Tiểu luận phân tích chức năng tư tưởng của báo chí

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN

TIỂU LUẬN GIỮA KỲ
HỌC PHẦN: LÝ LUẬN VÀ CÁC THỂ LOẠI BÁO CHÍ
TRUYỀN THƠNG
Mã học phần: HK212-JOU4053
Giảng viên: Vũ Trà My
Đề:

Phân tích chức năng tư tưởng của báo chí.
Lấy thí dụ chứng minh?

Hà Nội, năm 2022
1


MỤC LỤC

2


NỘI DUNG
1. CƠ SỞ LÝ LUẬN
1.1. Khái niệm chức năng
1.1.1. Trong triết học, xã hội học, chức năng chỉ:
a) Tác động của các đặc tính của một hệ thống khách thể đối với hệ thống
môi trường cùng năm trong một hệ thống các quan hệ với khách thể đang xem
xét một hệ thống các quan hệ nhất định (như chức năng giác quan, chức năng
tiền tệ...)
b) Kết quả đối với một hệ thống xã hội của hiện tượng, sự kiện, yếu tố, thể

chế xã hội có tác dụng góp phần vào sự vận hành, sự duy trì hệ thống xã hội đó.
Định nghĩa này giả định rằng một hệ thống có một sự thống nhất nhất định, gọi
là sự thống nhất chức năng
1.1.2. Trong ngôn ngữ học, chức năng chỉ:
a) Nhiệm vụ, vai trị của các đơn vị ngơn ngữ hoặc của các yếu tố trong hệ
thống ngơn ngữ. Ví dụ, chức năng khu biệt của các âm vị, chức năng phân giới
của các âm, chức năng hình thái học.
b) Sự cụ thể hóa vai trị của một yếu tố ngơn ngữ trong lời nói cụ thể. Ví dụ,
chức năng chủ ngữ, chức năng vị ngữ, chức năng định ngữ...
c) Vai trị của ngơn ngữ đối với xã hội như chức năng làm phương tiện giao
tiếp và công cụ biểu hiện tư duy của con người
d) Tác dụng của ngôn từ cụ thể trong giao tiếp, ví dụ, chức năng thơng báo,
chức năng cầu khiến, chức năng biểu cảm...
e) Ngồi ra, cũng có một khuynh hướng ngữ pháp được gọi là “ngữ pháp
chức năng”.
=> Từ những khái niệm trên, có thể thấy: Chức năng (function) là tổng hợp
của vai trò và tác dụng. Chức năng là những nhiệm vụ trọng tâm nhất, cơ bản

3


nhất mà một sự vật, hiện tượng phải đảm nhiệm để nó là chính nó chứ khơng
phải là một thực thể nào khác.
1.1.3. Chức năng trong báo chí
Báo chí có chức năng chính là “tuyên truyền tập thể, cổ động tập thể và tổ
chức tập thể.” Báo chí phải đảm bảo 5 chức năng chính bao gồm: chức năng
thơng tin, chức năng văn hóa – giáo dục, chức năng tư tưởng, chức năng kinh
doanh – dịch vụ và chức năng quản lý, giám sát xã hội.
1.2. Hoạt động tư tưởng
1.2.1. Khái niệm hoạt động tư tưởng

