Con người cô đơn trong tiểu thuyết Quấn Quít của Emile Ajar (Romain Gary)

CON NGƯỜI CÔ ĐƠN TRONG TIỂU THUYẾT "QUẤN QUÝT"
CỦA EMILE AJAR (ROMAIN GARY)
NGUYỄN HỒNG QUẾ
Khoa Ngữ văn
Tóm tắt: Đề tài nghiên cứu về con người cơ đơn nhìn từ các dạng thức biểu
hiện và hành trình tìm lối thốt, nghệ thuật xây dựng hình tượng con người
cơ đơn trong tiểu thuyết Quấn Qt của Emile Ajar (Romain Gary). Qua đó,
đề tài cũng góp phần làm phong phú thêm việc nghiên cứu về nội dung tư
tưởng và nghệ thuật của tác phẩm này, cũng như góp phần khẳng định vị trí
xứng đáng của hình tượng con người cơ đơn trong Quấn Qt đối với dịng
chảy cảm thức chung về nỗi cơ đơn trong văn học phương Tây nói riêng và
văn học thế giới nói chung.
Từ khóa: Con người cơ đơn, Quấn Quít, Émile Ajar (Romain Gary)

1. MỞ ĐẦU
1.1. Romain Gary là một nhà văn Pháp có nhiều tác phẩm xuất sắc. Các tác phẩm tiêu
biểu của ơng có thể kể đến như: tiểu thuyết Giáo dục châu Âu; tiểu thuyết Cội rễ bầu
trời; tập truyện ngắn Vinh quang cho những người tiên phong vĩ đại (1962) .Ơng từng
ẩn mình dưới cái tên Émile Ajar để viết các tiểu thuyết như: Quấn Quít (1974), Cuộc
sống trước mặt (1975), Nỗi sợ của vua Salomon (1979). Trong sự nghiệp sáng tác của
mình, Romain Gary đã đạt nhiều giải thưởng danh giá. Với tiểu thuyết đầu tay Giáo dục
châu Âu, ông đạt Giải thưởng phê bình năm 1945. Trong lịch sử hơn 100 năm của giải
Goncourt - giải thưởng văn học uy tín bậc nhất nước Pháp, ông là người duy nhất được
nhận giải này hai lần: lần đầu tiên vào năm 1956 với tiểu thuyết Rễ trời dưới bút danh
Romain Gary; lần thứ hai vào năm 1975 với tiểu thuyết Cuộc sống ở trước mặt dưới bút
danh Émile Ajar.
Tiểu thuyết Quấn Quít được viết năm 1974, là một tiểu thuyết đặc biệt trong gia tài các
sáng tác của Romain Gary. Nó là tác phẩm đầu tiên Romain Gary viết dưới bút danh
Émile Ajar. Đồng thời Quấn Quít cũng đánh dấu thời kỳ đổi mới trong bút pháp của
Romain Gary.
1.2. Con người cô đơn trong văn học là kiểu nhân vật buồn bã, cô độc ngay trong bản

thân mình, xa lánh xã hội, bị bỏ rơi bởi thực tại bên ngoài. “Qua kiểu nhân vật cô đơn,
nhà văn đi khai thác vào bên trong trạng thái tâm lý của con người. Đó là nỗi buồn, sự
xa lánh, cô độc của con người trước thực tại xã hội và con người trong thời điểm sống
mà họ đang sống” [5]. Con người cô đơn xuất hiện nhiều trong các tác phẩm văn học
trên thế giới. Trong văn học phương Tây, “cái cơ đơn” là đề tài có tính chất phổ biến.
Các nhân vật là con người cơ đơn có thể kể đến qua dịng chảy thời gian như chàng
Ham Let (Hamlet - Shakespeare), Jean Valjean (Những người khốn khổ - Victor Hugo),
dịng họ nhà Buendía (Trăm năm cô đơn - Gabriel Garcia Marquez)… Tiếp nối mạch
37


