(Luận án tiến sĩ) Nghiên cứu một số đặc điểm sinh học và thành phần hóa học tinh dầu của chi Gừng (Zingiber Boehm.) và chi Ngải tiên (Hedychium Koen.) thuộc họ Gừng (Zingiberaceae Lindl.) ở Bắc Trung Bộ

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC
VÀ CÔNG NGHỆ VIỆT NAM

HỌC VIỆN KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ
-----------------------------

TRỊNH THỊ HƯƠNG

NGHIÊN CỨU MỘT SỐ ĐẶC ĐIỂM SINH HỌC VÀ
THÀNH PHẦN HÓA HỌC TINH DẦU CỦA CHI GỪNG
(Zingiber Boehm.) VÀ CHI NGẢI TIÊN (Hedychium Koen.)
THUỘC HỌ GỪNG (ZINGIBERACEAE Lindl.)
Ở BẮC TRUNG BỘ

LUẬN ÁN TIẾN SĨ SINH HỌC

Hà Nội – 2021


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC
VÀ CÔNG NGHỆ VIỆT NAM

HỌC VIỆN KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ
-----------------------------

TRỊNH THỊ HƯƠNG

NGHIÊN CỨU MỘT SỐ ĐẶC ĐIỂM SINH HỌC VÀ
THÀNH PHẦN HÓA HỌC TINH DẦU CỦA CHI GỪNG
(Zingiber Boehm.) VÀ CHI NGẢI TIÊN (Hedychium Koen.)
THUỘC HỌ GỪNG (ZINGIBERACEAE Lindl.)
Ở BẮC TRUNG BỘ

Chuyên ngành: Thực vật học
Mã số: 9.42.01.11

LUẬN ÁN TIẾN SĨ SINH HỌC

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
1. TS. Đỗ Ngọc Đài
2. TS. Nguyễn Thị Thanh Hương

Hà Nội – 2021


LỜI CẢM ƠN
Luận án được hoàn thành tại Học viện Khoa học và Công nghệ, Viện Sinh thái
và Tài nguyên Sinh vật, Viện Hàn Lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam.
Tơi xin bày tỏ sự kính trọng, lịng biết ơn chân thành và sâu sắc nhất đến TS.
Đỗ Ngọc Đài - Trường Đại học Kinh tế Nghệ An và TS. Nguyễn Thị Thanh Hương
- Viện Sinh thái và Tài nguyên Sinh vật, Viện Hàn Lâm Khoa học và Công nghệ Việt
Nam, đã tận tình hướng dẫn, định hướng và giúp đỡ tơi trong suốt q trình thực hiện
luận án.
Tơi xin chân thành cảm ơn PGS. TS. Lê Thị Hương - Trường Đại học Vinh;
TS. Lý Ngọc Sâm, Viện Sinh học Nhiệt đới, Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ
Việt Nam; PGS. TS. Ngô Xuân Lương, PGS. TS. Đậu Bá Thìn, TS. Lê Đình Chắc Trường Đại học Hồng Đức, đã giúp đỡ tơi trong q trình thực hiện Luận án. Tơi
cũng bày tỏ lịng biết ơn TS. Isiaka A. Ogunwande, trường Đại học Lagos State,

Nigeria đã giúp đỡ trong việc đánh giá các số liệu về tinh dầu; TS. Nguyễn Huy Hùng,
trường Đại học Duy Tân đã thử hoạt tính sinh học một số mẫu tinh dầu; Quỹ Phát
triển Khoa học và Công nghệ Quốc gia (Nafosted) đã tài trợ một phần kinh phí cho
Luận án (mã số: 106.03.2017.328).
Tôi xin gửi lời cảm ơn đến Ban Giám đốc, Phịng Đào tạo - Học viện Khoa
học và Cơng nghệ; Ban Lãnh đạo, Ban phụ trách Đào tạo, cán bộ Phòng Thực vật,
Phòng Tài nguyên Thực vật - Viện Sinh thái và Tài nguyên Sinh vật, Viện Hàn Lâm
Khoa học và Công nghệ Việt Nam; Ban Giám hiệu, Ban chủ nhiệm Khoa Khoa học
Tự nhiên, cán bộ Bộ môn Sinh học - Trường Đại học Hồng Đức; BQL các VQG: Bến
En, Pù Mát, Vũ Quang, Phong Nha - Kẻ Bàng, Bạch Mã và các khu BTTN: Xuân
Liên, Pù Luông, Pù Huống, Pù Hoạt, Kẻ Gỗ đã giúp đỡ tơi hồn thành luận án này.
Cuối cùng, tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành tới gia đình và bạn bè, đặc biệt
là những người thân trong gia đình đã ln động viên tinh thần, đây chính là nguồn
động lực to lớn giúp tơi vượt qua những khó khăn trong suốt thời gian qua.
Hà Nội, ngày … tháng …năm 2021
Tác giả

