Nền kinh tế tăng trưởng và sụp đổ như thế nào: Phần 2

CHƯƠNG9:CHÍNHPHỦTRỞNÊNSÁNGTẠO
Trải qua nhiều thế hệ, Chính phủ trên đảo quốc của chúng ta vẫn vận
hành đúng theo kế hoạch. Các nhà lãnh đạo khơn ngoan và thận trọng nối
tiếpnhau,lnduytrìtốtsựtậptrungvàoviệcthúcđẩymởrộngkinhdoanh
và tiết kiệm cá nhân. Thuế được đánh ở mức có thể chấp nhận được, việc
quảnlývàđiềutiếtbằngluậtlệcủaNhànướcđốivớicácngànhkinhdoanh,
sảnxuấtvẫncịnnhẹnhàng.Khisảnxuấtmởrộng,cácdoanhnghiệpkiếm
đượclợinhuận,giácảliêntụcgiảmvàsứcmuagiatăng.Sauvàithếhệ,hầu
nhưgiađìnhnàocũngcóxuồngriêngđểsửdụng,vàigiađìnhcịncóhai
haybachiếc!
Lúcnày,chỉcầnvàingưdânlàmviệchếtmìnhlàđủkhảnăngđảmbảo
nhu cầu lương thực cho hịn đảo, do đó lao động và tư liệu sản xuất được
dànhchocácmụctiêukhác.Trênđảobắtđầuxuấthiệnnhữngngànhnghề
và dịch vụ hồn tồn mới, chưa từng có trong những ngày người dân phải
dùngtaykhơngbắtcáxưakia.Cáccơngtytrangtrílều,làmtrống,thậmchí
cácphápsưvàthầycúngbắtđầuxuấthiệnvàpháttriển.Hịnđảotrởnên
thịnhvượngđếnmứcởbờbiểnphíaTâyđảongườitađãkhánhthànhmột
nhà hát. Vở kịch xuất sắc TheFishmanCometh 9 đã nhận những lời khen
ngợinhiệttình.


Dầndần,mộtsốNghịsĩđưaralậpluậntheocảmtínhrằngmốiliênhệ
giữaviệcđóngthuếvàquyềnbầucửtheoHiếnphápbanđầulàcựckỳphi
dânchủ!Theotinhthần“tiếnbộ”,hạnchếnàybịngườitadỡbỏ,từđó“kết
nạp”thêmmộtsốlượnglớncửtrihầunhưkhơngquantâmgìđếnviệcchi
tiêungânsáchmộtcáchthậntrọngcủaChínhphủ.
KhidanhsáchtrảlươngtrongbộmáyChínhphủphìnhtocùngvớiquy
mơnềnkinhtế,vịtríthànhviênNghịviệnđươngnhiêntrởnêndanhgiávà
đángkỳvọng.TrướckiaNghịviệnvốnchỉlànơitậphợpnhữngngườilớn
tuổivàđượctrọngvọngnhất,mộtdạngViệnNgunLão.Giờđây,tổchức
nàybắtđầuthuhútsựthamgiacủanhữngngườigiàuthamvọng,dámnghĩ

dámlàmthậtsự.
Mộttrongnhữngngườicóđầuóccáchtân,nhiềuhyvọngtrúngcửvào


NghịviệnlàFrankyDeep,ơngtachúýtớimộtxuhướngtronghànhviứng
xửcủaconngườicóthểtạođàchoơngvươntớiquyềnlực.
Xuhướngđó,theoquansátcủaDeep,chínhlàviệcngườitanóichung
đềuthích“miễnphí”,ghétđóngthuế.Từđóơngtalênkếhoạch:nếuơngta
cóthểnghĩracáchnàođóđểlàmnhưphátkhơngchodânđảomộtthứgìđó,
ơngtasẽgiànhđượcsựủnghộvơđiềukiệncủahọ.Khơngmaylàmọithứ
Chínhphủcótrongtaychỉdothuthuếmàra.Nghịviệnđâucóbắtđượcchú
cá nào! Có thu thì mới có chi, làm sao người ta có thể cho đi nhiều hơn
nhữnggìhọthuvào?
Nhưngrồisaumộtcơnbãonhiệtđớitồitệtrênđảo,NgàiFrankyđãđánh
hơithấymộtcơhội(Cácchínhtrịgiadườngnhưchẳngbaogiờbỏphícuộc
khủnghoảnghaythảmhọanàobaogiờcả!).

Ơngtacaogiọngdiễnthuyếttrướcđồngbào:“Hỡibàcon,cơnbãovừa
quađãgâythiệthạinặngnềchotấtcảchúngta.Nhiềungườidânđãtrởnên
taytrắng,khơngnhàkhơngcửa.Chúngtakhơngthểchỉngồinmàkhơng
làmgìcả.Nếutrúngcử,tơisẽđưaramộtchươngtrìnhtáithiếtcủaChính
phủdànhchonhữngngườidânkhókhănnhất,giúphọphụchồinhữngthiệt
hại do cơn bão gây ra”. Ông ta cam đoan với dân rằng chi phí tái thiết sẽ


đượcbùlạibằngnhữnghoạtđộngkinhtếmàviệcchitiêuđótạora.
Đốithủtranhcửcủaơngta,ơngGrouperCleaver,lạichẳngđưarađược
gìngồiviệccamkếthướngdẫnsửdụnghiệuquảnguồntiếtkiệmcủahịn
đảo,cũngnhưkhơngcanthiệpvàoquyềntựdocủacơngdân.
Và khơng ai ngạc nhiên khi Ngài Franky Deep trúng cử chức Chủ tịch

