Matxcơva
56
o
B)
-10 19 31 74
Đông rét, hè mát,
ma nhiều.
Địa Trung Hải
( Athen 41
o
B)
10 28 69 9
Hè nóng, ma ít.
Đông mát, ma
nhiều.
2. Cách lập biểu đồ nhiệt độ và lợng ma
Biểu đồ nhiệt độ và lợng ma thể hiện nhiệt độ trung bình tháng và lợng ma
trung bình tháng của các tháng trong năm trên cùng một khung biểu đồ.
Muốn lập đợc biểu đồ trớc tiên phải có bảng thống kê số liệu về thời gian và l-
ợng ma tất cả các tháng của địa điểm ta muốn lập biểu đồ.
Lập biểu đồ đợc tiến hành theo các bớc sau:
+ Vẽ một khung biểu đồ gồm hai trục tung và trục hoành vuông góc với nhau.
rèn kỹ năng đọc và lập biểu đồ nhiệt độ và lợng ma trong chơng trình địa lý cho học
sinh lớp 7
Ôn đới hải dơng Ôn đới lục địa
Ven Địa Trung Hải
Ôn đới lục địaVen Địa Trung Hải

Đàm Thị Nhàn Trờng THCS Thụy Hải Năm học 2007 - 2008 - 5
-
+ Trên trục hoành chia đều 12 khoảng cách bằng nhau lần lợt từ tháng 1 đến
tháng 12.
+ Trên các trục tung chia đều các khoảng cách bằng nhau, một trục ghi số trị
nhiêt độ, thờng thì mỗi khoảng cách là 5 10
o
C. Một trục ghi trị số lợng ma, giá trị
mỗi khoảng cách là 50 100mm.
+ căn cứ vào số liệu khí hậu, vẽ đờng nhiệt độ và các cột lợng ma lần lợt theo
các tháng trong năm.
+ Cuối cùng ghi tên và địa điểm vào góc bên trái biểu đồ.
Ví dụ 3:
3. Cách đọc biểu đồ và lợng ma
Cần đọc lần lợt đờng cong biểu diễn nhiệt độ và các cột lợng ma trong năm để
biết thông tin về khí hậu nơi đó.
* Đọc đờng nhiệt độ cần khai thác:
+ Nhiệt độ tháng nóng nhất và tháng lạnh nhất
+ Chênh lệch nhiệt độ ( bình độ nhiệt) ? Nhiệt độ trung bình năm?
+ Qua đó biết đặc điểm chế độ nhiệt thuộc kiểu khí hậu nào.
Ví dụ 4: Hình7.3: Biểu đồ nhiệt độ và lợng ma của Hà Nội
Nhiệt độ tháng nóng nhất là tháng 7 ( 30
o
C) lạnh nhất là tháng 1 ( 16
o
C)
rèn kỹ năng đọc và lập biểu đồ nhiệt độ và lợng ma trong chơng trình địa lý cho học
sinh lớp 7
Hình7.3: Biểu đồ nhiệt độ và l-
ợng ma của Hà Nội

Hình7.4: Biểu đồ nhiệt độ và l-
ợng ma của Mun bai
Đàm Thị Nhàn Trờng THCS Thụy Hải Năm học 2007 - 2008 - 6
-
Chênh lệch nhiệt độ là : 14
o
C; nhiệt độ trung bình năm khoảng 24
o
C
Từ đó rút ra Hà Nội thuộc khí hậu nhiệt đới.
* Đọc cột lợng ma cần khai thác các thông tin sau:
+ Ma nhiều tháng nào? ít tháng nào?
+ Ma nhiều mùa nào? ít mùa nào?
+ Sự phân bố ma nh thế nào? ma đều quanh năm hay tập trung theo mùa?
+ Tổng lợng ma cả năm
Các thông tin trên cho biết đặc điểm chế độ ma của địa phơng thuộc kiểu khí
hậu nào?
Ví dụ: Ma vào thu đông: Khí hậu Địa Trung Hải
Nóng ẩm, ma nhiều quanh năm: Môi trờng xích đạo ẩm
Ma tập trung một mùa, nhiệt độ lớn hơn 22
o
C, thời kỳ khô hạn dài: Môi trờng
nhiệt đới
Mùa đông ấm, hè mát, ma quanh năm và ma nhiều vào thu đông: Môi trờng
ôn đới hải dơng.
Mùa đông rét, hè mát, ma nhiều vào hè: Ôn đới lục địa
Ma ít, nhiệt độ cao quanh năm, đông lạnh: Môi trờng hoang mạc.
So sánh và phân tích biểu đồ nhiệt độ và biểu đồ lợng ma để tìm ra tính chất
khí hậu của địa phơng.
Đây là vấn đề rất quan trọng, vì chỉ khi nào cả hai biểu đồ này thể hiện đúng