Trịnh Thị Hương


LỜI CAM ĐOAN
Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên cứu của tôi. Các số liệu, kết quả nêu
trong luận án là trung thực và chưa từng được ai cơng bố trong bất kỳ cơng trình nào
khác.
Hà Nội, ngày … tháng … năm 2021
Nghiên cứu sinh

Trịnh Thị Hương

MỤC LỤC
Trang
MỞ ĐẦU.................................................................................................................................... 1
1. Tính cấp thiết của đề tài .......................................................................................... 1
2. Mục tiêu................................................................................................................... 2
3. Ý nghĩa khoa học và ý nghĩa thực tiễn .................................................................... 2
4. Bố cục của luận án .................................................................................................. 2
CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN ................................................................................................... 3
1.1. Nghiên cứu về họ Gừng (Zingiberaceae Lindl.) .................................................. 3
1.1.1. Trên thế giới ..................................................................................................................... 3
1.1.2. Ở Việt Nam ...................................................................................................................... 3
1.2. Nghiên cứu về thành phần loài của chi Gừng (Zingiber Boehm.) và chi Ngải tiên
(Hedychium Koen.) ..................................................................................................... 5
1.2.1. Chi Gừng (Zingiber Boehm.).......................................................................................... 5
1.2.2. Chi Ngải tiên (Hedychium Koen.) .................................................................................. 7
1.3. Giá trị sử dụng trong chi Gừng (Zingiber Boehm.) và chi Ngải tiên (Hedychium
Koen.) .......................................................................................................................... 8
1.3.1. Chi Gừng (Zingiber Boehm.).......................................................................................... 8
1.3.2. Chi Ngải tiên (Hedychium Koen.) .................................................................................. 9
1.4. Tìm hiểu về tinh dầu .......................................................................................... 11
1.4.1. Khái niệm chung về cây tinh dầu ................................................................................. 11
1.4.2. Khái niệm và tính chất của tinh dầu ............................................................................. 11
1.4.3. Thành phần hóa học của tinh dầu ................................................................................. 11
1.5. Nghiên cứu về tinh dầu chi Gừng (Zingiber Boehm.) và chi Ngải tiên (Hedychium
Koen.) ........................................................................................................................ 12
1.5.1. Nghiên cứu về tinh dầu chi Gừng (Zingiber Boehm.) ................................................ 12
1.5.2. Nghiên cứu về tinh dầu chi Ngải tiên (Hedychium Koen.)......................................... 16
1.6. Đặc điểm tự nhiên, kinh tế và xã hội ở Bắc Trung Bộ....................................... 19
1.6.1. Vị trí địa lý...................................................................................................................... 19
1.6.2. Địa hình, địa mạo........................................................................................................... 19

1.6.3. Đặc điểm khí hậu, sơng ngịi......................................................................................... 21
1.6.4. Đặc điểm tự nhiên, kinh tế-xã hội................................................................................. 22