- Hoạt động tư tưởng là hoạt động tác động vào thế giới tinh thần của con
người, hình thành hệ ý thức xã hội cho phù hợp với những mục tiêu đã xác định.
1.2.2. Mục đích của hoạt động tư tưởng
- Mục đích trực tiếp của công tác tư tưởng là liên kết các thành viên riêng rẽ
của xã hội thành khối thống nhất trên cơ sở một lập trường chính trị chung, với
trách nhiệm và thái độ tích cực để xây dựng và bảo vệ Tổ quốc
1.2.3. Nhiệm vụ của hoạt động tư tưởng
- Nhiệm vụ của hoạt động tư tưởng trong báo chí là nâng cao tính tự giác của
quần chúng. Để thực hiện mục tiêu này, báo chí phải góp phần nâng cao nhận
thức của quần chúng. Trình độ nhận thức là tiền đề quy định mức độ tự giác của
nhân dân. Tính tự giác thể hiện ở sự nhận thức vị trí của mỗi cá nhân trong các
mối quan hệ xã hội, sự nhận thức mục đích, ý nghĩa cuộc sống, những nhu cầu
về lợi ích, về con đường và biện pháp để thực hiện nhu cầu đó.
- Báo chí là một trong những phương tiện quan trọng của Đảng để thực hiện
chức năng giáo dục chính trị, tư tưởng cho quần chúng. Hoạt động giáo dục tư
tưởng của báo chí dựa trên sự tác động của tính thuyết phục bằng việc thơng tin
sự kiện, hiện tượng, q trình của đời sống xã hội một cách trung thực và khách
quan. Sự phản ánh kịp thời, phong phú của các sự kiện kết hợp với minh chứng
chặt chẽ về mặt khoa học là cơ sở tạo nên chất lượng mới trong nhận thức của
4


cơng chúng – sự nhận thức có lý trí, tự giác những quan điểm về cuộc sống,
những lý tưởng xã hội, những giá trị của hiện thực.
1.2.4. Nội dung của hoạt động tư tưởng
- Báo chí tiến hành các hoạt động tuyên truyền, cổ động và tổ chức tập thể.
Cả 3 hoạt động này đều có mối liên hệ mật thiết với nhau
- Nội dung tuyên truyền của báo chí bao gồm:
1.

Truyền bá chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và thế giới
quan khoa học của chủ nghĩa xã hội cho quần chúng

2.

Tuyên truyền, giải thích cho quần chúng đường lối, chính sách của
Đảng và pháp luật của Nhà nước về các lĩnh vực của đời sống xã hội

3.

Phân tích, đánh giá, nhận định tính chất, xu hướng vận động các mâu
thuẫn cơ bản của từng nước, từng khu vực và cả thế giới

4.

Truyền bá những tri thức lịch sử văn hóa khoa học tiên tiến nhằm xây
dựng và phát triển lòng yêu nước, niềm tự hào dân tộc

- Cổ động là hoạt động của báo chí nhằm đưa đến cho quần chúng những
thơng tin có khả năng tác động tích cực vào lập trường và thái độ của họ
- Tổ chức là hình thức hoạt động có tính bản chất của báo chí. Đó là kết quả
tổng hợp của tuyên truyền, cổ động và là cơ sở quan trọng để đánh giá hiệu quả
của những hoạt động đó.
2. CHỨC NĂNG TƯ TƯỞNG CỦA BÁO CHÍ
2.1. Phân tích chức năng tư tưởng của báo chí
- Hoạt động tư tưởng là hoạt động tác động vào thế giới tinh thần của con
người hình thành hệ ý thức xã hội cho phù hợp với những mục tiêu đã xác định.
- Đảng ta trong quá trình lãnh đạo cách mạng luôn coi trọng công tác tư
tưởng, coi công tác tư tưởng là một trong số những công tác quan trọng nhất,
song song với công tác tổ chức và công tác kiểm tra.

