liên minh giữa giai cấp công nhân với nông dân và tri thức trong quá trình xây dựng cnxh ở việt nam

MỤC LỤC
1
A/ LỜI MỞ ĐẦU
Sự nghiệp giải phóng miền Nam, thống nhất Tổ quốc, xây dựng CNXH
và công cuộc đổi mới dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam đã trải qua
rất nhiều khó khăn, gian khổ nhưng đã đạt được những thành tựu to lớn, rất quan
trọng và vẻ vang. Một trong những nhân tố quyết định thắng lợi của Cách mạng
là liên minh công – nông – trí thức tạo nên sức mạnh vô địch, là bản lĩnh, trí tuệ
và sự dũng cảm phi thường của con người Việt Nam.
Với một quá khứ hào hùng, oanh liệt của liên minh các tầng lớp giai cấp
công – nông – trí với những con người anh hùng đã góp mình vào công cuộc xây
dựng và đổi mới đất nước. Vậy giờ đây một con người thuộc cái tầng lớp, giai
cấp này họ đang phài sống trong thực trạng như thế nào trong xã hội của nước ta
hiện nay?
Tôi xin nói rõ vấn đề này và phương hướng cơ bản để xây dựng một liên
minh công – nông – trí vững mạnh để xây dựng đưa nước ta phát triển thành một
nước công nghiệp hóa – hiện đại hóa trên con đường quá độ lên CNXH ở nước
ta.
LIÊN MINH GIAI CẤP CÔNG NÔNG TRI THỨC TRONG QUÁ TRÌNH
XÂY DỰNG CHỦ NGHĨA XÃ HỘI Ở NƯỚC TA HIỆN NAY. THỰC
TRẠNG VÀ PHƯƠNG HƯỚNG.
2
B/ LIÊN MINH GIAI CẤP CÔNG NÔNG TRI
THỨC TRONG XÃ HỘI Ở NƯỚC TA HIỆN NAY
І. Thực trạng giai cấp công- nông- tri thức trong xã hội nước ta hiện nay
1. Giai cấp công nhân:
Giai cấp công nhân nước ta hiện nay có khoảng 4,53 triệu người, chiếm
6% dân số. Về cơ cấu thành phần kinh tế, công nhân trong các doanh nghiệp nhà
nước từ chỗ là đại diện cho toàn bộ giai cấp công nhân trongthời kỳ trước đổi
mới nay chỉ giữ một số lượng và tỷ lệ thấp hơn (1,83 triệu, chiếm 40,8%) so với
công nhân của khu vực ngoài nhà nước (2,68 triệu chiếm 59,2%). Tỷ lệ công

nhân nhà nước tỷ lệ nghịch với tốc độ và quy mô đổi mới doanh nghiệp nhà
nước đang diễn ra mạnh mẽ trong mấy năm gần đây dưới sức ép của nhu cầu
nâng cao hiệu quả kinh doanh và năng lực cạnh tranh của kinh tế quốc tế. Hậu
quả tất yếu nhưng không mong muốn của tiến trình này là hiện có hơn 150000
người vốn là công nhân nhà nước, nay thuộc diện dư dôi, thất nghiệp. Cơ cấu
thành phần cuả công nhân hiện nay rất phức tạp, có những người vừa làm cho
Nhà nước vừa làm cho tư nhân hoặc mang danh là công nhân nhưng lại sống
bằng nghề phụ, kinh tế hộ cá thể.
Về cơ cấu ngành nghề, giai cấp công nhân nước ta thường làm việc trong
những ngành công nghiệp truyền thống: luyện kim, cơ khí, điện. Trong thời kỳ
đổi mới, công nhân làm trong các ngành dịch vụ (giao thông vận tải, bưu điện,
viễn thông, ngân hàng ) đã tăng lên nhanh cùng với tốc độ công nghiệp hoá,
hiện đại hoá đất nước. Đáng chú ý là đã xuất hiện một bộ phận mới dù chiếm tỷ
lệ nhỏ đó là công nhân tri thức, những người có tri thức vàkỹ năng cao, tạo ra
những sản phẩm dịch vụ có hàm lượng giá trịtăng cao như tư vấn, thiết kế, quản
lý chất lượng đồng bộ. Số công nhân có trình độ cao đẳng, đại học ở nước ta
chiếm trên 150000 người (khoảng 3,3%).
Xu hướng phát triển của bộ phận công nhân tri thức sẽ tăng nhanh cùng
với mức độ phát triển của kinh tế tri thức ở nước ta. Chính sự đa dạng, phức tạp
về nguồn gốc, cơ cấu, sự không đồng nhất về chất lượng và sự phân hoá, phân
tầng trong nội bộ giai cấp, giữa các bộ phận công nhân trong các ngành nghề và
thành phần kinh tế, đã làm suy yếu tính thống nhất, sức mạnh đoàn kết và địa vị
xã hội của giai cấp công nhân hiện nay so với thời kỳ trước đổi mới. Tuy vậy, sự
xuất hiện và ngày càng lớn mạnh về số lượng và chất lượng của bộ phận công
nhân tri thức ở nước ta hiện nay là một trong những yếu tố cơ bản tiếp tục đảm
bảo cho sứ mệnh lịch sử của giai cấp công nhân Việt Nam trong giai đoạn phát
triển hiện nay.
Về kinh tế, ngoài bộ phận nhỏ công nhân trí thức có thu nhập cao, bộ
phận công nhân trong các doanh nghiệp nhà nước ở một số lĩnh vực có tính độc
3

quyền, có mức thu nhập khá, còn lại phần lớn công nhân nước ta có mức thu
nhập rất thấp.
Về chính trị và uy tín xã hội, công nhân chưa có địa vị bằng tầng lớp tri
thức, tầng lớp công chức, viên chức. Ngay trong các doanh nghiệp nhà nước,
quyền lực và vai trò của công nhân còn bị hạn chế. Trong các doanh nghiệp tư
nhân và doanh nghệp có vốn đầu tư nước ngoài, tổ chức Đảng và các tổ chức
quần chúng thiếu hụt hoặc bị hạn chế hoạt động , công nhân thường bị giới chủ
chèn ép, quản lý chặt chẽ; họ có rất ít khả năng đấu tranh với các ông chủ dù chỉ
nhằm bảo vệ quyền lợi chính đáng của mình.
Trình độ học vấn và văn hoá của công nhân tuy cao hơn nông dân nhưng
lại bị thiệt thòi hơn so với nhiều tầng lớp khác trong xã hội. Do bộ phận công
nhân nhà nước thường phải làm thêm nghề phụ để tăng thu nhập nên tác phong
công nghệp chưa cao. Công nhân trong khu vực kinh tế tư nhân, khu vực có vốn
đầu tư nước ngoài có kỷ luật cao hơn song thường phải tăng ca, làm thêm giờ để
kiếm sống nên ít có thời gian và điều kiện để học tập, phát triển bản thân. Ý thức
giai cấp, ý thức Đảng trong bộ phận công nhân này nói chung thấp. Công nhân
tri thức cũng có xu hướng chịu làm thuê đến khi đủ mạnh để tách ra lập tổ chức
kinh doanh của mình để trở thành ông chủ, thầy hay chuyên gia độc lập. Trong
khi nhiều trí thức, tiểu tư sản trải qua sự rèn luyện và công tác mà có bản chất
giai cấp công nhân thì nhiều người xuất thân từ công nhân khi được đề bạt lên
lãnh đạo, quản lý lại để mai một bảnchất giai cấp của mình. Làm công nhân
không phải là mơ ước và sự tự lựa chọn không chỉ đối với những thanh niên trẻ
mà còn đối với những người đang trong nghề. Tỷ lệ giai cấp công nhân trong
các cấp uỷ, nhất là cấp cao, cấp Trung ương thường không đạt như mong muốn
và kế hoạch phấn đấu chủ yếu là do chưa đáp ứng được các yêu cầu, tiêu chuẩn
của cán bộ lãnh đạo thời kỳđổi mới của Đảng.
Nền kinh tế nhiều thành phần trong thời kỳ quá độ gây nên sự biến động
thường xuyên, ngày càng đa dạng, phức tạp, không thuần nhấtvề số lượng, chất
lượng của giai cấp công nhân Việt Nam. Điều đó được thể hiện tập trung trên
các phương diện sau:

-Sự giảm sút nhanh chóng về số lượng công nhân trong khu vực kinh tế
nhà nước, kinh tế tập thể; sự tăng lên nhanh của đội ngũ công nhân khu vực kinh
tế tư nhân, tư bản nhà nước và khu vực có vốn đầu tư nước ngoài.
-Sự đa dạng, phức tạp, không thuần nhất và phân hoá, phân tầng trong nội
bộ giai cấp, giữa các bộ phận công nhân, đội ngũ trí thức trong các ngành nghề,
các tổ chức xã hội nghề nghiệp và thành phần kinh tế.
-Phản ánh sự đa dạng, đan xen, hỗn hợp của các thành phần kinh tế nhất
định nào đó, mà họ có thể hiện diện ở hai hoặc vài thành phần kinh tế: họ vừa là
công nhân trong khu vực kinh tế nhà nước, vừa làm việc ở khu vực kinh tế tập
4
thể, cá thể, tư nhân, hộ gia đình, vv Có thể họ vừa là công nhân, vừa không
phải là công nhân khi họ sống bằng nghề phụ (tăng gia, chăn nuôi, thủ công,
buôn bán ), hoặc bằng thu nhập khác là chủ yếu, họ có vốn cổ phần ở một mức
độ nào đó trong xí nghiệp, nhà máy, công ty,
-Sự mất cân đối về cơ cấu đội ngũ công nhân giữa các thành phần, ngành
kinh tế, trên các địa bàn dân cư, giữa số lượng và chất lượng. Nhìn chung, cơ
cấu giai cấp công nhân chưa cân đối và đồng bộ. Các ngành công nghiệp nặng
còn chiếm tỷ lệ thấp, trong khi đó các ngành công nghiệp nhẹ, chế biến thực
phẩm chiếm tới 40%. Bộ phận công nhân nông nghiệp còn quá ít.
-Sự già hoá, đứt đoạn và giảm đi của đội ngũ công nhân lâu năm, nhiều
đời, công nhân lành nghề, thợ bậc cao, thợ giỏi trong những năm gần đây, nhất
là ở bộ phận công nhân trong khu vực kinh tế nhà nước; sự trẻ hoá của đội ngũ
công nhân ở khu vực kinh tế tư nhân, có vốn đầu tư nước ngoài.
Tình hình phát triển về số lượng, cơ cấu đa dạng, phức tạp, không thuần
nhất, thường xuyên biến động như trên, đã và đang dẫn đến một thực trạng về
chất lượng giai cấp công nhân: đang có sự yếu kém về nhiều mặt và sự phân
hoá, không thuần nhất giữa các bộ phận của đội ngũ công nhân Việt Nam hiện
nay. Thực trạng này được phản ánh trên các bình diện sau:
-Trình độ văn hoá, tay nghề thấp và không đồng dều, mất cân đối giữa các
bộ phận công nhân. Trình độ kỹ thuật, kiến thức quản lý kinh tế, khả năng nghề

nghiệp của công nhân còn thấp so với yêu cầu của sự nghiệp công nghiệp hoá,
hiện đại hoá.
-Bộ phận công nhân xuất thân từ nông thôn chiếm đại đa số trong giai cấp
công nhân. Họ mang theo lối suy nghĩ, tầm nhìn của người nông dân, quan hệ xã
hội và cả lối sống nông thôn vào trong giai cấp công nhân. Những nhược điểm
đó kéo dài cả thập kỷ, thậm chí có phần phát triển dưới chế độ bao cấp và cơ chế
kinh tế kế hoạch tập trung. Người công nhân Việt Nam chưa được rèn luyện
nhiều trong nền kinh tế công nghiệp và quan hệ cạnh tranh, phát huy tính sáng
tạo cá nhân và tập thể trong môi trường công nghiệp và thị trường còn hạn chế.
Điều đó ảnh hưởng rất nhiều đến tư duy kinh tế, phong cách làm việc, phong
cách quản lý của người công nhân.
-Vấn đề lớn nhất nổi lên trong các năm qua là, giai cấp công nhân chưa
thể đóng vai trò chủ đạo trong đời sống xã hội, nhất là trong sản xuất, kinh
doanh, phân phối. Một phần, vì người công nhân chưa có thói quen và năng lực
làm chủ, nhiều cơ quan lãnh đạo, quản lý trong các nhà máy, xí nghiệp và ngoài
xã hội chưa tôn trọng quyền làm chủ của giai cấp công nhân. Thậm chí, có nơi
quyền dân chủ của công nhân còn bị vi phạm nghiêm trọng. Đây là mặt yếu rất
đặc trưng của giai cấp công nhân ở những nước chưa có công nghiệp hiện đại.
Tình hình làm việc ngày một căng thẳng, lương không đủ sống, người công
5
nhân phải vật lộn với cuộc sống hàng ngày, phải xoay xở bằng mọi cách để tồn
tại; khi ngườicông nhân chưa làm chủ được bản thân mình thì khó có thể làm
chủ được nhà máy, xí nghiệp và xã hội. Công nhân nước ta chưa được tôi luyện
bao nhiêu trong môi trường kinh tế, khoa học công nghệ và cạnh tranh. Vai trò
của giai cấp công nhân trong phát triển kinh tế, văn hoá, xã hội còn chưa đạt
được mức độ cần có của nó.
-Một bộ phận trong giai cấp chưa có trình độ chính trị, phẩm chất giai cấp
giảm, kỷ luật lao động, tác phong công nghiệp kém.
-Một bộ phận công nhân bị thoái hoá và tha hoá nghiêm trọng về lao
động, phẩm chất giai cấp và lối sống.

Trong những năm tới, sự biến động cơ cấu giai cấp của công nhân Việt
Nam sẽ diễn ra theo những xu hướng: ngày càng đa dạng hoá, phức tạp về cơ
cấu và không thuần nhất. Trong những năm đầu, xu hướng trên diễn ra mạnh mẽ
với tốc độ nhanh. Công nhân có mặt trong tất cả các thành phần kinh tế. Xu
hướng tăng lên nhanh của bộ phận công nhân trong khu vực kinh tế tư nhân, tư
bản nhà nước và kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài; bộ phận công nhân trong khu
vực kinh tế nhà nước giảm đi một cách tương đối. Sự phân hoá về thu nhập,
phân hoá giàu nghèo, phân hoá về mức sống, lối sống, ý thức giai cấp, trình độ
chính trị, tư tưởng sẽ diễn ra mạnh mẽ và sâu sắc. Trình độ văn hoá, học vấn, tay
nghề, trẻ hoá về tuổi đời, tuổi nghề có xu hướng ngày càng tăng, ngày càng
được trí thức hoá. Xu hướng phi tập trung hoá công nhân trong các nhà máy, xí
nghiệp có quy mô lớn, số lượng công nhân đông; đội ngũ công nhân - trí thức
hoá ngày càng tăng và điều này đã chứng minh hùng hồn và đang hiện thực hoá
cho luận điểm rất đúng đắn của Chủ tịch Hồ Chí Minh: trí thức hoá công nhân.
Xu hướng luân chuyển nghề nghiệp nhiều lần và một bộ phận công nhân lao
động ra khỏi dây chuyền sản xuất sẽ diễn ra thường xuyên với tốc độ nhanh. Xu
hướng phát triển đa dạng hoá ngành nghề đi đôi với chuyên môn hoá cao trong
công nhân. Sự phân tầng xã hội, tình trạng thất nghiệp, thiếu việc làm, mâu
thuẫn về lợi ích ngay trong nội bộ giai cấp công nhân sẽ tăng lên. Quan hệ chủ -
thợ trong các cơ sở sản xuất phức tạp hơn; đình công, bãi công sẽ còn diễn ra
với mức độ gay gắt, quyết liệt hơn. Vì vậy, cần có nhận thức đầy đủ, toàn diện
những xu hướng đó để có những giải pháp trước mắt và lâu dài nhằm xây dựng
giai cấp công nhân Việt Nam từng bước trưởng thành, phát triển, thể hiện rõ và
phát huy vai trò chủ đạo trong nền kinh tế nhiều thành phần.
Giai cấp công nhân Việt Nam lãnh đạo cách mạng thông qua Đảng tiên
phong của nó là Đảng Cộng sản Việt Nam. Khi nói giai cấp công nhân lãnh đạo
là nói đến toàn bộ giai cấp như một chỉnh thể chứ không phải từng nhóm, từng
người cá biệt. Xét về thành phần xuất thân, ở nước ta có nhiều Đảng viên không
phải là công nhân. Nhưng bất cứ đảng viên nào cũng phải đứng trên lập trường
giai cấp công nhân thể hiện ở lý tưởng, ở lý luận Mác - Lênin và đường lối cách

6
mạng, ở tinh thần kiên quyết cách mạng trong cuộc đấu tranh để thực hiện sứ
mệnh của giai cấp công nhân vì lợi ích của giai cấp công nhân, của nhân dân lao
động và cả dân tộc.
Trong giai đoạn xây dựng đất nước quá độ lên chủ nghĩa xã hội, đội ngũ
công nhân hình thành một giai cấp công nhân thống nhất đại diện cho sản xuất
tiên tiến, thông qua Đảng Cộng sản Việt Nam được trang bị bằng chủ nghĩa Mác
- Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh. Họ là lực lượng đi đầu trong sự nghiệp công
nghiệp hoá, hiện đại hoá, là cơ sở xã hội chủ yếu nhất của Đảng và Nhà nước, là
hạt nhân vững chắc trong liên minh công nhân - nông dân - trí thức, nền tảng
của khối đại đoàn kết dân tộc.
Chúng ta không phủ nhận những nhược điểm của giai cấp công nhân Việt
Nam (như số lượng còn ít, chưa được rèn luyện nhiều trong công nghiệp hiện
đại, trình độ văn hoá và tay nghề còn thấp ) mà nguồn gốc sâu xa là ở trình độ
phát triển kinh tế chưa cao ở nước ta trong thời kỳ quá độ. Nhưng điều đó không
thể là lý do để phủ nhận sứ mệnh lịch sử của giai cấp công nhânViệt Nam. Để
khắc phục những nhược điểm ấy, Nghị quyết hội nghị lần thứ bảy Ban Chấp
hành Trung ương khoá VII của Đảng, gắn trực tiếp vấn đề công nghiệp hoá, hiện
đại hoá với vấn đề xây dựng, phát triển giai cấp công nhân đã chỉ rõ phương
hướng xây dựng giai cấp công nhân nước ta trong giai đoạn hiện nay là: “ Cùng
với quá trình phát triển công nghiệp và công nghệ theo xu hướng công nghiệp
hoá, hiện đại hoá đất nước, cần xây dựng giai cấp công nhân phát triển về số
lượng, giác ngộ về giai cấp, vững vàng về chính trị, tư tưởng, có trình độ học
vấn và tay nghề cao, có năng lực tiếp thu và sáng tạo công nghệ mới, lao động
đạt năng suất, chất lượng, hiệu quả cao, vươn lên làm tròn sứ mệnh lịch sử của
mình”.
Công cuộc đổi mới đem lại những thành tựu to lớn, có ý nghĩa quan trọng.
Giai cấp công nhân đang đi đầu trong việc xây dựng xã hội mới, nhất là trong
việc xây dựng cơ sở vật chất - kỹ thuật của chủ nghĩa xã hội nhằm thực hiện dân
giàu nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ văn minh. Hơn lúc nào hết, giai cấp