1.6.5. Đặc điểm Hệ Thực vật .................................................................................................. 22
CHƯƠNG 2: ĐỐI TƯỢNG, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ........ 24
2.1. Đối tượng nghiên cứu......................................................................................... 24
2.2. Thời gian và địa điểm nghiên cứu ...................................................................... 24
2.3. Nội dung nghiên cứu .......................................................................................... 24
2.4. Phương pháp nghiên cứu.................................................................................... 25
2.4.1. Phương pháp nghiên cứu sinh học ............................................................................... 25
2.4.2. Phương pháp nghiên cứu thành phần hóa học của tinh dầu ....................................... 28
2.4.3. Phương pháp thử hoạt tính sinh học ............................................................................. 29
2.4.4. Phương pháp xử lí số liệu.............................................................................................. 31
CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN .......................................... 32
3.1. Một số đặc điểm sinh học của các loài trong chi Gừng (Zingiber Boehm.) và chi
Ngải tiên (Hedychium Koen.) ở Bắc Trung Bộ......................................................... 32
3.1.1. Đặc điểm hình thái của chi Gừng (Zingiber Boehm.) và chi Ngải tiên (Hedychium
Koen.) ....................................................................................................................................... 32
3.1.2. Đặc điểm sinh thái, phân bố của chi Gừng (Zingiber Boehm.) và chi Ngải tiên
(Hedychium Koen.) .................................................................................................................. 42
3.1.3. Đa dạng chi Gừng (Zingiber Boehm.) và chi Ngải tiên (Hedychium Koen.) ở Bắc
Trung Bộ................................................................................................................................... 43
3.1.4. Các loài trong chi Gừng (Zingiber Boehm.) và chi Ngải tiên (Hedychium Koen.) ở
Bắc Trung Bộ được ghi nhận thêm vùng phân bố................................................................. 46
3.1.5. Giá trị sử dụng của các loài trong chi Gừng (Zingiber Boehm.) và chi Ngải tiên
(Hedychium Koen.) ở Bắc Trung Bộ...................................................................................... 48
3.1.6. Đặc điểm của một số loài trong chi Gừng (Zingiber Boehm.) và chi Ngải tiên
(Hedychium Koen.) ở Bắc Trung Bộ...................................................................................... 50
3.2. Thành phần hóa học tinh dầu của một số loài trong chi Gừng (Zingiber Boehm.)

và chi Ngải tiên (Hedychium Koen.) ở Bắc Trung Bộ .............................................. 87
3.2.1. Chi Gừng (Zingiber Boehm.)........................................................................................ 87
3.2.2. Chi Ngải tiên (Hedychium Koen.) .............................................................................. 125
3.3. Hoạt tính sinh học của một số lồi trong chi Gừng (Zingiber Boehm.) và chi Ngải
tiên (Hedychium Koen.) ở Bắc Trung Bộ ............................................................... 130
3.3.1. Hoạt tính kháng vi sinh vật kiểm định........................................................................ 130


3.3.2. Hoạt tính kháng ấu trùng muỗi ................................................................................... 133
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ............................................................................................. 137
NHỮNG ĐÓNG GÓP MỚI CỦA LUẬN ÁN ................................................................. 139
DANH MỤC CÁC CƠNG TRÌNH CƠNG BỐ CỦA TÁC GIẢ................................... 140
TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................................... 141
PHỤ LỤC......................................................................................................................................


DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU
Bảng 3.1. Danh lục các loài thuộc chi Gừng (Zingiber) và chi Ngải tiên (Hedychium)
ở Bắc Trung Bộ .........................................................................................................44
Bảng 3.2. So sánh số loài trong chi Gừng (Zingiber) và chi Ngải tiên (Hedychium) ở
Bắc Trung Bộ so với các Khu vực khác ở Việt Nam ................................................45
Bảng 3.3. Các loài trong chi Gừng (Zingiber) và chi Ngải tiên (Hedychium) được ghi
nhận thêm vùng phân bố cho khu Hệ Thực vật Bắc Trung Bộ .................................47
Bảng 3.4. Giá trị sử dụng của các loài trong chi Gừng (Zingiber) và chi Ngải tiên
(Hedychium) ở Bắc Trung Bộ ...................................................................................48
Bảng 3.5. So sánh đặc điểm hình thái giữa 2 lồi Zingiber vuquangense (Gừng vũ
quang) và Zingiber cornubracteatum (Gừng lá bắc cựa)..........................................75
Bảng 3.6. Thành phần hóa học tinh dầu lồi Zingiber castaneum Škorničk. &
Q.B.Nguyễn - Gừng trung bộ ....................................................................................88
Bảng 3.7. Thành phần hóa học tinh dầu loài Zingiber collinsii Mood &Theilade Gừng collin ................................................................................................................92