Nội dung công tác tư tưởng của Đảng ta:
5


- Truyền bá hệ tư tưởng.
- Truyền bá Cương lĩnh, đường lối, chính sách của Đảng.
Mục đích của cơng tác tư tưởng:
- Để quần chúng nhân dân biến hệ tư tưởng của Đảng thành hệ tư tưởng
của quần chúng nhân dân.
- Để giác ngộ, nâng cao tính tự giác cho quần chúng nhân dân.
- Để bồi dưỡng niềm tin, tình cảm cách mạng, cổ vũ hành động.
Các loại hình của công tác tư tưởng:
- Hoạt động lý luận (Quán triệt và phổ biến hệ tư tưởng; Tổng kết thực
tiễn để hình thành đường lối chiến lược, chủ trương, chính sách).
- Hoạt động tuyên truyền.
- Hoạt động cổ động. (Khi đã có đường lối chiến lược, Chủ trương, chính
sách ... thì tuyên truyền và cổ động cho chúng).
Các công cụ tư tưởng:
- Hệ thống các trường lớp chính trị.
- Sinh hoạt tư tưởng theo các cơ quan, đoàn thể, đơn vị, tổ chức ...
- Đội ngũ báo cáo viên.
- Bảo tàng, Triển lãm, Pa nơ, Áp phích, Các đội tun truyền ...
- Văn học nghệ thuật.
- Báo chí (bao gồm các loại hình) là cơng cụ đặc biệt quan trọng.
- Báo chí là cơng cụ tư tưởng quan trọng bởi lẽ báo chí hàng ngày hàng
giờ thơng qua hoạt động chuyển tải thông tin truyền bá hệ tư tưởng của Đảng

6

vào quần chúng nhân dân, hướng tính tích cực xã hội của quần chúng nhân dân
vào việc thực hiện những mục tiêu mà Đảng và Nhà nước đặt ra.
Nhóm chức năng tư tưởng của báo chí bao gồm các thành tố:
2.1.1 Chức năng mục tiêu
- Báo chí làm nhiệm vụ khách quan là chuyển tải thơng tin một cách
nhanh chóng, tồn diện và có định hướng. Cũng như mọi hoạt động khác của
con người, hoạt động báo chí bao giờ cũng hướng tới những mục tiêu xác định.
- Mục tiêu của hoạt động báo chí là nâng cao tính tự giác cho đối tượng
công chúng. (Tự giác là làm việc gì tự mình hiểu mà làm, khơng cần phải nhắc
nhở, đốc thúc). Để nâng cao tính tự giác cho cơng chúng, báo chí phải nâng cao
nhận thức và tự nhận thức cho họ.
- Để thực hiện tốt chức năng mục tiêu báo chí phải:
+ Giúp cho cơng chúng nhận thức thế giới khách quan một cách toàn
diện, sâu sắc và đúng đắn.
+ Định hướng xã hội cho công chúng một cách toàn diện, đúng đúng đắn
và khoa học.
2.1.2 Chức năng định hướng
- Để nâng cao tính tự giác cho cơng chúng địi hỏi báo chí phải định
hướng cho họ một cách toàn diện và đúng đắn.
- Định hướng xã hội :là tác động, giáo dục, giúp đỡ cho công chúng hiểu
và đánh giá đúng các sự kiện, hiện tượng của đời sống xã hội để từ đó họ xác
định được mục tiêu, khuynh hướng và đặc điểm hành vi của mình.
- Sự định hướng của báo chí được thể hiện ở các mặt:
+ Thứ nhất: Qua thơng tin báo chí cung cấp giúp cho cơng chúng hiểu
được cái gì đang diễn ra. Sự định hướng bắt đầu từ hiểu biết tất cả các sự kiện