công nhân Việt Nam cần phải vươn lên để xứng đáng là lực lượng trụ cột của
liên minh công - nông - trí, của khối đại đoàn kết dân tộc. Phương hướng củng
cố, phát triển công nhân Việt Nam trong sư nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại
hoá mộtlần nữa đã được Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IX của Đảng Cộng
sản Việt Nam đặc biệt chú trọng. Đại hội chỉ rõ: “Đối với giai cấp công nhân,
coi trọng phát triển về số lượng và chất lượng, nâng cao giác ngộ và bản lĩnh
chính trị, trình độ học vấn và nghề nghiệp, thực hiện “trí thức hoá công nhân”,
nâng cao năng lực ứng dụng và sáng tạo công nghệ mới, chất lượng và hiệu quả
ngày càng cao, xứng đáng là lực lượng đi đầu trong sự nghiệp công nghiệp hoá,
hiện đại hoá đất nước ”
2. Giai cấp nông dân:
7
Tiến trình công nhiệp hoá, hiện đại hoá đất nước chủ yếu làm giảm tỷ lệ
giai cấp nông dân trong xã hội, số lượng nông dân giảm đi, số hộ và lao động
thuần nông giảm, tỷ lệ nông dân tập thể giảm đi rất nhiều. Kết cấu giai cấp nông
dân trở nên phức tạp, gồm nhiều bộ phận, nhiều tầng lớp, nhiều nhóm. Sự phân
tầng, phân hoá giàu nghèo phát triển nhanh trong nội bộ giai cấp nông dân, giữa
các địa phương, vùng, miền khác nhau, phụ thuộc vào mức độ tri thức và kỹ
năng, khả năng tiếp cận các nguồn lực, mức độ phát triển của thị trường và sự
giúp đỡ của chính quyền đối với người nông dân. Nói cách khác, sự giàu có phát
triển của nông dân phụ thuộc vào sự liên kết giữa Nhà nước, nhà nông, nhà khoa
học, nhà doanh nghiệp. Cái mới trong nông dân so với thời kỳ trước đổi mới là
sự xuất hiện của các chủ trang trại.
Tình trạng một bộ phận nông dân rời khỏi đất canh tác, bỏ nghề truyền
thống trong khi có ít cơ hội để chuyển sang những nghề phi nông nghiệp, và trở
thành giai cấp khác. Nhiều nông dân giàu xổi nhờ bán đất ở khu vực đô thị hoá
nhưng sau đó lại rơi vào tình trạng nghèo đói. Đặc biệt cần lưu ý là những bấtổn
về xã hội và an ninh nước ta mấy năm gần đây đều xảy ra ở khu vực nông thôn.
Nguyên nhân cơ bản của tình trạng này là sự yếu kém, xa dân của đội ngũ cán
bộ và hệ thống chính trị cơ sở. Tình trạng này sẽ giảm đi sức mạnhcủa giai cấp

nông dân, của khối đại đoàn kết toàn dân tộc dưới sự lãnh đạo của Đảng.
Thực trạng diễn ra là, cơ cấu giai cấp nông dân sẽ đa dạng, phức tạp và hình
thành một bộ phận công nhân nông nghiệp, phong cách lao động của người sản
xuất nhỏ giảm dần. Đội ngũ những người lao động thủ công nghiệp, dịch vụ kỹ
thuật, dịch vụ sinh hoạt và lưu thông tăng lên. Đặc biệt là, một bộ phận nông dân
lao động mang tính chất trí thức xuất hiện ngày càng nhiều, do đó, tính chất
nông dân thuần tuý ngày càng giảm đi. Tính chất nông dân - công nhân, nông
dân - trí thức, nông dân - tiểu thương, nông dân - thợ thủ công, Sự phân tầng,
phân hoá giàu nghèo phát triển nhanh. Đội ngũ những người nông dân chuyên đi
làm thuê, bán sức lao động xuất hiện và phát triển. Bộ phận nông dân tập thể
dưới những hình thức hợp tác mới sẽ từng bước được hình thành và phát triển.
“Trung nông” sẽ là nhân vật trung tâm trong giai cấp nông dân, trong nông thôn.
Các bộ phận trong giai cấp nông dân gồm: chủ trang trại, nông dân sản xuất cá
thể, nông dân làm thuê, xã viên của các hợp tác xã kiểu mới. Đồng thời cũng có
sự xuất hiện vai trò kép của nhiều người là công chức nhưng mua ruộng làm chủ
trang trại nên họ vừa làm công chức, trí thức vừa làm chủ trang trại.
3. Tầng lớp trí thức:
Kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và sự công nghiệp hoá,
hiện đại hoá đòi hỏi ngày càng nhiều về tri thức khoa học, công nghệ và năng
lực sáng tạo, kinh doanh. Trí thức là tầng lớp - lực lượng có ưu thế về các ngồn
năng lực trên.
8
Với khoảng 3 triệu người có trình độ đại học, cao đẳng và 30 ngàn thạc sĩ,
tiến sĩ, nước ta có nguồn nhân lực trí thức chiếm tỷ lệ khá cao so với các nước
đang phát triển. Địa vị xã hội của tầng lớp tri thức được tăng cường và tăng tiến
ổn định trong suốt thời kỳ đổi mới.
Tuy nhiên, đội ngũ trí thức hiện nay cũng có sự phân hoá. Về chính trị, trí
thức chiếm một tỷ lệ lớn trong đội ngũ lãnh đạo, quản lý của hệ thống chính trị,
nhất là ở cấp tỉnh - thành và Trung ương. Về văn hoá, trình độ học vấn, chất
lượng của đội ngũ trí thức chưa tương xứng với số lượng, có hiện tượng mua

bằng cấp để “chạy chức, chạy quyền” ; các gia đình khá giả thì chạy đua cho con
em du học nước ngoài, xuất hiện nguy cơ một bộ phận trí thức mất gốc, trọng
ngoại, giảm sút ý thức dân tộc.
Nhìn chung, đội ngũ trí thức nước ta có truyền thống yêu nước,có tinh
thần đoàn kết dân tộc dưới sự lãnh đạo của Đảng. Truyền thống đó sẽ được tiếp
tục phát huy trong thời kỳ mới nếu chúng ta giải quyết được những vấn đề nổi
cộm phát sinh.
Trong tầng lớp trí thức đang diễn ra quá trình biến đổi nhanh chóng về cơ
cấu, lượng và chất; phong phú về cơ cấu nghề; đa dạng về nguồn đào tạo, về
thành phần xã hội - giai cấp xuất thân; sự phân hoá về thu nhập, phân hoá giàu
nghèo, phân tầng, phân hoá về lối sống, về quan điểm tư tưởng, Đi liền với
vấn đề đó là sự nảy sinh và tất yếu nảy sinh tính chất phức tạp trong tầng lớp trí
thức về cơ cấu xã hội, về ý thức, quan điểm chính trị. Một số trí thức đồng thời
là những doanh nghiệp năng động, những chủ trang trại, đa phần trí thức là
người trung lưu . Số đông trí thức yêu nước, tán thành lý tưởng chủ nghĩa xã
hội.
Công chức, viên chức trong các cơ quan nhà nước, đoàn thể, quân nhân
chuyên nghiệp trong các lực lượng vũ trang. Công chức là những người làm
trong các cơ quan hành chính nhà nước , trong các tổ chức chính trị, chính trị -
xã hội; còn viên chức là những người có cả trong các cơ quan nhà nước và trong
các cơ quan sự nghiệp, quân nhân chuyên nghiệp trong quân đội và cơ quan.
Theo sự phát triển của nền kinh tế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ
nghĩa và theo sự vận hành của cơ chế thị trường thì các đơn vị sự nghiệp ngày
càng tăng lên, do vậy lực lượng viên chức ngày càng phát triển đông đảo. Càng
ngày, lực lượng công chức, viên chức, quân nhân chuyên nghiệp càng được bảo
đảm một cuộc sống ở mức trung lưu. Tuy có hoặc không tham gia (cả trực tiếp
và gián tiếp) vào các hoạt động kinh doanh, song với mức sống trung lưu và
chiếm một tỷ lệ không nhỏ trong dân cư (1 đến 2 triệu người) và hoạt động ở
những khâu quan trọng của các lĩnh vực kinh tế, chính trị, văn hoá, xã hội của
đất nước nên nhóm xã hội này đóng một vai trò đáng kể vào các quá trình phát