Bảng 3.8. Thành phần hóa học tinh dầu lồi Zingiber cornubracteatum Triboun & K.
Larsen - Gừng lá bắc cựa ..........................................................................................95
Bảng 3.9. Thành phần hóa học tinh dầu lồi Zingiber mekongense Gagnep. - Gừng mê
kơng ...........................................................................................................................98
Bảng 3.10. Thành phần hóa học tinh dầu loài Zingiber montanum (J.Koenig) Link ex
A.Dietr. - Gừng núi .................................................................................................101
Bảng 3.11. Thành phần hóa học tinh dầu lồi Zingiber nitens M. F. Newman - Gừng lá
sáng bóng.................................................................................................................103
Bảng 3.12. Thành phần hóa học tinh dầu lồi Zingiber nudicarpum D. Fang - Gừng
quả trần ở VQG Bạch Mã .......................................................................................105
Bảng 3.13. Thành phần hóa học tinh dầu lồi Zingiber nudicarpum D. Fang - Gừng
quả trần ở Nam Đông, tỉnh Thừa Thiên - Huế ........................................................107
Bảng 3.14. Thành phần hóa học tinh dầu loài Zingiber ottensii Valeton – Gừng ottensi
.................................................................................................................................112
Bảng 3.15. Thành phần hóa học tinh dầu lồi Zingiber vuquangense N.S.Lý, T.H.Lê,
T.H.Trinh, V.H.Nguyễn & N.Đ.Đỗ - Gừng vũ quang ............................................115


Bảng 3.16. Thành phần hóa học tinh dầu thân rễ lồi Zingiber zerumbet (L.) Smith Gừng gió ..................................................................................................................118
Bảng 3.17. Thành phần zerumbone của lồi Zingiber zerumbet (Gừng gió) ở các cơng
trình nghiên cứu trong nước và trên thế giới...........................................................119
Bảng 3.18. Các thành phần chủ yếu trong tinh dầu của một số loài thuộc chi Gừng
(Zingiber) ở Bắc Trung Bộ......................................................................................120
Bảng 3.19. Một số thành phần chính trong tinh dầu của một số loài thuộc chi Gừng
(Zingiber) ở Bắc Trung Bộ......................................................................................122
Bảng 3.20. Thành phần hóa học tinh dầu lồi Hedychium stenopetalum Lodd. - Ngải
tiên cánh hoa đẹp .....................................................................................................126
Bảng 3.21. Thành phần hóa học tinh dầu lồi Hedychium villosum Wall. - Ngải tiên
lơng ..........................................................................................................................127
Bảng 3.22. Các thành phần chủ yếu trong tinh dầu của một số loài thuộc chi Ngải

tiên (Hedychium) ở Bắc Trung Bộ ..........................................................................129
Bảng 3.23. Hoạt tính kháng vi sinh vật kiểm định của tinh dầu một số loài trong chi
Gừng (Zingiber) và chi Ngải tiên (Hedychium) ......................................................131
Bảng 3.24. Nồng độ gây chết của một số mẫu tinh dầu Gừng (Zingiber) ở Bắc Trung
Bộ trên ấu trùng một số loài muỗi...........................................................................133