Nghịviện!
Chiến thắng trong bầu cử của ông Deep chẳng hề thay đổi thực tế rằng
hiệnkhơngcóđủlượngcádựtrữđểtàitrợchokếhoạchchitiêumàơngta
đềxuất.Để giảiquyết vấnđềnày, Deepđi đếnmộtkế hoạchkhác. Chính
phủ sẽ phát hành tiền giấy, gọi là Fish Reserve Note 10, người dân có thể
dùng tiền này đem đổi lấy cá thật của Chính phủ, đang gửi ở tài khoản ở
NgânhàngGoodbank.Ngườidâncóthểđemtiềngiấyđổilấycángaylập
tức,hoặcdùngtiềngiấyđểtraođổilấycáchànghóadịchvụhệtnhưkhihọ
cócáthậttrongtayvậy!
Cảmthấyrấtkhóchịuvềviệcnày,ChánhánTịaántốicaotrênđảotham
giavàocuộctranhluậnvàchỉrarằngHiếnphápkhơnghềchophépNghị
việnquyềnlấytiềntừngườinàyđểsửdụngvìlợiíchcủangườikhác,cũng
nhưkhơngcóquyềnpháthànhtiềngiấythaychocáthật.
ƠngchủtịchNghịviệnFrankyDeepxửlývấnđềnàykhơnkhéobằng
cách đề cử ngay một “bồ tèo” chính trị của mình vào một ghế thẩm phán
trongTịaánTốicao.BồithẩmđồngiờđâyhợptáchơnvớiNghịviện,ra
tunvớinhữngkháiniệmcóthểđượchiểuvàdiễngiảitíchcựckhácnhau
qua nhiều thế hệ. Lý do là vì những vấn đề xã hội hiện tại có thể khác xa
nhữnggìmàchaơngchúngtađãtừngtrảiqua.
Thoạt tiên, cư dân đảo không thoải mái lắm với tờ giấy bạc mới Fish
ReserveNotenày.Họđãquentraođổibằngnhữngconcáthậtsự.Nhưng
chỉmộtthờigiansau,tiềngiấyđãchiếmđượccảmtìnhcủangườidùng.Đa
sốmọingườiphảithừanhậnrằngtiềngiấydễmangtheohơn,mùivịcũng
bớt...tanhhơn!
Trong khi đó, những nhà tư vấn của Franky lùng sục khắp đảo để tìm
kiếmnhữngdựánđánggiáđểtàitrợ(tấtnhiênlàvẫngiữtínhkháchquan
khichọnlựa!).Khitìmradựánnàođảmbảogiànhđượcsựủnghộcủacử
tri11,họliềntungtiềnrađểtriểnkhaidựán.

GiámđốcngânhànglúcnàylàMaxGoodbankVIIkhơngcảmthấythoải
máivớicơngcụtiềngiấymới.Ơngtachorằngviệcdễdànginthêmtiềnsẽ
tạoranhữngđộngcơnguyhiểmchocácNghịsĩ.Tấtnhiên,nếuChínhphủ
vẫnduytrìđủsốcátạingânhàngGoodbankđểsẵnsàngđổilấytiềngiấy
khicóucầutừngườidân,thìơngchủngânhàngcủachúngtavẫncóthể
“gốicaođầumàngủ”.
Khơngcógìngạcnhiênkhisựtựtincủaơngtakhơngkéodàiđượcbao
lâu.
Chẳngbaolâusau,Frankyvà“đồngbọn”đãtungrathịtrườngnhiềutiền
giấy hơn so với lượng cá mà Chính phủ đang có trong tài khoản tại ngân
hàng.Khiơnggiámđốcngânhàngthấydựtrữ(củaChínhphủ-ND)đang
hụtđi,ơngbènđếngặpNghịviệnđểrunglênhồichngbáođộng.
Maxgàolên“NàyFranky,ơnghãydừngviệcintiềnlạiđi.Hiệnnaycứ
mỗi10tờtiềngiấymàngườicủaơnginra,tơichỉcịn9concáđểquyđổi
màthơi!Nếunhữngngườigửitiếtkiệmbiếtrằnghiệnngânhàngkhơngcịn
đủsốcáđểtrảlạichohọkhicần,họsẽkéođếnhàngloạtđểlấycávề,và
chúng tơi sẽ sạch trơn. Các ông phải dừng ngay việc phát hành tiền mới,
đồngthờiphải tăngthuế lên.Chúngtơi cầntăng dựtrữcủa ngânhàng trở
lại”.
FrankyvàhaiqnsưhàngđầucủaơngtalàHugheyHumpbackvàTad
Anemonepháracười“Tăngthuếvàcắtgiảmchitiêuhả,ýhayđó!ơngbạn
sẽ là một ứng cử viên sáng giá khi tranh cử đó nghe! Cịn ý nào hay hơn


khơng?”.

Goodbank giải thích: “Xin lỗi các ngài, song khơng cịn cách nào khác.
Khidânđảobiếtrằnggửitiếtkiệmvàongânhànglàkhơngantồn,họsẽ
khơngtiếtkiệmnữa.Họsẽquaytrởlạitậpqngiữcátạinhà.Khiđósẽ
chẳngcịnnguồnvốnnàođểchúngtaduytrìbộmáyhiệntại,chứđừngnói