triển của đất nước.
9
Bản thân nhóm xã hội này cũng có sự phân hoá nhanh chóng và mạnh mẽ
khác nhau. Cần lưu ý rằng tuy không có địa vị và quyền lực xã hội cao nhưng họ
thường trực tiếp phụ trách những khâu quan trọng, nên nếu bị lợi dụng, họ sẽ
trực tiếp hoặc gián tiếp gây ra những hậu quả khôn lường. Dó đó, bên cạnh việc
tăng cường giáo dục ý thức trách nhiệm còn phải quan tâm đến đời sống vật chất
và tinh thần của họ.
II. Liên minh giữa giai cấp công nhân với nông dân và tri thức trong
quá trình xây dựng CNXH ở Việt Nam
1.Đặc điểm của giai cấp công - nông - trí thức ở Việt Nam:
-Giai cấp công nhân Việt Nam có đầy đủ những yếu tố của giai cấp công
nhân hiện đại và còn có những đặc điểm riêng của mình. Đó là do ra đời trước
giai cấp tư sản Việt Nam nên giai cấp công nhân Việt Nam có điều kiện sớm giữ
vai trò lãnh đạo và giành ưu thế ngay từ khi có Đảng của mình. Hơn nữa, sự gắn
bó giữa công nhân và nông dân đã hình thành một cách tự nhiên, phần lớn xuất
thân từ nông dân nên giai cấp công nhân Việt Nam đã mang sẵn trong mình mối
liên minh với nông dân và luôn giữ được vai trò lãnh đạo trong quá trình cách
mạng Việt Nam. Ngày nay, trong quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá nông
thôn, sẽ có nhiều người nông dân vào làm việc ở các cơ sở công nghiệp và trở
thành công nhân ở ngay chính quê hương mình. Điều này càng tạo cho sự gắn
bó của giai cấp công nhân với nông dân, nông thôn một cách tự nhiên trên nhiều
mặt của đời sống xã hội.
-Giai cấp nông nhân là giai cấp của những người lao động sản xuất vật
chất trong nông nghiệp, lâm nghiệp, ngư nghiệp trực tiếp sử dụng một tư liệu
sản xuất cơ bản và đặc thù, gắn với thiên nhiên là đất, rừng, biển để sản xuất ra
nông sản. Nông dân có phương thức sản xuất phân tán, năng suất thấp. Theo V.I.
Lênin, nông dân có “bản chất hai mặt” một mặt họ là những người lao động (đây
là mặt cơ bản nhất); mặt khác, họ là những người tư hữu nhỏ (đây là mặt hạn
chế sẽ được khắc phục trong quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá). Tuy

nhiên, nông dân không dựa trên tư hữu nhỏ này để bóc lột các giai cấp, tầng lớp
khác.
Giai cấp nông dân không có hệ tư tưởng riêng mà tư tưởng của họ phụ
thuộc vào hệ tư tưởng của giai cấp thống trị xã hội. Họ vốn có cơ cấu không
thuần nhất, không có sự liên kết chặt chẽ cả về kinh tế và tư tưởng, tổ chức.
Trong một nước nông nghiệp thì họ là lực lượng chính trị - xã hội đông đảo nhất
và khi được giác ngộ họ trở thành lực lượng cách mạng to lớn nhất trong cách
mạng xã hội chủ nghĩa.
Giai cấp nông dân Việt Nam dưới sự lãnh đạo của Đảng đã thực sự giải
phóng khỏi chế độ áp bức bóc lột và trở thành người làm chủ xã hội và đóng góp
to lớn vào sự nghiệp giải phóng đất nước và xây dựng CNXH.
10
-Trí thức bao gồm những người lao động trí óc phức tạp và sáng tạo, có
trình độ học vấn đủ để am hiểu và hoạt động trong lĩnh vực lao động của mình.
Họ hoạt động chủ yếu trong lĩnh vực nghiên cức, giảng dạy, ứng dụng khoa học,
văn học, nghệ thuất, lãnh đạo và quản lý Sản phẩm lao động của trí thức tác
động quyết định đến năng suất lao động, đến sự phát triển xã hội về cả mặt đời
sống vật chất và cả về đời sông tinh thần.
Trí thức không có hệ tư tưởng riêng vì không có phương thức sản xuất
riêng và địa vị kinh tế - xã hội độc lập. Vai trò và tư tưởng của họ phụ thuộc vào
giai cấp thống trị xã hội. Mặc dù vậy, trí thức luôn giúp giai cấp thống trị khái
quát về lý luận để hình thành hệ tư tưởng của giai cấp thống trị xã hội.
Trong các chế độ tư hữu đa số trí thức là những người lao động bị áp bức,
bóc lột. Khi được sự lãnh đạo của giai cấp công nhân, tri thức trở thành người
làm chủ xã hội và đóng góp to lớn trong sự nghiệp xây dựng CNXH. Ở Việt
Nam, trí thức đã có nhiều đóng góp trong quá trình xây dựng CNXH, đại bộ
phận được bộ phận được đào tạo trong chế độ mới. Họ xuất thân chủ yếu từ
nông dân, công nhân và các tầng lớp lao động khác. Do vậy họ có mối liên hệ
gần gũi với công nhân, nông dân và luôn là lực lượng cơ bản của cách mạng
XHCN. Ngày nay, cách mạng khoa học công nghệ ngày càng trở thành lực

lượng sản xuất trực tiếp và trí thức ngày càng có vai trò, vị trí quan trọng, nhất là
trong quá trình xây dựng kinh tế tri thức và quá trình hội nhập khu vực và quốc
tế.
2.Nội dung cơ bản của liên minh giữa công nhân với nông dân và trí thức
trong thời kỳ quá độ lên CNXH ở Việt Nam
Nguyên tắc cơ bản nhất của liên minh là kết hợp đúng đắn các lợi ích về
chính trị, kinh tế, văn hoá, xã hội. Lợi ích của giai cấp công nhân phù hợp với
lợi ích dân tộc và đại đa số nhân dân lao động nên quan hệ giữa các giai tầng
trong thời kỳ quá độ lên CNXH là quan hệ hợp tác, đấu tranh trong nội bộ nhân
dân vì mục tiêu độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội.
a/ Nội dung chính trị của liên minh:
-Nhu cầu lợi ích chính trị cơ bản của công nhân, nông dân, trí thức và của
cả dân tộc là độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội. Mỗi giai cấp, tầng lớp ở mỗi
giai đoạn đều có lập trường chính trị - tư tưởng của mình. Khi liên minh không
phải là thực hiện sự dung hòa lập trường tư tưởng – chính trị của ba giai cấp,
tầng lớp này. Khi chưa giác ngộ cách mạng vô sản thì tư tưởng chính trị của
nông dân, trí thức cơ bản còn phụ thuộc vào hệ tư tưởng của giai cấp thống trị xã
hội phong kiến hoặc tư bản. Mặc dù có nguyện vọng nhưng nông dân và trí thức
không thể tự giải phóng khỏi chế độ tư bản, áp bức bóc lột. Trong cách mạng
XHCN liên minh giữa ba giai tầng này phải trên lập trường chính trị - tư tưởng
11
của giai cấp công nhân thì mới thực hiện đồng thời cả nhu cầu, lợi ích của ba
giai tầng.
Nguyên tắc về chính trị của liên minh là do Đảng của giai cấp công nhân
lãnh đạo. Trong thời kỳ quá độ, liên minh công, nông, trí thức là nền tảng chính
trị - xã hội và kinh tế của Nhà nước XHCN, là nòng cốt của Mặt trận Tổ quốc đẩ
xây dựng và bảo vệ Tổ quốc XHCN.
Dựa trên lập trường tư tưởng – chính trị của giai cấp công nhân, để thực
hiện liên minh cần phải xây dựng từng bước nền dân chủ XHCN chính do yêu
cầu của nền dân chủ này mà nội dung chính trị của liên minh không tách rời nội

dung, phương thức đổi mới hệ thống chính trị trên phạm vi cả nước. Trong điều
kiện hội nhập, với nền kinh tế đa thành phần thì việc cụ thể hóa của đổi mới nội
dung và tổ chức hoạt động của các tổ chức chính trị của công nhân trong các loại
hình xí nghiệp công nghiệp, nông dân ở các cơ sở lao động sản xuất nông thôn
và trí thức ở các cơ sở khoa học, công nghệ là rất cần thiết. Nội dung hoạt động
chính trị phải thông qua các hoạt động sản xuất, kinh tế, khoa học công nghệ,
văn hóa, xã hội,… Các hoạt động này luôn vận động đổi mới với tốc độ ngày
càng nhanh chóng do đó các hình thức cụ thể của hệ thống chính trị phải được
đổi mới cho phù hợp và phát triển tốt.
12
b/ Nội dung kinh tế của liên minh:
Đây là nội dung cơ bản, quyết định nhất, là cơ sở vật chất – kỹ thuật vững
chắc của liên minh trong thời kỳ quá độ. Thời kỳ này nhiệm vụ cách mạng
chuyển trọng tâm sang lĩnh vực kinh tế. Việc thực hiện kết hợp các lợi ích kinh
tế được xác định bởi các nhu cấu kinh tế của các chủ thể lợi ích và các điều kiện
thực hiện nó. Nội dung kinh tế của liên minh ở nước ta được cụ thể hóa ở các
điểm sau đây:
-Xuất phát từ thực trạng, tiềm năng kinh tế của nước ta để xác định cơ cấu
kinh tế hợp lý trong đó phải tính đến những nhu cầu về kinh tế của nông dân,
công nhân, trí thức và của toàn xã hội trong điều kiện, thời gian cụ thể. Đảng ta
xác định cơ cấu chung của cả nước là “công – nông nghiệp – dịch vụ”. Điều này
thể hiện rõ nội dung kinh tế của liên minh là điều kiện, môi trường để các giai
tầng hoạt động và phát triển sự liên minh. Trong điều kiện hiện nay, Đảng ta xác
định “từng bước phát triển kinh tế tri thức” trong quá trình hội nhập khu vực và
quốc tế đã tạo điều kiện cho trí thức ngày càng gắn bó với sản xuất công nghiệp,
nông nghiệp và các lĩnh vực kinh tế khác.
-Trên cơ sở kinh tế, các nhu cầu kinh tế phát triển dưới nhiều hình thức
hợp tác, liên kết, giao lưu,… trong cả sản xuất, lưu thông phân phối giữa công
nhân, nông dân, trí thức ; giữa các lĩnh vực công nghiệp, nông nghiệp, khoa học,
giữa các địa bàn, vùng miền dân cư trong cả nước.

Trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, Đảng ta xác
định: “Đặc biệt coi trong coi trọng công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp
và nông thôn; phát triển toàn diện nông, lâm, ngư nghiệp gắn với công nghiệp
chế biến nông, lâm, thủy sản; phát triển công nghiệp sản xuất hàng tiêu dùng và
hàng xuất khẩu. Nâng cấp, cải tạo, mở rộng và xây dựng mới có trọng điểm kết
cấu hạ tầng kinh tế”. Nông dân chiếm đại đa số bộ phận về số lượng và khu vực
nông thôn còn nhiều tiềm năng chưa được khơi dậy và còn nhiều nơi khó khăn,
thiệt thòi. Do đó, một mặt khuyến khích, tạo điều kiện cho người nông dân ngày
càng chủ động trong hợp tác, liên kết với công nhân, trí thức và các thành phần
kinh tế khác để họ phát huy tiềm năng của mình. Mặt khác, Nhà nước, giai cấp
công nhân, trí thức phải thực sự đến với nông dân, hướng dẫn, giúp đỡ, cải thiện
đời sống kinh tế.
Từng bước hình thành quan hệ sản xuất XHCN trong quá trình thực hiện
liên minh. Theo V.I. Lênin, chế độ hợp tác xã là con đường dễ tiếp thu nhất đối
với nông dân, khi thấy có lợi cho họ, họ sẽ mau chóng tham gia hợp tác xã
nhưng phải do chế độ hợp tác xã hưởng một số đặc quyền kinh tế, tài chính,
ngân hàng. Trong quá trình hình thành quan hệ sản xuất phải trên cơ sở công
hữu hóa những tư liệu sản xuất chủ yếu, kinh tế nhà nước vươn lên giữ vai trò
chủ đạo, cùng kinh tế tập thể làm nên tảng cho nền kinh tế cả nước, theo định
hướng XHCN.
13
-Từng bước hình thành quan hệ sản xuất còn thể hiện vai trò của nhà
nước. Ở nông nghiệp vai trò Nhà nước có vị trí đặc biệt quan trọng trong việc
thực hiện liên minh. Thể hiện qua chính sách khuyến nông, qua bộ máy nhà
nước, các tổ chức khuyến nông, các cơ sở kinh tế. Nông nghiệp không chỉ là
ngành kinh tế, một khu vực kinh tế mà còn là khu vực mang ý nghĩa sinh thái xã
hội.
Đối với trí thức, Nhà nước cần phải đổi mới, hoàn chỉnh các luật, chính
sách có liên quan trực tiếp đến sở hữu trí tuệ như chính sách phát triển khoa học
và công nghệ, giáo dục và đào tạo, văn học nghệ thuật,… Hướng các hoạt động

trí thức vào việc phục vụ công, nông, gắn với cơ sở sản xuất và đời sống của
toàn xã hội. Xây dựng hệ thống các cơ quan hoạt động khoa học – công nghệ,
phát huy tiềm năng đội ngũ cán bộ khoa học, tăng cường hợp tác khoa học trong
nước và quốc tế.
c/ Nội dung văn hóa, xã hội của liên minh:
-“Tăng trưởng kinh tế gắn liền với tiến bộ và công bằng xã hội, giữ gìn và
phát huy bản sắc văn hóa dân tộc, bảo vệ môi trường sinh thái”. Đó chính là ưu
việt của CNXH, tất cả cho con người, vì con người và do con người, trong đó
lực lượng đông đảo nhất, nòng cốt là công nhân, nông dân, trí thức.
-Vấn đề xóa đói, giảm nghèo cho công, nông, trí thức chủ yếu bằng tạo
việc làm đồng thời kết hợp các giải pháp hỗ trợ, cứu trợ. Giải quyết được vấn đề
này sẽ khắc phục được hạn chế của các chế độ tư hữu trước đây; con người là
vốn quý của xã hội, nhưng người lao động nếu thất nghiệp thì họ trở thành gánh
nặng cho xã hội, một trong các nguyên nhân dẫn đến khủng hoảng, đổ vỡ của
chế độ xã hội.
-Đổi mới và thực hiện tốt các chính sách xã hội trong điều kiện đại đa số
gia đình thương binh, liệt sĩ, có công với nước, chịu hậu quả chiến tranh là một
trong những nội dung cơ bản của liên minh. Các chính sách này để hỗ trợ nông
dân, công nhân, trí thức và tạo điều kiện cho họ khắc phục khó khăn sau chiến
tranh, đồng thời nội dung này còn mang ý nghĩa giáo dục truyền thống, đạo lý,
lối sống,… cho toàn xã hội và các thế hệ sau.
-Nâng cao dân trí là nội dung cơ bản lâu dài tạo cho liên minh phát triển
vững chắc. Trước mắt tập trung vào việc củng cố thành tựu xóa mù chữ, phổ cập
giáo dục tiểu học, trung học phổ thông, nâng cao kiến thức khoa học công nghệ,
kinh tế, văn hóa, xã hội. Khắc phục các tệ nạn xã hội, các hủ tục lạc hậu, biểu
hiện tiêu cực như tham nhũng, quan liêu. Dân tộc Việt Nam vốn có truyền thống
tôn sư, trọng đạo, hiếu học và chăm chỉ cần cù nên việc đầu tư cho giáo dục cả
về vật chất lẫn tinh thần là được đặc biệt chú trọng. Đây vừa là thuận lợi, là yếu
tố thúc đẩy tiến bộ xã hội, đồng thời vừa là yêu cầu nâng cao chất lượng đối với
sự nghiệp giáo dục. Vấn đề gắn bó với tri thức cách mạng, với tầm cao của tri

14
thức công nhân, nông dân và các tầng lớp nhân dân lao động là cơ sở vững chắc,
có tính truyền thống được kế thừa trong nhiều đời nay của dân tộc ta.
-Gắn quy hoạch phát triển công nghiệp, khoa học, công nghệ với quy
hoạch phát triển nông thôn, đô thị hóa, công nghiệp hóa những trọng điểm ở
nông thôn với kết cấu hạ tầng ngày càng thuận lợi và hiện đại. Xây dựng các cơ
sở giáo dục, y tế, văn hóa, thể thao, các công trình phúc lợi công cộng một cách
tương xứng, hợp lý ở các vùng nông thôn, đặc biệt là ở vùng núi, vùng sâu vùng
xa, đồng bào dân tộc thiểu số. Tiến hành công nghiệp hóa, hiện đại hóa đô thị
hóa nông thôn, khai thác tiềm năng của nông lâm, ngư nghiệp.
Đối với những nước nông nghiệp đi lên CNXH như nước ta thì liên minh
công – nông – tri thức vừa là vấn đề có tính quy luật tất yếu trong thời kỳ quá độ
lên CNXH và vừa là lực lượng sản xuất, lực lượng chính trị cơ bản và đông đảo
nhất của quá trình xây dựng CNXH và bảo vệ Tổ quốc.
3.Phương hướng chủ yếu nhằm củng cố tăng cường liên minh công –
nông – trí thức Việt Nam hiện nay
Muốn giữ vững và củng cố được vai trò lãnh đạo của mình, ngoài việc
định ra đường lối chính trị đúng đắn, giai cấp công nhân còn phải lôi cuốn được
nông dân lao động và đội ngũ trí thức đi theo mình, trên cơ sở ấy mới tạo ra
được hậu thuẫn mạnh mẽ để mở rộng quyền lãnh đạo của mình đến các tầng lớp
nhân dân lao động khác trong toàn xã hội. Trong thời kỳ cây dựng CNXH,
quyền lãnh đạo chính trị thuộc về giai cấp công nhân và chỉ thuộc về giai cấp
công nhân mà thôi, nhưng thực lực của Nhà nước thì không thể bắt nguồn từ giai
cấp công nhân mà là bắt nguồn từ sự liên minh của tất cả các tầng lớp, giai cấp.
Chỉ có trên cơ sở ấy Nhà nước XHCN mới có một nền tảng xã hội vững chắc,
mới thực hiện được các chức năng, nhiệm vụ lịch sử trọng đại của mình một
cách thuận lợi.
Liên minh công – nông – trí họp thành đội quân chủ lực hung mạnh làm
hạt nhân của khối đại đoàn kết toàn dân, không những đảm bảo vai trò lãnh đạo
của các giai cấp công nhân và giữ vững chính quyền cách mạng mà xét đến cùng