DANH MỤC CÁC HÌNH
Hình 1.1. Sơ đồ các VQG, Khu BTTN, Khu Bảo tồn loài, Khu Bảo tồn Cảnh quan ở
Bắc Trung Bộ ............................................................................................................23
Hình 3.1. Số lồi trong chi Gừng (Zingiber) và chi Ngải tiên (Hedychium) ở Bắc
Trung Bộ so với các khu vực khác ở Việt Nam ........................................................46
Hình 3.2. Giá trị sử dụng của các loài trong chi Gừng (Zingiber) và chi Ngải tiên
(Hedychium) ở Bắc Trung Bộ ...................................................................................49
Hình 3.3. Nồng độ gây chết tối thiểu của một số mẫu tinh dầu Gừng (Zingiber) ở
Bắc Trung Bộ trên ấu trùng muỗi Ae. aegypti ........................................................135
Hình 3.4. Nồng độ gây chết tối thiểu của một số mẫu tinh dầu Gừng (Zingiber) ở
Bắc Trung Bộ trên ấu trùng muỗi Ae. albopictus ...................................................135
Hình 3.5. Nồng độ gây chết tối thiểu của một số mẫu tinh dầu Gừng (Zingiber) ở
Bắc Trung Bộ trên ấu trùng muỗi Cx. quinquefasciatus .........................................136


DANH MỤC CÁC ẢNH
Ảnh 3.1. Chiều cao thân giả của một số lồi trong chi Gừng (Zingiber) .................32
Ảnh 3.2. Hình thái lá của một số loài trong chi Gừng (Zingiber) ............................33
Ảnh 3.3. Vị trí mọc và hình thái cụm hoa của một số lồi trong chi Gừng (Zingiber)
...................................................................................................................................35
Ảnh 3.4. Hình thái các bộ phận của hoa một số loài trong chi Gừng (Zingiber) .....36
Ảnh 3.5. Zingiber castaneum Škorničk. & Q.B.Nguyễn - Gừng trung bộ ...............52
Ảnh 3.6. Zingiber collinsii Mood &Theilade - Gừng collin ....................................54

Ảnh 3.7. Zingiber cornubracteatum Triboun & K. Larsen - Gừng lá bắc cựa.........56
Ảnh 3.8. Zingiber mekongense Gagnep. - Gừng mê kông .......................................58
Ảnh 3.9. Zingiber montanum (J.Koenig) Link ex A.Dietr. - Gừng núi ....................60
Ảnh 3.10. Zingiber neotruncatum T.L.Wu, K. Larsen & Turland - Gừng nhọn đầu
mới.............................................................................................................................63
Ảnh 3.11. Zingiber nitens M. F. Newman - Gừng lá sáng bóng ..............................65
Ảnh 3.12. Zingiber nudicarpum D. Fang - Gừng quả trần .......................................67
Ảnh 3.13. Zingiber officinale Rosc. - Gừng .............................................................70
Ảnh 3.14. Zingiber ottensii Valeton - Gừng ottensi .................................................71
Ảnh 3.15. Zingiber vuquangense N.S.Lý, T.H.Lê, T.H.Trinh, V.H.Nguyễn &
N.Đ.Đỗ - Gừng vũ quang ..........................................................................................74
Ảnh 3.16. Zingiber zerumbet (L.) Smith - Gừng gió ................................................78
Ảnh 3.17. Hedychium coronarium Koenig - Bạch điệp ...........................................80
Ảnh 3.18. Hedychium flavum Roxb. - Ngải tiên vàng ..............................................80
Ảnh 3.19. Hedychium stenopetalum Lodd. - Ngải tiên cánh hoa đẹp ......................84
Ảnh 3.20. Hedychium villosum Wall. - Ngải tiên lông.............................................86


DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
BQL

Ban Quản lý

BTTN
Cs.
Đ.N. Đài

Bảo tồn Thiên nhiên
Cộng sự
Đỗ Ngọc Đài

ĐHKTNA
EtOH

Đại học Kinh tế Nghệ An
Ethanol

GC-FID

Sắc ký khí-Máy dị FID

GC-MS

Sắc ký khí-khối phổ

IC50

Nồng độ ức chế 50%

LC50
LC90

Nồng độ gây chết 50%
Nồng độ gây chết 90%

L.T. Hương
MIC
NCS

Lê Thị Hương

Nồng độ ức chế tối thiểu
Nghiên cứu sinh

RI

Chỉ số lưu giữ

TT
VQG
T.T. Hương

Thứ tự
Vườn Quốc gia
Trịnh Thị Hương


KÝ HIỆU VIẾT TẮT CÁC PHÒNG TIÊU BẢN
(Thường gặp trong các mục “Typus” và “Mẫu nghiên cứu”)
AAU

Trường Đại học Aarhus, Đan Mạch.