chiđếnviệctàitrợnhữngdựánmới.Tồnbộnềnkinhtếsẽsụpđổ!”.
“Ngheđây,ơngbạnloxa,”Frankyđáplại.“Chúngtơiđãnghĩđếnđiều
đó,vàđãhìnhthànhmộtkếhoạch.Tạisaomàngườigửitiếtkiệmlạicần
phảibiếtkhoảntiếtkiệmcủahọđangcolạithayvìtăngtrưởng?”.
Franky tiếp tục “Các chun gia tư vấn kinh tế của tơi tốt nghiệp từ
trườngĐạihọcmớicủađảoquốc,nơiđóhọhọcchungvớinhữngnhàkhoa
họchàngđầu.Nhữnggìmànhómngườinàynghĩrathậtđángngạcnhiên.
Vàhọthựcsựđã“trúngquả”!Cólẽđãđếnlúctơichoanhbiếtmộtbímật
nhonhỏ.Nào,xinmờicácchungiakỹthuậtvàođây!”.
Banhàkhoahọcvớiáochồngbướcvào,mangtheobaconcátrơngrất
bìnhthường.Mộtngườinói“Xemnày,chúngtơiđãđidọctheobờbiểnvà
những đống rác, thu thập những con cá bỏ đi, nhất là những con mà phần
đầuvàđicịnngunvẹn.Cácơnghãyxemđiềukỳdiệungaysauđây!”.
Kếđó,tronglànkhóimờảo,cáckỹthuậtviêncắtxén,khâu,dánv.v...và
bắtđầulàmramộtconcámớitừnhữngbộphậnkhácnhaucủanhữngchú
cáđãbịbỏđi.Sauqtrìnhnày,họlàmrađược4concátừ3conlúcđầu!


Cáivốnlàrácrưởitrướcđâynayđãtrởthànhnhữngconcáynhưthật!

Frankychobiết “Bímật nằmởkeo dán,loại keonàykhơng baogiờ bị
bongra.Lũcánàysẽcóhìnhdạngchắcchắnmãimãi,vàbọndânđenngồi
kia,ừm,ýtơinóilàngườidân,sẽchẳngthểnhậnra.Chúngtơigọinhững
concámớilàmranàylà“cáchínhthức”vàdùngchúngđểtrảchonhững
ngườigửicávàongânhàngtrướcđây.Đemlũcánàyvàokhocủaanhvà
vấnđềthiếudựtrữtạingânhàngsẽbiếnmất!”.
Goodbankcứngngườivìngạcnhiên,rõràngtrịbịpnàyquảthựcrấtấn
tượng.Mộtnụcườixuấthiệntrênmơiơngta.Ơngtađãchánngấycảnhphải
từchốikháchhàngkhihọđếnrútkhoảntiếtkiệmrồi.Chuyệnđóchẳngvui
chútnào,ngườitagọisaulưngơngchủngânhànglà“đồkeokiệt”.

“Cólẽđâylàlốithốtchomình”,ơngtathầmnghĩ.“Đâychínhlàcánh
cửadẫntađếnsựnổitiếng.Đầutiêntasẽcócá,rồiquyềnlực,rồiphụnữ.
Thậttuyệt!”.
Nhưnglýtríkéoơngtalại.“Nhữngngườinàyđâuphảilàảothuậtgia.
Cákhơngtựnhiênmàcó.Tấtcảnhữngviệcmàcácơngnghịnàylàmchẳng
qualàtạoranhữngconcágiảbằngcáchgiảmgiátrịcáckhoảntiếtkiệmcủa
hịnđảoxuống!”,ơngtacốlýluậnvớihọnhưvậy.
“Này,nhữngngườigửitiếtkiệmrồisẽkhơnra.Nhìnxem,concágiảcủa


qngàitrơngcóvẻbéhơnmộtconcáthật.Nóigìthìnói,dânđảomình
xưanayquenăncá,vàaicũngbiếtrõgiátrịmộtconcá.Khơngdễlừahọ
đượcđâu!”.
Bằng giọng điệu ngoại giao nhất trần đời, Franky cố gắng trấn an
Goodbank: “Chúng tơi có nghĩ đến điều đó. Lúc đầu, loại “cá chính thức”
nàysẽkhơngnhỏhơnqnhiềusovớilũcáthật.Cứ9concáthậtchúngtơi
sẽlàmra10concáchínhthức,dođóchúngchỉnhỏhơncỡ10%màthơi.
Ngồira(đâymớilàphầnquantrọng!)chúngtơisẽbanhànhmộtđạoluật
cấmngườidânsosánhcáchínhthứcvớicáthật!”.
Tad Anemone hùa theo “Đúng đó! Chúng tơi sẽ tun bố các nhà khoa
họcvừapháthiệnmộtloạidịchbệnhcủacáchưaquachếbiến,sauđóu
cầu mọi người phải giao nộp cá vừa đánh bắt để đổi lấy cá đã được khử
khuẩn!”.

Cácnghịsĩvàchungiakỹthuậtchỉrarằngqtrìnhkhửkhuẩn(?!)sẽ
giảithíchtạisaocáchínhthứcsẽnhỏhơnmộtchút!
Để ngăn người dân so sánh giữa cá chính thức và cá thật, đồng thời để
tăng sản lượng cá, Nghị viện cũng quyết định lập ra một Bộ Ngư nghiệp,
chịutráchnhiệmduynhấtvềviệcđánhbắtcátrênđảo.
Goodbank không chịu đựng thêm được nữa: “Khơng được đâu! Nếu