7


hàng ngày diễn ra trong thế giới xung quanh để tạo thành bức tranh toàn cảnh về

thế giới khách quan của con người mà con người sống trong nó.
+ Thứ hai: Qua việc cung cấp thơng tin báo chí giúp cho công chúng xác
định rõ được rằng trong điều kiện và hồn cảnh cụ thể cần đạt tới cái gì, cả về
trước mắt, cả về lâu dài từ quan điểm chính thống.
+ Thứ ba: Sự định hướng được thể hiện qua việc đánh giá các sự kiện,
hiện tượng, các quá trình, các khuynh hướng, các nhân vật ... (Đương nhiên là
từ quan điểm chính thống). Sự đánh giá đó sẽ có sức thuyết phục, tác động
mạnh mẽ tới đối tượng khi nó như là những kết luận được rút ra từ việc phân
tích các sự kiện, hiện tượng, các quá trình, các khuynh hướng, các nhân vật.
+ Thứ tư: Sự định hướng còn thể hiện ở việc phổ biến những giá trị,
những chuẩn mực, những phương thức, phương pháp hoạt động ... nhằm thực
hiện những mục tiêu đề ra và đạt được những kết qủa cao nhất trong những điều
kiện và hồn cảnh cụ thể.
2.1.3 Chức năng giáo dục chính trị tư tưởng
- Chức năng giáo dục chính trị tư tưởng của báo chí được thể hiện ở sự
giáo dục, bao gồm giáo dục thường xuyên và giáo dục lại đối với cơng chúng
báo chí.
- Giáo dục - là hoạt động nhằm hình thành ý thức ở đối tượng. Nội dung
quan trọng nhất của giáo dục là hình thành tư duy kinh tế, giáo dục ý thức chính
trị, ý thức lao động, ý thức đạo đức, ý thức luật pháp, tinh thần yêu nước ... và
đấu tranh chống lại những tư tưởng và những chuẩn mực đạo đức xa lạ.
a)

Hoạt động giáo dục được thể hiện qua hoạt động:

- Tuyên truyền: là hoạt động truyền bá những tư tưởng nền tảng, quan
điểm cơ bản của hệ tư tưởng của chế độ. Nội dung tuyên truyền cơ bản:
+ Tuyên truyền hệ tư tưởng.
8

+ Tuyên truyền đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước.
+ Tuyên truyền các quan niệm khái quát về thời đại.
+ Tuyên truyền hình thành lối sống mới.
- Cổ động: là hoạt động của báo chí để phổ biến những thơng tin thời sự,
tác động tích cực và có định hướng vào lập trường, thái độ, tình cảm ... của công
chúng. Bằng những thông tin phản ánh các sự kiện, hiện tượng hàng ngày về
thực tiễn, cổ động được thể hiện trong những đánh giá rõ ràng nhằm hình thành
nên mối quan hệ của công chúng với các sự kiện, hiện tượng ấy cho phù hợp
với ý nghĩa của nó, định hướng hoạt động cho cơng chúng.
- Tổ chức: Kết quả hoạt động tuyên truyền và cổ động của báo chí được
phản ánh trong việc hình thành ý thức và tự ý thức ở công chúng, trong việc
giáo dục ý thức, trong việc định hướng toàn diện, sâu sắc và đúng đắn (khoa
học).
=> Tuyên truyền, cổ động và tổ chức có mối liên hệ chặt chẽ với nhau,
đan xen trong nhau, là điều kiện và tiền đề của nhau khó có thể phân định rạch
rịi.
2.2. Ví dụ minh họa
2.2.1. Chức năng mục tiêu
Như đã nói ở trên, báo chí có chức năng mục tiêu nhằm nâng cao tinh
thần tự giác của công chúng.
Trên số báo điện tử của báo VNEPRESS có bài báo “Chủ tịch nước phát
động Tết trồng cây” ( ) đã thực hiện đúng chức năng mục tiêu của báo chí.
Cụ thể như sau : nội dung bài báo đề cập đến vấn đề thực trạng trồng cây
xanh ở Việt Nam và khuyến khích tinh thần tự giác của các cơ quan đồn thể
nói chung và của mỗi người nói chung đối với vấn đề này.

9

Ảnh chụp màn hình trên trang báo điện tử VN Express

Bài báo đã trích dẫn cụ thể lời tuyên truyền của Chủ tịch nước, đưa ra
những số liệu thống kê cụ thể nhằm tác động đến ý thức của mỗi người dân. Để
từ đó nhân dân nhận thức được ý nghĩa vai trò của việc trồng cây và thực hiện
hành động ý nghĩa đó.
Cùng với nội dung phát động Tết trồng cây, ngay nội dung thứ 2 của bài
báo đã có những dẫn chứng hành động cụ thể hưởng ứng Tết trồng cây
Như vậy, với bài báo trên, chức năng mục tiêu của báo chí đã thể hiện
được đầy đủ mục tiêu vai trị của mình. Bài báo đi từ lời nói đến hành động thực
tiễn về việc tiếp thu ý kiến và hưởng ứng hoạt động Tết trồng cây do Nhà nước
phát động.