BKF

Phòng tiêu bản Thực vật Rừng, Vườn quốc gia, Cục bảo tồn
động thực vật hoang dã, Bangkok, Thái Lan.

C

Trường Đại học Copenhagen, Đan Mạch.

E

Phòng tiêu bản Thực vật, Vườn Bách thảo Hoàng gia
Edinburgh, Scotland, Vương quốc Anh.

GXMI

Viện Khoa học Y dược Cổ truyền Quảng Tây, Trung Quốc

HN

Phòng tiêu bản Thực vật, Viện Sinh thái Tài nguyên Sinh
vật, Hà Nội, Việt Nam.

K

Phòng tiêu bản Thực vật và Thư viện, Vườn Bách thảo
Hoàng gia, Vương quốc Anh.

KKU

Đại học Khon Kaen, Thái Lan.

L

Phòng tiêu bản Thực vật Quốc gia, Hà Lan.

NPA

Viện Địa chất và Cổ sinh Nam Kinh, Học viện Sinica

P

Bảo tàng Lịch sử Tự nhiên Quốc gia, Paris, Pháp.

SING

Vườn bách thảo Singapore, Singapore.

VNM

Phòng tiêu bản thực vật, Viện Sinh học Nhiệt đới

VNMN

Bảo tàng Thiên nhiên Việt Nam, Viện Hàn lâm Khoa học
và Công nghệ Việt Nam

W

Bảo tàng Lịch sử Tự nhiên Vienna, Thủ đô Viên, Áo,


1

MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Việt Nam là quốc gia nằm trong khu vực có khí hậu nhiệt đới gió mùa lại có
địa hình phức tạp với nhiều vùng địa lí khác nhau, thuận lợi cho sự sinh trưởng và

phát triển của thực vật nên tính đa dạng của Hệ Thực vật rất cao với khoảng 13.000
loài thực vật có mạch [1]. Trong đó họ Gừng (Zingiberaceae) gồm những cây thảo
sống lâu năm với các thân rễ bò ngang hay tạo củ, phân bố chủ yếu ở các nước nhiệt
đới và cận nhiệt đới [2].
Chi Gừng (Zingiber Boehm.) và chi Ngải tiên (Hedychium Koen.) thuộc họ
Gừng (Zingiberaceae), chủ yếu sống ở những nơi đất mùn ẩm, mát [3], là những đối
tượng thường được sử dụng trong các bài thuốc y học cổ truyền cũng như là thành
phần của nhiều chế phẩm dược phẩm [4], [5]. Chúng cũng là loại gia vị phổ biến và
được yêu thích trong chế biến thực phẩm bởi đặc tính cay nóng và mùi thơm làm tăng
thêm hương vị hấp dẫn của món ăn [4], [6].
Khi người tiêu dùng ngày càng hiểu rõ hơn về hiệu quả và lợi ích của cây
thơm, cây thuốc và các chất chuyển hóa của chúng trong việc bảo vệ sức khỏe và làm
đẹp, nhu cầu về các sản phẩm có nguồn gốc thực vật khơng ngừng tăng lên. Tinh dầu,
là sản phẩm chuyển hóa thứ cấp từ thực vật, được sử dụng nhiều trong ngành cơng
nghiệp hóa chất, ngành công nghiệp nước hoa, hương liệu và mỹ phẩm. Tinh dầu
cũng có các hoạt động diệt cơn trùng, ngăn chặn và chống nấm, kháng khuẩn, chống
oxy hóa; Vì vậy, chúng có khả năng được sử dụng là lựa chọn thay thế an toàn hơn
cho kháng sinh tổng hợp, thuốc chống nấm, chống muỗi, thuốc trừ sâu và trong liệu
pháp làm đẹp. Với giá trị vượt trội như vậy, nhiều loài thực vật chứa tinh dầu đã trở
thành cây trồng phổ biến và nhiều loại tinh dầu là hàng hóa có giá tri ḳ inh tế cao. Do
vậy, tinh dầu của một số lồi có giá trị trong chi Gừng (Zingiber) và chi Ngải tiên
(Hedychium) đang nhận được sự quan tâm đặc biệt của các nhà khoa học trong và
ngoài nước. [4], [5].
Khu vực Bắc Trung Bộ là nơi giao thoa của luồng thực vật từ Bắc vào và Nam
ra, đồng thời là nơi có nhiều khu rừng đặc dụng như: VQG Bến En, Pù Mát, Vũ
Quang, Phong Nha - Kẻ Bàng, Bạch Mã và các Khu BTTN như Xuân Liên, Pù Luông,
Pù Hu, Pù Huống, Pù Hoạt, Kẻ Gỗ, Bắc Hướng Hoá, Phong Điền. Do vậy, Hệ Thực
vật rất phong phú và đa dạng, tuy nhiên, nhiều loài trong chi Gừng (Zingiber) và chi
Ngải tiên (Hedychium) vẫn chưa được nghiên cứu về thực vật và hóa tinh dầu một