NGUYỄN HỒNG QUẾ

cảm hứng về cái cô đơn và con người cơ đơn, trong tác phẩm "Quấn Qt", Émile Ajar
(Romain Gary) đã xây dựng nênn câu chuyện phi lý về tình bạn giữa người đàn ơng
trưởng thành với con trăn, làm nổi bật hình tượng con người cơ đơn Cousin. Trong bài
báo này, người viết sẽ tìm hiểu con người cô đơn của tiểu thuyết này qua các phương
diện: con người cơ đơn nhìn từ các dạng thức biểu hiện; con người cơ đơn nhìn từ hành
trình tìm lối thốt; nghệ thuật xây dựng hình tượng con người cơ đơn.
2. NỘI DUNG
2.1. Con người cơ đơn trong Quấn Qt nhìn từ các dạng thức biểu hiện
Từ điển tiếng Việt định nghĩa cơ đơn là “chỉ có một mình, khơng có người thân, không
nơi nương tựa (cảnh cô đơn, con người cô đơn)”. [Từ điển tiếng Việt ,196].
Cô đơn là một trạng thái tâm lý của con người, “trong cuốn Từ điển tâm lý học, cô đơn
được định nghĩa là một trong những yếu tố căn nguyên tâm lý ảnh hưởng đến trạng thái
cảm xúc của con người khi ở vào tình huống khơng quen thuộc (bị thay đổi) hoặc hồn
cảnh bị cách ly với người khác. Khi rơi vào trạng thái cô đơn do sự cách ly thực
nghiệm, địa lý, xã hội hay do bị tù, các mối quan hệ trực tiếp với những người khác bị
cắt đứt gây ra những phản ứng cảm xúc cấp tính trong một loạt các trường hợp xuất
hiện sự sốc tâm lý với các biểu hiện chính: lo âu, trầm cảm và rối loạn thần kinh thực

vật…” [7]
2.1.1. Cái cô đơn tồn tại ở chính bản thể nhân vật
“Nhà văn Octavio Paz trong chuyên luận Thơ văn và tiểu luận của mình cho rằng: Cái
cô đơn là đặc trưng cuối cùng của thân phận con người. Nỗi cơ đơn, vốn là chính bản
thể của cuộc sống chúng ta, xuất hiện trước chúng ta như một thử thách, như một sự gột
rửa với mục đích cuối cùng là mất đi mọi đau đớn và thất thường. Sự hoàn thiện, sự tụ
hội vốn là sự nghỉ ngơi và hạnh phúc, sự hòa hợp với thế giới chờ đón chúng ta ở điểm
nút ở mê lộ cơ đơn.” [7]
Trong tiểu thuyết Quấn Quít, nhân vật thể hiện rõ nhất cái cơ đơn tồn tại trong bản thể
chính là nhân vật trung tâm của tác phẩm – Cousin. Sự cô đơn của nhân vật này được
thể hiện qua suy nghĩ, hành động và trạng thái một mình. Sự cô đơn ấy bắt nguồn từ chỗ
anh ta cảm thấy khó khăn trong việc giao tiếp với đồng loại: “Ở bến Vanves tôi lên một
toa tàu thế nào lại trống khơng, trừ mỗi một anh chàng thui thủi trong góc. Tôi thấy
ngay anh ta trơ trọi trong toa và dĩ nhiên tôi đến ngồi bên cạnh. Chúng tôi cứ ngồi như
thế một lúc và giữa chúng tôi gợn lên một kiều ngài ngại.” [1; 14]. Giao tiếp vốn là một
trong những nhu cầu quan trọng của con người, giúp con người truyền và tiếp nhận
thơng tin; qua đó họ hiểu được yêu cầu, nguyện vọng, tâm tư, tình cảm của nhau. Có thể
coi giao tiếp là cầu nối thiết lập quan hệ giữa người với người. Cho nên – như một lẽ dĩ
nhiên - việc Cousin ngại giao tiếp với đồng loại khiến anh ta mất đi cầu nối để gặp gỡ
những người khác. Và hệ quả của chuyện đó là Cousin ln cảm thấy mình lạc lõng, bơ
vơ, cảm thấy mình “khuyết ai đó, thiếu ai đó” [1; 98].

38


KỶ YẾU HỘI NGHỊ KHOA HỌC SINH VIÊN NĂM HỌC 2017-2018

Cousin thường xuyên ở trong trạng thái một mình, anh ta sống trong thế giới riêng, tự
đối thoại với bản thân, tự ơm ấp mình. Cousin cơng nhận với chính mình rằng chẳng có
gì tuyệt vời bằng “một nhu cầu tự nhiên được toại nguyện” [1; 27]. Và, trong khi rất