ngườidânkhơngtựmìnhđánhbắtcámàdựahồntồnvàoChínhphủ,tổng


sảnlượngđánhbắtsẽđixuống.Rốtcuộcchúngtasẽkhơngcịnnguồntiết
kiệmcánữa”.
“Làmsaoanhbiếtchắcnhưvậy?”,Frankyđáplại.“BộNgưnghiệpthuộc
vềlànsóngcủatươnglai.ChúngtơichỉgiaoBộnàychonhữngngườibạn
thânnhấtquảnlý,đồngthờiđưaranhữngphầnthưởngđặcbiệtchonhững
cơngnhânnàothểhiệntinhthầnlàmviệctốtnhất.Hơnnữa,chúngtơichỉ
cầnduytrìhoạtđộngcủanótớikỳbầucửtiếptheomàthơi12.Sauđóchúng
tơisẽsuynghĩvềmộtkếhoạchdàihơihơn,chắcchắnlànhưvậy”.
“Cùnglúcđó”,HugheyHumpbacknói,“quytrìnhmởrộngviệcđánhcá
nàysẽgiúpngânhàngcácanhcóđủcáđểhồnthànhmọinghĩavụnợnần
hiệntạivàtrảtiềnlãitrênsốcáhuyđộngđược.Chúngtasẽcịncódưmột
lượngcáđểchitiêutheonhữngcáchcólợichonhândânnữakìa!”.
Goodbanksuynghĩthêmmộtlát.“Khơngđược,việcnàysẽkhơnghiệu
quả.Ngườidânsẽnhậnra.Họsẽlolắngvềcáckhoảntiếtkiệmvàđếnrút
nhữnggìđanggửitạingânhàngvề”.
“Chúng tơi cũng đã tính đến điều đó”, Franky giải thích. “Chúng tơi sẽ
tunbốmọikhoảnhuyđộngcátạingânhàngđềuđượcbảolãnhbởimột
cơquanChínhphủmớirađời,gọilàCơngtyBảohiểmCáTiếtkiệmKýgửi
(FishDepositInsuranceCorporation,viếttắtlàFDIC13).Khingườidânbiết
rằngNghịviệnđứngsaulưngnhữngkhoảntiếtkiệmđượchuyđộngcủahọ,
liệuaicịnđếnrútcávềnữa?Khiđãcócơngtybảohiểm,nhữngngườigửi
cásẽchorằngchúngtađangbảovệkhoảntiếtkiệmcủahọngaycảkhithực
tếlàchúngtađang...đánhcắpgiátrịcủakhoảntiếtkiệmđó”.
“Vậythì,anhbạnMaxthânmến”,Frankyngảngườiratrướcvàthânmật
ơmvaiơnggiámđốcngânhàng,“Anhhợptácvớichúngtơichứ?”.
Goodbankbịcámdỗcùngnhậpbọnvớinhữngnhàcảicáchnày,nhưng
ơngtabỗngthấyớnlạnh.Trongkhicácchínhtrịgialotớikhảnăngvỡnợ

vàhìnhảnhcánhâncủahọ,ơnggiámđốcngânhànglạiquantâmhơnđến
giátrịcủanhữngconcá.
“Tuyệtđốikhơngđược!”,ơngtagàolên.“Đólàtrịlừađảo.Nếucónét
nàochunggiữanhữngơngnghịnhưcácngài,thìđólàsựkhơngtrungthực.
Tơisẽđóngcửangânhàngvànóivớidânchúngrằnghọnêngiữcáởnhà
trướckhitơichấpnhậnđềnghịnày”.


CácnghịsĩchỉngóquanhvànhúnvaitrướcsựphẫnuấtcủaGoodbank,
saucùnghọkhơngchịunổinữa.Frankygọiđộicảnhvệđến,ơngtathầmthì
mấycâuvàotaiviênchỉhuy.ThếrồiGoodbankbịlơirangồibấtchấpviệc
ơng này la hét giãy giụa, những lời nói của ơng hồn tồn khơng được ai
nghe!
Frankynói“Thằngchanàykhơngchịutheota,bựcmìnhthật!Thơimời
AllyGreenfin14đếnđây!”.
FrankybổnhiệmGreenfinlàmgiámđốcmớicủangânhàng,vớichỉthị
nghiêm khắc rằng ơng này phải hết sức triển khai kế hoạch mở rộng “cá”
nhưđãnêutrên.Ngoàira,NgânhàngTiếtKiệmvàChoVayGoodbanknay
sẽđượcgọilàNgânhàngDựtrữCá(FishReserveBank15).
Sáng hôm sau, xác của Max Goodbank VII - nhà ngân hàng được tín


nhiệm của hịn đảo - được tìm thấy mắc vào một vỉa san hơ ngầm ngồi
khơi.Cáichếtđượckếtluậnlàdonhữngngunnhân...tựnhiên!Nhữngbài
điếuvăn“đẫmnướcmắt”vanglêntừnhữngdinhthựtonhấttrênđảo.Chủ
tịchNghịviệnFrankyucầutổchứcmộttanglễcựckỳtrangtrọng.

Cịn bây giờ, với Ally Greenfin là Chủ tịch Ngân hàng Dự trữ Cá, kế
hoạchcủahọđượcđẩymạnhđếnmứctốiđa.Qtrìnhchuyểnđổitừcáthật
thànhcáchínhthứcdiễnra...

ĐIỀUCỊNĐỌNGLẠI
Như đã bàn ở phần trên, Hoa Kỳ từng trải qua thời gian dài giảm phát
tronghầuhếtchiềudàilịchsửcủađấtnướcnày.Đếnnăm1913,Hệthống
DựtrữLiênbang(Fed)rađời.Hệthốngnàypháthànhtiềngiấy(dollarMỹ)
vớicamkếtthanhtoánvàngchongườinắmgiữdollarbấtkỳkhinàođược
yêu cầu. Dollar của Fed thay thế những giấy bạc ngân hàng do các ngân
hàngtưnhânbấygiờpháthành,cũngvớinhữngcamkếttươngtự.Nhưng
ngaykhiFedxuấthiệntrênvũđài,giácảbắtđầuliêntụcgiatăng.
Thoạt tiên, Fed được giao sứ mệnh thiết lập một “nguồn cung tiền linh
hoạt”. Ý tưởng ở đây là Fed có thể mở rộng hay thu hẹp lượng cung tiền
tronglưuthơngsaochotươngứngvớitìnhhìnhkinhtế.Ngườitanghĩrằng
nhữngcanthiệpkiểunàysẽgiúpgiữgiácảổnđịnhcảtrongđiềukiệnnền
kinhtếphồnvinhhaysuythối.
Ngaycảnếuchúngtađồngýrằngsứmệnhbanđầuđólàđúngđắn,dễ
dàngnhậnrarằngFedđãthấtbạimộtcáchcayđắngtrongnhiệmvụcơbản