2

cách đầy đủ. Chính vì vậy, tác giả chọn đề tài: “Nghiên cứu một số đặc điểm sinh
học và thành phần hóa học tinh dầu của chi Gừng (Zingiber Boehm.) và chi Ngải
tiên (Hedychium Koen.) thuộc họ Gừng (Zingiberaceae Lindl.) ở Bắc Trung Bộ”.
2. Mục tiêu
- Mô tả được một số đặc điểm sinh học và phân bố của các loài thuộc chi Gừng
(Zingiber Boehm.) và chi Ngải tiên (Hedychium Koen.) ở Bắc Trung Bộ;
- Xác định được thành phần hóa học của tinh dầu và hoạt tính kháng vi sinh
vật kiểm định, hoạt tính kháng ấu trùng muỗi của tinh dầu một số loài trong 2 chi
nghiên cứu.
3. Ý nghĩa khoa học và ý nghĩa thực tiễn
- Ý nghĩa khoa học
+ Cập nhật, bổ sung và hệ thống các dẫn liệu về đa dạng chi Gừng (Zingiber
Boehm.) và chi Ngải tiên (Hedychium Koen.) ở Bắc Trung Bộ;
+ Cung cấp dẫn liệu mới về hàm lượng, thành phần hóa học tinh dầu của 39
mẫu thuộc 12 loài trong chi Gừng (Zingiber Boehm.) và chi Ngải tiên (Hedychium
Koen.) ở Bắc Trung Bộ;
+ Cung cấp dẫn liệu mới về hoạt tính kháng vi sinh vật kiểm định của 13 mẫu
tinh dầu thuộc 5 loài trong chi Gừng (Zingiber Boehm.) và chi Ngải tiên (Hedychium
Koen.); và hoạt tính kháng ấu trùng muỗi của 6 mẫu tinh dầu thuộc 4 loài chi Gừng
(Zingiber Boehm.).
- Ý nghĩa về thực tiễn
Trên cơ sở những luận cứ khoa học thu được, kết quả nghiên cứu của luận án
giúp các nhà quản lý xây dựng chiến lược bảo tồn, phát triển và khai thác các lồi có
giá trị trong chi Gừng (Zingiber Boehm.) và chi Ngải tiên (Hedychium Koen.) thuộc
họ Gừng (Zingiberaceae Lindl.) tại Khu vực Bắc Trung Bộ nói riêng và ở Việt Nam
nói chung.
4. Bố cục của luận án

Luận án gồm 140 trang, 24 bảng, 5 hình, 20 ảnh được cấu trúc thành các phần
chính như sau: Mở đầu (02 trang); Chương 1: Tổng quan tài liệu (21 trang); Chương
2: Đối tượng, nội dung và phương pháp nghiên cứu (08 trang); Chương 3: Kết quả và
thảo luận (106 trang); Kết luận và kiến nghị (02 trang); Những đóng góp mới của luận
án; Danh mục cơng trình công bố liên quan đến luận án; Tài liệu tham khảo; Phụ lục.