các đặc trng của một kiểu khí hậu nào đó ta mới biết địa phơng đó thuộc kiểu khí hậu
nào ( tuy nhiên có thể có chung đặc điểm về chế độ nhiệt ẩm của khí hậu nhiệt đới
nhng các mùa khác nhau)
Ví dụ 5: Bài tập 4 trang 22
Quan sát biểu đồ nhiệt độ và lợng ma của vùng nhiệt đới cho biết thuộc bán
cầu nào, tại sao?
rèn kỹ năng đọc và lập biểu đồ nhiệt độ và lợng ma trong chơng trình địa lý cho học
sinh lớp 7
Đàm Thị Nhàn Trờng THCS Thụy Hải Năm học 2007 - 2008 - 7
-
Biểu đồ A:
+ Đờng biểu diễn nhiệt độ hai lần tăng cao trong năm
+ Nhiệt độ các tháng lớn hơn 20
o
C
+ Ma tập trung vào một mùa ( Tháng 5 tháng 10)
Kết luận: Khí hậu thuộc Bắc bán cầu
Biểu đồ B:
+ Nhiệt độ các tháng lớn hơn 20
O
C
+ Bình độ nhiệt năm lớn hơn 15
o
C
+ 6 tháng khô, mùa ma từ tháng 11 tháng 3 năm sau.
Kết luận: Trái ngợc A; Vậy khí hậu thuộc Nam bán cầu.
C. kết luận
Nh vậy sách giáo khoa địa lý 7 không chỉ rèn kỹ năng đọc và lập biểu đồ nhiệt
độ và lợng ma mà còn rèn kỹ năng về bản đồ, sơ đồ, hình ảnh địa lý, lát cắt, lợc đồ,
Nhờ vào hệ thống kênh hình, học sinh có thể khai thác thuận lợi những tri thức địa lí

dới sự hớng dẫn và tổ chức của giáo viên. Nó phát huy trí lực của học sinh, nâng cao
khả năng quan sát và suy luận, liên hệ chặt chẽ với thực tiễn cuộc sống.
Kĩ năng đọc và lập biểu đồ nhiệt độ và lợng ma học sinh đã đợc làm quen ở
lớp 6, tuy nhiên còn ở mức độ rất sơ đẳng, lên các lớp trên, các em tiếp tục đợc học
với mức độ cao hơn nữa. Tuy nhiên, với học sinh lớp 7, nó có vai trò quan trọng trong
việc phát triển t duy địa lý cho các em. Với nội dung đã nêu, tôi thờng vận dụng vào
các tiết dạy có biểu đồ và các tiết thực hành, nhìn chung, học sinh vận dụng nhanh,
đạt kết quả tốt, lớp học sôi nổi.
Thụy Hải, ngày 26 tháng 11 năm 2007
rèn kỹ năng đọc và lập biểu đồ nhiệt độ và lợng ma trong chơng trình địa lý cho học
sinh lớp 7
Đàm Thị Nhàn Trờng THCS Thụy Hải Năm học 2007 - 2008 - 8
-
Đàm Thị Nhàn
rèn kỹ năng đọc và lập biểu đồ nhiệt độ và lợng ma trong chơng trình địa lý cho học
sinh lớp 7