nhiều người ơm nhau để bày tỏ tình cảm, trao cho nhau sự ấm áp thì Cousin lại chẳng
có ai để ơm ấp, u thương. Và hãy nhìn xem người đàn ơng này đã làm gì: “Hơm nọ,
tơi làm thử rồi. Tơi đã tự ơm lấy mình siết lại. Tơi khép hai cánh tay quanh mình siết
thật chặt, xem tác dụng âu yếm mang lại thế nào [1; 27]. Cousin dùng hết khả năng có
được để ơm chặt mình, tự vỗ về, âu yếm lấy bản thân với mong muốn lấp đi nỗi trống
vắng. Anh ta vừa ơm lấy mình vừa nhắm mắt lại, để làm gì? Lẽ dĩ nhiên, anh ta muốn
cảm nhận hiệu quả của việc ôm lấy bản thân, nhưng cái anh ta cảm nhận được chẳng có
gì ngồi sự cơ đơn lên đến đỉnh điểm.
Sự cơ đơn tồn tại ở chính bản thể nhân vật Cousin cịn được hiện lên qua cái nhìn của
nhân vật khác. Cơ Dreyfus – người mà Cousin có ý định cùng kết hôn - đã nhận xét về
anh ta rằng: “Anh sống thật cô độc quá” [1; 166], “Phải thực sự cảm thấy khơng có
người thì mới sống với trăn” [1; 166].
2.1.2. Con người cô đơn do chối bỏ thế giới và bị thế giới chối bỏ
Nhân vật Cousin trong Quấn Qt khơng thể sống hồ hợp được với thế giới xung
quanh, cụ thể là những người sống trong khối đại đơ thị rộng lớn quanh anh ta:“Tơi có
tham khảo một chuyên gia, bác sĩ Porade ông bảo tôi cảm thấy cơ đơn trong một khối
đại đơ thị là thường tình, khi có mười triệu người sống quanh bạn.” [1; 45]. Paris hiện
đại, Paris hoa lệ - đó là Paris qua lăng kính của người khác. Cịn đối với Cousin, Paris
chỉ là một đô thị rộng lớn đến mức khiến người ta cảm thấy mình thật nhỏ bé, đơn cơi.
Bởi trong mười triệu con người với nghề nghiệp, giới tính, lứa tuổi, tính cách khác nhau
đang sống ở đại đơ thị ấy, làm gì có ai sinh ra dành cho dành cho anh ta.
Cousin khơng thể nào hồ mình vào thế giới của những người xung quanh. Vì khơng
tìm thấy được sự ấm áp từ người khác nên anh ta nuôi một con trăn. Nếu người bình
thường đi dạo phố với người thân, người yêu hoặc bạn bè, thì Cousin, đi dạo cùng với
chú trăn của mình: “Một sáng nọ, khi trời đẹp khác thường, bên ngồi, tơi cho QuấnQt lên vai rồi ra phố. Tôi đi dạo khắp nơi cùng chú trăn của mình, đầu ngẩng cao,
như thể tự nhiên là vậy” [1; 46]. Rõ ràng, anh ta không ngại về việc đi dạo cùng QuấnQt, nếu khơng Cousin sẽ chằng ngẩng cao đầu như anh ta đã nói. Dù chính Cousin
cũng biết việc mình ni trăn sẽ khiến người khác không khỏi cảm thấy ngạc nhiên và
ái ngại: “Sống một mình với trăn. Tơi hình dung nội dung này trong hồ sơ của
mình”[1;12]; nhưng anh ta vẫn ni Quấn-Qt và cho rằng lồi trăn thật tình cảm:
“Trăn tình lắm đấy. Tính chúng quấn người mà. Quấn riết ấy” [1; 22].

Suy nghĩ của Cousin không giống những người xung quanh, và hành động của anh ta đi
ngược lại lẽ thường trong mắt những người khác (người bình thường sẽ ni chó con,
mèo con làm thú cưng chứ chẳng ai ni trăn cả!). Chính vì vậy, những người đó khơng
chấp nhận anh ta, họ nhìn anh ta bằng ánh mắt đầy “định kiến, hằn thù, khinh bỉ” [1; 47]
và coi anh ta như một kẻ lập dị: “Khiếp quá! Lạy Chúa, cái đầu ghê chưa! Không được
39