còn là yếu tố có ý nghĩa quyết định đến thắng lợi của CNXH. Trong khối liên
minh ấy, giai cấp nông dân là người bạn đồng hành chiến lược của giai cấp công
nhân trên con đường đi lên CNXH và CNCS. Thực tế lịch sử chứng minh rõ mọi
khuynh hướng coi thường hoặc phủ nhận vai trò của lực lượng xã hội to lớn này,
không quan tâm đầy đủ đến việc xây dựng, củng cố khối liên minh công – nông
trong các giai đoạn và các thời kỳ cách mạng, có nghĩa là đặt giai cấp công nhân
vào một hoàn cảnh phải chiến đấu đơn độc và đó là một sai lầm chính trị nghiêm
trọng.
Khi tổng kết kinh nghiệm của cách mạng Việt Nam, một nước có 90%
dân số là nông dân, chủ tịch Hồ Chí Minh cho rằng: “Nền tảng của vấn đề dân
15
tộc là nông dân, vì nông dân là tối đa trong dân tộc”, vì thế phải “thực hiện cho
được liên minh công nông vì đó là sự bảo đảm chắc chắn nhất cho những thắng
lợi của cách mạng. Chỉ có khối liên minh công nông do giai cấp công nhân lãnh
đạo mới có thể kiên quyết và triệt để đánh đổ các thế lực phản cách mạng, giành
lấy chính quyền của nhân dân lao động, hoàn thành nhiệm vụ lịch sử của cách
mạng dân tộc dân chủ và tiến lên CNXH” (Hồ Chí Minh: vì độc lập, tự do, Vì
chủ nghĩa xã hội, NXB ST Hà Nội, 1970, trang 302).
Chủ nghĩa Mac- Lenin cũng như tư tưởng Hồ Chí Minh đánh giá rất cao
vai trò của giai cấp nông dân, đồng thời cũng chỉ rõ nông dân tuy là một lực
lượng xã hội đông đảo, nhưng trong các cuộc đấu tranh giai cấp, họ không tự tổ
chức lại thành một lực lượng chính trị độc lập để đánh đổ các giai cấp bóc lột
thống trị, trong lịch sử các cuộc khởi nghĩa của nông dân thường mang tính chất
tự phát, diễn ra dưới hình thức lẻ tẻ ở địa phương, ít khi trở thành phong trào
rộng lớn trong cả nước. Vì gắn liền với một nền sản xuất nhỏ, lạc hậu, tàn dư
của một phương thức sản xuất đã lỗi thời, nông dân không thể tự làm lấy một
cuộc cách mạng giải phóng, cũng không thể tự mình xây dựng được một xã hội
mới do mình là đại biểu. Trước kia giai cấp nông dân phải đứng trước ngọn cờ
của giai cấp tư sản trong cuộc đấu tranh đánh đổ chế độ phong kiến giành thắng
lợi cho cuộc cách mạng dân chủ tư sản. Ngày nay giai cấp tư sản đã tỏ ra lỗi thời

và phản động, giữa giai cấp nông dân và tư sản có những mâu thuẫn đối địch về
lợi ích kinh tế và chính trị. Muốn thoát khỏi ách áp bức bóc lột, nông dân không
có con đường nào khác là đi theo đường lối cách mạng của giai cấp công nhân là
giai cấp duy nhất có thể cùng với toàn thể nhân dân đánh đổ giai cấp tư sản –
giai cấp bóc lột cuối cùng trong lịch sử, có thể giữ vững chính quyền lâu dài, có
thể xây dựng một xã hội mới trong đó nhân dân lao động thật sự trở thành người
làm chủ.
Do đó khi đánh giá vai trò của giai cấp nông dân nhận rõ tính tất yếu của
sự liên minh công – nông cần khẳng định sự liên minh này là một sự liên minh
“đặc biệt”, trong đó giai cấp công nhân phải giữ vai trò lãnh đạo, sự liên minh có
ý nghĩa chiến lược, chẳng những chỉ nhằm đánh đổ giai cấp bóc lột mà còn tạo
ra những điều kiện cần thiết để xây dựng một chế độ xã hội mới văn minh hơn,
tốt đẹp hơn.
Cùng với giai cấp nông dân, đội ngũ trí thức vốn xuất than từ nhiều giai
cấp, nhiều tầng lớp xã hội khác nhau, tuy họ không đại diện cho một phương
thức sản xuất nào , không phải là lực lượng chính trị độc lập trước các giai cấp
và tầng lớp xã hội khác, do đó họ không có hệ tư tưởng riêng. Song đội ngũ trí
thức dưới bất kỳ chế độ nào cũng có vai trò và vị trí rất quan trọng trong quá
trình xây dựng CNXH và CNCS, vì họ là một lực lượng xã hội có trình độ học
vấn cao, hiểu biết rộng, có tri thức khoa học công nghệ. Chính vì thế chủ nghĩa
Mac – Lenin và tư tưởng Hồ Chí Minh luôn đánh giá cao vai trò của tri thức
trong tiến trình vận động của lịch sử nhân loại. Coi liên minh giữa giai cấp công
16
– nông – trí là hạt nhân nòng cốt của khối đại đoàn kết dân tộc trong mặt trận
dân tộc thống nhất – Nền tảng xã hội của Nhà nước của chế độ XHCN.
Thực tiễn cách mạng Việt Nam trong 70 năm qua cho thấy, nhờ nắm vững
quan điểm của Mac – Ăngghen – Lê nin và tư tưởng Hồ Chí Minh, Đảng Cộng
sản Việt Nam – Đội tiên phong của giai cấp công nhân Việt Nam luôn luôn quan
tâm xây dựng, vun đắp cho khối đại đoàn kết toàn dân trong mặt trân dân tộc
thống nhất, trong đó lấy liên minh giai cấp công – nông – trí làm nòng cốt. Sự

liên minh chặt chẽ đó được gắn kết bởi đường lối chính trị đúng đắn do Đảng
Cộng sản Việt Nam đề ra là tiến hành cách mạng dân tộc, dân chủ tiến lên làm
cách mạng XHCN. Như chủ tịch Hồ Chí Minh đã viết: “Căn bản là giải phóng
nông dân, nội dung cách mạng dân tộc cũng là giải phóng nông dân. Bao giữ
nông thôn, nông dân thật sự nắm được chính quyền, nông dân được giải phóng
mới là dân chủ thật sự”. Bằng đường lối chính trị đúng đắn đó và hang loạt các
chính sách đối với nông nghiệp, nông thôn, nông dân, trí thức và các tầng lớp
nhân dân yêu nước khác, Đảng Cộng sản Việt Nam đã tập họp xung quanh mình
một lực lượng hung hậu của cả dân tộc mà trong đó giai cấp công nhân, nông
dân là đội ngũ chủ lực để tiến hành cuộc Cách mạng tháng 8/1945 thành công,
lật đổ chế độ thực dân phong kiến lập nên nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa –
Nhà nước dân chủ nhân dân đầu tiên ở Đông Nam Á. Tiếp đến tiến hành hai
cuộc kháng chiến trường kỳ, gian khổ đánh thắng đế quốc Pháp – Mỹ để dành
độc lập dân tộc, thống nhất Tổ quốc, đưa cả nước đi lên CNXH.
Ngày nay sự nghiệp cách mạng của nước ta đã và đang chuyển qua một
thời kỳ mới, thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước nhằm:
“xây dựng nước ta trở thành một nước công nghiệp, cơ sở vật chất kỹ thuật hiện
đại, cơ cấu kinh tế hợp lý, quan hệ sản xuất tiến bộ phù hợp với trình độ phát
triển của lực lượng sản xuất, đời sống vật chất và tinh thần cao, quốc phòng an
ninh vững chắc, dân giàu nước mạnh, xã hội công bằng văn minh” (Văn kiện
Đại hội VIII của Đảng Cộng sản Việt Nam, NXB CTQG Hà Nội).
Để thực hiện mục tiêu nhiệm vụ cách mạng to lớn, hơn lúc nào hết chúng
ta phải giương cao ngọn cờ đại đoàn kết dân tộc, coi đó là đường lối chiến lược
cơ bản, lâu dài, là nguồn sức mạnh và động lực to lớn để xây dựng và bảo vệ Tổ
quốc (Dự thảo Văn kiện trình Đại hội IX). Chăm lo xây dựng lực lượng liên
minh công – nông – trí vững chắc.
Cần nhận thức được rằng sự liên minh giữa giai cấp công – nông – trí
trong thời ký cách mạng mới đã có một bước phát triển cao hơn so với trước cả
về nội dung và hình thức. Sự liên minh không chỉ về chính trị mà còn là liên
minh về kinh tế, một nội dung liên minh ngày càng có ý nghĩa quan trọng hang