này.
Quamộtthếkỷtrởlạiđây,đồngdollarMỹđãmấtđihơn95%giátrịcủa
nó.Qnhiềusovớicáigọilà“sựbìnhổngiácả”!SựthậtlàngàynayFed
chỉtồntạivìmộtmụcđíchduynhất,đólàcungcấpsựlạmphátcầnthiếtđể
Chínhphủcóthểchitiêunhiềuhơnsốtiềnthuếmàhọthuđược.
TrongthờikỳĐạiSuyThối,TổngthốngRooseveltquyếtđịnhphágiá
dollarsovớivàng.Đểthựchiệnviệcnày,Chínhphủphảikiểmsốttồnbộ
thịtrườngvàng,vàđãcólúcChínhphủquyđịnhviệcsởhữutiềnvànglà
bấthợptác.Sauđó,khảnăngđổitiềngiấylấyvàngbịhạnchếdần,đầutiên
chỉ áp dụng cho các ngân hàng, rồi chỉ áp dụng cho các ngân hàng nước
ngồi,vàcuốicùnglà...xóabỏhồntồn!
Chúngtagiờchỉcịnmộtđồngtiềnkhơngcógiátrịthực,đượcpháthành
baonhiêutùythích.ĐiềuđókhiếnChínhphủchẳngbaogiờgặpkhókhăngì

trongviệcchitiêuvàthuếmá,đồngthờiđưachúngtađiđếnchỗpháhuỷ
hồntồngiátrịcịnlạicủađồngdollarMỹ.
Nhữngơngnghịkhơngthểtinvàovậnmaycủamình.Giờđâyhọcóthể
đưaranhữnghứahẹnkhitranhcửvàchitiêutùyý.Chẳngcólýdogìđểcân
bằngngânsáchhaytăngthuếđểcótiềnchitiêu.


CHƯƠNG10:CHÚCÁTEOLẠI
ThếlàhàngnămChínhphủđềuinrasốtiềngiấynhiềuhơnlượngcámà
ngân hàng đang có để đem ra đổi cho người cầm tiền khi họ u cầu. Khi
lượngtiếtkiệmgửivàongânhànggiảmđi,cáckỹthuậtviênvềcáthựchiện
phầnviệccủamình 16.Tồnbộqtrìnhnàythựcsựđộchại.Bấtchấptính
khẩn thiết của việc cần phải vãn hồi trật tự và quay trở lại với con đường
pháttriểnbềnvững,sựthựclàcácnghịsĩkhơngthểnàolàmkhácđược.
MộtsốdựándoChínhphủtàitrợcólàmlợichomộtsốngười.Hảiqn
cóthêmnhiềuchiếnthuyềnlớn,ngănchặndânBongoiaquađánhphá.Một
hệ thống đường bộ dành cho xe thồ cũng khiến giao thơng thuận lợi hơn.
Trong khi đó, lợi ích của những dự án gây nhiều tranh cãi như dự án Đá
Sạch (thuê người lau chùi các tảng đá dọc bờ biển sao cho sạch sẽ, sáng
bóng!)thìrấtkhólượnghóa.Tuynhiên,việchịnđảocóthậtsựcầnnhững
hịn đá bóng lống này hay khơng vẫn chẳng làm giảm đi sự ủng hộ dành
chodựánnày,đặcbiệtlàtừnhữngaikiếmđượcviệclàmtạiđây.


Đồngthời,cơquanmớithànhlậplàBộNgưnghiệpbắtđầuxúctiếncơng
việc.Bộnàyđưaragóilươngbổnghấpdẫnnêndễdàngtuyểndụngđược
ngườilaođộng.Nhữngngườicóđượcviệclàmổnđịnhtạiđâyđươngnhiên
rấtvuilịngủnghộkhibầucửchonhữngơngnghịhảotâmcủahọ.
Nhưngdướibềmặtdườngnhưanbìnhấy,cónhữngvấnđềthậtsựđang
âmỉ...

Dokhơngcóđộngcơcánhântrongviệcchấpnhậnrủirovàkiếmlời,Bộ
Ngưnghiệpkhơngthểtrởthànhhìnhmẫuvềhiệuquảđánhbắtcátrênđảo.
Tỷlệtăngtrưởngsảnlượngcáđánhbắtđượckhơngcaobằngtốcđộcung
tiềnmàNghịviệnđãđưavàolưuthơng.
Chẳngmấychốcsốgiấybạcpháthànhđãtrởnênqnhiều,khiếncáckỹ


thuậtviênphảităngtỷlệquyđổi:từ9/10biếnthành4/5,tứclàmộtconcá
chínhthứcnaynhỏhơn20%sovớicáthật.

Rồisauđó,khivẫnlàchưađủ,tỷlệquyđổitiếptụcgiảmxuốngcịn2/3,
vàcuốicùnglà1/2.
Khinhữngconcáchínhthứcngàymộtnhỏđi,dânđảorõràngkhơngthể
sốngchỉvới1concáhàngngày.Đasốmọingườiphảiăn2concámộtngày
mớiđủno.
Docáđượcdùngnhưtiền,nêngiácảcủamọithứphảităngtheođểtương
ứngvớigiátrịdinhdưỡngđanggiảmđicủacá.Thếlàvấnđềkhóchịuvề
“lạmphátcá17"rađời.Hiệuquảsảnxuấttrướckialàcáilàmgiácảgiảmđi,
cịnlạmphátdoChínhphủtạorangàynaylạilàmgiácảtănglên!