NGUYỄN HỒNG QUẾ

phép mới phải! Quái gở thế cơ chứ! Nó cắn đấy, nguy hiểm quá, nhiễm bệnh giờ!” [1;
72]; “Cái nhà gã này, gã nghĩ mình là ai thế?” [1; 72];”Tội nghiệp. Anh ta chắc đúng
là khơng có ai” [1; 72]. Ơng trưởng phịng nơi Cousin làm việc ln dè chừng chuyện
anh ta nuôi trăn: “Anh Cousin này, chúng tơi có thể hỏi anh, là sao anh lại nhận ni
trăn chứ khơng phải một con vật tình cảm nào khác khơng?” [1; 12]; “Nhưng anh sẽ
khó mà làm cơ nhà chấp nhận trăn đấy” [1; 12]. Cha Joseph thì cho rằng việc Cousin
nuôi trăn thật là vô nghĩa: “Sự thật, anh Cousin ạ, là anh nên quan tâm đến đồng loại
anh nhiều hơn. Sao lại quấn lấy một con bò sát cơ chứ…” [1; 16]. Con trăn của Cousin
còn khiến người phụ nữ giúp việc theo giờ ở nhà anh ta cảm thấy vô cùng sợ hãi: “Chị
ta lên cơn giật đùng đùng rồi đổ kềnh ra sàn và khi tơi thảy một ít nước khống lên trên
thì bắt đầu quằn quại và rú rít, mắt trơn ngược, tơi ngỡ chị ta đi đời ln khỏi dọn với
dẹp gì” [1; 30].
2.1.3. Con người cô đơn trong sự thiếu vắng các mối quan hệ
“Bản chất con người là sự tổng hoà các mối quan hệ xã hội” (quan niệm của chủ nghĩa
Mác – Lênin). Tuy nhiên, trong tiểu thuyết Quấn Qt, điều người đọc nhìn thấy khơng
phải là sự hồ hợp của các mối quan hệ mà là sự lỏng lẻo trong những mối quan hệ của
các nhân vật. Chính điều đó đã khiến cho các nhân vật chìm sâu hơn vào trạng thái con
người cô đơn.
Một trong những mối quan hệ đầu tiên trong cuộc đời mỗi con người là quan hệ của họ
với cha mẹ và anh chị em. Nhưng trong tác phẩm, mối quan hệ giữa Cousin và người

nhà anh ta không được đề cập đến, cha mẹ của Cousin đã chết đi trong một vụ tai nạn.
Hồn cảnh gia đình của Cousin như thế nào, mối quan hệ giữa các thành viên trong gia
đình anh ta ra sao, những điều đó độc giả khơng hề hay biết.
Sự cơ đơn cịn thể hiện ở niềm hồi nghi những người xung quanh: “Tơi cẩn thận giữ
mình khơng tâm sự với cậu ta. Không biết sao chứ tôi dè chừng cái nhà cậu này” [1].
Cousin thiếu vắng các mối quan hệ, thiếu vắng niềm tin vào con người đến mức anh ta
đặt niềm tin của mình vào những vật vô tri: “Từng thứ, từng vật một, đồ đạc, gạt tàn,
tẩu thuốc, đều là bạn chí cốt” [1].
Chính vì sự hoài nghi những người và những mối quan hệ quanh mình dẫn đến thái độ
xa lánh của chủ thể đối với thế giới. Xa lánh biểu hiện trong những mối quan hệ sống
của chủ thể với thế giới xung quanh; trong đó cá nhân tự tách mình ra khỏi những cá
nhân khác, họ có cảm giác bị tách biệt, bị ruồng rẫy:“Sự ngại ngùng đấy, vì tiếp xúc con
người” [1; 25].
2.2. Con người cơ đơn trong Quấn Qt nhìn từ hành trình tìm lối thốt
2.2.1. Con người kiếm tìm sự yêu thương, đồng cảm
Lẽ tất yếu của tâm lí con người là càng cảm thấy cô đơn, người ta càng khao khát tìm
kiếm sự đồng cảm, khát khao yêu thương.
Trong tiểu thuyết Quấn Qt, Cousin ln ở trong tâm thế của một người “khơng có gì”
và ln ước ao có một cái gì đó, hay một ai đó cho riêng mình, “chứ khơng phải cho hết
40


KỶ YẾU HỘI NGHỊ KHOA HỌC SINH VIÊN NĂM HỌC 2017-2018

cả bàn dân thiên hạ” [1; 17]. Một nhân vật khác (được nhắc đến qua lời nói của
Cousin) cũng thể hiện rất rõ mong muốn có một ai đó, một mối quan hệ nào đó trong
cuộc sống, đó là “bác ở nhà số 37” [1]. Một người vốn chẳng thích nói chuyện với ai
như bác lại “bắt đầu gặp ai cũng phân trần là bác tuyệt vọng vì con chó cưng chết mất
rồi”, trong khi bác chưa từng nuôi con chó nào cả. Việc bịa chuyện này chỉ vì mong
muốn của chính bác: “…bác về già và muốn cho mình cảm giác là mình cũng đã có và