đầu tạo ra những điều kiện vật chất để đảm bảo cho giai cấp công – nông – trí và
cả dân tộc ngày càng gắn bó chặt chẽ với nhau.
17
Trong thời kỳ phát triển mới của đất nước, đương nhiên sự liên minh giữa
các giai cấp về chính trị cũng rất cần thiết, nhằm củng cố và xây dựng chính
quyền cách mạng – chính quyền của dân, do dân và vì dân; chống mọi âm mưu
thủ đoạn phá hoại của các lực lượng thù địch, bảo vệ nền độc lập và toàn vẹn
lãnh thổ. Nhưng sự liên minh về kinh tế mới là chủ yếu, ngay liên minh chính trị
cũng cần được củng cố trên cơ sở kinh tế, bởi vì như Lê- nin đã nói :”lúc này
chính trị ngay trong kinh tế”.
Lênin còn chỉ ra cách mạng CNXH ở một nước mà số đông nhân dân là
nông dân thì chỉ có thể giành thắng lợi với điều kiện có sự thỏa thuận về kinh tế
giữa giai cấp công nhân và nông dân lao động. Theo Lênin, liên minh công –
nông – trí cần được bảo đảm vững chắc về kinh tế, không phải chỉ trên cơ sở tôn
trọng quyền sử dụng ruộng đất của nông dân, mà phải trên cơ sở mới. Đó là tạo
điều kiện cho sản xuất công nghiệp và nông nghiệp phát triển, thực hiện giao lưu
sản phẩm hang hóa giữa thành thị và nông thôn, đảm bảo đời sống của quần
chúng công – nông – trí thức. Do đó vai trò của thị trường, thương nghiệp, quan
hệ hang hóa – tiền tệ, giao thông vận tải trở nên cực kỳ quan trọng.
Liên hệ vào thực tiễn nước ta hiện nay, sự liên minh công – nông – trí về
kinh tế có nội dung và hình thức biểu hiện rất phong phú. Trước hết giai cấp
công nhân, nông dân, đội ngũ trí thức và toàn thể dân tộc phải tập trung đẩy
mạnh sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước theo định hướng
XHCN, đưa đất nước thoát khỏi đói nghèo, lạc hậu. Tập trung giải quyết tốt mối
quan hệ giữa công nghiệp và nông nghiệp là hai ngành kinh tế cơ bản nhất của
nến kinh tế quốc dân gắn liền với hai giai cấp cơ bản của xã hội ta, đó là công
nhân và nông dân. TRong mối quan hệ đó bản than tái sản xuất xã hội đòi hỏi
nông nghiệp phải phát triển theo yêu cầu của công nghiệp, phục vụ công nghiệp
và công nghiệp hóa, hiện đại hóa XHCN. Nông dân làm nông nghiệp không phải
chỉ vì nông nghiệp mà còn vì công nghiệp hóa XHCN, không phải vì đời sống

của riêng mình mà còn vì đời sống của công nhân và toàn xã hội. Chính trên cơ
sở ý thức được điều đó mà trình độ giác ngộ xã hội chủ nghĩa của nông dân dần
dần được nâng cao. Đồng thời trong mối quan hệ với nông nghiệp, bản thân tái
sản xuất xã hội cũng đòi hỏi công nghiệp phải tác động ngay từ đầu vào nông
nghiệp, phục vụ nông nghiệp, tự thể hiện từng bước nông nghiệp, có tác dụng
cải tạo nông nghiệp cả về tổ chức sản xuất, điều kiện sản xuất lẫn con người sản
xuất và qua đó thúc đẩy nông nghiệp phát triển. Cũng chính trên cơ sở ấy mà
giai cấp công nhân thấy rõ được vai trò chủ đạo và trách nhiệm lớn lao của mình
trong mối quan hệ công nông. Đó là xu hướng phát triển tất yếu của lực lượng
sản xuất xã hội, trên cơ sở đó thể hiện xu hướng vận động tất yếu của cơ cấu giai
cấp – xã hội trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, một sự vận
động theo chiều hướng đi dần đến sự xích lại gần nhau giữa lao động công
nghiệp với lao động nông nghiệp, lao động chân tay với trí tuệ, giữa thành thị
với nông thôn.
18
Song song với sự phát triển công nghiệp và nông nghiệp, Đảng và Nhà
nước ta còn phải xử lý hàng loạt vấn đề về mối quan hệ lợi ích giữa Nhà nước và
nông dân, giữa công nhân – nông dân, trí thức và các tầng lớp khác, trong đó nổi
lên một số vấn đề lớn như: giao quyền sử dụng ruộng đất ổn định lâu dài cho
nông dân để họ yên tâm đầu tư sản xuất; có chính sách đầu tư cho nông nghiệp,
nông thôn; giải quyết vấn đề thu mua, chế biến tiêu thụ sản phẩm cho nông dân,
về giá cả nông sản; chính sách về thuế, tín dụng, văn hóa, xã hội cho nông
nghiệp, nông thôn…
Nhận thức rõ tầm quan trọng của vấn đề nông nghiệp, nông thôn, nông
dân, liên minh các cấp, trong những năm qua Đảng và Nhà nước ta đã có nhiều
nỗ lực tập trung đầu tư cho nông nghiệp, coi công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông
nghiệp, nông thôn là nhiệm vụ trọng tâm trong thời kỳ đầu công nghiệp hóa,
hiện đại hóa đất nước, nhờ vậy kinh tế nông nghiệp, nông thôn nước ta trong 5
năm qua đã có một bước phát triển đáng kể: giá trị sản lượng bình quân hàng
năm tăng 5%, sản lượng lương thực đạt gần 34 triệu tấn, tăng bình quân hàng

năm 1,3 triệu tấn, bình quân lương thực đầu người đạt 435kg (năm 2000). Nhiều
vùng sản xuất nông sản hàng hóa tập trung gắn với công nghiệp chế biến bước
đầu được hình thành, chăn nuôi gia súc, gia cầm, thủy sản phát triển, kim ngạch
xuất khẩu hàng nông – lâm – thủy sản đạt 4 tỷ USD, tăng 30%/năm, trong đó có
3 mặt hàng xuất khẩu chiến lược là gạo (thứ 2 thế giới), cà phê (thứ 3 thế giới).
Các mặt hàng thủy sản đạt trên 1 tỷ USD; cơ sở vật chất kỹ thuật phục vụ cho
nông nghiệp, nông thôn như: thủy lợi, giao thông, điện, trường học, trạm y tế
được xây dựng thêm. Cuộc vận động xóa đói giảm nghèo đạt được những thành
tựu đáng kể, đời sống nông dân ngày càng được cải thiện.
Có thể nói rằng; mỗi một thành tựu nông nghiệp, nông thôn đạt được trên
đây là kết quả của đường lối chính trị đúng đắn của Đảng Cộng sản Việt Nam và
sự quản lý của Nhà nước; là công sức đóng góp của toàn dân trong đó phải kể
đến công sức của giai cấp công nhân ngày đêm sản xuất ra nhiều máy móc, phân
bón, thuốc trừ sâu, làm ra nhiều công trình thủy lợi, đường giao thông,… phục
vụ cho nông nghiệp, nông thôn, và cuối cùng đó là sự phấn đấu bền bỉ của giai
cấp nông dân trong cả nước.
Những thắng lợi to lớn đó đã động viên, cổ vũ giai cấp nông dân phấn
khởi tin tưởng vào sự lãnh đạo của Đảng, vào sức mạnh của khối đại đoàn kết
dân tộc mà trong đó liên minh giữa giai cấp công nhân với nông dân và đội ngũ
trí thức nòng cốt.
Bên cạnh những thành tựu đạt được, chúng ta cần nhìn nhận một cách
thẳng thắn rằng: sự liên minh giữa giai cấp công nhân và nông dân, trí thức trên
lĩnh vực kinh tế hiện nay còn nhiều vấn đề tiếp tục nghiên cứu giải quyết như:
việc tiêu thụ nông sản, hàng hóa sản xuất ra không bán được hoặc phải bán quá
rẻ; giá cả hàng hóa lên xuống thất thường làm cho sản xuất của nông dân thiếu
19
sự ổn định, chênh lệch giữa giá cả hàng hóa công nghiệp, dịch vụ với giá cả
nông sản ngày càng tăng, đưa đến cho nông dân nhiều bất lợi trong sản xuất
kinh doanh. Việc xử lý quan hệ lợi ích giữa nông dân sản xuất ở các vùng
nguyên liệu tập trung với các xí nghiệp chế biến nông sản như: mía đường, chè,