Điều lạ lùng là không ai đồng ý với nhau về nguyên nhân giá cả leo
thang.AllyGreenfinbènđưaramộtlýthuyếtcầnthiết.
“Lạmphátcá”, ôngta tuyênbố,“là domột hiệntượngđược gọilà sức
đẩychiphí-giácả-cá”,ơngtachorằngtỷlệviệclàmcao(mộtphầnbởi
những cơng việc do những dự án của Chính phủ tạo ra) cùng với một nền
kinhtếmạnhmẽsẽtạoranhucầulớnhơnvềcá,khiếngiácảgiatăng.


Đểchứngminhchosựthịnhvượng,Greenfinlưuýrằngđasốdânđảo

ngàynayđangănsốcánhiềugấpđơisovớichamẹcủahọtrướcđây!
Greenfin cũng cảnh báo rằng nếu khơng có sự kích thích của q trình
lạmphátcámộtcáchthườngxun,ngườidânsẽmấtđisựthèmăn,dừng
nhucầuvềcá,khiđónềnkinhtếcủađảosẽcolại.Ơngtacũngđưaralý
thuyếtlàmứclạmphátcákhoảng1,5bụngcáhàngnămsẽlàtốiưu 18.Để
kếtluận,ơngtanóilạmphátcálàcầnthiếtđểtăngtrưởngkinhtế.
Frankyhồhởi:“Lậpluậngiỏilắm,Ally.Vớitàihùngbiện,anhhồntồn
cóthểkhiếnmộtconcánhảyrakhỏithùngcá!”.Nhưngchẳngainghĩđến
chuyệnvạchmặtchỉtênChínhphủ,ngunnhânthựcsựcủalạmphát.
Với một tấm séc trắng muốn ghi bao nhiêu thì ghi, Chính phủ tiếp tục
phỉnh phờ dân chúng bằng việc phát hành càng lúc càng nhiều tiền giấy.
Theo đó, những con cá chính thức tiếp tục teo lại về kích cỡ, giá trị ngày
cànggiảm.Đươngnhiêngiácảvàlươngbổngvìthếphảitănglên.Tuytrong
mộtvàinămngườitacóthểkhơngchúýtớilạmphátcávìnăngsuấttăng
lên,songcó2điềuchắcchắn:cákhơngbaogiờlớntrởlại,giácảkhơngbao
giờđixuống!
Khilạmphátcátrởnênnhanhhơn,ngườidânbắtđầunhậnrarằngnhững
concáhọrútratừngânhàngnhỏhơnsovớikhihọkýgửitrướcđây.Vìthế,
bất chấp tiền lãi nhận được, người ta bắt đầu tiết kiệm ít đi, một số người
khơng tiết kiệm nữa. Thay vào đó, cá được tiêu dùng nhanh hơn do mọi
ngườisợrằnggiátrịcủachúngngàycànggiảmdogiácảgiatăng.
Gánhnặngthựcsựcủalạmphátcárơixuốngđầunhữngngườiđãvềhưu.
Nhữngngườitừngkýgửicátạingânhàngkhihọcịnlàmviệcnaynhậnra
rằngđểtồntại,họphảiăn2-3concámỗingày.Sốcátiếtkiệmmàhọtừng
tínhtốnsẽnisốnghọtrong20năm,naytanbiếnchỉsau4hay5năm.
Dolạmphátlàmgiảmtiếtkiệm,cáckhoảnkýgửitạingânhàngcũngco
lại.Kếtquảlàkhơngcịnnhiềunguồnvốnđểtàitrợchocácdựánđầyhứa
hẹnhayvựcdậynhữngdoanhnghiệpkhókhăn.Trongtìnhhìnhđó,doanh
nghiệpphảicắtgiảmquymơ,sathảinhâncơng.Đểchốnglạiảnhhưởngcủa
lạmphát,ngàycàngcónhiềungườitìmđếnsựđầutưrủirocaotrongquỹ

MannyFund,vớihyvọngcólợinhuậncaođểbùlạichonhữngmấtmátkể
trên.
Khithấtnghiệpcaotớimứcbáođộng,ngườidânđịihỏiChínhphủphải
làmmộtđiềugìđó.
Nghị viện cố gắng đảm bảo việc làm bằng cách đưa ra những hạn chế
chặtchẽvềlương,cũngnhưcácđiềukiệntuyểndụngvàsathảinhânviên.
Nhữnghạnchếnàykhiếnkinhdoanhcàngkhókhănhơn,hạnchếkhảnăng
pháttriểncủacácdoanhnghiệp.
Thời gian trơi qua, một nghị sĩ khác là Lindy B. lại nhìn ra một cơ hội


thắngcửnữa,lầnnàylàvớichươngtrìnhĐạiXãhội.Lindycamkếtrằng
nếutrúngcửơngtakhơngchỉtrangbịthêmnhữngngọngiáolớnhơncho
hảiqnmàcịnvựcdậynềnkinhtếbằngcáchcấptrợcấpthấtnghiệp(bằng
tiền)chotồnbộngườilaođộngbịmấtviệctạmthời.
ĐốithủcủaLindylàBuddyGoldfish,ơngnàychẳnghứahẹngìngồisự
quản lý thận trọng nguồn tiết kiệm của hịn đảo, bảo vệ tự do kinh tế của
ngườidân.Quantrọnghơn,Buddychorằnghịnđảokhơngthểkhamnổichi
phícủamộtchươngtrìnhhoangphíkiểu“giáovàcá”nhưnhữnggìLindyB.
đềxuất.