mất đi ai đó, trong đời” [1].
Những con người cơ đơn ấy ln mong muốn có ai đó trong đời để làm gì? Câu trả lời
là họ mong muốn che chở và được chở che: “Tơi rất dễ sinh lịng quyến luyến. Đó là
nhu cầu, nơi tơi, được che chở, được trao mình cho người khác” [1; 39], “Tơi muốn
được u thương vì chính bản thân mình” [1; 144]. Việc nhân vật Cousin nuôi con trăn
không đơn thuần là minh chứng cho sự cô đơn lên đến đỉnh điểm, mà hơn thế nữa, đó là
biểu hiện cúa sự khao khát thương yêu: “…khi thấy chú trăn trước khách sạn, ở
Abidjan, tôi hiểu ngay chúng tôi sinh ra để dành cho nhau” [1; 38], “Thường thì tơi
thiếp đi như thế, trong cánh tay hai mét hai dài ôm ấp tôi và che chở tôi đầy tin tưởng,
cùng nụ cười” [1; 51]. Cousin và chú trăn ôm ấp nhau như những người bạn, những
người thân yêu nhất, ôm để xua tan đi sự cô độc, ôm để sưởi ấm và trao gửi yêu thương.
Cousin còn mong muốn có những trải nhiệm trong yêu đương, anh ta vun vén tình u
với cơ gái da đen có tên là Dreyfus, anh ta khao khát có một người bạn đời u thương
và thấu hiểu mình: “Tơi muốn cơ Dreyfus học quen với tơi vì bản thân tơi, quen với bản
chất tôi, cách sống của tôi. Vậy nên tôi không đáp lại những khêu gợi của cô, trước tiên
tôi phải chắc chắn được rằng cô hiểu tôi thật, rằng cơ biết mình có việc với ai cái đã”
[1; 18].
2.2.2. Con người tìm cách xác lập nhân vị
Trong tiểu thuyết Quấn Quýt, Cousin luôn e sợ rằng sự tồn tại của mình sẽ trở nên mờ
nhạt, nỗi âu lo trở thành kẻ vơ hình trong cuộc đời ln thường trực trong tâm thức của
anh ta. Chính vì thế, Cousin nhiều lần tìm cách để khẳng định “sự có mặt” của mình
trong xã hội rộng lớn: “… tơi lấy ảnh Quấn-Qt ln mang sẵn trong ví kèm các bằng
chứng tồn tại của mình, giấy tờ tuỳ thân cùng bảo hiểm mọi-rủi-ro, và cho ơng trưởng
phịng thấy là có “ai bên trong”, khác hẳn lời ơng ta nói” [1; 11]; “Tơi sốt sắn điền tờ
phiếu, bởi điều đó có thể hữu ích trong trường hợp có nghi vấn, phải chứng minh sự tồn
tại của tôi” [1; 144]; “Tôi mặc com lê sáng màu, kèm cà vạt xanh lục.Cần ăn vận cho
tử tế, bởi lúc sang đường bạn sẽ bớt có nguy cơ bị xe chẹt, người ta bớt để ý khi tưởng
bạn là ai đó” [1; 146]. Như vậy, cũng như nhiều tác giả văn học thế kỉ XX, Émile Ajar
trăn trở về sự hiện hữu của con người, “khơng ngừng tìm kiếm câu trả lời cho các câu
hỏi về bản thể: Con người, anh là ai?, Tôi là ai?” [3], “Thật phi lý khi chúng ta sinh ra,

thật phi lý khi chúng ta chết đi” (J.P.Sartre).