10


Ảnh chụp màn hình trên trang báo điện tử VN Express

Cũng trong tờ báo của BỘ Y TẾ có viết: “Chuyên gia phân tích mức độ
nguy hiểm của chủng virus SARS-CoV-2 mới” đã thực hiện đúng chức
năng mục tiêu của báo chí.
Cụ thể như sau : nội dung bài báo đề cập đến thực trạng số người nhiễm
covid-từ 27/4/2021 đến 31/5/2021 tại Việt Nam và chuyên gia nêu mức độ mức

11


độ nguy hiểm của chủng virus SARS-CoV-2 mới và khuyến khích tinh thần tự
giác chống dịch của các cơ quan đồn thể nói chung và của mỗi người dân.
Bài báo đã đưa ra những số liệu thống kê về số người nhiễm cụ thể nhằm

tác động đến ý thức của mỗi người dân. Để từ đó nhân dân nhận thức được sự
nguy hiểm của virus SARS-CoV-2 và biện pháp phòng dịch
Nội dung thứ 2 bài báo nhằm mục tiêu nâng cao tính tự giác cho người
dân bằng biện pháp chống dịch theo thông điệp 5K của Bộ y tế

Chức năng mục tiêu của báo chí đã thể hiện được đầy đủ mục tiêu vai trị
của mình trong bài báo trên. Bài báo đi từ thống kê sau đó nêu ra mức độ nguy
hiểm của virus SARS-CoV-2 mới và khuyến khích tinh thần tự giác chống dịch
của tất cả người dân và khuyến cáo thực hiện tốt thông điệp 5K
2.2.2 Chức năng định hướng
Mới đây nhất, Việt Nam đã cho ra mắt loại thuốc Molnupiravil để phòng
chống dịch bệnh Covid-19 ở nước ta. Tuy nhiên, trên mạng xã hội xuất hiện
nhiều thông tin trái chiều gây nhiễu động dư luận về hiệu quả của loại thuốc
này. Những lúc như thế này, vai trị định hướng của báo chí cần được phát huy
một cách triệt để và hiệu quả nhất

12


/>
/>
13


/>
Nhằm định hướng dư luận một cách đúng đắn, hiệu quả trong cơng tác
phịng chống dịch bệnh, nhất là trong bối cảnh hiện nay khi số ca mắc tăng liên
tục, chuyên mục y tế của các trang báo đã cập nhật nhiều bài đăng về đối tượng
và các cách sử dụng thuốc Molnipiravir. Những bài đăng của các bài báo hoàn
toàn được đưa ra theo lời khuyên của Chuyên gia, Bộ Y tế, đã được thử nghiệm

và cho kết quả tốt. Những bài báo như thế này có vai trị định hướng dư luận rất
tốt bởi nó đưa ra hiệu quả của thuốc, cách sử dụng hiệu quả và giá cả niêm yết.
Nhờ vào những bài báo như thế này, dư luận cơng chúng có thể tìm hiểu được
cụ thể thông tin của loại thuốc và đưa ra sự lựa chọn cho mình.
Thời gian gần đây, tình trạng nhiều nghệ sĩ, ca sĩ, diễn viên… tham gia
đóng quảng cáo kiểu “công nghiệp” tràn lan trên các mạng xã hội Facebook,
YouTube… khiến nhiều người bức xúc, thậm chí ám ảnh và Thanh Niên đã
phản ánh qua loạt bài "Bát nháo nghệ sĩ quảng cáo". Chưa dừng ở đó, nhiều
người nổi tiếng tiếp tục khiến người dùng mạng xã hội Facebook hoang mang
khi đồng loạt đăng bài tư vấn về tiền ảo, đầu tư vào tiền ảo, cịn gọi là tiền mã
hóa như một... chuyên gia tài chính.
14