ChẳngcógìlạkhiơngnghịLindythắngcửvớiưuthếtuyệtđối!
Vàthếlàqtrìnhtrênlạitiếptục.Tiềngiấytiếptụcđượcinramỗilúc
mộtnhiều,cịnđồnthuyềnđánhcátrởvềvớicàngngàycàngíthơnnhững
concáthựcthụ.
Khi cá chính thức chỉ còn bằng một phần mười cá thật, ngay cả Ally
Greenfincũnghiểulàơngtakhơngthểlàmhơnđượcnữa.Khikhocácủa
ngânhàngchicịnlànhữngđốngxươngcá,ơngtalaođếnNghịviệnvàđề
nghịtriệutậpmộtcuộchọpkhẩncấp.
ĐIỀUCỊNĐỌNGLẠI

Mộttrongnhữnglýdokhiếncácnhàkinhtếrấtthànhcơngtrongviệcche
giấunguồngốccủalạmphátlàviệchọđãbỏquachínhđịnhnghĩacủathuật
ngữnày.Hầunhưtấtcảmọingườitinrằnggiácảtănglàlạmphát.Dođó
nếugiákhơngtăng,sẽkhơngcólạmphát.


Nhưnggiátăngchỉlàkếtquảcủalạmphátmàthơi.Lạmphátthựcralà
sựgiatăngcủalượngcungtiền.
Bấtkỳcuốntừđiểnnàoxuấtbảntrướcnăm1990đềuđịnhnghĩalạmphát
làmộtsựgiatăngcủalượngcungtiền.Cácấnbảnsaunàyđãthậntrọnghơn
khiđịnhnghĩalạmphát.Nhưngnếuhiểuđúngđịnhnghĩacủalạmphát,bạn
sẽbiếtlàgiácảcóthểkhơngtănghaythậmchígiảmđi,màlượngcungtiền
vẫntăng.
Trong thời kỳ suy thối, người ta sẽ khơn ngoan dừng chi tiêu lại. Khi
mọingườidừngchitiêu,nhucầuvàgiácảđềugiảm.Nhưngđôikhinhững
yếutốnàyđượcbùlạibằngviệcgiatăngcungtiền,làmgiảmđigiátrịcủa
tiền. Khi xảy ra lạm phát trong suy thối, giá có thể tăng (nếu nhà máy in
tiền của Chính phủ làm việc đủ nhanh!), có thể giữ ngun hay thậm chí
giảmíthơnsovớikhikhơngcólạmphát.
Tuynhiên,trongsuythốigiácảcầnphảigiảmđểtáicânbằngnềnkinh
tế.Suythốiphảimangtínhchấtgiảmphát.Giácảgiảmsẽlàmnhẹbớttác
độngcủathấtnghiệp.Cácnhàkinhtếhiệnđại,bằngcáchnàođó,lạixem
giágiảmlàđịangụcdẫntớiviệctànphánhucầu.Họqnrằngkhigiácả
giảm đủ sâu, người dân sẽ chi tiêu trở lại. Q trình này giúp giải phóng
lượnghànghóatồnkhokhơngcầnthiết,tạođiềukiệnchogiácảgiảmxuống
mứcphùhợpvớicungvàcầu.
Bằngcáchgiữgiácaomộtcáchgiảtạo,lạmphátsẽngăncảnqtrình
vừanêu.
CácChínhphủngàynayrấtlinhhoạttrongviệcchốnglạisuythốibằng
cáchinthêmtiền.Nếuhọđiqxa,họsẽtạoratìnhtrạnglạmphátvàsuy

thối cùng một lúc, dẫn đến một tình trạng gọi là “lạm phát đình đốn”
(stagflation)đãnởrộtrongnhữngnăm1970.Vớiviệccốtìnhlãngqntình
trạngnàytrongnhữngnăm1970,cácnhàkinhtếngàynaykhẳngđịnhrằng
lạmphátvàthấtnghiệpkhơngthểcùngtồntại.Họlậpluậnrằngkhingườita
mất việc làm, lượng cầu sẽ giảm; nhưng họ qn mất vế cịn lại của đẳng
thức.Khithấtnghiệptăng,ítngườilàmviệchơn,hànghóasẽđượcsảnxuất
raíthơn,làmgiảmtổngcung.Khihànghóakhanhiếm,giácảsẽtăng.Đổ
thêmtiềnvàosẽlàmgiácảtiếptụctăngthêm.


CHƯƠNG11:SỢIDÂYCỨUHỘTỪXA
Khicácnghịsĩhọplại,Greenfintunbốrằngơngtađãhồntồn“bó
tay”:ngânhàngchẳngcịnconcánàocả.Mộtsốnghịsĩđềxuấtnóitồnbộ
sựthậtchongườidân,nhưngýkiếnnàykhơngđượcủybantánthành.Lindy
tìmkiếmnhữngcâutrảlờitốthơn.
Ơngtađềnghịnhàkinhtếlỗilạccủahịnđảo,ơngBrentBarnacle,tiếp
quảnngânhàng.
Barnaclekhẳngkháinói“Khơngcóvấnđềgìđâu,thưaNgài.Tìnhhình
hiệnnaylàcáccơngdâncủachúngtađãmấtlịngtin.Nhưngnếuchúngta
chi tiêu nhiều hơn bằng những đồng tiền giấy của chúng ta (giấy bạc của
NgânhàngDựtrữCá),chúngtacóthểlấylạiniềmtinđãmấtđó,vàngười
dânsẽchitiêutrởlại.Thậmchínếucầnthìtơicóthểlấy...lácọlàmtiền
cũngđượcnữakìa!”.


Mộtvàinghịsĩcảmthấyhơibốirối.Dùchẳngcóaitrongsốhọđượchọc
hànhvềkinhtếbàibảnnhưBarnacle,mộtsốmơhồcảmthấyrằngmọivấn
đề đều phát sinh từ việc chi tiêu quá nhiều. Buddy Goldfish cố gắng giải
thích,songchẳngaingheơngtacả.