gỗ, giấy và một số chính sách đối với nông nghiệp, nông thôn, nông dân như đền
bù đất đai, thuế, tín dụng, đầu tư… cũng còn một số mặt chưa hợp lý. Việc cung
ứng các loại vật tư như giống cây trồng, vật nuôi, phân bón, thuốc trừ sâu, xăng
dầu, máy móc cho nông nghiệp cũng có lúc, có nơi chưa đảm bảo chất lượng,
thời vụ, giá cả… Về phía giai cấp công nhân cũng có một bộ phận chưa nhận
thức rõ được trách nhiệm của mình với sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa
đất nước, có lúc, có nơi còn gây khó khăn trong việc giải phóng mặt bằng để xây
dựng các công trình giao thông, thủy lợi, điện hoặc các khu công nghiệp. Chất
lượng hàng hóa nông sản làm ra cũng chưa đảm bảo yêu cầu của công nghiệp
chế biến và xuất khẩu… Tất cả những tồn tại đó ảnh hưởng đến sự nghiệp công
nghiệp hóa, hiện đại hóa, ảnh hưởng đến khối liên minh công – nông – trí thức
trong thời kỳ phát triển mới của đất nước.
Vậy, có thể tóm gọn lại bốn phương hướng chính sau:
a.Tiếp tục củng cố, phát triển giai cấp công nhân, nông dân và đội ngũ trí
thức.
b.Từng bước phát triển, cụ thể hóa cơ chế dân chủ để giai cấp công nhân,
giai cấp nông dân và đội ngũ trí thức thể hiện được quyền dân chủ và làm chủ
trực tiếp của mình về mọi mặt trong đời sống xã hội.
c.Tiến hành công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, trước hết hướng vào
công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp và nông thôn.
d.Đổi mới quan hệ giữa nhà nước và nông dân
20
C/ KẾT LUẬN :
Cả về mặt lý luận và thực tiễn đều khẳng định rằng: liên minh giữa giai
cấp công nhân với nông dân và đội ngũ trí thức luôn luôn là vấn đề có tính chiến
lược của cách mạng, kể cả trong cách mạng dân tộc, dân chủ cũng như cách
mạng XHCN. Đó là lực lượng nòng cốt của khối đại đoàn kết toàn dân trong
mặt trận dân tộc thống nhất, nguồn sức mạnh và động lực to lớn của sự nghiệp
xây dựng Tổ quốc.
Nếu như trong cách mạng dân tộc, dân chủ nội dung liên minh công –

nông – trí thức về chính trị nhằm tập họp lực lượng đấu tranh giành chính
quyền, giải phóng dân tộc, giải phóng đất nước thì trong cách mạng XHCN với
công nghiệp hóa, hiện đại hóa là nhiệm vụ trung tâm thì nội dung kiên minh về
chính trị vẫn là đương nhiên, nhưng sự liên minh về kinh tế ngày càng có ý
nghĩa quan trọng hàng đầu.
Tăng cường củng cố và xây dựng khối liên minh giữa GCCN với GCND
và đội ngũ trí thức vững chắc làm hạt nhân cho khối đại đoàn kết dân tộc trong
thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa, đó là trách nhiệm của Đảng và
Nhà nước, của giai cấp, tầng lớp xã hội. Trong đó GCCN và tổ chức công đoàn
có vai trò và vị trí rất quan trọng.
Trước hết đòi hỏi giai cấp công nhân phải có sự giác ngộ đầy đủ về vai trò
và sứ mạng lịch sử của giai cấp trong sự nghiệp cách mạng của dân tộc do Đảng
lãnh đạo. Phải là lực lượng đi tiên phong trong sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện
đại hóa đất nước, đồng thời mà xây dựng, phát triển giai cấp công nhân cả về số
lượng và chất lượng.
Giai cấp công nhân phải ra sức học tập, khoa học kỹ thuật, chuyên môn
nghiệp vụ, rèn luyện tay nghề và tác phong làm việc công nghiệp, vươn lên làm
chủ khoa học công nghệ hiện đại.
Phát huy vai trò làm chủ của giai cấp công nhân trên mọi lĩnh vực chính
trị, kinh tế, văn hóa, xã hội, an ninh quốc phòng, làm chủ trong các loại hình
doanh nghiệp thuộc các thành phần kinh tế khác nhau: trong doanh nghiệp Nhà
nước, công nhân phải là người làm chủ doanh nghiệp, vì thế phải làm việc tự
giác, bảo đảm ngày công, giờ công với năng suất, chất lượng, hiệu quả cao.
Phấn đấu xây dựng doanh nghiệp không ngừng lớn mạnh, phát huy được vai trò
chủ đạo trong nền kinh tế quốc dân. Hàng năm hoàn thành kế hoạch sản xuất
kinh doanh, hoàn thành nghĩa vụ đối với Nhà nước; bảo toàn và phát huy hiệu
quả tiền vốn được Nhà nước giao cho doanh nghiệp. Công nhân phải tích cực
tham gia đấu tranh với các biểu hiện tiêu cực như: tham ô, lãng phí, làm dối, làm
ẩu, bảo vệ sản xuất, bảo vệ tài sản của doanh nghiệp, bảo vệ trật tự trị an trong
nhà máy, xí nghiệp.Công nhân làm việc trong các doanh nghiệp tư nhân, doanh

21
nghiệp có vốn nước ngoài tuy vẫn còn là người làm thuê, nhưng là làm thuê
trong điều kiện lãnh đạo của Đảng và quản lý của Nhà nước, của dân, do dân và
vì dân. Do đó, trước hết về nhận thức người công nhân phải thấy rằng: doanh
nghiệp tư nhân, doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài cũng là một bộ phận
hợp thành của nền kinh tế quốc dân. Các doanh nghiệp này hoạt động có hiệu
quả không những chủ doanh nghiệp có lợi mà Nhà nước và công nhân cũng có
lợi. Vì thế, công nhân làm việc ở đây phải thực hiện tốt chính sách mặt trận,
chính sách đại đoàn kết của Đảng và Nhà nước. Chấp hành nghiêm chỉnh luật
lao động và thỏa ước lao động đã ký kết. Đấu tranh có tổ chức trong khuôn khổ
pháp luật của Nhà nước quy định nhằm yêu cầu chủ doanh nghiệp hoạt động sản
xuất kinh doanh theo đúng pháp luật, bảo vệ lợi ích chính đáng của người lao
động, đồng thời tôm trọng lợi ích hợp pháp của chủ doanh nghiệp.
GCCN có nhiệm vụ giúp đỡ, hỗ trợ GCND thực hiện công nghiệp hóa,
hiện đại hóa nông nghiệp, nông thôn bằng các việc làm cụ thể như: sản xuất máy
móc, thiết bị, phụ tùng để trang bị cho nông nghiệp. Cung cấp điện, phân bón,
thuốc trừ sâu, giống cây trồng, vật nuôi cho nông dân đầu tư, thâm canh sản xuất
hàng hóa công nghiệp đạt chất lượng cao, giá rẻ, bền cung cấp cho nông dân; tổ
chức thu mua, chế biến, tiêu thụ sản phẩm cho nông dân…
Phát huy vai trò nòng cốt của giai cấp công nhân trong khối liên minh
giữa giai cấp công nhân với nông dân và trí thức, cũng như khối đại đoàn kết
dân tộc nhằm phát huy sức mạnh cả nước thực hiện thắng lợi đường lối, chủ
trương, chính sách của Đảng và pháp luật Nhà nước.
Đối với tổ chức công đoàn, phải chăm lo công tác giáo dục chính trị tư
tưởng trong công nhân, làm cho giai cấp công nhân hiểu rõ được vai trò và địa
vị lịch sử của giai cấp; hiểu được đường lối, chủ trương, chính sách của Đảng và
pháp luật Nhà nước.
Xây dựng tổ chức công đoàn ngày càng vững mạnh để công đoàn thực sự
là một tổ chức quần chúng rộng rãi, là trường học của chủ nghĩa Cộng sản, tổ
chức, tập họp, giáo dục, rèn luyện GCCN, bảo vệ quyền lợi chính đáng cho

người lao động.Dưới sự lãnh đạo của Đảng, công đoàn,trong các cơ quan và
doanh nghiệp Nhà nước phải phát huy tốt vai trò làm chủ của CB-CNVC trong
việc tham gia quản lý cơ quan,doanh nghiệp tham gia vào việc phân phối sử
dụng có hiệu quả quỹ phát triển sản xuất,quỹ phúc lợi,quỹ khen thưởng.Công
đoàn trong các doanh nghiệp tư nhân,doanh nghiệp có vôn đầu tư nước ngoài có
nhiệm vụ lãnh đạo công nhân và chủ doanh nghiệp thực hiện tốt luật lao động và
thỏa ước lao động đã ký kết,bảo vệ lợi ích chính đáng của người lao động.
Công đoàn cần đẩy mạnh công tác tuyên truyền,vận đông giai cấp công
nhân tham gia đấu tranh với các biểu hiện tiêu cực trong doanh nghiệp cũng như
ngoài xã hội:tham ô,lãng phí,buôn lậu,làm hàng giả,quan liêu,cửa quyền.Tham
22
gia xây dựng Đảng cả về chính trị,tư tưởng và tổ chức để góp phần xây dựng
Đảng trong sạch vững mạnh.
Công đoàn lãnh đạo giai cấp công nhân làm tốt những vấn đề trên là thiết
thực góp phần xây dựng lực lượng liên minh công-nông-trí thức làm nồng cốt
cho khối đại đoàn kết dân tộc,là nhân tố quyế định thắng lợi sự nghiệp công
nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.
23
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO:
-Gíao trình Chủ nghĩa xã hội khoa học – NXB Chính trị Quốc gia Hà Nội
– 2006.
-Gíao trình Lịch sử Dảng Cộng Sản Việt Nam – NXB Chính trị Quốc gia
– 2004.
-20 năm đổi mới thực hiện tiến bộ công bằng xã hội và phát triển văn hóa
– NXB Chính trị Quốc gia – Nguyễn Khoa Điềm.
-Sức mạnh Nhân dân – NXB Chính trị Quốc gia – Hồng Hà.
-Quy luật Xã Hội với sự nghiệp xây dựng Chủ Nghĩa Xã Hội ở nước ta
hiện nay – NXB Chính trị Quốc gia.
24