/>
/>
Nhằm định hướng dư luận một cách đúng đắn về loại hình đầu tư tài
chính này, nhất là trong bối cảnh hiện nay khi số người quan tâm đến tiền ảo
tăng cao cộng với việc những KOL, người nổi tiếng PR sai lệch. Chuyên gia và
các kênh truyền thông đã đưa ra cảnh báo trên các phương tiện truyền thông đại
chúng. Những bài đăng của các bài báo hoàn toàn được đưa ra theo lời khuyên
của Chuyên gia, và kênh chính thống. Những bài báo như thế này có vai trị
định hướng dư luận rất tốt bởi nó đưa ra quan điểm đúng đắn. Nhờ đó, dư luận
15


cơng chúng có thể tham khảo và tránh những hệ lụy sẽ cịn khó lường hơn rất
nhiều.
2.2.3 Chức năng giáo dục chính trị tư tưởng
Có thể nói chức năng giáo dục tư tưởng của báo chí là một trong những

chức năng chủ đạo. Báo chí là một cơ sở giáo dục tư tưởng cực kì tốt, cực kì
phù hợp để có thể tun truyền đường lối chính sách của Đảng, chủ trương của
nhà nước, là nơi tôn vinh những tấm gương tốt để lan tỏa đến mọi người

/>
/>
16


Với một số nội dung bài báo như ví dụ nêu trên, có thể thấy cơng tác xây
dựng tư tưởng chính trị khơng chỉ bó hẹp trong phạm vi nhà nước mà nó cịn
mở rộng đến đơng đảo quần chúng nhân dân mà cụ thể ở đây là các độc giả của
các trang báo. Cơng tác tun truyền này tính tới thời điểm này ở Việt Nam
đang khá hiệu quả bởi ngày càng nhiều người sử dụng internet và sử dụng báo
chí như một cơng cụ thể thu thập và tiếp nhận thơng tin. Những nội dung trên
báo chí được đưa ra khá ngắn gọn, dễ hiểu và có nhiều góc độ quan sát.
=> Như vậy, với những ví dụ nêu trên ta có thể thấy báo chí với chức
năng tư tưởng hiện nay đang được thể hiện rõ ràng. Báo chí có thể coi là một
trong những “vũ khí” tư tưởng sắc bén nhất hiện nay.

17


KẾT LUẬN
Tiếp cận ở chức năng tư tưởng của báo chí cho thấy, báo chí là phương
tiện làm cơng tác tư tưởng rất lợi hại. Thơng tin báo chí tác động vào tư tưởng,
tình cảm của quần chúng, từ đó làm thay đổi nhận thức, thái độ và hành vi của
cơng chúng.
Báo chí ngày càng thể hiện vai trị to lớn và thiết thực trong mọi lĩnh vực
của đời sống xã hội. Quần chúng nhân dân ngày một quan tâm, gần gũi và gắn

bó mật thiết với báo chí hơn. Báo chí của chúng ta vừa là tiếng nói của Đảng và
Chính phủ, vừa là diễn đàn rộng rãi của nhân dân; là công cụ, phương tiện và là
phương thức đẩy nhanh tiến trình dân chủ hóa đời sống xã hội phục vụ sự
nghiệp đổi mới đất nước.
Nhìn chung, báo chí hoạt động đúng tơn chỉ, mục đích, phản ánh kịp thời
những sự kiện chính trị, kinh tế, xã hội, văn hóa nổi bật, phản ánh đúng nguyện
vọng, tâm tư, tình cảm của nhân dân. Báo chí góp phần đắc lực trong việc xây
dựng những điển hình tiên tiến trong các phong trào thi đua yêu nước, đấu tranh
chống tiêu cực.

18