41


NGUYỄN HỒNG QUẾ

2.2.3. Con người kiếm tìm lạc thú tính dục
“Con người chỉ hiện hữu nhờ thân xác và trong thân xác. Tơi hiện tồn bằng chính thân xác
của mình” [3]. Bên cạnh việc xác lập nhân vị, trăn trở Tơi là ai, con người trong tiểu
thuyết “cịn trăn trở thêm: Tôi đứng ở đâu giữa sự phân chia muôn đời đực/cái.” [3].
Trong tác phẩm Quấn Quít, Cousin“cho rằng thế giới sẽ được tính nữ cứu rỗi, trong
trường hợp cụ thể của tơi” [1; 132]. Có khá nhiều đoạn miêu tả về đời sống tính dục
của nhân vật Cousin: “…thỉnh thoảng tơi có lui tới chỗ các cơ đĩ thơm, và tôi dùng từ
này trong nghĩa cao quý nhất , với trọn vẹn lòng trân trọng và biết ơn, khi được săn
sóc” [1; 24], “Ra chậu đi cưng, em rửa khu cho” [1; 174], “Cô ta nằm xuống cạnh tôi
và bắt đầu mút ti tôi” [1; 175], “Cô ôm lấy tôi. Tôi gặp hên, tay cô ta dài. Tôi sung
sướng” [1; 175]. Tác giả sử dụng một hệ thống các từ ngữ có liên quan đến thân xác và
tính dục: “chúm chím hồng hoa”, “con chim”, “khu”, con trơn”,… Yếu tố tính dục
được đưa vào tác phẩm khơng đơn thuần là để khắc hoạ nhu cầu bản năng của nhân vật,
mà hơn thế, đây là một trong số những khía cạnh thể hiện khát khao giao hồ, sự tìm
kiếm con đường thốt khỏi nỗi cơ đơn của nhân vật: “Trái tim gái đĩ luôn thủ thỉ với
bạn, chỉ cần áp tai vào, nó khơng bao giờ bảo bạn xéo đi. Tôi ấp tai và cả hai chúng tôi,
với nụ cười tôi, cùng lắng nghe” [1; 51].
2.3. Nghệ thuật xây dựng hình tượng con người cơ đơn trong tiểu thuyết Quấn Quít
2.3.1. Biểu tượng con trăn - “Quấn Quít”
“Con rắn là một trong những biểu tượng thần thoại lâu đời nhất và phổ biến nhất của thế
giới loài người. Loài rắn này đã được kết hợp với một số các nghi lễ cổ xưa nhất được
biết đến của nhân loại và rắn đại diện đồng thời biểu hiện cho hai mặt thiện và ác. Trong
văn hóa sự hiện diện của lồi rắn được diễn ra từ cổ chí kim, từ văn hóa phương Đơng

đến văn hóa phương Tây, từ văn minh cổ xưa cho đến quan niệm về rắn thời hiện đại” [8].
Trong Quấn Quít, con trăn tên “Quấn Quít” là biểu tượng xuyên suốt từ đầu đến cuối
tác phẩm. “Kinh Thánh trình bày về rắn cả hai ý nghĩa tốt xấu. Rắn được đồng hóa với
chính Satan, thủ lãnh của ma quỉ cám dỗ nguyên tổ phạm tội .Đôi khi rắn được dùng
như là biểu tượng của sự khôn ngoan: "Hãy khôn ngoan như con rắn!", hay rắn đồng
cứu người” [2]. Trong Quấn Qt, con trăn ln ở cạnh nhân vật chính Cousin như minh
chứng cho sự hiện diện đồng thời những điều tốt đẹp và những cái xấu, những cám dỗ
luôn bủa vây xung quanh cuộc sống của con người.
“Con rắn thường xuyên lột da, nói lên sự làm mới thường xun hoặc trẻ hố” [4].
Quấn Qt lột xác bao nhiêu lần đi chăng nữa thì cũng đều “lại thành chính mình” [1;
15], “chúng lột xác đấy, nhưng tồn bắt đầu lại thơi,… Chúng thay da, mà trăn vẫn
hồn trăn” [1; 34]; nhưng chú “đã gắng gỏi đầy quả cảm, và thay da đổi thịt. Lột xác
là điều tốt đẹp nhất từng đến với tôi” [1; 15]. Cũng như thế, con người dần phai nhạt đi
những phẩm chất “nguyên bản” khi tiếp xúc với đời sống xã hội, với người khác, họ
quay cuồng trong vịng xốy tiền bạc, quyền lợi, danh vọng và vô vàn những nỗi lo.
Càng thay đổi, càng xa rời với bản thể thì con người càng có khao khát quay trở về. Sự
42


KỶ YẾU HỘI NGHỊ KHOA HỌC SINH VIÊN NĂM HỌC 2017-2018

lột xác của Quấn Qt là hình ảnh ẩn dụ cho q trình đó – q trình con người tìm
kiếm bản thể, sự trở về với bản thể.
“Trái với những con vật khác, con rắn khơng có chân, nó xuất hiện bất ngờ. Nó là con
vật bí ẩn và có nhiều liên hệ với sự khơn ngoan và tính dục trong các tơn giáo cổ xưa”
[4]. Quấn Qt khơng chỉ là một con trăn, mà nó là khao khát của Cousin - khao khát
được gần gũi, được yêu thương, ôm ấp: “Tơi tin chắc trăn mơ có người để thương”
[1; 52], nó “cịn là hiện thân của sự quấn qt, vũ khí chống trả sự thiếu thốn tình cảm
vốn dĩ là cái bẫy giăng sẵn đối với con người hiện đại, ở các thành phố lớn” [6].
2.3.2. Nghệ thuật xây dựng con người cô đơn qua không gian và thời gian nghệ thuật