Thậtmaymắn,khisựlựachọnđầykhókhănnàyđượcsốmệnhngănlại
kịplúc.Ngaylúcđó,cánhcửaphịnghọpbậttung,mộtviênđạisứcủahịn
đảonàytạimộtnơixaxơibướcvàocùngmộtnhómngườicóhìnhdạngvơ
cùngkỳdị.
ViênđạisứnàyvừapháthiệnramộthịnđảotênlàSinopiaởvùngbiển
xaxơivềphíaĐơng,nơiđâydânđảovẫnhồntồnbắtcábằngtay.Khơng
được hưởng lợi từ nền kinh tế phát triển và tự do, đảo Sinopia đang nằm
dướisựcaitrịđộcđốncủamộtvịvua,ơngnàybuộchọphảitrảiquanhững
thửnghiệmkỳqivềcấutrúcxãhội,hếtđợtnàyđếnđợtkhác.


ỞSinopia,mọingườidânđềuphảiđibắtcá,songcálạikhơngthuộcsở
hữucủahọ,màphảinộpchovua.ơngvuasẽquyếtđịnhaisẽđượclĩnhcá
mangvềnhà.
Nhậnthấyngưdânphầnnàochểnhmảng,vịvuabènralệnhkhibắtcá,
mọingườiphải...đồngthanhhátnhữngbàicaáiquốc.Aiqnlờibàihát,
hayhátsainhạcsẽbịphạtnhịnđóichotớikhihátđúngvàđềumớithơi.
Tuycơchếnàykhơngkiếmrađượcnhiềucánếutínhtheotrungbìnhđầu
người,songnhữngkẻnắmquyềnlạichiếmđượcphầnlớntrongsốcáđánh
bắtđược.Trongkhinhàvuavàquầnthầnănuốngxahoavớitồnhảisản,
thìmộtcưdântrungbìnhtạiSinopiachỉcókhoảngnửaconcáđểăntrong
mộtngàymàthơi.
CũngnhưUsoniathờikỳtrướckhitưliệusảnxuấtpháttriển,đảoSinopia
hiệncũngkhơnghềcótiếtkiệm,ngânhàng,tíndụngvàkinhdoanh.Theo
góc nhìn từ những người Usonia thì nền kinh tế Sinopia vẫn đang thuộc
“đêmtrườngTrungcổ”.
Tuynhiên,ơngvuaxứSinopiacũngđủkhơnngoanđểnhậnrarằngcứ
thếnàythìhịnđảocủaơngtachẳngpháttriểngìđượccả.Saukhinghenói
vềđảoUsonia,ơngvuanàyrấtấntượngtrướcmứcsốngcaocủangườidân,

cũngnhưhệthốngngânhàng,tíndụngvàthươngmạitiêntiếntạiđây.Ơng
ta quyết tâm mang lại mức độ thịnh vượng tương đương cho thần dân của


mình.

Saukhinghiềnngẫmcáchthứcvậnhànhcủanềnkinhtếtrênđạidương,
nhà vua ngờ rằng chìa khóa thành cơng chính là việc sở hữu tiền giấy do
NgânhàngDựtrữCápháthành.
Thựcsựmànói,nhàvuacũngnhậnrarằngtiềngiấycủaUsoniađượcsử
dụng trên tồn bộ đại dương. Người Bongobia chấp nhận loại tiền này để
thanhtốnchosảnphẩmtrốngbongo,cịndânđảoDervishiathìnhậntiền
đểđổilạicácsảnphẩmdầudừacủahọ.
NhậnrarằngviệcsởhữutiềngiấyUsoniakhiếnhịnđảocủamìnhtiếp
cậnnhiềuhơnvớinềnkinhtếđạidương,viênđạisứSinopiatạiUsoniađề
nghịđemsốcámàcưdântrênhịnđảocủaơngtakiếmđượcđổilấynhững
tờgiấybạcdoNgânhàngDựtrữCápháthành.
CácơngnghịcủachúngtanhìnchằmchằmvàopháiđồnSinopiavớivẻ
hồinghi,sauđólạinhìnnhau...Liệumọiviệccóthểqdễdàngsnsẻ


như thế này khơng? Có người sẵn lịng mang cá tươi đến đây để đổi lấy...
mộtmớgiấylộnhaysao?
Nhưngkhơngchầnchừgìnữa,LindyB.bướclêntrướcvàchấpnhậnlời
đềnghịcủanhữngngườiđếntừSinopia.Usoniasẵnlịngmởcửathịtrường
nộiđịađểnhậpkhẩucátừSinopia.Tiệnđây,ơngtahỏiln,baogiờthìcác
qNgàicóbắtđầugiaocáchochúngtơi?
Tuy nhiên, trước khi ký giao kèo, vị đại sứ Sinopia cũng u cầu bên
UsoniatáiđảmbảovớihọrằngtiềngiấyUsonialncógiátrịthực.

Lindy B. cam đoan “ Xin các Ngài an tâm. Bất cứ khi nào muốn đổi
nhữngtờgiấybạcnàyracáthật,xincứđếnngânhàngcủachúngtơi.Hãy
nhìnxem,cóvẻgìlàchúngtơithiếucákhơngạ?”.
Thếlàhiệpướcgiữahaihịnđảođượckýkết,ngườiSinopiađemcáđến
giaochoUsonia.Đểthanhtốn,NghịsĩLindygiaochođốitáchaivaliđầy
tiềnmớiin,cáucạnh!Khơngthểnhịnđượctiếngcườikhùngkhụctrongcổ
họng,ơngtadặnvớitheo:“Cẩnthậngiữgìnsốtiềnnàynhé,thưaqơng.
Khơngdễcóđượcchừngnàytiềnđâuđấy!”.
Quaysangơnggiámđốcngânhàng,ơngtanói“NàyơngbạnBarnacle,