2.3.2.1. Không gian nghệ thuật trong tiểu thuyết Quấn Qt
“Khơng gian là hình thức bên trong của hình tượng nghệ thuật thể hiện tính chỉnh thể
của nó. Khơng gian nghệ thuật trong tác phẩm văn học có tác dụng mơ hình hóa các mối
liên hệ của bức tranh thế giới như thời gian, xã hội, đạo đức, tôn ti trật tự… Không gian
nghệ thuật chẳng những cho biết cấu trúc nội tại của tác phẩm văn học, các ngơn ngữ
tượng trưng, mà cịn cho thấy quan niệm về thế giới, chiều sâu cảm thụ của tác giả hay
của một giai đoạn văn học.” [5]
Không gian xã hội trong tác phẩm chính là Paris rộng lớn. Theo thống kê của người
viết, trong tác phẩm, có đến 22 lần tác giả sử dụng những cụm từ như “khối thị mười
triệu dân” , “đại Paris”,… Khơng gian xã hội cịn hiện lên với đặc điểm dân tộc, văn
hố: “ Tơi đã lỡ cơ hội người Do Thái bị hà hiếp và cịn có thể được đối xử bằng vai
phải lứa trong cao thượng, cơ hội người da đen còn thấp kém, cơ hội người Ả Rập còn
là mọi rệp,..” [1; 72]; “…đúng là ở Pháp ta ăn ngon hơn những nơi khác và nghệ thuật
nấu ăn vĩ đại được tôn vinh” [1; 112]. Không gian Paris rộng lớn cùng với khơng gian
của đặc trưng dân tộc, văn hố khiến cho nhân vật – những con người sống ở đó ln có
cảm giác mình cơ đơn, nhỏ bé, lạc lõng.
Khơng gian tâm lí (những khơng gian gắn với trạng thái tâm lí của nhân vật) trong Quấn
Quít chủ yếu gắn với những giấc mơ của nhân vật Cousin. Có thể kể đến giấc mơ của
Cousin về cảnh diễn ra trong không gian thang máy bị hỏng, Cousin tiếc nuối vì cơ
Dreyfus không đứng trong thang máy cùng anh ta, Cousin “chỉ có một mình, hồn tồn
một mình và mắc kẹt giữa các tầng lầu” [1; 88]; hay giấc mơ về “chuyến bay hôn phối
với cô Dreyfus” [1; 101]; không gian gắn với giấc mơ về đứa bé “thay mặt loài trăn” để
trao cho Cousin “Bắc Đẩu bội tinh nhân danh bằng hữu” [1; 112]. Có thể thấy, các
khơng gian trong giấc mơ của Cousin đều chật hẹp, và anh ta luôn mong muốn cơ
Dreyfus cùng đứng với mình ở các khơng gian đó. Điều này bộc lộ những ám ảnh vơ
thức của Cousin về sự tù túng, nỗi cô độc và niềm khao khát yêu thương.
2.3.2.2. Thời gian nghệ thuật trong tiểu thuyết Quấn Quít
“Thời gian trong tác phẩm nghệ thuật được đo bằng nhiều thước đo khác nhau, bằng sự
lặp lại đều đặn của các hiện tượng đời sống được ý thức như sự sống, cái chết, gặp gỡ,
chia tay, mùa này, mùa khác,… tạo nên nhịp điệu trong tác phẩm. Thời gian nghệ thuật

43


NGUYỄN HỒNG QUẾ

thể hiện sự tự cảm thấy của con người trong thế giới. Thời gian nghệ thuật phản ánh sự
cảm thụ thời gian của con người trong từng thời kỳ lịch sử, từng giai đoạn phát triển, nó
cũng thể hiện sự cảm thụ độc đáo của tác giả về phương thức tồn tại của con người
trong thế giới.” [5].
Thời gian hồi tưởng trong tiểu thuyết Quấn Quít gắn với sự hồi cố (flashback), thời
gian gắn với những sự kiện diễn ra trong quá khứ được nhân vật hồi tưởng lại, kể lại:
“Cần phải nói rằng đó là một thời điểm tồi tệ trong đời tơi” [1; 105]; “Hồi cịn bé ở
trường nội trú ban đêm tôi dắt về trung tâm An sinh một con chó to hiền lành… Tơi tự
hỏi nó sao rồi, bởi con chó ấy thì thực sự không thể thiếu tôi được” [1; 189-190]. Thời
gian quá khứ cùng những sự kiện đã từng diễn ra có mối quan hệ mật thiết với thời gian
hiện tại của nhân vật, sự đồng hiện kết nối các quãng thời gian lại với nhau, giúp độc
giả nhìn nhận rõ hơn về nhân vật (đặc biệt là nhân vật chính Cousin).
Thời gian tâm lí trong tiểu thuyết Quấn Quít gắn với các giấc mơ của Cousin. Những
giấc mơ ấy thường đến vào thời điểm “đêm khuya”: “đêm hôm nọ”[1;88], “cả đêm” [1;
101], “đêm” [112]. Đêm là thời điểm con người có thể đối diện với chính mình, được
sống với thế giới riêng tư bị chìm khuất đi bởi bộn bề sự sống ban ngày. Đó là quãng
thời gian mà con người bộc lộ chân thực nhất thế giới nội tâm của mình, khơng giấu
giếm, khơng che đậy.
3. KẾT LUẬN
3.1. Émile Ajar (Romain Gary) đã khắc hoạ thành công con người cô đơn trong tác
phẩm Quấn Qt. Con người cơ đơn trong tiểu thuyết này được biểu hiện ở nhiều dạng
thức: cái cơ đơn tồn tại ở chính bản thể nhân vật, con người cô đơn do chối bỏ thế giới
và bị thế giới chối bỏ, con người cô đơn trong sự thiếu vắng các mối quan hệ. Con
người cơ đơn tìm lối thoát từ sự yêu thương, đồng cảm, xác lập nhân vị và kiếm tìm lạc
thú tính dục. Biểu tượng con trăn tên Quấn Quít và nghệ thuật tổ chức khơng gian, thời

gian trong tác phẩm góp phần khắc hoạ rõ hơn hình tượng con người cơ đơn
3.2. Người viết nhận thấy, con người cô đơn trong tiểu thuyết Quấn Quít của Émile Ajar
là một vấn đề cần được nghiên cứu thêm rất nhiều. Sinh viên khoa ngữ văn học tập ở
các trường đại học, cao đẳng cần tìm hiểu thêm về vấn đề này, có thể tổ chức các buổi
thuyết trình, thảo luận để trao đổi ý kiến, từ đó có cách nhìn nhận đúng đắn, tồn diện
hơn về vấn đề nêu trên, nâng cao nhận thức của bản thân.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
[1]
[2]

[3]

Émile Ajar (2016), Quấn Quít - Hồ Thanh Vân dịch, NXB Văn học.
Lm Giuse Nguyễn Hữu An(2013), Hai con rắn trong Thánh Kinh, trang
Conggiao.info, 02/04/2013,
(o/hai-con-ran-trong-thanh-kinh-d-13602)
Thái Phan Vàng Anh (2015), Khuynh hướng hiện sinh trong tiểu thuyết Việt Nam sau
1986, Báo Văn nghệ Quân đội, 12/06/2015. ( />
44


KỶ YẾU HỘI NGHỊ KHOA HỌC SINH VIÊN NĂM HỌC 2017-2018

[4]

[5]
[6]

[7]

[8]

luan-van-nghe/khuynh-huong-hien-sinh-trong-tieu-thuyet-viet-nam-sau-19867357.html)
Lm. Phaolơ Nguyễn Minh Chính (chuyển ngữ, 2013), Biểu tượng con rắn trong sách
Sáng Thế, trang web Tổng giáo phận TP.HCM, 06/02/2013,
( />Lê Bá Hán, Trần Đình Sử, Nguyễn Khắc Phi (đồng chủ biên;2009), Từ điển thuật ngữ
văn học, NXB Giáo dục.
Lê Thu Linh (2016), Trò chuyện về nhà văn Romain Gary nhân ra mắt cuốn “Quấn –
Quít”, báo Văn nghệ Quân đội, 23/03/2016, ( />Bùi Thị Mai (2012), khoá luận Nhân vật cô đơn trong “Hồng lâu mộng” qua so sánh
với “Rừng Nauy”, khoa Văn học, Đại học Khoa học Xã hội & Nhân văn – Đại học
quốc gia Hà Nội.
Wikipedia tiếng Việt, mục: Biểu tượng con rắn trong văn hoá.
( />1%BA%AFn_trong_v%C4%83n_h%C3%B3a)

NGUYỄN HỒNG QUẾ
SV lớp Văn 4C, khoa Ngữ văn, trường Đại học Sư phạm, Đại học Huế
ĐT: 0943 815 003, Email:

45